SULAR Tu ba Evrim MADEN

Çank r Karatekin Üniversitesi Uluslar aras Avrasya Strateji Dergisi 1(1): 89-98 TÜRK DI POL T KASINDA SUR YE ÖRNE LE SINIRA AN SULAR Tu ba Evrim MADEN ÖZET Ortado u gibi su kaynaklar n n s n rl oldu u bölgelerde, k y da ülkelerin s n ra an sulardan faydalanmas söz konusu ülkelerin ili kilerini do rudan etkilemektedir. Hatay sorunu, So uk Sava Dönemi, Adana Mutabakat, ABD nin Irak müdahalesi ve Mart 2011 sonras nda Arap Bahar etkisiyle Suriye de meydana gelen olaylar, Türkiye-Suriye ili kilerinde önemli dönüm noktalar d r. F rat-dicle havzas ve Asi havzas nda k y da olan Türkiye ve Suriye nin ikili ili kileri söz konusu sular n kullan m ndan etkilenirken, bu sular n kullan m Ortado u nun de i en dengelerinden ve her iki ülkeye de olan yans malar ndan etkilenmektedir. S n ra an su kaynaklar iki ülkenin ili kilerinde baz dönemlerde çat ma nedeni olabilirken, baz dönemlerde de i birli i için önemli bir araç rolü üstlenmektedir. S n ra an su politikalar nda her zaman i birli ine odaklanan Türkiye, Suriye ile ili kilerinde de i birli ini benimseyen bir politika izlemi tir. Anahtar Kelimeler: F rat-dicle havzas, Asi Havzas, Türkiye, Suriye, s n ra an sular, i birli i, çat ma TRANSBOUNDARY WATERS IN TURKISH FOREIGN POLICY : SYRIAN CASE ABSTRACT In the regions where water resources are limited such as the Middle East, the use of transboundary waters directly affects the relations between the riparian countries. The Hatay problem, cold war period, Adana Agreement, the U.S. intervention in Iraq, and the Arab Spring affecting Syria after March 2011 are important milestones in Turkey-Syria relations. While the use of transboundary waters affects Turkey-Syria relations that are riparian to each other in Euphrates-Tigris basin and Orontes basin, it is also directly affected by the changing balances of the Middle East and its effects on these two countries. While the water resources that carry an important role in the relations between the two countries might lead to conflict in certain periods, it might also serve as an instrument for cooperation in some periods. Turkey, which always considers cooperation as a solution for transboundary water policies, adopted cooperation as the main goal in its relations with Syria as well. Keywords: Euphrates-Tigris Basin, Asi Basin, Turkey, Syria, transboundary waters, cooperation, conflict Dr., ORSAM (Ortado u Stratejik Ara t rmalar Merkezi)- Su Ara t rmalar Program, e-mail: temaden@gmail.com 89

Giri Su kaynaklar n n gün geçtikçe azalmas son 20 y ld r dünya gündeminde yerini s kça almaktad r. Nüfusun artmas, iklim de i imi, insan faaliyetler, sanayinin ve teknolojinin geli mesi, gün geçtikçe ehirlerin büyümesi su kaynaklar n etkilemektedir. Yerküre nin 4/3 ü sularla kapl d r ve toplam su miktar 1,4 milyar km 3 dür. Fakat dünya üzerinde var olan suyun yüzde 97,5 i tuzlu su olarak deniz ve okyanuslarda muhafaza edilmektedir. Geriye kalan yüzde 2,5 luk miktar ise tatl su miktar na tekabül etmektedir. Tatl suyun yüzde 68,7 si buzullarda, yüzde 30,1 i yeralt sular nda ve geriye kalan miktar ise atmosferde, toprakta ve di er ortamlarda depolanmaktad r. Tatl su, miktar n n az olmas n n yan nda dünya üzerinde e it bir da l ma sahip de ildir. Dünya da baz bölgelerde su miktar aç s ndan bolluk ya an rken, baz bölgelerde özellikle yar kurak-kurak bölgelerde su s k nt s ya anmaktad r. Dünya üzerinde 263 ten fazla nehir birden fazla ülkenin s n rlar içerisinden geçmektedir ve s n ra an özelli e sahiptir. Dünya nüfusunun %40 n ndan fazlas do rudan s n ra an sulara ba ml d r. Bu nedenle günümüzde su sorunu yaln zca bir ülkenin sosyal yap s n veya ekonomisini etkileyen bir konu olmaktan ç km art k ayn havza içinde yer alan ülkelerin d politikalar n etkileyen önemli bir unsur haline de gelmi tir. Su, Türkiye nin de içerisinde bulundu u Ortado u gibi su kaynaklar n n k s tl oldu u bölgelerde, devletler için hayati bir konu haline gelmi tir 1. Türkiye nin tatl su kapasitesi incelendi inde Türkiye nin ortalama y ll k ya oran 643 mm dir. Bu rakam y lda ortalama 501 milyar m 3 suya kar l k gelmektedir. Bu miktar n 158 milyar metreküpü yüzey suyu olarak akarsulara ve göllere kat lmaktad r. 69 milyar metreküpü yeralt sular n beslerken, 274 milyar metreküpü toprak, su yüzeyleri ve bitkilerden buharla makta ve atmosfere geri dönmektedir. Ekonomik ve teknik artlar göz önüne al nd nda ise Türkiye nin kullan labilir su miktar y ll k olarak ortalama 112 milyar metreküp olarak kar m za ç kmaktad r 2. Türkiye, hidrolojik özellikleri do rultusunda 25 havzaya ayr lm t r. Havzalarda ortalama toplam y ll k ya miktar 186 milyar metreküptür. Türkiye su potansiyelinin yüzde 28,4 üne sahip olan F rat ve Dicle Havzas gerek yüzölçümü gerek sahip oldu u su potansiyeli ile en büyük havzad r ve ülke s n rlar n a maktad r. Di er s n ra an havzalar ise, kuzeyden güneye do ru Çoruh Nehri Havzas, Aras Nehri Havzas, Asi Nehri Havzas ve bat da Meriç Nehri Havzas d r. Söz konusu havzalar s n ra an özellikleri dolay s yla Türkiye nin kom u ülkeler ile ili kilerinde de önemli bir yere sahiptir 3. F rat-dicle Havzas, konumu ve k y da lar nedeniyle su çal malar nda ele al nan önemli havzalardan biridir. F rat ve Dicle havzas n n sular, Türkiye ile havza k y da ülkeleri olan Suriye ve Irak la ili kilerini ekillendirirken önemli bir rol oynamaktad r. Özellikle Irak n 2003 y l ndan 2011 y l n n sonuna kadar i gal 1 Peter H.Gleick, Water and Conflict; Fresh Water Resources and International Security, International Security, Vol.18, No.1, (Summer 1993), s. 79. 2 DS, Su ve DS, DS, Ankara, 2009. 3 A.g.e 90

alt nda olmas nedeniyle suyla ilgili ili kilerde son y llarda Suriye ön plana ç km t r. Suyun özellikle 1950 lerden sonra kilit rol ald Türkiye-Suriye ili kilerinde Hatay meselesi, So uk Sava dönemi, 1998 y l nda imzalanan Adana Mutabakat ve sonras, 2000 y l nda Haf z Esad n vefat ve yerine Be ar Esad n geçmesi, 2003 y l nda ABD nin Irak müdahalesi ve Mart 2011 den günümüze devam eden Suriye de halk ayaklanmalar, Türkiye ve Suriye ili kilerinin geli imini belirleyen dönüm noktalar d r 4. F rat-dicle Havzas nda Kriz Dönemleri Türkiye, Suriye ve havzan n di er k y da Irak aras nda 1950 l y llara kadar bölge sular ile ilgili olarak herhangi bir gerginlik veya ikâyet geli memi tir. Ancak, 1950 li y llardan itibaren Türkiye ve Suriye nin F rat nehri sular ndan faydalanmak üzere projeler yapmaya ba lamas ile süregelen bu durum de i ime u ramaya ba lam t r 5. Asl nda 1950 li y llarda Suriye öncelikle Asi nehri havzas nda 30.000-32.000 hektar batakl k alan n drene edip, sulu tar m için uygun bir alana dönü türme amac yla Ghap Projesini 6 yapmay planlam t r. Ayn dönemde, Türkiye de 1954 y l nda ülkenin tüm su kaynaklar n n plânlanmas, yönetimi, geli tirilmesi ve i letilmesinden sorumlu DS yi kurmu tur. Türkiye 1965 y l nda, 1975 y l nda tamamlanacak olan Keban Baraj n yapmaya ba larken, Suriye de 1968 y l nda Tabka baraj n yapmaya ba lam t r 7. Havzada ya anan ilk kriz de bu dönemde meydana gelmi tir. Türkiye ve Suriye, 1960 larda ayn dönemlerde in a etmeye ba lad Keban ve Tabka barajlar n n dolumu a amas nda Irak, su s k nt s çekti ini iddia etmi ve bu durumda Suriye yi sorumlu tutmu tur. Bu durum, Suriye ve Irak aras nda gerilime neden olmu tur 8. Ülkeler aras nda ikili ve üçlü görü meler, Suriye nin 1961 y l nda F rat Projesinin Genel Kurumunu kurmas ile ba lam t r. 1962 y l nda ilk Türkiye-Suriye ikili görü mesi gerçekle mi tir. Bu görü me sadece F rat havzas verilerinin payla m ile ilgilidir. ki k y da ülke tekrar 1964 y l nda bir araya geldi inde F rat sular n n hakça ve makul kullan m için Ortak Teknik Komite (OTK) kurulmas na 4 Tu ba Evrim Maden, Türkiye-Suriye li kilerinde Suyun Rolü, Ortado u Analiz, Kas m 2011, Cilt3, say 35, s. 34. 5 Hilal Elver, Peaceful Uses of International Rivers, Transnational Publications, NY, 2002, s. 404. 6 Dante A.Caponera, Legal Aspects of Transboundary River Basins in The Middle: The Al Asi (Orontes), The Jordanand The Nile. Natural Resources Journal, XXLIII No:3, Summer 1993, s.239. 7 Ay egül Kibaro lu ve Waltina Scheumann, Euphrates-Tigris River System: Political Rapprochement and Transboundary Water Cooperation, 2011,s.277 8 A.g.e. 91

karar vermi lerdir. Bu toplant da, bu komiteye üçüncü k y da Irak n da kat lmas karar verilmi tir. Bu ilk toplant 1965 y l nda yap lm t r. Bu toplant da Türkiye, Suriye ile k y da oldu u tüm sular içeren bir anla ma yapma iste ini dile getirmi tir. Hatay kendi s n rlar içinde kabul eden Suriye, Asi nehrini de içeren bu anla may imzalamam t r. Irak ta Dicle nehrini konu mak istemeyince toplant lar bloke olmu tur 9. 22-25 Aral k 1980 tarihinde Ortak Ekonomik ve Teknik birli i nin ilk toplant s nda bir araya gelen Türkiye ve Irak, havza sular n n tart lmas ve k y da lar aras nda su sorununu ortadan kald rmak amac yla Ortak Teknik Komite yi kurmu lard r. Suriye söz konusu komiteye, 1983 y l nda kat lm t r. OTK çerçevesinde, 1980-1992 y llar aras nda toplam 22 toplant düzenlenmi tir 10. Türkiye Keban Baraj n n tamamlanmas n n ard ndan 1976 y l nda Karakaya Baraj n n in as na ba lam t r. 1987 y l nda in as biten Karakaya baraj n n yap m a amas nda Dünya Bankas na kredi için ba vuran Türkiye tek tarafl olarak Dünya Bankas na, Türkiye-Suriye s n r nda F rat nehrinden saniyede 500 metreküp su b rakaca n taahhüt etmi tir. 1984 y l nda Türkiye, Suriye ve Irak a F rat-dicle havzas s n ra an sular n n hakça, makul ve optimum kullan m n içeren Üç A amal Plan teklifinde bulunmu tur. Üç A amal Plan, toprak ve su kaynaklar n n ortak envanter çal malar yap lmas n ve sektörlere göre su ihtiyaçlar n n belirlenmesini ve bu do rultuda tahsisinin yap lmas n kapsamaktad r. Bu plan, Suriye ve Irak taraf ndan reddedilmi tir 11. 1987 y l nda Türkiye, Suriye ile iki protokol imzalam t r. mzalanan protokollerden bir tanesi güvenlik ile ilgili olup, Suriye nin PKK ya verdi i deste e son vermesi hakk ndad r. Di er protokol ise Türkiye nin, nihai bir anla maya kadar y lda ortalama 500metreküp/sn suyu Türkiye-Suriye s n r nda b rakmas n içermektedir. Bu protokol sonras nda Suriye ve Irak, 1990 y l nda Türkiye taraf ndan b rak lan ortalama y ll k 500 metreküp/sn suyun yüzde 58 ini Irak n kullan m na b rakan bir anla ma imzalam t r. 1987 protokolü sonras nda devam eden 10 y l k süre içerisinde Suriye, PKK ya verdi i deste i geri çekmemi tir 12. So uk Sava dönemi Türkiye ve Suriye ili kilerini do rudan etkileyen dönemlerden biri olmu tur. Su ve güvenlik konular ayn zamanda iki ülkenin iç politikalar ndan da etkileyen bir boyut kazanm t r. Özellikle tar m n ulusal kalk nma politikas içinde ülke rejiminin önemli bir parças olmas nedeniyle su konusu Suriye için sadece teknik bir konu olmam, kimlik, kendi kendine yeterlilik, ba ms zl k, Arap milliyetçili i ile ili kilendirilmi tir. Türkiye, özellikle F rat-dicle havzas nda ba latt su geli tirme projelerini, refah ve geli im düzeyinin di er 9 H.Elver, s. 405-406. 10 Ali hsan Ba, Turkey s Hydropolitics of the Euphrates-Tigris Basin, International Journal of Water Resources Development, 13:4, s.199, s.577. 11 Ay egül Kibaro lu, Olcay Ünver, An Institutional Framework for faciliating cooperation in the Euphrates-Tigris River Basin, International Negotiation, vol.5, no:2, 2000, s. 311-330. 12 A.. Ba,. s.577. 92

bölgelerle e it olmad Güneydo u Anadolu Bölgesi için bir yat r m olarak de erlendirmi tir. Bu amaçla GAP ayn zamanda bir sürdürülebilir kalk nma projesine dönü mü tür. Güvenlik iki ülkenin iç politikalar n n öncelikli konusu haline gelmi ve Türkiye nin Suriye ile ili kilerinde PKK olumsuz rol oynam t r 13. 1980 ler ve 1990 larda meydana gelen hem küresel hem de bölgesel sistemde meydana gelen geli meler Türkiye-Suriye ili kilerini etkilenmi tir. Özellikle 1990 larda Suriye nin yak n ili kiler içerisinde oldu u SSCB nin da lmas ile Suriye kendini dezavantajl bir konumda bulmu tur. 1990 lar ile birlikte su Arap- srail bar sürecinin de bir konusu olmaya ba lam t r. Türkiye nin iste inin d nda F rat sular srail-suriye su sorununun merkezine çekilmeye ba lam t r. Türkiye, birbiri ile hidrolojik ba lant s olmayan birbirinden farkl iki havza sular n n birbiri ile ili kilendirilmesini reddetmi tir 14. F rat-dicle havzas nda ya anan di er bir önemli kriz ise, 1990 larda Atatürk Baraj n n dolum a amas nda ya anm t r. Türkiye 13 Ocak 1990 tarihinde in as biten Atatürk Baraj n n doldurmas s ras nda F rat nehri debisi azalm t r. Türkiye,1989 y l Kas m ay nda k y da lar Suriye ve Irak a teknik detaylar ve söz konusu dönemdeki mevcut su miktar ve telafi edilme sürecini aç klam t r. Baraj üç hafta içinde dolmas na kar n, sulama yap lmayan ve suya en az ihtiyaç duyulan Ocak ay nda Suriye ve Irak ikâyetlerine devam etmi tir 15. Türkiye nin 1996 y l nda F rat nehri üzerinde Birecik baraj n n in as na ba lamas havzada ya anan bir di er krizdir. Söz konusu Birecik Baraj, su miktar n etkilemeden sadece pik dönemlerde Atatürk Baraj ndan b rak lan suyu regüle etmek için in a edilmi tir. Birecik baraj n n F rat nehri sular n n kalite ve miktar n etkileyece ini belirterek, Suriye ve Irak, baraj n yap m na itiraz etmi ler ve Türkiye nin baraj projelerine verilecek finans n kesilmesi ve Birecik Baraj n in a edecek Avrupa irketlerinin boykot edilmesi için Arap Ligi ne ba vurmu tur. 16 1998 Adana Mutabakat Sonras Meydana Gelen Geli meler 1990 lar n ortas nda PKK n n terör faaliyetlerinin artmas ile Türkiye, Suriye ye kar PKK hakk nda sert bir tutum sergilemi tir. 1996 y l nda Türkiye, Suriye ye PKK ya sa lad destek ile ilgili tezkere göndermi ve devam nda sorunun çözümü için diplomatik çözüm geli tirmeye çal m fakat istedi i sonuca ula amam t r. 30 Eylül 1998 tarihinde Ulusal Güvenlik Konseyi, Suriye ye kar bir eylem plan imzalad. S n r boyunca 10.000 asker seferber edildi. Cumhurba kan Süleyman Demirel Meclis aç l konu mas nda Türkiye nin bu konuda sabr kalmad n ve Suriye nin PKK ya verdi i deste in sonuçlar n ya amak zorunda olaca n belirtmi tir. Bir hafta sonra Türk Hükümeti, Suriye Hükümetine son bir 13 Meliha Benli Altun k, Özlem Tür, From Distant Neighbours to Partners? Changing Syria-Turkish Relations.SAGE Publications, Vol. 37 (2), 2006, s.233 14 Maden, a.g.e., s. 34 15 A.Kibaro lu ve W. Scheumann, s. 281. 16 A.g.e,s.281 93

uyar da bulunmu tur. 17 O güne kadar Türkiye nin talep ve uyar lar n dikkate almayan Suriye, Türkiye nin tavr n n ciddiyetini anlam ve Türkiye ile 20 Ekim 1998 tarihinde Adana Mutabakat n imzalam t r. Bu mutabakat ile ikili ili kiler, özellikle de güvenlik alan nda ili kiler geli meye ba lam t r. Bu mutabakat ile Suriye, Abdullah Öcalan s n rd etmi, PKK kamplar n kapatm ve lojistik deste ine de son vermi tir 18. Su kaynaklar n n kullan m ile ilgili gergin durum 1998 y l nda imzalan Adana Mutabakat na devam etmi, Türkiye nin F rat-dicle Havzas nda yapaca her proje Suriye ve Irak taraf ndan veto edilmi tir. 1998 Adana Mutabakat ile olu turulan yeni güvenlik düzenlemeleriyle Türkiye ve Suriye aras nda ticaretten turizme uzanan geni ölçekli bir i birli i zeminin haz rlanmas n sa lam t r. 1998 y l nda imzalanan Adana Mutabakat sonras, 2000 y l na kadar iki ülke ili kilerinde güven in a etme çal malar devam etmi tir. 13 Haziran 2000 tarihinde Haf z Esad n cenaze törenine Türkiye Cumhurba kan Ahmet Necdet Sezer in kat lmas ve 2000 y l nda Suriye Ba bakan Yard mc s Abdulhalim Haddam n Ankara ya yapt resmi ziyaret ile ili kiler olumlu bir geli im sürecine girmi tir. Bu olumlu süreç içerisinde Türkiye ve Suriye nin resmi kurumlar, GAP Bölgesel Kalk nma daresi ve Suriye GOLD (General Organization for Land Resources) aras nda 2001 y l nda ehir ve k rsal bölgelerde su kalitesi yönetimi, k rsal kalk nma, sulama yönetimine kat l m ve tar msal ara t rma konular da ele alan bir i birli i protokolü imzalanm t r 19. 2002 y l sonras d politikada ya anan de i im sonras Türkiye nin Ortado u ya artan ilgisi, 2003 y l nda Irak n i gali sonras ABD nin Suriye üzerinde artan bask s, Suriye nin bölgede izolasyonu ve Irak n parçalanma ihtimalinin iki ülke üzerinde yaratt ortak güvenlik endi esi Türkiye ve Suriye yi birbirine yak nla t rm t r 20. ki ülke aras nda geli en güven, iki ülkenin ekonomik ili kilerini geli tirme ad mlar atmas n da sa lam t r. 22 Aral k 2004 tarihinde iki ülke aras nda ilk Serbest Ticaret Anla mas imzalanm t r. Bu süreç içerisinde Lübnan dan do an, Suriye nin bat s nda akt ktan sonra, Türkiye nin s n rlar içerisinde Hatay da denize dökülen Asi Nehri ile ilgili sorunlar Suriye nin Hatay Türkiye s n rlar içinde oldu unu kabul etmesi ile uzun y llar sonra iki ülke aras nda konu ulmaya ba lanm t r. Türkiye-Suriye ili kileri 2003 y l nda yap lan kar l kl üst düzey ziyaretlerle önemli ivme kazanm t r. Suriye Devlet Ba kan Be ar Esad n 2004 y l nda Türkiye ye yapt resmi ziyaret ile 1946 y l ndan bu yana ba ms z Suriye tarihinde ilk defa Suriyeli bir devlet ba kan Türkiye ye gelmi oluyordu. Bu ziyaret, 17 Özlem Tür, Turkish-Syrian Relations-Where are we going?, UNISCI Discussion Papers, No: 23, May s 2010, s. 164. 18 F. Stephen Larrabee, Turkey Rediscovers the Middle East, Foreign Affairs, July/August, 2007, s.109 19 A.Koluman, O.Orhan, Suriye-Türkiye li kileri, Stratejik Analiz, ASAM, Ankara, 2003, s. 5; A.Kibaro lu ve W. Scheumann, s.291. 20 T.E.Maden, Ortado u Analiz, Kas m 2011, s. 37. 94

iki ülke ili kileri aç s ndan oldu u kadar, bölgesel dengeler aç s ndan da yepyeni bir dönemin ba lang c olarak yorumlanm t r 21. Ba bakan Recep Tayyip Erdo an, 22 Aral k 2004 tarihinde yapt Suriye ziyareti s ras nda Suriye Ba bakan Otri ile yapt görü mede, Asi nehri üzerinde yap lacak ortak bir baraj için i birli i ve teknik destek verebilece ini belirtmi tir 22. En son 1992 y l nda toplanan OTK toplant lar üç k y da n 7-11 May s 2007 tarihinde Suriye de bir araya gelmesi ile tekrar ba lam t r. Devam nda, 10-11 Ocak 2008 tarihinde Suriye de toplanm t r. 24-25 ubat 2009 tarihinde stanbul da gerçekle en toplant da taraflar F rat-dicle havzas sular n n kalite ve meteorolojik bilgilerini payla ma karar na varm t r. stanbul da gerçekle tirilen 5. Dünya Su Forumu nda Türkiye ve Suriye, Irak s n r a an sular n makul kullan m ve tahsisi ile ilgili görü meye ça rm t r. Irak bu ça r y reddetmi tir. En son olarak 3 Eylül 2009 tarihinde biraraya gelen k y da lar, 2010 y l Ocak ay nda Irak ta tekrar bir araya gelmeyi planlam fakat Irak seçimleri nedeniyle toplant ertelenmi tir. Üç ülke tekrar Kas m 2011 de bir araya gelmi tir 23. 16 Eylül 2009 tarihinde, Türkiye ve Suriye Yüksek Düzeyli Stratejik birli i Konseyi Anla mas n imzalam t r. Bu durum iki ülkenin ili kileri için çok önemli bir geli me olarak de erlendirilmi tir. Bu anla man n sonras nda Birinci Ortak Bakanlar Kurulu toplant s 13 Ekim 2009 tarihinde Halep ve Gaziantep de iki ayr toplant olarak düzenlenmi tir 24. Bu toplant n n devam nda 23 Aral k 2009 tarihinde Ba bakanlar ba kanl nda, Türkiye ve Suriye aras nda 50 adet Mutabakat zapt imzalanm t r. Bu mutabakat zab tlar ndan bir bölümü bölge sular n da kapsayan kararlar da içermektedir. Bu kararlar s ras yla 25 : - Türkiye Cumhuriyeti ve Suriye Arap Cumhuriyeti, Türkiye-Suriye s n r nda Asi nehri üzerinde Asi Dostluk Baraj n yapacakt r. - Suriye Arap Cumhuriyeti s n rlar içinde Dicle nehrinden y lda 1,25 Milyar metreküp su çekmek amac yla pompa istasyonu kurulacakt r. - Türkiye ve Suriye, su kaynaklar n n verimli kullan m ve kurakl k ile mücadele çal malar yapacakt r. - ki ülke, su kalitesinin iyile tirilmesine ili kin çal malar yürütecektir. 21 Tu ba Evrim Maden, S n ra an Sularda Örnek birli i: Asi Nehri Havzas nda Türkiye- Suriye birli i, ORSAM, May s 2011, ORSAM Rapor no: 47, s. 22. 22 Veysel Ayhan, Türkiye-Suriye li kilerinde Yeni bir Dönem: Yüksek Düzeyli Stratejik birli i Konseyi. Ortado u Analiz, Cilt 1, Say 11, Kas m, 2009, s. 27; T.C. çi leri Bakanl, Bas n Aç klamas, No: 2009/107. 23 Ay egül Kibaro lu, Waltina Scheumann, Annika Kramer, (Ed.), Turkey s Water Policy; National Frameworks and International Cooperation, Springer, London, 2011,s.294. 24 A. Kibaro lu, W. Scheumann, A. Kramer,,s.294. 25 A.g.e. 95

- ki ülke aras nda meteoroloji alan nda i birli i yap lacakt r, - Cevre Koruma Alan nda birli i yap lacakt r. Asi nehri üzerinde Türkiye-Suriye s n r nda, iki ülkenin yar yar ya i tiraki ile Asi Dostluk Baraj n n yap lmas için yukar da sözü edilen mutabakat imzalanm t r. 6 ubat 2011 tarihinde Asi Dostluk Baraj temeli iki ülkenin ba bakan ve bakanlar n n kat l m ile at lm t r. Bugünkü plan dâhilinde 22,50 metre yüksekli inde, homojen dolgu tipinde in a edilecek olan baraj, sulama, ta k n koruma ve elektrik üretme amac yla yap lmas planlanm t r Asi Dostluk baraj tamamland nda yakla k 8.000 hektar tar m arazisi sulanacak, birçok yerle im yeri ta k ndan korunacak, 9 MW kurulu güçle y lda yakla k 16 GWh enerji üretilecektir 26. Arap Bahar ve Sonras, Türkiye-Suriye li kileri ve S n ra an Su Kaynaklar na Etkisi 2011 y l n n Ocak ay ndan itibaren Ortado u ülkelerinde geli en halk hareketleri, 2011 y l n n Mart ay nda Suriye nin fakir ve su s k nt s da ya ayan tar m bölgesi Dara vilayetinde ba göstermi tir. Tar m ovas Havran n en büyük vilayetlerinden biri olan Dara da, ya miktar n n dü mesi ve kötü su kaynaklar yönetimi nedeniyle su sorunu ya anmaktad r. Otoriteler su sorununda uzun süren kurakl sebep olarak gösterseler de, su kaynaklar n n kötü yönetim ve denetimin, sorunun ana nedeni oldu u belirtmektedir. Kötü yönetime, yerel yönetimlerin yeralt suyunun a r kullan m na yasal olmad halde müsamaha etmesi örnek gösterilmektedir. Bu durum tar m sektörüne büyük zarar vermi tir. Uzun süreli su s k nt s, fakirli e yol açm ve bölgeden göçlere neden olmu tur. Bu durumun devam nda a iretler, kaçakç l k ve büyük zarar gören tar m sektörü aras nda s k m t r, rejimden destek gelmemesi ile toplumsal gerilim artar bir hale gelmi tir 27. Dara da ba layan isyan hareketi devam nda Lazkiye, Hama, Humus, Idlib, Deyr ez Zor gibi vilayetlere s çram ard ndan tüm ülkeye yay lm t r. Ülke içinde ya anan çat ma Suriye nin d politikas na ve özellikle Türkiye ile ili kilerine yans m t r. 2011 Mart ay na kadar i birli i içinde devam eden ikili ili kiler ba lang çta Türkiye nin Suriye nin reform çal malar na destek olma tavr ile ekillenmi tir. Nisan 2011 ile birlikte Türkiye-Suriye ili kilerinde de i im gözle görünür hale gelmi tir. Türkiye nin Be ar Esad n reform yapmas gereklili i üzerinde srar ile devam etmi tir. lerleyen dönemde Suriye de artan çat malar ve reformlar n yap lmamas üzerine Türkiye, Be ar Esad n ülke yönetimini b rakmas n istemi tir. Son alt ayda, Türk askeri uça n n dü ürülmesi, Ekim ay nda meydana gelen Akçakale sald r s Türkiye ve Suriye ili kilerini derinden sarsm t r. ki ülkenin bugünkü ili kileri son on y la k yasla her geçen gün gerginle en bir hal alm t r. 1998 sonras dönemde h zla geli en ili kilerde duraksamaya sebep olan 26 T.E.Maden, S n ra an Sularda., s. 22. 27 Popular Protest in the North Africa and the Middle East(VI): the Syrian People s Slow Motion Revolution, MiddleEast/North Africa Report N 108 6 July 2011, http://www.orsam.org.tr/tr/yazigoster.aspx?id=2153 96

durum, iki ülkenin örnek i birli i olarak i aret edilen Asi Dostluk Baraj projesi u anda sadece Türkiye aya nda devam etmektedir 28. Türkiye-Suriye ili kilerinden olumsuz anlamda ya anan de i im, bu durumun su politikalar na nas l yans yaca sorusunu do urmaktad r. ki ülke ili kileri, s n ra an su kaynaklar n n kullan m na ili kin politikalar da etkilemektedir.. Türkiye, s n ra an su politikalar nda özellikle de F rat-dicle havzas k y da lar Irak ve Suriye ile her zaman i birli i içinde sular n tahsis edilmesini istemektedir. 1987 y l nda imzalad F rat nehri sular na ili kin protokol, Ortak Teknik Komiteler ve Üç A amal Plan, Türkiye nin i birli ine aç k politikas n n birer delilidir. 29. Ayr ca, Türkiye, Kas m 2011 ay nda Suriye ye yapt r m olarak ekonomik yapt r mlar uygulayaca n belirtmi ve uygulamaya ba lam t r, Türkiye Cumhuriyeti D i leri Bakan Ahmet Davuto lu, söz konusu yapt r mlar içerisinde hem Suriye hem de Irak için önemli olan, Türkiye den do an ve Suriye ve Irak a akan s n ra an sularda herhangi bir su k s tlamas olmayaca n belirtmi tir. Bugüne kadar suyu politik bir araç olarak kullanmayan Türkiye nin bu tavr de i meyecek ve yeni dönemde devam edecektir. ki ülkenin su alan nda i birli inin devam etme durumu, Suriye iç dengeleri ekillendi inde netle ecektir. KAYNAKÇA Altun k M.B., Ö. Tür, From Distant Neighbours to Partners? Changing Syria-Turkish Relations.SAGE Publications, Vol. 37 (2), 2006, 217-236. Veysel Ayhan, Türkiye-Suriye li kilerinde Yeni bir Dönem: Yüksek Düzeyli Stratejik birli i Konseyi. Ortado uanaliz, Cilt 1, Say 11, Kas m, 2009, s. 27 Ba A.., Turkey s Hydropolitics of the Euphrates-Tigris Basin, International Journal of Water Resources Development, 13:4, 567-581. Caponera D.A., Legal Aspects of Transboundary River Basins in The Middle: The Al Asi (Orontes), The Jordanand The Nile. Natural Resources Journal, XXLIII No:3, Summer 1993:237-263. DS, Su ve DS, DS, Ankara, 2009. Elver H., Peaceful Uses of International Rivers, Transnational Publications, NY, 2002. Gleick P.H., Water and Conflict; Fresh Water Resources and International Security, International Security, Vol.18, No.1, (Summer 1993). Kibaro lu A. ve W. Scheumann, Euphrates-Tigris River System: Political Rapprochement and Transboundary Water Cooperation, 2011. 28 T.E.Maden, S n ra an Sularda., s. 22 29 T.E.Maden, a.g.e, s. 39. 97

Kibaro lu A, Waltina Scheumann, Annika Kramer, (Ed.), Turkey s Water Policy; National Frameworks and International Cooperation, Springer, London, 2011. Koluman A., O.Orhan, Suriye-Türkiye li kileri, Stratejik Analiz, ASAM, Ankara, 2003. Larrabee F.S., Turkey Rediscovers the Middle East, Foreign Affairs, July/August, 2007. Maden T.E., S n ra an Sularda Örnek birli i: Asi Nehri Havzas nda Türkiye-Suriye birli i, ORSAM, May s 2011, ORSAM Rapor no: 47. Maden T.E., Türkiye-Suriye li kilerinde Suyun Rolü, Ortado u Analiz, Kas m 2011, Cilt3, say 35. Popular Protest in the North Africa and the Middle East(VI): the Syrian People s Slow Motion Revolution, MiddleEast/North Africa Report N 108 6 July 2011, http://www.orsam.org.tr/tr/yazigoster.aspx?id=21 T.C. çi leri Bakanl, Bas n Aç klamas, No: 2009/107 Tür Ö., Turkish-Syrian Relations-Where are we going?, UNISCI Discussion Papers, No: 23, May s 2010, 163-176. 98