ARAŞTIRMA (Research Report)

ARAŞTIRMA (Research Report) YURTTA KALAN ÜNİVERSİTE ÖGRENCİLERİNİN BESLENME ALıŞKANLıKLARı Nutritional habits of the university hostel students...ı."ı. 2 Turgut ŞAIDNOZ, Saime ŞAHINOZ, Fevziye ÇETINKAYA, Muaıla AYKUT\ Yusuf ÖZTÜRK3 6zet : Yurtta kalan üniversite öğrencilerinin beslenme alışkanlıklarının saptanması amacıyla yapılan bu çalışma kapsamına, 1//0 sistematik örneklemeyöntemiyle seçilen I65'i erkek, 138'i kız olmak üzere toplam 303 öğrenci alınmıştır. Öğrencilerin %19.1'i düzenli olarak sabah kahvaltısını, %68.1'i düzenli olarak öğle yemeğini ve %78.2'si de düzenli olarak akşam yemeğini yediğini belirtmiştir. Kahvaltı yaprnama nedeni olarak ilk sıralarda zaman olmaması, derslerin erken başlaması ve erken kalkmamak gibi nedenler gösterilmiştir. Öğrenciler kahvaltıda sıklıkla çay içmekte ve en sık olarak da simit ve poğaça yemektedirier. Öğrencilerin %75'i, öğle yemeğini okulda, akşam yemeğini de yurtta yemektedirier. Öğrencilerin yaklaşık yarısı (0/&49.7) yemek aralarında çay, % 11.8'i ayran, %2.0'ı da süt içmektedirler. Tüm öğrenciler arasında sigara içme oranı %27.4, sürekli yada arasıra alkol kullanma oranı ise % 20.3'tür. Beden kitle indeksi (BKİ)'ne göre erkeklerin %19.2'si, kızların ise %39.8'i zayıf idi. Her beş kız öğrenciden ikisinin ve her beş erkek öğrenciden de birinin Beden Kitle İndeksine (BKi) göre zayıf olmasıyurtta kalan öğrencilerin yeterli ve dengeli beslenemediğini göstermektedir. Anahtar kelimeler: Yurt öğrencileri, beslenme alışkanlığı Summary : The object of this study is to determinethe eating habits of the universityhostel students. Wehave selected 165 male and 138female, totally 303 students through 1//0 systematic sampling method. The students have pointed out that 19.1 % of them have breakfast, 68.1 % have lunch and 78.2 % have dinner regularly. Reasons for not having breakfast have been listed as limited time for first hour lectures, early resumption of lectures and for not getting up early. The students mostly drink tea at breakfast and frequently eat simit and pogaça. 75 % of the students eat their lunch at school and their dinner at the hostel. About half (49.7%) of the students drink tea between food, 11.8 % ayran and 2.0 % mi/k.among the whole student body 27.4 % smoke and occasiona/ly or permanently 20.3 % take alcahal. According to BMI 19.2 % of the male students and 2.3 % of thefemale students are thin. As out of everyfive female students two student and out of every fıve male students one student has been determined to be thin, according to the BMI thisshows us that students who live in hostels do not gel enough and balanced food Key Words: Hostel students, nutritional habits Beslenme; büyüme ve gelişmeyi etkileyen, mental gelişmeyi sağlayan önemli bir unsurdur. Yeterli ve dengeli beslenme her yaşta önemli olmakla beraber büyüme ve gelişme dönemindeki gençlik çağında i Arş. Gör. Ere. Ün. Tıp FakHalk Sağlığı AD, Kayseri 2Doç. Dr. Ere. Ün. Tıp FakHalk Sağlığı AD, Kayseri 3 ProfDr. Ere. Ün. Tıp FakHalk Sağlığı AD, Kayseri daha önemlidir. Özellikle derslerinde başarılı olmaları ve verilen süre içerisinde bilgili ve becerili bir meslek sahibi olmaları beklenen üniversite gençliğinde daha da önem kazanmaktadır. Her yılortalama 1.300.000 öğrenci ilkokula başlamakta ve ilkokula başlayan her 1 000 çocuktan ancak SOLi bir yüksek öğretim kurumunu 16 Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi (E. UJournal of Health Sciences) 8(1-2) 16-23, 1999

Şahinöz T, Şahinöz S, Çetinkaya F, Aykut M. Öztürk Y bitirebilmektedir (1). Binde 80 içerisine girmeyi başaran bu zeki üniversite öilfencilerinin başarılı bir eğitim süreci geçirmesi ve kendilerinden beklenilenleri yerine getirebilmeleri için beslenme sorunlarınınçözülmesi gerekmektedir. Bu araştırma üniversite gençliğinin beslenme alışkanlıklarının ve sorunlarının tespit edilip, beslenme konusunda yanlış alışkanlıkların düzeltilmesine ve sorunların çözüme katkı sağlayabilmek amacıyla planlanmıştır. MATERYAL VE METOD Bu araştırma; Kayseri'de 1996-1997 eğitim-öilfetim yılında Kredi Yurtlar Kurumu Yurtlarında kalan üniversite öğrencileri üzerinde yapılmıştır. Bu yurtlarda 1659'u erkek 1375'i kız olmak üzere toplam 3034 öğrenci kalmaktadır. Bu öğrencilerden 1110 sistematik örnekleme yöntemi ile 165'i erkek, 138'i kız olmak üzere toplam 303 öğrenci seçilerek araştırmakapsamına alınmıştır. Araştırmaya katılan öğrencilere 42 sorudan oluşan birer anket formu verilip soruları cevaplandırmaları istenmiştir. Öğrencilerin boy ve kiloları anketör tarafından ölçülerek anketlere kaydedilmiş ve beden kitle indeksleri (BKİ) hesaplanmıştır. BKİ değeri 20-25 arası olan erkek öğrenciler ve 19-24 arası olan kız öğrenciler normal, bu değerlerin üzerinde olanlar şişman ve altında olanlar zayıf olarak değerlendirilmiştir (2). Elde edilen veriler bilgisayarda Epi tnfo5 ve SPSS 7.0 programlarında değerlendirilmiştir. İstatistiksel değerlendirmelerde Ki kare testikullanılmıştır.. BULGULAR Üniversite gençliğinin beslenme alışkanlıklarını belirlemek amacıyla planlanan bu araştırmaya % 45.5'i kız, % 54.5'i erkek olmak üzere toplam 303 öğrenci dahil edilmiştir. Araştırmaya katılan yurt öğrencilerinin yaş ortalaması 20.60:f:1.92 olup bu ortalama kızlarda 20.3O:f:1.64, erkeklerde ise 20.85:f:2.09 idi. Bu öilfencilerin % 92.4'ü gündüzve % 7.6'sl da gece öğretiminde okumaktaydı. Düzenli olarak sabah kahvaltısı yapan öğrencilerin oranı % 19.1 idi (Tablo I). Düzenli kahvaltı yapma açısından kız ve erkek öğrenciler arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır. Gece öğrenimindeki öğrencilerin kahvaltı yapma oranları gündüz öğreniınindekiöğrencilere göre anlamlı olarak daha yüksektir. Ailesinde düzenli kahvaltı yapma alışkanlığı olmayan öğrencilerin hiç kahvaltı yapmama oranı diğer öğrencilere göre anlamlı olarak daha yüksek idi (Tablo II). Kahvaltı yapmama nedeni olarak ilk sıralarda zaman olmaması (% 38.4), erken kalkmamak (% 18.4) ve derslerin erken başlaması (% 18.0) gibi nedenler gösterilmiştir. Öğrencilerin sabah kahvaltısında en sık tükettikleri yiyecekler simit ve poğaça türü yiyecekler idi. Pekmez, bal, reçel ve yağ gibi yiyecekleri hiç tüketmediğini söyleyen öğrencilerin oranının oldukça yüksek olduğu görülmektedir (Tablo III). Öğrenciler kahvaltıda sıklıkla çay içmektedirier. Öğrencilerin % 67.0'1 sütü, % 74.9'u çorbayı, % 61.4'ü meyve sularını kahvaltıda hiç içmemektedirler(tablo IV). Tablo i. Yurt öğrencilerininyemek alışkanlıkları Düzenli Arasıra Hiç Ö~ünler (0=303) Sayı % Sayı % Sayı % Sabah Kahvaltısı 58 19.1 175 57.8 70 23.1 Ö~le Y eme~i 203 67.1 82 27.0 18 5.9 Akşam Y eme~i 233 76.9 63 20.8 7 2.3 Erçiyes Üniversitesi Sağ/ık Bi/imleri Dergisi (E. Ü.Journal of Health Sciences) 8(1-2) 16-23, 1999 17

Yurtta kalan üniversite öğrencilerinin beslenme alışkanlıkları Tablo II. Öğrencilerin sabah kahvaltısı yapma durumlarınıetkileyen faktörler Düzenli Arasıra Hiç n Sayı % Sayı % Sayı % Cinsiyet Kız 165 37 22.5 91 55.0 37 22.5 Erkek 138 22 15.9 84 60.9 32 23.2 x2=2.07 P>0.05 Ö~retim Şekli Gündüz 279 47 16.8 167 59.9 65 23.3 Gece 24 11 45.9 8 33.3 5 20.8 x2=12.45 P<O.OOI Ailede Kabvalt) Ahşkanh~ı Var 281 55 19.6 167 59.4 59 21.0 Yok 22 5 22.7 7 31.8 10 45.5 xb8.l7 P<0.05 Tablo III. Yurt öğrencilerinin kahvaltıda tükettikleriyiyeceklerin sıklığı Her gün Arasıra HiÇ YiyeCek (n=303) Sayı 0;;, Sayı % Sayı % Peynir 77 25.4 165 54.4 61 20.2 Zeytin 60 19.8 130 42.9 113 37.3 Yumurta 28 9.2 177 58.4 98 32.4 Bal,Reçel 33 10.9 136 44.9 134 44.2 Yağ 22 7.3 84 27.7 197 65.0 Simit, Po~aça 105 34.6 114 37.6 84 27.8 Kraker, Biskflvi 48 15.8 126 41.6 129 42.6 IS Erciyes Oniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi (E.OJournal of Health Sciences) 8(1-2} 16.23. 1999

Şahinöz T, Şahinöz S, Çetinkaya F, Aykut M, Öztürk Y Tablo LV. Yurt öğrencilerinin kahvaltıda içtikleri içeceklerin sıklıgı Her güo Arasıra Hiç İçecek (0=303) Sayı % Sayı % Sayı % çay 145 47.8 120 39.6 38 12.5 Süt 13 4.3 87 28.7 203 67.0 Çorba 5 1.6 71 23.4 227 74.9 Meyve Suyu 11 3.6 106 35.0 186 61.4 Kahve 3 1.0 57 18.8 243 80.2 Öğrencilerin % 67.1 'i öğle yemeğini, % 76.9'u da akşam yemeğini düzenli olarak yediğini belirtmiştir (Tablo I). Öğrencilerin % 75.0'i öğle yemeğini okulda ve akşam yemegini de yurtta yemektedirier. Öğrencilerin yaklaşık yarısı (% 49.7) yemek aralarında çay, % 36.5'i kola, % I1.8'i ayran, % 2.0'1 da süt içmektedirler. Öğrencilerin yarısından çoğu yurt yemeklerinin her yönüyle yetersiz olduğunu belirtmiştir (Tablo V). Yine öğrencilerin yarısından çogu okul yemekhanesindeki yemeklerin miktarı hariç her yönüyle yeterli oldugunu belirtmiştir (Tablo VI). Öğrencilerin 265'i yurt yemeklerinden, 59' u ise okul yemeklerinden memnun olmadıgını ifade etmişlerdir. Bu öğrencilerin yemeklerden memnunolmamanedenleri Tablo VII'de gösterilmiştir. Ögrenciler, yemeklerden memnun olmamalarının en sık nedeni olarak; yemeklerin çok yağlı oluşunu ve temiz olmayışını bildirınişlerdir (Tablo VII). Ayrıca öğrencilerin % 59.0'u yurt yemeklerinin fiyatını yüksek bulmaktadır. Öğrencilerin % 27.4'ü sigara kullandıgını belirtmiştir (Tablo VIII). Sürekli ya da arasıra alkol kullanan öğrencilerin oranı ise % 20.3'tür. Tablo V.Yurt öğrencilerinin yurtta verilen yemekler hakkındaki görüşleri Yemeklerio Yeterli Yetersiz Fikrim Yok (0=303) Sayı % Sayı % Sayı % Besin D~eri 31 10.2 228 75.2 44 14.5 Kalorisi 53 17.5 177 58.4 73 24.1 Temizli~i 10 3.3 264 87.1 29 9.6 Çeşitliliği 106 35.0 171 56.4 26 8.6 Miktarı 112 37.0 165 54.4 26 8.6 Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi (E.Ü.JoumQIofHealthSçiem:es)8(1-2) 16-23, 1999 19

Yurtta kalan üniversite öğrencilerinin beslenme alışkanlıkları Tablo VI. Öğrencilerin okul yemekhanesinde verilen yemekler hakkındakigörüşleri Yemeklerin Yeterli Yetersiz Fikrim Yok (0=303) Sayı % Sayı % Sayı % Besin Değeri 172 56.8 54 17.8 77 25.4 Kalorisi 159 52.5 36 11.9 108 35.6 Temizliği 171 56.5 74 24.4 58 19.1 Çeşitliliği 192 63.3 79 26.1 32 10.6 Miktarı 142 46.8 121 40.0 40 13.2 Tablo VII. Öğrencilerin yemeklerden memnunolmama nedenleri Yurt Yemekleri Okul Yemekleri Neden (n=265) Sayı % Sayı % Çok Yağlı 165 54.4 20 6.6 Tadı Güzel Değil 85 28.1 14 4.6 Temiz Değil 160 52.8 18 5.9 Yeterli Çeşit Yok 76 25.1 9 3.0 Yemeklerin Miktarı Düşük 75 24.7 18 5.9 Tablo VIII. Öğrencilerin cinsiyete göre sigara kullanma durumu Evet Hayır Bıraktım Toplam Cinsiyet Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Erkek 41 24.8 115 69.7 9 5.5 165 100.0 Kız 42 30.4 92 66.7 4 2.9 138 100.0 Toplam 83 27.4 207 68.3 13 4.3 303 100.0 x2=1.89 SD=2 P>0.05 20 Erciyes Vniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi (E. VJournal of Health Sciences) 8(1-2) J6-23, J999

Şahinöz T, Şahinöz S, Çetinkaya F, Aykut M, Öztürk Y Tablo ıx. Öğrencilerin cinsiyetierine göre BKİ'nin dağılımı Zayıf Normal Şişman Toplam Cinsiyet Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Erkek 32 19.4 115 69.7 18 10.9 165 100.0 Kız 54 39.1 78 56.6 6 4.3 138 100.0 Toplam 86 28.4 193 63.7 24 7.9 303 100.0 x2=16.45 P<O.OOl Araştırmaya katılan öğrencilerin Beden Kitle İndeksi (BKİ) ortalaması 21.43 olup, BKİ'ne göre erkeklerin % 19.2'sinin, kızların % 39.8'inin; başka bir deyişle her beş kız öğrenciden ikisinin ve her beş erkek öğrenciden de birisinin BKİ'ne göre zayıf olduğu, yine erkek öğrencilerin % 10.5'inin kız öğrencilerin ise % 2.3'ünOn hafif şişman olduğu tespit edilmiştir (Tablo ıx). Öğrencilerin harçlıklarının ortalaması kredi dahil 11.050.000:1:4.150.000 TL idi. Öğrenciler harçlıklarının% 66.4'ünO beslenme gideri olarak harcamaktadırlar. Erkek öğrencilerin % 42.8'i, kız öğrencilerin ise % 20.8'i harçlıklarının % 75'inden fazlasını beslenme gideri olarak harcamaktadırlar. Aradaki fark istatistikselolarak anlamlı bulunmuştur. TARTIŞMA Yaklaşık olarak her beş üniversite öğrencisinden ancak biri düzenli olarak sabah kahvaltısı yaparken, üço arasıra yapmakta ve yine biri de hiç sabah kahvaltısı yapmamaktadır. Düzenli olarak sabah kahvaltısı yapan öğrencilerin oranı % 19.1 iken, hiç kahvaltı yapmayan öğrencilerin oranı ise % 23.1 idi (Tablo I). Türkiye genelinde 1988 yılında yapılan bir araştırmada, yurtta kalan öğrencilerin kahvaltı yapmama oranının % 22 olduğunu belirtmiştir (1). İstanbul'da yapılan bir çalışmada, toplumun % 22'sinin sabah kahvaltısı yapma alışkanlığı olmadığı belirtilmiştir (3). Orta öğrenim gençliği üzerinde yapılan bir çalışmada ise düzenli kahvaltı yapma alışkanlığının % 85.6 olduğu belirtilmiştir (4). Görüldüğü gibi kahvaltı yapma alışkanlığı üniversite gençliğinde, orta öğrenim gençliğine göre oldukça düşüktür. Bu fark, aile ortamında bulunmanın, kahvaltı yapmaya olumlu etkisi olacağı düşüncesini akla getirmektedir. Sabahları kahvaltı yapılmadığı zaman kan glikoz düzeyi düşer. Bu durum,öğrencinin, dersi dinlemesini, öğrenmesini ve arkadaşlarıyla olumlu ilişkiler kurmasını etkileyebilmektedir (5). Düzenli olarak kahvaltı yapma oranı; gündüz öğrenimindekiöğrencilerde, gece öğrenimindekilere göre anlamlı olarak daha yüksek idi. Gece öğretimindeki öğrencilerin sabahları geç kalkmaları ve gündüzokula gitmemeleri bu farkın nedeni olarak düşünülebilir. Nitekim, kahvaltı yapmama nedeni olarak ise ilk sıralarda zaman olmaması, erken kalkamamak ve derslerin erken başlaması gibi nedenler gösterilmiştir. Türkiye genelinde yapılan araştırmaya göre, yurt öğrencileri arasında kahvaltı yapmama nedeni olarak; vakit yokluğu (% 32), maddi durumun uygun olmaması (% 19) ve alışkanlığın olmaması (% 9) gibi nedenler belirtilmiştir (1). Ancak i Nisan 1988 tarihinden itibaren yurtlarda ücretsiz kahvaltı verildiğinden dolayı bu araştırmada maddi nedenlerin mazeret gösterilme oranı oldukça düşüktür (% 5.2) (Tablo II). Öğrenciler, sabah kahvaltısında en sık simit ve poğaça türü yiyecekleri tüketmektedirler. Bununla beraber pekmez, bal, reçel ve yağ gibi yiyecekleri hiç tüketmediğini söyleyen öğrencilerin oranınınise oldukça yüksek olduğu görülmektedir (Tablo III). Erciyes Üniversitesi Sağ/ık Bilimleri Dergisi (E. Ü.Joumal of Health Sciences) 8(1-2) 16-23, 1999 21

Yurtta kalan üniversite öğrencilerinin beslenme alışkanlıkları Ögrenciler kahvaltıda sıklıkla çay içmektedirler. Demir ve arkadaşlarının yaptıgı çalışmada ise, toplumun % 61 'inin kahvaltı için çayı % 12'sinin sütü % 25'inin de meyve suyunu tercih ettigi belirtilmiştir(3). Öğle ve akşam yemeklerini yeme oranlarının, sabah kahvaltısına göre oldukça yüksek oldugu görülmektedir. Ögrencilerin % 67.1'i düzenli olarak öğle yemegi yediğini, % 76.9'u da düzenli olarak akşam yemeği yedigini belirtmiştir (Tablo I). Yine ögrencilerin % 75.0'i öğle yemeğini okulda, akşam yemegini de yurtta yemektedir. Ögrencilerin yarısından çogu yurt yemeklerinin her yönüyle yetersiz oldugunu belirtmiştir (Tablo V). Ayrıca ögrencilerin % 59.0'u yurt yemeklerinin fiyatını yüksek bulmaktadır. Okul yemekhane-sindeki yemeklerden memnun olmayan ögrencilerin oranı ise oldukça düşük idi (Tablo VI). Türkiye genelinde yurtta kalan öğrencilerin % 68'inin yurt yemeklerinin fiyatını yüksek buldugu ve üçte ikisinin ise yurt yemeklerini her yönüyle yetersiz buldugu belirtilmiştir. Öğrenciler, yemeklerden memnunolmamalarınınen önemli nedeni olarak; yemeklerin çok yağlı olmasını ve ayrıca temiz olmamasını göstermişlerdir (Tablo VII). Ayrıca ögrencilerin % 59.0'u yurt yemeklerinin fiyatını yüksek bulmaktaydı. Türkiye genelinde ise yurtta kalan öğrencilerin % 63'ünlin yemeklerden memnun olmama nedeni olarak; temiz olmayışını gösterdigi bildirilmektedir (1). Ögrencilerin % 27.4'ü sigara kullandığını belirtmiştir (Tablo VIII). Sürekli yada arasıra alkol kullanan ögrencilerin oranı ise % 20.3'tür. Erciyes Üniversitesi ögrencileri üzerinde yapılan bir araştırmada ögrencilerin % 44.9'unun sigara içtiği belirtilmiştir (6). Lise ögrencileri üzerinde yapılan bir araştırmada ise ögrenciler arasında sigara içme oranı % 16.7, alkol kullanma oranı % 11.6 olarak belirtilmiştir (7). Yine lise son sınıf ögrencileri üzerinde yapılan başka bir araştırmada ise sigara içme oranının % 22.0 oldugu belirtilmiştir(8). Yine 16-17 yaş grubu gençler üzerinde yapılan bir araştırmada ise sigara içme alışkanlığının % 51.2 oldugu belirtilmiştir(9). Araştırmaya katılan öğrencilerin Beden Kitle İndeksi (BKİ) ortalaması 21.4::1:2.4 olup, BKİ'ne göre erkeklerin% 19.4'ünün,kızların ise % 39. i 'inin zayıf olduğu tespit edilmiştir. Her beş kız ögrenciden ikisinin ve her beş erkek ögrenciden de birinin BKİ'ne göre zayıf olması yurtta kalan öğrencilerin yeterli ve dengeli beslenmediğini düşündürmektedir. Üniversite gençliği üzerinde yapılan başka bir araşt~rmada,bki'ne göre kızların % 47.09'unun erkeklerin ise % 18.86'slnın zayıf olduğu belirtilmiştir (10). Ankara Üniversitesi öğrencileri üzerinde yapılan bir araştırmada ise kız ögrencilerin % 23.4'Unün, erkek ögrencilerin de % 28.9'unun zayıf olduğu belirtilmiştir (11). Orta ögrenim gençliği üzerinde yapılan bir çalışmada ise kızların % 24.9'unun, erkeklerin ise % 21.3'ünün zayıf olduğu belirtilmiştir(4). Sonuç olarak üniversite gençliğinin kötü beslenme alışkanlıklarını düzeltmek için; 1.Yanlış beslenme alışkanlıklarını saptanması amacıyla başka araştırmalar yapmak ve bunları düzeltmek amacıyla orta ögrenim düzeyinde gençliğe beslenme eğitimi vermek, alışkanlık kazandırmak, gençliğimizin sağlığı ve başarısı yönündenbir zorunluluktur. 2.Üniversite yurtlarında, yemek servisi ve organizasyonundadiyetisyenlerden faydalanılmalıdır. KAYNAKLAR 1. Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Müdürlüğü: Yurtkuryurtlarında barman öğrencilerin beklenti ve problemleri. Ankara 1988, ss 11-52 2. Pekcan G. Şişmanlık ve Saptama Yöntemleri; Şişmanlık, Çeşitli Hastalıklarla Etkileşimi Ve Diyet Tedavisinde Bilimsel Uygulamalar. Türkiye Diyetisyenler Derneği. Ankara 1992, s 44. 3. Demir L, Ercümen N.İ, Tümerdem Y. İstanbul kentinde törelerin günlük beslenme davranışlarına etkisi. IlI. Halk Sağlığı Günleri. Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri 1993, ss 261-264 22 Erciyes Üniversitesi SağlıkBilimleriDergisi(E.Ü.JournalofHealthSciences)8(1-2} 16-23, 1999

Şahinöz T, Şahinöz S, Çetinkaya F, Aykut M, Öztürk Y 4. Çetinkaya F, Aykut M, Günay O, Öztürk Y. Orta öğrenim gençliğinin sağlık alışkanlık/arı. III. Halk Sağlığı Günleri. Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri 1993, ss 311-317 5. 6. 7. Bertan M, Güler Ç. Halk Sağlığı (Temel Bilgiler) Ankara 1995, s 211 Günay O, Karakayalı T, Hökelek ş, Öztürk Y. Erciyes Üniversitesi öğrencilerinin yaşam koşulları. III. Halk Sağlığı Günleri. Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri 1993, ss 274-279 Okan N. Şıvka S, Resmi ş, Şıvka N. Lise öğrencilerinde içki ve sigara kullanımı. III Halk Sağlığı Günleri. Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri 1993, s 111 8. Türkistanlı E. Lise son sınıf öğrencilerinde sigara içme prevalansı. III. Halk Sağlığı Günleri. Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri 1993, s 359 9. Apan E, Karaömerlioğlu Ö, Tanır F, Akbaba M Adölesan çağda sigara içmede etkili olabilecek faktörler. ıv. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi, Didim 1994, ss 669-670 10. ToksözP, Ertem M, Çalık F ve Ark. Üniversite öğrencilerinin beslenme bilgi düzeylerinin araştırılması. ıv. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi, Didim 1994, ss 687-689 11. Sakarya Ö. Ankara Üniversitesi Mediko-Sosyal Merkezine baş vuran öğrencilerin beslenme alışkanlıkları ve beslenme sorunları. Tez Özetleri. Meslekte 30. yıl (1966-1996). Hacettepe Üniversitesi Beslenme ve Diyetelik Bölümü, Ankara 1996, ss 23-26 Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi (E. ü'journal of Health Sciences) 8(1-2) 16-23, 1999 23