ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ MERSİN KÖRFEZİ NDE DAĞILIM GÖSTEREN BARBUNYA BALIĞININ (Mullus barbatus L. 1758) BAZI B

Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ MERSİN KÖRFEZİ NDE DAĞILIM GÖSTEREN BARBUNYA BALIĞININ (Mullus barbatus L. 1758) BAZI BÜYÜME ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ TÜLİN METE SU ÜRÜNLERİ ANABİLİM DALI ANKARA 2005 Her hakkı saklıdır

2 ÖZET Yüksek Lisans Tezi MERSİN KÖRFEZİ NDE DAĞILIM GÖSTEREN BARBUNYA BALIĞININ (Mullus barbatus L. 1758) BAZI BÜYÜME ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ Tülin METE Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Su Ürünleri Anabilim Dalı Danışmanı: Doç. Dr. Hasan H. ATAR Bu araştırma, Ekim 2004-Nisan 2005 tarihleri arasında Mersin Körfezi nde dağılım gösteren barbunya balığının (Mullus barbatus) bazı büyüme özelliklerinin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Bunun için toplam 297 adet balık incelenmiştir. Bireylerin I-III yaş arasında dağılım gösterdiği ve bölgedeki populasyonun büyük bir bölümünü dişilerin oluşturduğu gözlenmiştir. Barbunya balıklarında (dişi+erkek) minimum ve maksimum total boy değerleri 10,5-18,5 cm; ağırlık değerleri ise 14,42-86,29 g olarak tespit edilmiştir. Kondisyon faktörü, dişi ve erkek için ayrı ayrı hesaplanmış ve tüm bireyler için 1,3195 olarak hesaplanmıştır. Von Bertalanffy nin boyca ve ağırlıkça büyüme parametreleri; L =27,90, k=0,1149, to=-3,4708, W =190,12, k= 0,0947, to=-0,2897, Boy-ağırlık ilişkisi denklemi ise; W= 0,021172*L 2, şeklinde bulunmuştur. 2005, 47 sayfa ANAHTAR KELİMELER: Barbunya balığı, kondisyon faktörü, boy-ağırlık ilişkisi, Mersin Körfezi i

3 ABSTRACT Master Thesis INVESTIGATING OF SOME GROWTH FEATURES OF RED MULLET (Mullus barbatus L. 1758) DISTRIBUTING IN MERSIN BAY Tülin METE Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Fisheries Supervisor : Assoc. Prof. Dr. Hasan H. ATAR This research, has been carried out to investigating of some growth features of Red mullet (Mullus barbatus) distrıbuting in Mersin Bay between October 2004 and April For that reason, total 297 fish were used. In this population, it was determined that individuals were between I-III age groups and females were represented with the most in this area. It is found that in red mullet minimum and maximum total length is 10,5-18,5 cm; in the examination of weight minimum and maximum which are found as 14,42-86,29 g. Conditions factor were estimated for females and males separately and for total fish was determined as 1,3195. Von Bertalanffy s growth parameters in length and weight were; L =27,90, k=0,1149, to=-3,4708, W =190,12, k= 0,0947, to=-0,2897, the lenght-weight relation ship was calculated as W= 0,021172*L 2, , 47 pages Key Words: Red mullet, condition factor, lenght-weight relationship, Mersin Bay ii

4 TEŞEKKÜR Çalışmamın her aşamasında bilgi ve yardımlarını hiçbir konuda benden esirgemeyen Danışman Hocam Sayın Doç. Dr. Hasan H.ATAR a saygı ve teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca, arazi ve laboratuar çalışmalarıma katkıda bulunan Yüksek Lisans öğrencileri Sayın Selami MALAL a ve Sayın Yasemin TEKİN e içtenlikle teşekkür ediyorum. Hayatımın her aşamasında desteklerini ve özverilerini esirgemeyen aileme sonsuz teşekkürler... Tülin METE Ankara, Ekim 2005 iii

5 İÇİNDEKİLER ÖZET.. i ABSTRACT ii TEŞEKKÜR iii ŞEKİLLER DİZİNİ... v ÇİZELGELER DİZİNİ. vi 1. GİRİŞ KAYNAK ÖZETLERİ Barbunya Balıkları (Mullus sp.) nın Sistematikteki Yeri Mullidae Familyasının Denizlerimizdeki Dağılımı Barbunya Balıkları (Mullus sp.) nın Genel Özellikleri Barbunya balığı (Mullus barbatus) Tekir balığı (Mullus surmuletus) Nil barbunyası (Upenus moluccensis) Barbunya Balıklarının Büyümesi Barbunya Balıklarının Üremesi Barbunya Balıkları İle İlgili Yapılan Diğer Çalışmalar MATERYAL ve YÖNTEM Materyal Araştırma yeri Araştırma zamanı Ağ materyali Balık materyali Yöntem Balıkların vücut ölçülerinin belirlenmesi Yaş tayini Eşey tayini Büyüme ile ilgili değerlendirmeler ARAŞTIRMA BULGULARI Boy ve Ağırlık Kompozisyonu Boy kompozisyonu Ağırlık kompozisyonu Boy-ağırlık dağılımı Yaş-Eşey Kompozisyonu Yaş kompozisyonu Eşey kompozisyonu Yaş-eşey dağılımı Yaş-boy dağılımı Yaş-ağırlık dağılımı Kondisyon Faktörü TARTIŞMA ve SONUÇ KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ iv

6 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 2.1 Barbunya balığı (Mullus barbatus) nın genel görünüşü 8 Şekil 3.1 Araştırma bölgesinin genel görünüşü 17 Şekil 4.1 Barbunya balığının populasyondaki boy dağılımı. 22 Şekil 4.2 Populasyondaki dişi bireylerin boy dağılımı. 23 Şekil 4.3 Populasyondaki erkek bireylerin boy dağılımı.. 24 Şekil 4.4 Barbunya balığının populasyondaki ağırlık dağılımı. 25 Şekil 4.5 Populasyondaki dişi bireylerin ağırlık dağılımı. 26 Şekil 4.6 Populasyondaki erkek bireylerin ağırlık dağılımı.. 27 Şekil 4.7 Tüm bireylerde boy-ağırlık ilişkisi 28 Şekil 4.8 Dişi bireylerde boy-ağırlık ilişkisi. 29 Şekil 4.9 Erkek bireylerde boy-ağırlık ilişkisi.. 29 Şekil 4.10 Yaş gruplarının populasyonda dağılımı.. 30 Şekil 4.11 Populasyondaki bireylerin dişi-erkek oranı. 31 Şekil 4.12 Barbunya balığı populasyonunda yaş-eşey dağılımı Şekil 4.13 Balıklarda boyca büyüme eğrisi.. 34 Şekil 4.14 Balıklarda ağırlıkça büyüme eğrisi.. 36 Şekil 4.15 Tüm bireylerde yaşlara bağlı kondisyon faktörü değerleri.. 37 v

7 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge yılları itibariyle toplam deniz balıkları üretimi ve Akdeniz deki payı 2 Çizelge 2.1. Denizlerimizdeki toplam barbunya balıkları üretimi ve Akdeniz deki payı.. 6 Çizelge 4.1 Dişi, erkek ve tüm bireyler için boy-ağırlık ilişkisi denklemleri 28 Çizelge 4.2 Barbunya balığı populasyonunda yaş gruplarına göre erkek ve dişilerin yüzde oranları Çizelge 4.3 Barbunya balığı populasyonunda yaş gruplarına bağlı boy değerleri. 33 Çizelge 4.4 Barbunya balığı nda değişik yaşlar için ölçüm ve hesaplama ile bulunan boyların karşılaştırılması 34 Çizelge 4.5 Barbunya balığı populasyonunda yaş gruplarına bağlı ağırlık değerleri 35 Çizelge 4.6 Barbunya balığında değişik yaşlar için ölçüm ve hesaplama ile bulunan ağırlıkların karşılaştırılması.. 36 Çizelge 4.7 Barbunya balığı populasyonunda cinsiyete ve yaşlara göre kondisyon faktörü değerleri 38 vi

8 ÖZGEÇMİŞ Adı Soyadı: Tülin Mete Doğum Yeri: Ankara Doğum Yılı: Medeni Hali: Bekar Yabancı Dili: İngilizce Eğitim Durumu (Yer ve Yılı) Lise: Ankara Ayrancı Lisesi (1992) Lisans: Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Su Ürünleri Bölümü nden Ziraat Mühendisi ünvanıyla mezun oldu. ( ) Yüksek Lisans: Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Su Ürünleri Anabilim Dalı nda yüksek lisans öğrenimine devam etmektedir. Çalıştığı Kurum/Kurumlar ve Yıl Aralık 1998 : Çevre Bakanlığı Aralık : Çevre Bakanlığı-Çevre Koruma Genel Müdürlüğü Hayvanları Koruma Dairesi Başkanlığı Ağustos 2003 : Çevre ve Orman Bakanlığı DKMP- Milli Parklar Dairesi Başkanlığı Gelişme Planları Şube Müdürlüğü

9 Doç. Dr. Hasan H. ATAR danışmanlığında, Tülin Mete tarafından hazırlanan bu çalışma tarihinde aşağıdaki jüri tarafından oy birliği ile Su Ürünleri Anabilim Dalı nda Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir. Başkan: Prof. Dr. Selçuk Seçer Ankara Üniversitesi Su Ürünleri Bölümü imza Üye : Doç. Dr. Hasan H. Atar imza Ankara Üniversitesi Su Ürünleri Bölümü Üye : Yrd. Doç. Dr. Sibel Yiğit imza Ankara Üniversitesi Biyoloji Bölümü Yukarıdaki sonucu onaylarım (imza) Prof. Dr. Ülkü Mehmetoğlu Enstitü Müdürü

10

11 1. GİRİŞ Ülkemiz büyük bir su kütlesine ve kıta sahanlığına sahiptir. Ancak, denizlerimizde de balık stoklarının giderek azaldığı bir gerçektir. Gelişen teknoloji sayesinde modernleşen balıkçılık ve sayıları hızla artan balıkçı gemilerine karşın, av yasaklarına uyulmaması, aşırı avcılık, evsel ve endüstriyel atıkların oluşturduğu kirlilik, sektördeki çalışanların eğitim eksikliği denizlerimizden avlanan su ürünleri miktarındaki azalmanın sebepleri arasındadır (Erbucan Moldur 1999). Bir taraftan da dünya nüfusu her geçen gün hızla artmaktadır. Bu artış karşısında geleneksel hayvansal protein üretimimiz toplumun çeşitlenip çoğalan ihtiyaçlarının giderilmesinde yetersiz kalmaktadır. Bu duruma paralel olarak ortaya çıkan açlık sorununa çeşitli çözümler getirilmesi zorunluluğu doğmuştur (Toğulga 1977). Protein, enerji, mineral maddeler, vitamin ve sindirilebilirlik gibi özellikler bakımından üstün olan su ürünleri gerek halkımızın protein açığının giderilmesine gerekse beslenme alışkanlıklarının sağlıklı doğrultuda değiştirilmesine katkıda bulunabilecek bir kaynaktır (Anonim 2001). Yüzey alanı 2.5 milyon km 2 olan Akdeniz in en büyük biyolojik özelliği, tür çeşitliliğinin fazlalığı ve özellikle de bentik faunada gözlenen yüksek endemizm oranıdır. Büyük pelajik balıkların tersine demersal ve küçük pelajik kaynaklar Akdeniz in kıyı sularında daha yoğundur. Özellikle demersal kaynakların büyük bir oranı kıyıdan 50 mile kadar dağılım göstermektedir (Anonim 1996). Ülkemizde 2002 yılında avcılıkla gerçekleştirilen su ürünleri üretiminin %72 si Karadenizden, %16 sı Marmara dan, %8 si Ege den ve %4 ü de Akdenizden elde edilmiştir (Anonim 2003). Türkiye nin 2003 yılı toplam deniz balıkları üretim miktarı ton olup, bunun 2450 tonu barbunya balıklarına aittir (Çizelge 1.1.) (Anonim 2004). 1

12 Çizelge yılları itibariyle toplam deniz balıkları üretimi ve Akdeniz deki payı (Anonim 2004) Yıllar Toplam Deniz Balıkları Üretimi (ton) Akdeniz deki Toplam Deniz Balıkları Üretimi Barbunya balığının Akdeniz de avlanan balıklar içindeki av oranı (%) Türkiye deniz balıkçılığında gerek ekonomik değeri oldukça yüksek olan, gerek ihraç ürünü olma özelliği taşıyan barbunya balığı (Mullus barbatus Linnaeus, 1758), Akdeniz in en önemli demersal balıkları arasındadır. Ancak, aşırı avlanmalar ve eşeysel olgunluğa erişmeyen küçük boydaki balıkların avlanması sonucunda stok miktarının giderek azaldığı bilinmektedir. Barbunya balığı1991 yılında Akdeniz de 1977 ton olarak avlanırken, 2003 yılında 321 ton olarak avlanmıştır (Anonim 2003). 2

13 Balıkçılık yönetiminde stokların korunması kavramı, doğal kaynağın en iyi ve en ekonomik şekilde insanlık yararına kullanılmasının bir gereği olarak ortaya çıkmıştır. Stokların korunmasında amaç, ekonomik su ürünleri türlerinin üreme ve verim yeteneklerinin altına düşmeden, topluma ucuz ve çeşitli su ürünleri sağlayabilmektir (Atay ve Rad 1998). Ülkemiz su ürünleri kaynaklarının rantabl işletilmesi açısından türlerin tespiti ve türlerin her birine ait biyolojik özelliklerinin bilinmesi önem taşımaktadır. Bu da ancak bilimsel çalışmalar ile gerçekleştirilebilir. Bu çalışmalar doğrultusunda, türlere ait büyüme oranı, ölüm oranı, yaş-uzunluk ve yaş-ağırlık ilişkileri, üreme dönemi ve döl verimi gibi biyolojik özellikler değerlendirilebilmektedir (Erkoyuncu 1995). Bu nedenle, Akdeniz bölgesi Mersin Körfezi nde barbunya stoklarının balıkçılık biyolojisi bakımından bazı temel özelliklerini saptamak, stok yapısını belirlemek ve avlanma sirkülerlerinde barbunya balıklarına ilişkin düzenlemelere az da olsa ışık tutabilmek amacıyla bu çalışmada, barbunya balığı populasyonunun yaş, uzunluk, ağırlık ve eşey arasındaki ilişkilerin saptanması amaçlanmıştır. 3

14 2. KAYNAK ÖZETLERİ 2.1 Barbunya Balıklarının (Mullus sp.) nın Sistematikteki Yeri Whitehead vd (1986), tarafından yapılan taksonomik sınıflandırma aşağıdaki gibidir. Sınıf: Alt sınıf: Takım: Familya: Cins: Tür: Pisces Osteichthyes Perciformes Mullidae Mullus Upenus Mullus barbatus (Barbunya balığı) Mullus surmuletus (Tekir balığı) Upenus moluccensis (Nil barbunyası) 2.2 Mullidae Familyasının Denizlerimizdeki Dağılımı Samsun (1992) tarafından bildirildiğine göre; barbunya balıklarının denizlerimizdeki varlığı ile ilgili ilk çalışma Devejiyan (1915) tarafından yapılmıştır. Daha sonra Erazi (1942) ve Akşiray (1954) aynı yönde çalışmalar yapmışlardır. Barbunya balıkları, Mullidae familyasından olup, sularımızda en fazla Akdeniz, Ege Denizi nin Anadolu sahillerinde, Marmara Denizi kıyılarında ve az miktarda da Karadeniz de bulunurlar ( Atay ve Bekcan 2000). Denizlerimizde; Mullidae familyasına ait iki cins (Mullus ve Upenus) ve üç türün (M. barbatus, M. surmuletus, U. mollucensis) yaşadığı bilinmektedir (Atay ve Bekcan 2000). 4

15 Mullus barbatus (Keserbaş, Kum barbunyası) ve Mullus surmuletus (Tekir, Kaya barbunyası) ise, Marmara Denizi, Karadeniz, Ege Denizi ve Akdeniz de dağılım gösterirler (Toğulga 1977). İndopasifik kökenli olan yöresel olarak Paşa barbunyası olarak bilinen Upenus moluccensis in ise, sadece Doğu Akdeniz de bulunduğu belirtilmiştir (Bingel 1987). Ege Denizi ndeki Mullidae familyasının %99.71 ini barbunya balığının teşkil ettiğini ve trol av kompozisyonun %53.4 ünü yine barbunyanın oluşturduğu belirtilmiştir. (Toğulga 1977). Çizelge 2.1. de görüldüğü gibi, barbunya balıklarının av miktarları yıllar arasında farklılık göstermektedir. Av miktarları, 2003 yılında 2450 ton ile en düşük, 9680 ton ile en yüksek olarak 1992 yılında gerçekleşmiş olup, 1996 yılından itibaren de sürekli bir azalma görülmektedir. Akdeniz deki toplam barbunya balıkları üretimine bakıldığında ise, 1993 yılında toplam 4008 ton ile en yüksek değerde olurken, özellikle de 1996 yılından itibaren gözle görülür bir azalma söz konusu olmuştur. 5

16 Çizelge 2.1 Denizlerimizdeki toplam barbunya balıkları üretimi ve Akdeniz deki payı (Anonim 2004) Tür Yıllar Denizlerimizde Toplam Barbunya Balıkları Akdeniz deki Toplam Barbunya Balıkları Üretimi Barbunya balığının Akdeniz de avlanan balıklar içindeki av oranı Barbunya Tekir Barbunya Tekir Barbunya Tekir Barbunya Tekir Barbunya Tekir Barbunya Tekir Barbunya Tekir Barbunya Tekir Barbunya Tekir Barbunya Tekir Barbunya Tekir Barbunya Tekir Barbunya Tekir

17 2.3 Barbunya Balıklarının (Mullus sp.) nın Genel Özellikleri Barbunya balıkları Mullidae familyasından olup, renkleri, sırtta hafifçe esmer kırmızımsı, yanları erguvan kırmızısı veya sarımsı pembe, karın genellikle açık renklidir (Atay ve Bekcan 2000). Başın profili dik eğimlidir. Bıyıklar operculumun arka kısmının iz düşümüne erişir veya onu geçer. Baş ve vücut kolayca dökülebilen büyük pullarla kaplıdır. Karın yüzgeçleri göğüs yüzgeçlerinin altında olup, anal yüzgece kadar uzanmaz. Yüzgeçleri sarı, vücudu kırmızıdır (Slastenenko 1956, Anonim 1973, Anonim 1986 ve Mater vd.1989). Boyları cm arasında değişir. 10 yıl kadar yaşayabilir (Atay ve Bekcan 2000). 1. veya 2. yaşlarından itibaren cinsi olgunluğa erişirler. (Slastenenko 1956 ve Ekingen 1987). Üremeleri Mayıs- Temmuz ayları arasında C su sıcaklığında ve derinliğin m olduğu çamurlu, kumlu zeminlerde olur. (Slastenonko 1956 ve Walidimirtsev 1987) Su sıcaklığının 14 C e yükselmesi ile derinlerden sahillere sürüler halinde göçerler. Kıyıya yakın yerde yumurtlamaya başlar, yumurtlamanın sonuna doğru kıyıdan uzaklaşır Yumurtaları 0.8 cm çapında pelajiktir (Atay ve Bekcan 2000). Yavruları iki ay süreyle pelajik hayat geçirir ve bu süre sonunda da erginlerin özelliklerini almaya başlayarak pelajik ortamdan demersal ortama geçerler. Ergin barbunya balıkları su sıcaklığı 24 C yi bulunca, yavrular ise sonbaharda derinlere göç ederler. Kışı m derinlikte geçirirler. Besinleri çok çeşitlidir. Larvalar planktonla, erginler ise, dipte küçük omurgasız hayvanlar ve balıkların yavruları ile beslenirler (Atay ve Bekcan 2000). Beslenmelerinde Decapoda, Polychaeta, Mysidacea ve Amphipoda üyelerinin birinci derecede, Cumacea, Copepoda ve Bivalvia üyelerinin ise ikinci derecede rol oynadıkları belirtilmektedir (Caragitsou and Tsimenidis 1982 b). Yediği besinler, midesinde uzun bir süre kalmamaktadır. Bir saatlik bir süre sonunda besinin %50 si sindirilmektedir. Bundan dolayı barbunya balıkları sık sık 2-3 saatte bir beslenmektedir (Slastenenko 1956). Genellikle sığ olan kumluk ve çamurlu diplerde yaşar m derinlikteki trol çekilebilen bölgelerde dip trolüyle avlanırlar (Anonim 1973 ve Anonim 1984 a). Daha 7

18 az oranda ise; dip solungaç ağları, manyat, tarlakoz gibi ağlarla da avlanmaktadır (Anonim 1984 a). Eti lezzetli olup, taze ve donmuş olarak değerlendirilmektedir (Atay ve Bekcan 2000) Barbunya Balığı (Mullus barbatus L. 1758) Atay ve Bekcan a göre (2000), barbunya balığının vücut şekli lateralden basık, sırt yüzgeçleri birbirinden iyice ayrılmıştır. Baş profili oldukça diktir ve oldukça uzun başlı (vücudun 4.8 ile 5 de biri kadar) olup, çene altında uzun bir çift bıyığı vardır. Burun hemen hemen dikey görünümde ve ağız göz hizasına yakındır. Ağız orta büyüklükte ve terminal konumludur. Üst çenede diş bulunmaz. Gözler oldukça iridir. Göz çukuru altında iki büyük, bir küçük pul bulunur. Baş ve vücut üzerinde kolayca dökülebilen büyük pullar bulunur. Sırt ve yanları sarı, bantsız olup kırmızımsı pembedir. İlk sırt yüzgeci bantsız ve beneksizdir. Boyu ortalama cm olup, nadiren 30 cm uzunluğundadır gr ağırlığında bulunan irileri, eşek barbunyası olarak isimlendirilir C su sıcaklığında, m su derinliğinde yumurtlar (Atay ve Bekcan 2000). Genellikle sığ olan kumluk ve çamurlu diplerde yaşar. 300 m derinliğe kadar bulunurlar. Genellikle 20 ile 200 m derinlikteki trol çekilebilen bölgelerde avlanır (Atay ve Bekcan 2000). Şekil 2.1. Barbunya balığı (Mullus barbatus) nın genel görünüşü 8

19 2.3.2 Tekir Balığı (Mullus surmuletus) Tekir balığında kafa kısa (toplam vücut uzunluğunun 4 ile 4.3 ü kadar) ve derin olup, çene altında uzun bir çift bıyığı vardır. Ağız göz hizasına kadar uzanmaz (Atay ve Bekcan 2000). Tekir balığı, barbunya balığından burnunun oval, kafasının daha kısa (vücudun 4 ile 4.3 de biri kadar), ağzın göz seviyesine ulaşmayışı, göz çukuru altında sadece iki adet pul bulunuşu, vücudun alt yanında uzunlamasına sarı bantlar ve birinci sırt yüzgecinde siyah noktalar ve bantlar olması ile ayrılır ( Atay ve Bekcan 2000). Ortalama boyları 1-25 cm olup, max. 40 cm uzunluğunda ve g. ağırlığında olanlarına da rastlanmıştır. Karadeniz de bulunmaz, fakat Akdeniz de yaygın olan bir barbunya türüdür (Atay ve Bekcan 2000). Sığ sularda kumluk, taşlık ve kayalık bölgelerde yaşar ve genellikle 90 m den daha derinlerde bulunmaz. Sığ sularda avlanır. Tekir balığının büyüklerine çuka, küçüklerine ise, mıcır denilmektedir ( Atay ve Bekcan 2000) Nil Barbunyası (Upenus moluccensis) Atay ve Bekcan (2000) a göre, vücudu gümüşümsü renkli ve gözden itibaren kuyruk yüzgecine kadar bariz sarı bantlıdır. Alt çenede bir çift bıyık bulunur. Burun oldukça az derin ve yuvarlaktır. Vücudu uzun, yanlardan hafif basık, sırt yüzgeçleri birbirlerinden ayrılmıştır. Diğer türlerden, alt ve üst çenesinde dişler ve kuyruk yüzgecinde düzensiz koyu bantların bulunması ile ayrılır. Boyu en fazla 24 cm uzunluğu erişebilir ve genellikle cm uzunlukta olur ( Atay ve Bekcan 2000). Derinliği 100 m yi geçmeyen kumlu ve çamurlu ortamda yaşar. Derinliği 10 ile 80 m arasında değişen trol çekilebilen bölgelerde avlanır (Atay ve Bekcan 2000). 9

20 2.4 Barbunya Balıklarının Büyümesi Kınıkarslan (1972), Edremit Körfezi nde barbunya balığı (Mullus barbatus) nın büyüme özelliklerini belirlemek amacıyla 204 adet bireyi incelemiştir. Populasyonun I- IV yaş grupları arasındaki bireylerden oluştuğunu ve populasyonun %69 nun II yaş grubu bireylerden meydana geldiğini bildirmiştir. Kınıkarslan (1976) tarafından, Marmara Denizi nde barbunya balığı (Mullus barbatus) nın seçiciliği üzerine yapılan bir çalışmada, 614 adet barbunya balığının boy, ağırlık ve yaş ölçümleri yapılmıştır. Boy- ağırlık ilişkisini çatal boya göre W=0,037*L 3,59 olarak hesaplanmıştır. İncelenen populasyonda çatal boyun 7,5-19,0 cm arasında değiştiği, 18 ve 36 mm trol ağ göz açıklığındaki ağlarla avlanan balıklarda ortalama boyun cm olduğu ve II yaşın üzerindeki balıkların yumurtlamaya uygun yani stoka katkıda bulunabilecek duruma eriştiği bildirilmiştir. Toğulga (1977) tarafından, İzmir Körfezinde trol ağı ile avlanmış toplam 6054 adet barbunya balığının biyolojisi ve populasyon dinamiği üzerine yapılan bir araştırmada, populasyondaki boy-ağırlık ilişkisinde regresyon katsayısının 2,9231 olduğu, I ve II yaşlarda erkeklerin, III ve IV yaşlarda ise, dişilerin daha fazla populasyonla temsil edildikleri belirtilmiştir. Salman (1986) tarafından, Urla iskelesi limanındaki balıkçılardan, çeşitli mevsimlerde toplanan 119 adet barbunya balığında boy-ağırlık, yaş, büyüme, beslenme ve cinsiyet üzerine çalışma yapılmıştır. Çoral (1988) tarafından, Ege Denizi nde barbunyanın populasyon dinamiği üzerine yapılan bir çalışmada, bireylerin 0-IV yaş grubu arasında olduğu belirtilmiştir. Avlanan balıkların 6,7-23,5 cm arasında değiştiği ve avın cm arasında yoğunlaştığı bildirilmiştir. I yaş grubu bireylerin populasyonun %44,74 nü teşkil ettiği ve kondisyon faktörünün ise, 3 e yakın olduğu kaydedilmiştir. 10

21 Kara ve Gurbet (1990), Ege Denizi nin ekonomik öneme sahip demersal balıkların dağılımı ve stok boyutlarının ölçümü ile ilgili yaptıkları bir çalışmada, barbunya balığı bireylerinin I-IV yaş grupları arasında dağılım gösterdiğini saptamışlardır. Hekimoğlu (1992), İzmir Körfezi barbunya balığının populasyonu üzerine yaptığı bir çalışmada, toplam 500 adet barbunya balığı incelemiştir. Örneklerin 0-III yaş grubu arasında dağılım gösterdiğini ve populasyonun %38,6 nın I yaş grubu bireylerden meydana geldiğini bildirmiştir. Samsun (1990), Orta Karadeniz deki barbunya balığının balıkçılık biyolojisi bakımından çeşitli biyolojik özelliklerini belirlemek amacıyla 2116 adet bireyi incelemiştir. Barbunya balığı populasyonunun I-VI yaş grubundaki bireylerden oluştuğunu ve populasyonun %50,43 ünün I yaş grubu bireylerden meydana geldiğini bildirmiştir. Minumum balık boyunu ve ağırlığını 6,9 cm, 2,7 g, maksimum balık boyunu ve ağırlığını 25,3 cm, 158,09 g olarak tespit etmiştir. Tüm bireyler için boyağırlık ilişkisini, W=0,06855*L 3,156301, Von Bertalanffy büyüme denklemini Lt=29,58 (1-e -0,10(t+3,22) ), kondisyon faktörünü ise; 1,0128 olarak saptamıştır. Toğulga ve Mater (1992) tarafından, İzmir Körfez indeki barbunya balıklarının 1973 ve 1990 yıllarına ait populasyon parametrelerini karşılaştırmak amacıyla yapılan çalışmada, tüm bireyler için Von Bertalanffy büyüme parametrelerini; L =26,47 cm, k=0,1613, t 0 =-2,7016 yıl -1, W =311,47, çatal boy-ağırlık ilişkisini W=0,0049*L 3,376 olarak bildirmişlerdir. Kondisyon faktörünün dişi ve erkek bireylerde birbirine oldukça yakın olduğunu ve 1,227-1,418 arasında değiştiğini belirtmişlerdir. Vassilopoulou and Papaconstantinou nun (1992), 1986 Eylül ayından 1987 Temmuz ayına kadar Yunanistan kıyılarında barbunyanın populasyon biyolojisi üzerine yaptıkları çalışmada, dişilerin yaşamlarının her yılında daha hızlı büyüdüğünü bildirmişlerdir. Büyüme parametrelerinin dişiler için L = 31,6 cm, erkekler için L =23,6 cm olduğunu ve boy-ağırlık ilişkisi irdelendiğinde ise, dişilerin daha ağır olduğunu kaydetmişlerdir. 11

22 Tursi et al. (1994), yılları arasında İyon Denizinde adet barbunya balığı ile ilgili bir çalışma yapmışlardır. Bu çalışmada Von Bertalanffy büyüme parametrelerini dişiler için; L =24,5 cm, k=0,27 cm, t 0 =-1,85, erkekler için L =22,4 cm, k=0,28 cm, t 0 =-1,98 olarak saptamışlardır. Büyüme performansı tahmini, Munro nun phi prime testi ile tahmin edilmiş ve stokların Merkez Doğu Akdeniz Bölgesi karakterlerinde olduğunu bildirmişlerdir. Anlık mortalitenin Z=1,59 ve doğal mortalite katsayısının 0,41 olduğunu bulmuşlardır. Katılım başına ürün modeline göre İyon Denizi nde barbunya stoklarında aşırı avcılık olduğu kaydedilmiştir. Türeli ve Erdem (1994) tarafından, Akdeniz balıkçılığında ekonomik yönden önemli olan barbunya (M. barbatus) ve ıskarmoz (S. undosquamis) türlerinin bazı büyüme ve morfometrik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla 348 adet barbunya balığı incelenmiştir. Barbunya balığı populasyonunun 0-IV yaş grubundaki bireylerden oluştuğunu ve populasyonun %40,80 nin II. yaş grubu bireylerden meydana geldiğini bildirmişlerdir. Von Bertalanffy boy büyüme denklemi Lt=19,10 (1-e -0,17587 (t+3,92271) ), ortalama boy değerleri arasındaki korelasyon katsayısı 0,978, ağırlık büyüme denklemi Wt=126 (1-e -1,17587 (t+3,9227) ) ve ortalama ağırlık değerleri arasındaki korelasyon katsatyısı ise, 0,995 olarak tespit edilmiştir. Yaş gruplarına göre hesaplanan kondisyon faktörünün 1,733 ile 1,835 arasında değiştiği bildirilmiştir. Mamuris et al. (1998), Ege Denizi nin Yunan karasularında değişik bölgelerden elde ettikleri örneklerde barbunyanın morfolojik farklılığını araştırmışlar ve erkekler ile dişilerin ortalama boyları arasındaki farkın istatistiki açıdan önemli olduğunu bildirmişlerdir (P<0.05). Çelik (1998) tarafından, tarihleri arasında Ege Denizi Edremit Körfezinde barbunya balığının biyolojisi ile ilgili yapılan bir çalışmada, toplam 474 adet birey incelenmiştir. İncelenen bireylerin I-IV yaş grubu arasında dağılım gösterdiği ve bölgedeki populasyonun büyük bir bölümünü dişilerin oluşturduğu bildirilmiştir. En büyük grupları %36,29 ile II ve %30,38 ile III yaş gruplarının oluşturduğu ve özellikle de III yaş grubunda dişi birey sayısının erkek bireylere göre daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Von Bertalanffy boy büyüme denkleminin Lt=26,08 (1-e -0,127 (t+5,354) ), ağırlık 12

23 büyüme denkleminin Wt=274,28 (1-e -0,127 (t+3,5354) ) ve kondisyon faktörünün ise, dişi bireyler için 1,5971, erkek bireyler için ise, 1,5863 olarak saptandığı kaydedilmiştir. Deval ve Bök (2004) tarafından, Marmara Denizi nde tekir balığı (Mullus surmeletus L. 1758) için dip trol ağı seçiciliği üzerine yapılan çalışmada, 732 adet tekir balığı incelenmiştir. Uzunluk sınıf aralıklarının 8-20 cm arasında değiştiği ve populasyonun büyük bir bölümünün (%62,3) cm total boy grubundaki genç bireylerden oluştuğu bildirilmiştir. 2.5 Barbunya Balıklarının Üremesi Wirszubski (1953), İsrail kıyılarındaki barbunyanın biyolojisi ve populasyon dinamiği üzerine yaptıkları araştırma, barbunya konusundaki en önemli çalışmalardan birisini oluşturmaktadır. Bu araştırmaya göre, barbunya balığı 4-6 cm ye ulaştığında cinsiyet farklılığı başlamakta, total boy 10,5-11,0 cm olduğunda ilk üreme gerçekleşmekte ve 9 cm olan bazı bireylerde de üreme görülebilmektedir. Yumurtlama m derinliklerde kumlu çamurlu zeminlerde 16,5-21,5 o C sıcaklıkta, Nisan ın ikinci yarısında başlamakta ve Haziran ın başında ve ortasında bitmektedir. Yumurtadan çıkan bireyler pelajiktir. Büyüme, dişilerde aynı yaştaki erkek bireylere göre daha fazladır. Dişiler maksimum 24 cm, erkekler 17 cm ye kadar büyüyebilmektedir. Gharbi (1980), Tunus sularında barbunya türünün dağılımı, biyolojisi ve populasyon dinamiği ile ilgili yaptığı çalışmada, türün sistematik yerini, erkek ve dişi bireyler için üreme peryodunu ve yaş dağılımlarını saptamıştır. Mater (1981), İzmir körfezinde bazı kemikli balıkların pelajik yumurta ve larvaları üzerine yaptığı bir çalışmada, barbunyanın döllenmiş küresel yapıdaki yumurta çapının 0,67-0,80 mm, yağ damlası çapının ise, 0,18-0,21 mm arasında değiştiğini bildirmiştir. Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı Proje ve Uygulama Genel Müdürlüğü (1983) tarafından yapılan, barbunya balığının Antalya Körfezi ndeki yumurtlama dönemleri ve biyolojileri konulu çalışmada, Antalya Körfezi ndeki barbunya populasyonunun 13

24 büyüme parametreleri, yaş-boy, boy-ağırlık ilişkileri, yaş gruplarının dağılım oranları ve yaş kompozisyonu tespit edilmiştir. İçel Su Ürünleri Bölge Müdürlüğü (1984) tarafından gerçekleştirilen bir çalışmada, Upenus moluccensis ve Mullus barbatus türlerinin morfolojik özellikleri, stokların tespiti, avlanabilir miktarlarının ortaya konulabilmesi amacıyla türlerin cinsi olgunluğa erişme zamanları, yumurtlama dönemleri ve boy-ağırlık ilişkileri tespit edilmiştir. Vassilopoulou and Papaconstantinou (1992), erkeklerin cinsi olgunluğa mm de, dişilerin mm de ulaştığını bildirmişlerdir. Gonzales Pajuelo and Lorenzo Nespereira (1993) tarafından 1992 yılında Kanarya adalarında 723 tekir balığı üzerine yapılan bir çalışmada, total boyun cm arasında değiştiği, cinsiyet oranında dişilerin daha üstün olduğu ve üremenin en yoğun olarak Mart-Nisan ayında gerçekleştiğini bildirmişlerdir. Tursi et al. (1994), ilkbahar döneminde barbunyaların daha çok 50 metreden daha sığ sularda, sonbaharda ilkbahara göre daha derinlerde bulunduklarını ve üremenin Mayıs- Haziran aylarında gerçekleştiğini bildirmişlerdir. 2.6 Barbunya Balıkları İle İlgili Yapılan Diğer Çalışmalar Nümann (1955), İskenderun körfezi balıkçılığında kullanılan av araç ve gereçlerini belirlemek amacıyla yaptığı bir araştırmada, ekonomik yönden önemli olan barbunya türlerinin (Mullus barbatus ve Mullus surmeletus) vücut ölçüleri ile uygulanması gereken ağ gözü açıklığını bildirmiştir. Akyüz (1957), İskenderun körfezinde yaptığı bir çalışmada barbunyanın en fazla decapoda ile beslendiğini, 1 yaşında 13 cm ye, 2 yaşında ise, 16 cm ye ulaştığını bildirmiştir. Ben-Ellahu and Golani (1990), İsrail kıyılarında barbunyanın beslenmesi üzerine yaptıkları çalışmada, barbunyanın diğer Mullidae türlerine göre bağırsaklarında daha 14

25 fazla kum ve çamur bulunduğunu, substratumu yukarıya doğru karıştırdığını ve polychaete türlerinin yayılım gösterdiği bölgelerde beslendiğini bildirmişlerdir. Katagan vd. (1990), İzmir Körfezi ndeki önemli karnivor türlerden Çamur barbunu olarak da bilinen Mullus barbatus un mide içeriklerinin analizini yaparak beslenme rejimini saptamışlardır. Barbunyanın crustacea, polychaete, molluc ve echinodermata ile beslendiği ve daha çok da crustaceayı tercih ettiğini bildirmişlerdir. Golani and Galil (1991), İsrail kıyılarında Mullidae familyasına ait 2 yerleşik, 2 göçmen türün beslenmesi ile ilgili yapılan çalışmada; 4 türde de beslenmedeki en önemli grubu oluşturan decapoda ordosunun beslenme zinciri üzerinde önemli bir yerinin olduğunu bildirmişlerdir. Gurbet (1992), Barbunya avcılığı içi en uygun ağ gözü açıklığının (karşılıklı iki düğüm arası mesafe) 44 mm olduğu, 36 ve 40 mm ağ gözü açıklığına sahip dip trol ağlarının barbunya stoklarına olumsuz yönde etki ettiğini ve balık stokunu küçülttüğünü bildirmiştir. 44 mm ağ gözü açıklığı için bulunan L 50 değerinin total boy olarak 14,50 cm olduğunu saptamışlardır. Ben-Meriem vd. (1995), yılları arasında birim çabada av verilerini, yılları arasında boy dağılım verilerinden boya dayalı cohort analizi ve katılım başına ürün hesaplamalarını yapmışlar ve Tunus ta bağımsız iki barbunya stokundan bahsetmişlerdir. Özellikle de av gücünde meydana gelen artışların üründe azalmalar meydana getirdiğini belirtmişlerdir. Aquirre (1997), barbunya ve tekir balıkları üzerine yaptığı bir çalışmada, Mullidae türlerinde üstçenede dişler olduğunu, bununla birlikte total boyun 50 mm den büyük örneklerde dişlerin gözle görülebilir nitelikte olmadığını bildirmiştir. Bu duruma dişlerin dudaklar tarafından örtülmesinin neden olduğunu ve diş sayısının yavru bireylerin büyümesi ile azaldığını, 10 cm ye ulaştıktan sonra da kaybolduğunu kaydetmiştir. 15

26 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1 Materyal Araştırma yeri Bu çalışma; dip trolü ile avcılığın serbest olduğu bölgelerde, Mersin Körfezi Taşucu balıkçı barınağı ile Bozyazı balıkçı barınağı arasında kalan bölgede, su ürünleri avcılığını düzenleyen sirküler esaslarına göre dip trol ağı ile gerçekleştirilmiştir Araştırma bölgesini gösterir harita Şekil 3.1. de verilmiştir. 16

27

28 3.1.2 Araştırma zamanı Bu çalışma, av sezonu başlangıcı olan Ekim 2004 de başlamıştır. Örneklemeler 15 günde bir olmak üzere 6 ay devam etmiştir Ağ materyali Bölgede ticari olarak işletilen dip trol ağları kullanılmıştır. Su Ürünleri Avlanma Sirkülerinde dip trolü teknelerinin ağlarının torba göz açıklığı, en az 44 mm.dir. Yine sirkülere göre, Akdeniz de 3 milden sonra trol avcılığına izin verilmektedir. Uygulamada, 22 mm. göz açıklığında ve 600 gözlü ağlar kullanılmıştır. Trol çekimleri; m. derinliklerde, ortalama 2 saatlik sürede ve 2,5 mil/s trol çekim hızında yürütülmüştür m. uzunluğunda, 446 HP. motora sahip ticari tekneden yararlanılmıştır Balık materyali Avcılığa çıkılan günlerde, avlanan Mullus barbatus populasyonundan alınan örnekler bir araya toplanarak karıştırıldıktan sonra, tesadüfi örnekleme yöntemiyle balık örnekleri alınmıştır. Denize çıkılan günün sonunda alınan balık örnekleri, buz kutusu içerisinde laboratuara getirilmiştir. 3.2 Yöntem Balıkların vücut ölçülerinin belirlenmesi Boy ölçüm cetveli kullanılarak örneklerin metrik karakterlerinden standart boy, total boy ve çatal boyları ölçülmüştür. Balığın ağzı kapalı iken, burun ucundan kuyruk kısmının en uç noktasına kadar alınan en büyük uzunluk total boy, burun ucundan kuyruk çatalına kadar çatal boy ve burun ucundan kuyruk başlangıcına kadar olan bölge standart boy olarak tarif edilmektedir (Sparre and Venema 1992). 18

29 Örneklerin meristik karakterlerinden olan vücut ağırlıkları ise, 0,10 gr hassasiyette digital elektrikli terazi kullanılarak ölçüm yapılmıştır Yaş tayini Yaş tayininde pullardan yararlanılmıştır. Taze örneklerden alınan pullar zarflara konulmuş ve kuru olarak saklanmıştır. Okuma işlemi için, önce içerisinde %5 KOH bulunan petri kutusu içersine konulup, üzerindeki kalıntıların temizlenmesi sağlanmıştır. Daha sonra da saf sudan geçirilmiştir. Kurutulduktan sonra da iki lam arasına yerleştirilmiştir. Ve son olarak da, siyah zeminde üstten aydınlatmalı mikroskop yardımıyla yaş halkaları sayılarak yaş tayini yapılmıştır (Lagler (1956), Erkoyuncu (1995) ve Çelikkale (1986) Eşey tayini Cinsiyet tayini için her balığın karın bölgesi, anüsten başlamak üzere anal yüzgeç boyunca açılmış ve karın boşluğunun her iki yanında yer alan gonadlar bir pens yardımıyla çıkarılmıştır. Cinsiyetler çıplak gözle erkek ve dişi gonadın renk ve şekil gibi morfolojik farklılığından yararlanılarak tespit edilmiştir. Ovaryumlar, kırmızı pembemsi-sarı renkte, karın boşluğu boyunca uzanan, belirgin bir şekilde damar içeren ve granüler bir yapı gösterir. Testisler ise, yumuşak, beyazımsı, kaygan ve düz bir dokuya sahiptir Büyüme ile ilgili değerlendirmeler Büyüme ile ilgili değerlendirmeler, dişi ve erkek bireyler ayrı olmak üzere yapılmıştır. Boy-ağırlık ilişkisinin incelenmesinde; W=a.L n W : Ortalama ağırlık (gr) a : Kondisyon katsayısı L : Ortalama boy (cm) 19

30 n : Balığın şekline karşılık gelen matematiksel değer şeklinde verilen büyüme denkleminden yararlanılmıştır (Pauly 1984, Sparre and Venema 1992). Büyüme ilişkisinin matematiksel olarak hesabında, Von Bertalanffy tarafından geliştirilen büyüme eşitlikleri kullanılmıştır (Pauly 1984, Sparre and Venema 1992). Yaş-boy ilişkisi için; Lt=L [ 1-e -k (t-to) ] Lt : Balığın herhangi bir t yaştaki boyu (cm) L : Balığın teorik olarak ulaşabileceği maksimum boy (cm) k : Büyüme katsayısı (yıl -1 ) t : Yaş (yıl) to : Balığın boyunun sıfır olarak kabul edildiği andaki teorik yaşı (yıl) e : Doğal logaritma tabanı Yaş-ağırlık ilişkisi için; Wt=W [ 1-e -k (t-to) ] n Wt : Balığın herhangi bir t yaştaki ağırlığı (gr) W : Balığın teorik olarak ulaşabileceği maksimum ağırlık (gr) k : Büyüme katsayısı (yıl -1 ) t : Yaş (yıl) to : Balığın boyunun sıfır olarak kabul edildiği andaki teorik yaşı (yıl) e : Doğal logaritma tabanı n : Boy-ağırlık ilişkisi denklemindeki regresyon katsayısı eşitlikleri esas alınmıştır. Kondisyon faktörü için; K=W*100/L³ K: Kondisyon faktörü W: Balığın ağırlığı ( gr) L: Balığın toplam uzunluğu (cm) ilişkisi kullanılmıştır. 20

31 4. ARAŞTIRMA BULGULARI 4.1 Boy ve Ağırlık Kompozisyonu Boy kompozisyonu Toplam 297 adet balık örneği, total boyları esas alınarak ölçülmüştür. Ölçümü yapılan barbunya balıkları populasyonunda dişi bireylerin total boyları minimum 10,6 cm, maksimum 18,5 cm olarak, erkek bireylerin total boyları minimum 10,5 cm, maksimum 18 cm olarak saptanmıştır. Dişi ve erkek bireylerin boy dağılımlarına bakıldığında ise, 12,5-13,5 cm lik boy grubunun en fazla bireyle temsil edildiği görülmüştür (Şekil 4.1.). 21

32 % N ,5-11,5 11,5-12,5 12,5-13,5 13,5-14,5 14,5-15,5 15,5-16,5 16,5-17,5 17,5-18,5 18,5 Boy (cm) Şekil 4.1 Barbunya balığının populasyondaki boy dağılımı Populasyondaki dişi bireylerin çoğunluğunun 11,5-12,5 cm lik bireylerden oluştuğu gözlenmiştir (Şekil 4.2). 22

33 % N ,6-11,5 11,5-12,5 12,5-13,5 13,5-14,5 14,5-15,5 15,5-16,5 16,5-17,5 17,5-18,5 18,5 Boy (cm) Şekil 4.2 Populasyondaki dişi bireylerin boy dağılımı Populasyondaki erkek bireylerin çoğunluğunun 12,5-13,5 cm lik bireylerden oluştuğu gözlenmiştir (Şekil 4.3.). 23

34 % N ,5-11,5 11,5-12,5 12,5-13,5 13,5-14,5 14,5-15,5 15,5-16,5 17,5-18 Boy (cm) Şekil 4.3 Populasyondaki erkek bireylerin boy dağılımı Ağırlık kompozisyonu Ağırlık ölçümü yapılan 297 adet barbunya örneğinde, ağırlık değerlerinin minimum 14,42 g, maksimum 86,29 g arasında değişim gösterdiği saptanmıştır. Balıkların genellikle 14,42-24 g arasında yoğunlaştığı ve g lık bireylere ise, çok az rastlanıldığı gözlenmiştir (Şekil 4.4). 24

35 % N , ,29 Ağırlık (g) Şekil 4.4 Barbunya balığının populasyondaki ağırlık dağılımı Populasyondaki dişi bireylerin çoğunluğunun 14,42-24 g lık bireylerden oluştuğu gözlenmiştir (Şekil 4.5). 25

36 50 77 % N , ,29 Ağırlık (g) Şekil 4.5 Populasyondaki dişi bireylerin ağırlık dağılımı Populasyondaki erkek bireylerin çoğunluğunun 14,54-24 g lık bireylerden oluştuğu gözlenmiştir (Şekil 4.6). 26

37 % N , ,55 Ağrlık (g) Şekil 4.6 Populasyondaki erkek bireylerin ağırlık dağılımı Boy-ağırlık dağılımı Toplam 297 adet barbunya balığı populasyonunun büyüme ilişkisinin matematiksel olarak hesabında, Von Bertalanffy tarafından geliştirilen büyüme eşitlikleri kullanılmıştır. Boy-ağırlık ilişkisinin incelenmesinde, W=a*L n büyüme denklemi kullanılmıştır. Büyüme ile ilgili değerlendirmeler, dişi ve erkek bireyler ayrı olmak üzere yapılmıştır. Boy-ağırlık ilişkisi tüm bireyler için; W= 0,021172*L 2,798398, dişi bireyler 27

38 için; W= 0,014558*L 2,949354, erkek bireyler için ise; W= 0,039712*L 2, olarak bulunmuştur (Çizelge 4.1.). Boy-ağırlık ilişkisini gösteren grafikler Şekil da verilmiştir. Çizelge 4.1 Dişi, erkek ve tüm bireyler için boy-ağırlık ilişkisi denklemleri Kesme Eğim (b) Korelasyon Denklem Noktası (Loga) Katsayısı (r) Tüm Bireyler Erkek Bireyler Dişi Bireyler -1, , , LogW=- 1, ,798398Log L veya W= 0,021172*L 2, , , , LogW=- 1, ,544816Log L veya W= 0,039712*L 2, , , , LogW=- 1, ,949354Log L veya W= 0,014558*L 2, Ağırlık (g) W= 0,021172*L 2, r= 0, n= Boy (cm) Şekil 4.7 Tüm bireylerde boy-ağırlık ilişkisi 28

39 Ağırlık (g) W= 0,014558*L 2, r= 0, n= Boy (cm) Şekil 4.8 Dişi bireylerde boy-ağırlık ilişkisi 80 Ağırlık (g) W= 0,039712*L 2, r= 0, n= Boy (cm) Şekil 4.9 Erkek bireylerde boy-ağırlık ilişkisi Barbunya örneklerinin uzunluk ve ağırlıklarının arasındaki korelasyonu belirten korelasyon katsayısı (r) tüm bireyler için 0,916 bulunmuştur. Bu değerin 1 e yakın olması, boy ve ağırlık arasında iyi bir korelasyon olduğunu göstermektedir. 29

40 4.2 Yaş- Eşey Kompozisyonu Yaş kompozisyonu Dip trolüyle avlanan 297 adet balığın pul örnekleri incelenerek yaş tayinleri yapılmıştır. Örneklerin I ve III yaş grupları arasında dağılım gösterdiği tespit edilmiştir. Buna göre I yaş grubuna dahil olan bireyler % 24,58 (73 adet), II yaş % 63,64 (189 adet), III. Yaş % 11,78 (35 adet) oranı ile temsil edilmişlerdir (Şekil 4.10.). %N Yaş grupları 3 35 Şekil 4.10 Yaş gruplarının populasyonda dağılımı Eşey kompozisyonu Barbunya balıklarının cinsiyet tayininde, her bireyin karın bölgesi, anüsten başlamak üzere anal yüzgeç boyunca açılmış ve karın boşluğunun her iki yanında yer alan gonadlar bir pens yardımıyla çıkarılmıştır. Cinsiyetler, çıplak gözle erkek ve dişi gonadın renk ve şekil gibi morfolojik farklılığından yararlanılarak tespit edilmiştir. İncelenen 297 adet balığın 163 adedi dişi (%54,88) ve 134 adedinin ise erkek (% 45,12) olduğu saptanmıştır (Şekil 4.11 ). 30

41 % Dişi Erkek Şekil 4.11 Populasyondaki bireylerin dişi-erkek oranı Yaş-eşey dağılımı Eşey tayini yapılan bireylerin %54,88 ni dişi bireylerin, % 45,12 ni ise erkek bireylerin oluşturduğu tespit edilmiştir. Çizelge 4.2. de görüldüğü gibi, barbunya balığı populasyonunda en büyük grubu II yaş grubu oluşturmaktadır. Dişi ve erkek bireylerin oranlarının II yaş grubunda daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Yine III. Yaş grubunda her iki eşeyde de dağılımın daha düşük olduğu görülmektedir. Yapılan istatistik analizinde aradaki farkın önemsiz olduğu saptanmıştır (p > 0.05). Çizelge 4.2 Barbunya balığı populasyonunda yaş gruplarına göre erkek ve dişilerin yüzde oranları Yaş Erkek Dişi p 0,05 Grubu n % n % I 32 43, ,16 Önemsiz II 89 47, ,91 Önemsiz III 13 37, ,86 Önemli Toplam , ,88 Önemsiz 31

42 Populasyonun büyük bir kısmı 1 ve 2 yaşlı olan balıklardan oluşmaktadır. Şekil 4.12 de de görüldüğü gibi, tüm yaş gruplarında, dişi birey sayısının erkek birey sayısından daha fazla olduğu gözlenmiştir Birey sayısı Dişi Erkek Yaş grupları Şekil 4.12 Barbunya balığı populasyonunda yaş-eşey dağılımı Yaş-boy dağılımı Trol çekimleri sonucunda elde edilen örnekler arasında 0 yaş grubuna ait birey bulunmamıştır. Elde edilen örneklerde en küçük bireyin 10,5 cm boyunda ve II yaş grubuna ait olduğu saptanmıştır. Her yaş grubu için ölçülen ortalama total boy değerleri; I yaş grubunda 11,2 cm, II yaş grubunda 13 cm ve III yaş grubunda 14,6 cm olarak hesaplanmış ve elde edilmiş sonuçlar Çizelge 4.3 de verilmiştir. 32

43 Çizelge 4.3 Barbunya balığı populasyonunda yaş gruplarına bağlı boy değerleri Yaş N Min. Mak. Ort. Grubu Boy Boy Boy (cm) (cm) (cm) Dişi I 41 10,6 14,7 11,9 II ,4 III 22 11,2 18,5 14,5 Erkek I 32 10,6 14,1 11,5 II 89 10,5 14,9 12,5 III 13 11, ,6 Dişi I 73 10,6 14,7 11,7 + II ,5 15,1 12,5 Erkek III 35 11,5 18,5 14,2 Elde edilen örneklerin yaşlara göre boy değerlerinden yararlanılarak hesaplanan Von Bertalanffy Büyüme Denklemi Lt= 27,90(1-e -0, (t+3,47088) ) olarak bulunmuştur. Bu denklemden yararlanılarak; zamanla artan boy, o stoktaki balıkların sonsuzda ulaşabilecekleri boya yaklaşmaktadır (Şekil 4.13). Araştırmada ölçülen boy değerleri ve Von Bertalanffy Büyüme Denkleminden hesaplanan boy değerlerinin karşılaştırılması Çizelge 4.4. de verilmiştir. Çizelgeden de anlaşılacağı üzere ölçülen değerler ve hesaplanan değerler birbirine oldukça yakındır. 33

44 25 20 Lt (Boy) t (Yıl) Şekil 4.13 Balıklarda boyca büyüme eğrisi Çizelge 4.4 Barbunya balığı nda değişik yaşlar için ölçüm ve hesaplama ile bulunan boyların karşılaştırılması Y A Ş Hesaplanan Boy (Lt, cm.) 11, , , , , , , , , ,97294 Ölçülen Boy (Lt, cm.) 11, , ,

45 4.2.5 Yaş-ağırlık dağılımı Mersin Körfezi ndeki barbunya balığı populasyonunun her yaş grubu için ortalama ağırlık değerleri Çizelge 4.5 de verilmiştir. Çizelge 4.5 Barbunya balığı populasyonunda yaş gruplarına bağlı ağırlık değerleri Yaş N Min. Mak. Ort. Grubu Ağırlık Ağırlık Ağırlık (gr) (gr) (gr) Dişi I 41 14,54 32,62 21,54 II ,42 49,21 26,01 III 22 21,14 86,29 46,37 Erkek I 32 14,54 30,3 20,04 II 89 17,6 39,48 25,34 III 13 21,36 70,55 36,29 Dişi I 73 14,54 32,62 20,18 + II ,42 49,21 25,15 Erkek III 35 21,14 86,29 42,63 Çizelge 4.5 de görüldüğü gibi, I yaş grubunda 20,18 g, II yaş grubunda 25,15 g, III yaş grubunda 42,63 g lık ortalama değerler hesaplanmıştır. I-III yaşlar arasındaki bireylerin ağırlık ve yaşları kullanılarak, hesaplanan Von Bertalanffy büyüme paremetreleri W =190,12, k= 0,0947, to=-0,2897 olarak bulunmuştur. Bu denklemden yararlanılarak; zamanla artan ağırlık, o stoktaki balıkların sonsuzda ulaşabilecekleri ağırlığa yaklaşmaktadır (Şekil 4.14). 35

46 Wt (Ağırlık) t (Yıl) Şekil 4.14 Balıklarda ağırlıkça büyüme eğrisi Ölçülen ağırlık değerleri ve Von Bertalanffy Büyüme Denkleminden hesaplanan ağırlık değerleri Çizelge 4.6 da verilmiştir. Çizelgeden de anlaşılacağı üzere ölçülen değerler ve hesaplanan değerler hemen hemen birbirine yakındır. Çizelge 4.6 Barbunya balığı nda değişik yaşlar için ölçüm ve hesaplama ile bulunan ağırlıkların karşılaştırılması Y A Ş Hesaplanan Ağırlık (Wt, g.) 21,87 37,08 50,915 63, , , , , , ,406 Ölçülen Ağırlık (Wt, g.) 20, , ,

47 4.3 Kondisyon Faktörü Çalışmada incelenen 297 adet barbunya balığının bireysel boy ve ağırlık ölçümlerinden hesaplanan ortalama Kondisyon faktörleri yaşlara ve cinsiyete göre ayrı ayrı hesaplanmıştır. 1,6 Kondisyon faktörü değerleri 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0, DİŞİ ERKEK TÜM Yaş grupları Şekil 4.15 Tüm bireylerde yaşlara bağlı kondisyon faktörü değerleri Araştırmanın yürütüldüğü Kasım Nisan ayları arasında kondisyon faktörü dişilerde, 1,27-1,49, erkeklerde1,29-1,42 arasında saptanmıştır. En yüksek ortalama kondisyon faktörünün dişilerde ve erkelerde III yaş grubunda olduğu belirlenmiştir (Şekil Çizelge 4.7). Kondisyon faktörü dişi bireyler için 1,375, erkek bireyler için 1,292 olarak bulunmuştur. Dişi ve erkek bireyler arasındaki kondisyon faktörü farkları istatistiksel açıdan önemsiz bulunmuştur 37

48 Çizelge 4.7 Barbunya balığı populasyonunda cinsiyete ve yaşlara göre kondisyon faktörü değerleri Yaş Grubu Dişi Erkek Tüm 1 1,27 1,3 1,24 2 1,33 1,29 1,26 3 1,49 1,42 1,47 38

49 5. TARTIŞMA VE SONUÇ Avlanan 297 adet barbunya balığı bireyinin I ve III yaş grupları arasında dağılım gösterdiği saptanmıştır. Buna göre en çok II yaş grubundan (% 63,64) balıkların olduğu, bunu sırasıyla I yaş grubu (% 24,58) ve III yaş grubu (% 11,78) nun izlediği tespit edilmiştir. Kınıkarsalan (1972), Edremit Körfezi nde yaptığı bir çalışmada bu türe ait populasyonun I-IV yaş grupları arasındaki bireylerden oluştuğunu ve en fazla bireyin II yaş grubuna ait olduğunu belirtmiştir. Türeli ve Erdem (1994), Adana ili kıyı bölgesinde bu türe ait barbunya balığı populasyonunun 0-IV yaş grupları arasındaki bireylerden oluştuğunu ve populasyonun %40,80 nin II yaş grubu bireylerden meydana geldiğini bildirmiştir. Hekimoğlu (1992), İzmir Körfezi nde bu türe ait populasyonun I-IV yaş grupları arasındaki bireylerden oluştuğunu ve en fazla bireyin %36,29 ile II yaş grubuna ait olduğu ve bunu %30,38 ile III yaş grubunun takip ettiğini, yine aynı bölgede Toğulga (1977), bu türe ait populasyonun I-IV yaş grupları arasındaki bireylerden oluştuğunu belirtmiştir. Kara ve Gurbet (1990), Ege Denizi nde bu türe ait populasyonun I-IV, Çoral (1988) aynı bölgede, bu türe ait populasyonun 0-IV yaş grupları arasındaki bireylerden oluştuğunu belirtmiştir. Samsun (1990), Orta Karadeniz deki barbunya balığı populasyonunun I-VI yaş grupları arasındaki bireylerden oluştuğunu tespit etmiştir. Bazı bölgelerde barbunya balığı yaş grubunun daha geniş bir dağılım göstermesinin nedeninin, örnek sayısı ve ekolojik faktörlerin farklılığının bir sonucu olduğu düşünülebilir. Boy dağılımları incelendiğinde, tüm bireylerde total boyun 10,5-18,5 cm, ağırlığın ise, 14,42-86,29 g arasında olduğu belirlenmiştir. Çelik (1998), yaptığı bir çalışmada, boy değerini 9,45-18,70 cm ve ağırlığı ise, 13,45-87,65 g olarak bulmuştur. Bu değer, bu çalışmada bulunan değere yakın bir değerdir. 39

50 Samsun (1990) yaptığı bir çalışmasında, tüm bireylerde boy değerlerini 6,9-25,3 cm, ağırlık değerlerini ise, 2,7-158,09 g olarak bulmuştur. İçel Su Ürünleri Bölge Müdürlüğü tarafından yapılan bir çalışmada, ağırlık değerlerinin g arasında olduğu saptanmıştır. Boy değerlerinin farklı çıkması, araştırma bölgesinin biyo-ekolojik özelliklerinin farklı olmasından kaynaklanabilir. Ayrıca, herhangi bir balık populasyonundaki bireylerin büyümesi ile aynı türün başka alanlarda dağılım gösteren populasyondaki bireylerin büyümesi arasında da bazı farklılıklar gözlenebilmektedir (Tıraşın 1993). Dişi bireyler için maksimum boy değeri 18,5 cm olarak bulunurken, erkekler için maksimum boy değeri ise 18 cm olarak belirlenmiştir. Hekimoğlu (1992), yaptığı bir çalışmada, maksimum boy değerini dişiler için 15,80 cm, erkekler için ise; 15 cm olarak belirtmiştir. Tüm bireyler üzerinde yapılan total boy ve ağırlık ölçümlerine dayanılarak bulunan boy-ağırlık ilişkisi denklemleri; Tüm Bireyler için; W=0,0211*L 2, r =0, Dişi bireyler için; W=0,0145*L 2, r=0, Erkek bireyler için; W=0,0397* L 2, r= 0, olarak hesaplanmıştır. Boy ve ağırlık arasındaki ilişkinin durumunu belirleyen korelasyon katsayılarının (r), bire yakın olması, populasyondaki bireylerin boyu ile ağırlığı arasında iyi bir ilişki ve muntazam bir büyüme olduğunu göstermektedir. Kınıkarslan (1976), boy-ağırlık ilişkisini W=0,037*L 3,59, Samsun (1990) ise,w= 0,06855*L 3,1563, Hekimoğlu (1992), W= 0,0121*L 3,1045, Genç (2000), W= 0,0063*L 3,182 olarak hesaplamışlardır. 40