1954 TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI OLGUN SAKARYA 12.05.2016 / SBF-ANKARA EMO Enerji Birim Koordinatörü 1
Türkiye de elektrik üretimi ilk defa 1902 yılında Tarsus'ta bir su değirmeni miline bağlanan 2 kw lık bir dinamodan elde edilmiştir. 1938 yılında inşa edilen Silahtarağa TS ile İstanbul a elektrik verilmiştir. Elektrifikasyon çalışmaları o yıllarda kurulan değişik kamu kurumları sorumluluğunda yürütülmüş ve süreç 1970 yılına kadar devam etmiştir. 1970 yılında 1312 sayılı Kanunla Türkiye Elektrik Kurumu (TEK) kurularak Etibank, DSİ, İller Bankası ve belediyelere ait santrallar TEK e devredilmiştir. Ancak, belediyelere ait elektrik şebekeleri belediyelerde bırakılmıştır. 2
TEK ile Belediyeler arasında sorunlar yaşanması, elektriğin üretimden tüketim noktalarına kadar taşınması ve bu konuda fiziki bir ilişkinin kurulması için, planlamadan tesisin işletilmesine kadar bir bütün olarak ele alınıp tek elden yürütülmesindeki faydalar gerekçe gösterilerek, elektrik hizmetlerinin TEK e devrini sağlayan 2705 sayılı Kanun 1982 yılında yürürlüğe konulmuş ve bütüncül bir yapı kurulmuştur. Avrupa Birliği Elektrik Mevzuatı ile uyum sürecinde 20 Şubat 2001 tarih ve 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösterebilecek bir elektrik enerjisi piyasası oluşturulmuş ve bu piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin sağlanması için yeni bir yapı olarak Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) ve Kurulu oluşturulmuştur. 3
Özel sektörün elektrik piyasasına girmesine izin verilmesi (1984 yılı 3096 sayılı yasa) TEK (Üretim, İletim, Dağıtım ve Perakende) TEK in bölünmesi. Dağıtımın, üretim ve iletimden ayrılması (1993-1994) TEAŞ (Üretim ve İletim) TEDAŞ (Dağıtım ve Perakende) 4628 sayılı Elektrik Piyasası Yasası ve TEAŞ ın bölünmesi (2001) EÜAŞ (Üretim) TEİAŞ (İletim) TETAŞ (Top.Sat.) Bölgesel dağıtım şirketlerinin kurulması (2004-2006) Dağıtım özelleştirme sürecinin başlaması (2008) 01.01.2013 Faaliyet Ayrıştırması 21 Bölge Özel Sektörde (30.09.2013) 21 Bölge Elek.Şir. 21-EDAŞ 21-PS Şir. EPİAŞ Tescili (RG: 17.03.2015 29298) EPİAŞ (Piyasa İşletim) 4
ELEKTRİK PİYASASI (10.05.2016) LİSANS TÜRÜ ADET ÜRETİM 1.703 OSB-ÜRETİM 2 OTOPRODÜKTÖR 3 TEDARİK 210 DAĞITIM 21 OSB-DAĞITIM 157 İLETİM 1 ÖNLİSANS 270 TOPLAM 2.367 LİSANSSIZ ÜRETİM 533 TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 1 5
PLANLAMA Bilindiği üzere elektrik enerjisi, üretildiği anda tüketilmesi veya bir başka ifade ile tüketimine ihtiyaç duyulduğu anda üretilmesi gereken bir özellik taşır. Bu nedenle üretim, iletim ve dağıtım faaliyetlerinin de eş zamanlı ve merkezi bir planlama anlayışı içinde yürütülmesini zorunlu kılar. Kaynak planlamasında verimlilik de bu üç faaliyetin bir arada dikkate alınması ile sağlanacaktır. Elektrik enerjisinde arz güvenliğinin sağlanmasında en önemli unsur yatırımların öngörülen plan çerçevesinde zamanında yapılmasıdır. Planlamanın da temel dayanağı Talep Tahminleridir. 6
ETKB TEİAŞ TEİAŞ ETKB (20 Yıllık) TÜRKİYE ELEKTRİK ENERJİSİ TALEP PROJEKSİYONU RAPORU (Kalkınma Bakanlığı ve EPDK görüşlerini alarak her iki yılda bir hazırlayıp yayımlar) (20 Yıllık) ELEKTRİK ENERJİSİ ÜRETİM GELİŞİM PLANI (ETKB tarafından onaylanır ve yayımlanır) (5 Yıllık) KISA VE ORTA DÖNEM ARZ-TALEP DENGESİNİN BELİRLENMESİ (Her yıl hazırlanarak ETKB ve EPDK ya sunulur) (Yıllık) ELEKTRİK ENERJİSİ ARZ GÜVENLİĞİ RAPORU (Her yıl 31 Aralık tarihine kadar hazırlanan rapor BAKANLAR KURULU na sunulur) TALEP TAHMİNLERİ (EDAŞ-Her yıl Aralık sonu itibarıyla 5 yıllık) GERÇEKLEŞMELER (EPDK-5 yıl içinde İşletmeye Girecekler) ELEKTRİK PİYASASI GELİŞİM RAPORU (EPDK) ARZ GÜVENLİĞİ RAPORU; arz-talep dengesini, kaynak çeşitliliğini, iletim ve dağıtım sistemi ile üretim tesislerinin durumunu dikkate alarak hazırlanır. Rapor, elektrik piyasasının gelişimi ve işlemesi hakkında değerlendirmeleri ve arz güvenliği açısından tespitleri, sorunları ve çözüm 7 önerilerini kapsar. (6446 EPK, Md.20, f.3.ç)
ETKB TEİAŞ ETKB (20 Yıllık) TÜRKİYE ELEKTRİK ENERJİSİ TALEP PROJEKSİYONU RAPORU (Kalkınma Bakanlığı ve EPDK görüşlerini alarak her iki yılda bir hazırlayıp yayımlar) (5 Yıllık) KISA VE ORTA DÖNEM ARZ-TALEP DENGESİNİN BELİRLENMESİ (Her yıl hazırlanarak ETKB ve EPDK ya sunulur) (Yıllık) ELEKTRİK ENERJİSİ ARZ GÜVENLİĞİ RAPORU (Her yıl 31 Aralık tarihine kadar hazırlanan rapor BAKANLAR KURULU na sunulur) ELEKTRİK PİYASASI GELİŞİM RAPORU (EPDK) 8
TÜRKİYE ELEKTRİK ENERJİSİ 5 YILLIK ÜRETİM KAPASİTE PROJEKSİYONU (2015-2019) 264,1 9 (% 2,8)
PLANSIZ YATIRIMLARIN SONUCU Serbest Piyasa Dönemi öncesi elektrik üretim, iletim ve dağıtım planlama çalışmaları yatırım belirlenmesi amaçlı olup mümkün olduğunca yatırımlar planlar çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. Ancak, mevcut durumda özellikle üretim tesisi yatırımlarının yapılmasında tam bir serbestlik olsa da yatırımcıya yol gösterici planlama çalışmaları yapılması gerekir. İletim ve Dağıtım sistemleri için ise ülke geneli ve bölgelere göre talep gelişimi dikkate alınarak yatırımların bir plan dahilinde yapılması gerekir. 26 Nisan 2016 tarihinde 24 ili kapsayan bölgesel kesintiler ve 31 Mart 2015 tarihindeki sistem çökmesinin temel nedenlerinden birisi, elektrik üretim tesislerinin, elektrik iletim hatlarının gelişimi dikkate alınmadan plansız olarak yapılmış olmasıdır. 10
TÜRKİYE DE ELEKTRİK ENERJİSİ KURULU GÜCÜ (MW 2015) 11
TÜRKİYE DE ELEKTRİK ÜRETİMİ (kwh 2015) 259.690.305.653 kwh 12
13
SİSTEM AYLIK MAKSİMUM ANİ PUANTI (MW) 14.08.2014 Saat: 14.30 30.07.2015 Saat: 14.20 29.08.2013 Saat: 14.20 14
SİSTEM AYLIK MAKSİMUM VE MİNİMUM SAATLİK PUANTLARI (MW) 15
YIL İÇİNDE TÜKETİMİN MAKSİMUM OLDUĞU GÜNLERDE SAATLİK TÜKETİM (MWh) 16
FOSİL YAKIT, NÜKLEER YENİLENEBİLİR 17
Almanya da Üretim Kapasitesi (GW) 1991-2013 18
TWh Yıl 2011 TWh Yıl 2012 TWh Yıl 2013 TWh Yıl 2014 Güneş ve Rüzgar Enerjisinden Aylık Elektrik Üretimleri (2011-2014) Kaynak: 2015_Jan_21_Recent_Facts_about_PV_in_Germany.docx25.01.16 19
Şebeke Verilen Net Enerji Üretimi 2015 yılı Kaynak: FRAUNHOFER INSTITUTE FOR SOLAR ENERGY SYSTEMS ISE Power generation from renewable energy in Germany assessment of 2015 20
Net Enerji Üretiminde Değişim 2015 yılında 2014 yılına Göre Kaynak: FRAUNHOFER INSTITUTE FOR SOLAR ENERGY SYSTEMS ISE Power generation from renewable energy in Germany assessment of 2015 21
EPDK-3500 saat (GER-2628 saat) EPDK-2000 saat (ETKB-1527 saat) Şekil 33: Yenilenebilir enerji tesisleri için tam yükte öngörülen çalışma saatleri, 2012-2016 ortalama değerleri Kaynak: 2016_01_21_Recent_Facts_about_PV_in_Germany 22
ÜLKELERİN 2014 ve 2015 YILLARI GÜNEŞ VE RÜZGAR KURULU GÜÇLERİ (MW) Kaynak: httpwww.irena.orgdocumentdownloadspublicationsirena_re_capacity_statistics_2016.pdf 23
55N 47N 42N 36N 24
Sayfa: 17 Aralık 2014 25
Sayfa: 19 26
Sayfa: 19 27
TÜRKİYE DE ELEKTRİK ENERJİSİ KURULU GÜCÜ (MW 2013) 28
TÜRKİYE DE ELEKTRİK ÜRETİMİ (kwh 2013) 29
KAYNAK GER.ÜRETİM-2013 (kwh) % TAH.ÜRETİM-2023 (kwh) % FUEL-OİL 1.192.478.406 0,5 1.192.478.406 0,3 MOTORİN 546.348.235 0,2 546.348.235 0,2 İTHAL KÖMÜR 29.453.719.236 12,3 29.453.719.236 8,4 DOĞALGAZ 105.116.346.674 43,8 105.116.346.674 30,1 TAŞKÖMÜR 3.338.597.703 1,4 3.338.597.703 1,0 LİNYİT 30.262.043.378 12,6 30.262.043.378 8,7 ASFALTİT 731.715.744 0,3 731.715.744 0,2 DİĞER+ATIK 1.171.201.965 0,5 1.171.201.965 0,3 HİDROLİK (Barajlı) 44.849.073.644 18,7 64.849.073.644 18,6 HİDROLİK (Akarsu) HİDROLİK (TOPLAM) 14.571.390.097 6,1 59.420.463.741 24,7 24.571.390.097 7,0 91.800.000.000 26,3 20.000 MW x 2.600 saat= 52 TWh RÜZGAR JEOTERMAL GÜNEŞ 7.557.507.352 3,1 1.363.527.954 0,6 0 0,0 52.000.000.000 14,9 1.363.527.954 0,4 32.000.000.000 9,2 20.000 MW x 1.600 saat= 32 TWh TOPLAM ÜRETRİM (kwh) 240.153.950.388 100,0 348.975.979.295 100,0 30
ETKB 2015-2019 Stratejik Planında ve Türkiye Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planında GÜNEŞ ve RÜZGAR kurulu güçleri için öngörülen hedefler revize edilmeli, 31
6446 Sayılı Kanunda; -Kamunun yerli ve yenilenebilir kaynaklı elektrik üretim tesisi inşa etmesi, -Kooperatiflerin lisanslı elektrik üretim faaliyeti yürütebilmesi için yasal düzenleme yapılması. 5346 sayılı Kanunda, -Enerji Kooperatiflerinin Yerel Yönetimler tarafından kurulmasına yönelik yaptırım, destek, teşvik içeren yasal düzenleme yapılması. 32
Yenilenebilir kaynaklara dayalı enerji kooperatifçiliğinin yaygınlaştırılması ile; Elektrik üretimine yerel halkın da katılımı sağlanacak, Çevre sorunlarına ve yerel tepkilere neden olan plansız üretim tesisleri engellenecek, Üyelerin elektrik enerjisi ihtiyaçlarının bir bölümü veya tamamı karşılanacak, İletim ve dağıtım sistemi kayıplarının düşürülmesine katkı sağlanacak, İhtiyaç fazlası üretimde kooperatif üyelerinin ek gelir elde etmeleri gibi faydalar mümkün olacaktır. 33
SİSTEM DEĞERLERİ 2002 2014 Artış (%) TÜKETİM (GWh) 132.552,7 257.220,1 94,05 ÜRETİM (GWh) 129.399,5 251.962,8 94,72 TÜRKİYE KURULU GÜCÜ (MW) 31.845,8 69.519,8 118,30 ANİ PUANT (MW) 21.006 41.003 95,20 MİNİMUM GÜNLÜK TÜKETİM (MWh) 264.160 428.204 62,10 MAKSİMUM GÜNLÜK TÜKETİM ( MWh) 426.245,0 831.871,0 95,16 İLETİM SİSTEMİNE GİREN (GWh) 105.473,5 239.529,3 127,10 İLETİM SİSTEMİNDEN ÇIKAN ENERJİ (GWh) 102.033 234.355 129,69 380 kv TM KURULU GÜCÜ (MVA) 19.240 50.415 162,03 154 kv TM KURULU GÜCÜ (MVA) 41.834 76.317 82,43 380 kv ENERJİ İLETİM HATTI (Km) 14.367,5 17.729,9 23,40 154 kv ENERJİ İLETİM HATTI (Km) 26.070,9 35.384,4 35,72 34
35
Sonuç olarak, Elektrik enerjisi politikasında; Merkezi planlama anlayışı çerçevesinde; çevresel ve sosyal etkiler göz ardı edilmeden, yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklarından azami ölçüde yararlanan, arz güvenliğini sağlayan ve toplumsal yararı esas alan politikalar hedeflenmelidir. 36
/emoorgtr /emoorgtr /tmmobemoorgtr 37