GÜNEY EGE DENİZİ'NDE DAĞILIM GÖSTEREN TIRYAKI BALIĞI NIN, Uranoscopus scaber Linnaeus, 1758 (Pisces: Uranoscopidae), BOY-AĞIRLIK İLİŞKİSİ ÜZERİNE ARAŞTIRMALAR Bahar BAYHAN, Tuncay Murat SEVER E.Ü. Su Ürünleri Fakültesi Temel Bilimler Bölümü, Balıkçılık Temel Bilimleri Anabilim Dalı 351 Bornova-İZMİR E-Posta: bsahin@sufak.ege.edu.tr ÖZET Bu çalışmada, Güney Ege Denizi'nde dağılım gösteren Uranoscopidae familyasına ait Tiryaki balığı (Uranoscopus scaber) nın boy- ağırlık ilişkileri incelenmiştir. Materyal; Mayıs 21 - Ocak 22 tarihleri arasında Gökova Körfezi nde gerçekleştirilen trol çekimleriyle elde edilmiştir. Toplam 33 adet balık örneği değerlendirilmiştir. Dişi bireyler için tespit edilen minimum ve maksimum total boy değerleri sırasıyla 7.1-17.5 cm, minimum ve maksimum ağırlık değerleri ise 7.9 98.8 g dır. Bu değerler erkek bireyler için ise sırasıyla 7.8-15. cm ve 7.56-65.2 g'dır. Dişi, erkek ve tüm bireyler için hesaplanan boy-ağırlık ilişkisi denklemleri sırasıyla;w =.191 * L 2.937, W =.163 * L 2.977 ve W =.265 * L 2.79 olarak bulunmuştur. ANAHTAR SÖZCÜKLER: Tiryaki balığı, Boy-Ağırlık İlişkisi, Gökova Körfezi, Ege Denizi. INVESTIGATION ON THE LENGTH-WEIGHT RELATIONSHIP OF THE STARGAZER, Uranoscopus scaber Linnaeus, 1758 (Pisces:Uranoscopidae), IN SOUTH AEGEAN SEA ABSTRACT In this study, Stargazer (Uranoscopus scaber) of the family Uranoscopidae in the South Aegean Sea was determined and its the length-weight relationship were examined. Samples were collected by trawl from Gökova Bay in the South Aegean Sea between May 21-January 22.The total 33 specimens were examined. The fork length range for females was 7.1-17.5 cm and the weight range for 8.87-9.66 g. The fork length range for males was 7.8-15. cm and 7.77-58.19 g, respectively.the length-weigthrelationships computed for female, male and both sexes specimens was respectively as; W =.191 * L 2.937, W =.163 * L 2.977 ve W =.265 * L 2.79 KEYWORDS: Stargazer, Length-weight relationship, Gökova Bay, Aegean Sea. GİRİŞ Türkiye ile Yunanistan arasında yer alan Ege Denizi, Mora Yarımadası, Midilli ve Sakız Adaları ile Akdeniz den ayrılmış yarı kapalı iç deniz özelliğine sahiptir. Genel olarak Ege Denizi nin önemli balıkçılık alanları kuzeyden güneye doğru sırasıyla; Saroz Körfezi, Gökçeada ve Bozcaada civarı, Edremit Körfezi, Çandarlı Körfezi, İzmir Körfezi, Sığacık Körfezi, Kuşadası Körfezi, Kovela Limanı, Güllük Körfezi ve Gökova Körfezi dir. 49
Topoğrafik özellikleri bakımından Ege Denizi; Kuzey Ege ve Güney Ege olmak üzere ikiye ayrılır. Bu sınır Çandarlı Körfezi dir. Her iki bölgenin hidrografik ve topoğrafik özellikleri birbirine göre oldukça farklılık gösterir. Gökova Körfezi ninde yer aldığı Güney Ege Denizi sıcak Akdeniz sularının etkisindedir. Dolayısıyla bu bölgenin karakteristik balık türleri Akdeniz in tropik ve subtropik kökenli dip balıklarıdır. Örneğin Barbun, Bakalyaro, Kupez, İzmarit, Mercan vb. bölgenin ekonomik balıklarındandır ve bunlar daha çok 2-8 m lik trol sahalarında yayılım gösterirler. Uranoscopidae familyasının tek türü olarak bulunan bu balıklar sıcak ve ılık denizlerde yaşarlar (Akşiray, 1987). Atlanto-mediterran bir tür olan Tiryaki balığı Akdeniz, Atlantik Okyanusunun Afrika ve Avrupa sahillerinde dağılım gösterirler (Slastenenko, 1955-1956). Ülkemizin tüm denizlerinde bulunur. Bu balıkların birinci dorsal yüzgeç ışınları ve operkulum üzerindeki dikenleri zehirlidir (Halstead, 1989. Ağız dorsale doğru yönelmiştir. Bu anatomik yapı ile tiryaki balıkları, dorsale dönük olan ağızları ve zehirli olan birinci dorsal yüzgeçlerini dışarıda bırakacak şekilde kuma yada çamura gömülü olarak avlanırlar. Denizlerimizin sahil bölgelerinde avcılığı yapılan bu balıkların konserve, tuzlu, tütsü vb., gibi stoklanmaları yapılamadığı için taze olarak pazarlanır. Etleri beyaz ve lezzetlidir (Akşiray, 1987). Ancak bölgemizde Tiryaki balıkları birinci derecede insan besini olarak kullanılmadığı ve ekonomik olarak değerlendirilmediği için biyolojileri hakkında yapılmış bir çalışma yoktur. Gerek ülkemizde gerekse ülkemiz dışında türün boy-ağırlık dağılımı ile ülkemizde yine bu türün sistematiği hakkında yapılmış olan çalışmalar; Geldiay 1969; Whitehead et al., 1984-1986; Casali et al., 1999, Eryılmaz, 2; Machias et al., 21; Torcu ve diğ., 21; Moutopoulos and Stergiou, 22; Abdallah, 22; isimli araştırıcılara aittir. Bu araştırma Uranoscopus scaber in Gökova Körfezi ndeki (Güney Ege Denizi) boy ve ağırlık dağılımlarını tespit etmek amacıyla bir ön çalışma için yapılmıştır. MATERYAL ve YÖNTEM Gökova Körfezi ndeki Uranoscopidae familyasına ait U. scaber türünün eşeylere göre boy ve ağırlık dağılımlarını tespit etmek amacıyla yapılan bu çalışmada Mayıs 21 Ocak 22 tarihleri arasında Körfez de gerçekleştirilen trol çekimleriyle elde edilmiştir (Şekil 1). Örneklerin çatal boyları 1 mm hassasiyetli, ağırlıkları ise.1 g duyarlıklı hassas terazi ile ölçülmüştür. Eşeylere göre boy dağılım grafikleri çizilmiş, boy-ağırlık ilişkisi (W = a * L b ) denklemleri hesaplanmıştır (Gulland, 1969). 5
Şekil 1. Araştırma bölgesi (Gökova Körfezi). BULGULAR Türün Sistematiği Phylum : Chordata (Kordalılar) Subphylum : Vertabrata (Omurgalılar) Classis : Osteichthyes (Kemikli balıklar) Ordo : Perciformes Familia : Uranoscopidae Species : Uranoscopus scaber Linnaeus, 1758 (Şekil 2). Şekil 2. Uranoscopus scaber Linnaeus, 1758 [Tiryaki balığı]. İncelenen toplam 33 adet U. scaber bireylerinin eşeylere göre total boy dağılımı grafiği Şekil 3 de verildiği gibidir. 51
Frekans (%) 45 4 35 3 25 2 15 1 5 N = 156 7 8 9 1 11 12 13 14 15 16 17 Frekans (%) 35 3 25 2 15 1 5 7 8 9 1 11 12 13 14 15 N = 15 Frekans (%) 4 35 3 25 2 15 1 5 + N = 33 7 8 9 1 11 12 13 14 15 16 17 Şekil 3. Dişi, erkek ve tüm bireylerde total boy dağılımı. Şekil 3 den de görüldüğü gibi gerek dişi gerekse erkek bireylerde1 cm ile 11 cm lik bireyler çoğunluktadır. Total boy-ağırlık ilişkisi eşitliği dişi, erkek ve tüm bireyler için hesaplanmış olup sonuçlar Tablo 1 ve Şekil 4 de verildiği gibidir. Tablo 1. Uranoscopus scaber bireylerinin boy-ağırlık ilişkisi parametreleri. a b r N Dişi ( ).191 2.937.959 156 Erkek ( ).163 2.977.936 15 Tüm bireyler ( + ).265 2.79.927 33 52
Ağırlık (g) 14 12 1 8 6 W =.191 * L 2.937 r =.959 N = 156 Ağırlık (g) 8 7 6 5 4 3 W =.163 * L 2.977 r =.936 N = 15 4 2 5 1 15 2 25 2 1 5 1 15 2 Ağırlık (g) 12 1 8 6 4 W =.265 * L 2.79 r =.927 N = 33 + 2 5 1 15 2 25 Şekil 4. Dişi, erkek ve tüm bireylerde boy-ağırlık ilişkisi grafikleri. Gökova Körfezi nde dağılım gösteren ve eşeyleri tespit edilebilen U. scaber bireylerinin % 59.77 si dişi, % 4.23 ü ise erkek bireylerden oluşmaktadır. SONUÇLAR VE TARTIŞMA Bu çalışmada Gökova Körfezi (Güney Ege Denizi) nde bulunan U. scaber türünün eşeylere göre maksimum ve minimum boy değerleri ile boy-ağırlık ilişkisi denklemi eşitlikleri hesaplanmıştır. Çalışmamızda tüm tiryaki bireyleri için ölçülen maksimum total boy değeri 17.5 cm dir. Yunanistan da yapılan çalışmaya göre tür için maksimum boy 28.4 cm dir (Stergiou and Moutopoulos 21; Moutopoulos and Stergiou 22). Mısır kıyılarında ise tespit edilen boy aralığı 7.- 23.4 cm dir (Abdallah,22). Mısır kıyılarında yapılan çalışma ile bizim çalışmamızda elde edilen maksimum boy değerinin Yunanistan kıyılarına göre az olması bu bölgenin sularının Akdenize göre daha soğuk olması ve besleyici elemenler yönünden daha zengin olmasına bağlanabilir. Ülkemiz dışında yer alan diğer sularda büyüme parametreleri ile ilgili olarak yapılan benzer çalışmalar ile bulgularımız Tablo 2 de verildiği gibidir. 53
Tablo 2. Çeşitli araştırıcılara göre tiryaki bireylerinin (dişi+erkek) büyüme parametreleri. a b r Lokalite Araştırıcı.775 3.228.989 Yunanistan Stergiou and Moutopoulos, 21.17 3.3.965 Mısır Abdallah, 22.265 2.79.927 Gökova Körfezi Bu çalışmada Sonuç olarak, ileride yapılacak olan yaş tayinleri ile birlikte U.scaber türünün büyüme özellikleri ayrıntılı bir şekilde belirlenmiş olacaktır. KAYNAKLAR Abdallah, M., 22, Length-weight relationship of fishes caught by trawl off Alexandria, Egypt. Naga ICLARM Q. 25(1):19-2. Akşiray, F. 1987, Türkiye Deniz Balıkları ve Tayin Anahtarı. İ.Ü. Rektörlüğü Yayınları. No : 349. 811 s. Eryılmaz, L.S., 21. A Study on the Bony Fishes Caught in the South of the Sea of Marmara by Bottom Trawling and Their Moprhologies. Turk. J. Vet. Anim. Sci. (25) 323-342. Geldiay, R. 1969, İzmir Körfezinin Başlıca Balıkları ve Muhtemel İnvasionları. Ege Üniv. Fen Fak. Monog. 11. İzmir. Halstead, B.W., 198, Dangerous marine animals. Cornell Maritime Press, Inc., Maryland, U.S.A. Moutopoulos, D.K., Stergiou, K.I.22. Length-weight and length-length relationships of fish species of the Aegean Sea (Greece). J. Appl. Ichthyol. 18(3):2-23. Slastenenko, E.P. 1955-1956, Karadeniz Havzası Balıkları. E.B.K. Yayınları, İstanbul, 711s. Torcu, H., Aka, Z., İşibilir, A., 21. An investigation on fishes of The Republic of Northern Cyprus. Turk. J. Vet. Anim. Sci. (25)155-159. Whitehead, P.J.P., Bauchot, M.L., Hureau, J.C., Nielsen, J., Tortonese, E. 1984-1986, Fishes of the North-eastern Atlantic and the Mediterranean, 1437 pp. UNESCO ed., Volume I, II,III, Paris. 54