SAÐLIK OKULU ÖÐRENCÝLERÝNÝN HIV/AIDS, HEPATÝT B VÝRÜSÜ VE HEPATÝT C VÝRÜSÜ KONUSUNDAKÝ BÝLGÝ DÜZEYLERÝNÝN DEÐERLENDÝRÝLMESÝ

ARAÞTIRMALAR (Research Reports) SAÐLIK OKULU ÖÐRENCÝLERÝNÝN HIV/AIDS, HEPATÝT B VÝRÜSÜ VE HEPATÝT C VÝRÜSÜ KONUSUNDAKÝ BÝLGÝ DÜZEYLERÝNÝN DEÐERLENDÝRÝLMESÝ Evaluation of the level of the knowledge of the first year students of Health College on AIDS, HBV and HCV Müge Oðuzkaya Artan 1, Gülsüm Nihal Güleser 1 Özet Amaç: Çalýþma, Erciyes Üniversitesi Halil Bayraktar Saðlýk Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu (HBSHMYO) ve Atatürk Saðlýk Yüksek Okulu (ASYO) öðrencilerinin Human Ýmmunodeficiency Virus/Acquired Immune Deficiency Syndromes (HIV/AIDS), Hepatit B Virüsü (HBV) ve Hepatit C Virüsü (HCV) hastalýklarý konusundaki bilgi düzeylerini belirlemek, karþýlaþtýrmak, sonuçlarý öðrencilerin eðitim programlarýnda kullanmak amacý ile planlanmýþtýr. Gereç ve Yöntem: Çalýþmada örneklemi toplam 116 (% 88.5) öðrenci oluþturmuþtur. Araþtýrmacýlar tarafýndan konu ile ilgili literatür taramasý yapýlarak hazýrlanan anket formunda, öðrencilere HIV/HBV/HCV bulaþ yollarý, korunma yollarý, HIV li hastaya karþý tutumlarý ile ilgili ve sosyodemografik özellikleri içeren toplam 20 soru sorulmuþtur. Ýstatistiksel deðerlendirmede dört gözlü düzenlerde ki-kare testi kullanýlmýþtýr. Bulgular: Çalýþmada Saðlýk Meslek Lisesi mezunu olan öðrencilerin HIV/AIDS, HBV ve HCV bulaþ yollarý ve bu infeksiyonlardan korunma hakkýnda düz lise mezunu öðrencilere oranla daha fazla bilgiye sahip olduklarý, bütün öðrencilerin yarýsýndan fazlasýnýn HIV/AIDS li hastalara karþý önyargýlý bir tutum içinde olduklarý saptanmýþtýr. Sonuç: Öðrencilerin mezun olduðu okul bu infeksiyon hastalýklarý ile ilgili bilgi düzeylerini etkilemektedir. Anahtar Kelimeler: Hepatit, viral, insan; HIV Enfeksiyonlarý; Saðlýk bilgisi; Saðlýk okulu öðrencileri. Abstract Purpose: The aim of this study was to evaluate and compare the level of knowledge towards HIV/AIDS, hepatitis B virus, hepatitis C virus of the first year students of Erciyes University Halil Bayraktar Health Services Vocational College and Atatürk Health College which students came from health lycee and lycee, respectively. Material and Methods: The sampling frame of our study was 116 (88.5%) students. The data were collected with using a questionnaire which developed with searching the literature by the authýors. There were 20 questions including to search HIV, HBV, HCV way of contamination and protection and attitute to patients with HIV and also there were questions about sociodemographic properties. Statistical evaluation was performed with four-sided Chi-square test. Results: The students from healt lycee had much more knowledge on the way of contamination and protection from HIV, HBV, HCV than the students coming from lycee (p<0.05). Conclusion: The school which students were graduated was totally affected the level of knowledge on these infectious diseases. Key Words: Health knowledge; Hepatitis, viral, human; HIV Infections; Students, health occupations. 1 Erciyes Üniversitesi, Halil Bayraktar SHMYO, Kayseri, Turkey. Geliþ tarihi: 16 Þubat 2005 125

Saðlýk Okulu Öðrencilerinin HIV/AIDS, Hepatit B Virüsü ve Hepatit C Virüsü Konusundaki Bilgi Düzeylerinin Deðerlendirilmesi Giriþ Bulaþýcý hastalýklar, saðlýk hizmetlerinin sunumunu aksatmasý, ölüm ve sakatlýklara yol açmasý, iþgücü ve ekonomik kayýplar yaratmasý, toplum huzurunun bozulmasý ve etkilerinin bazan dünya ölçekli olmasý nedeniyle üzerinde önemle durulmasý gereken hastalýklardýr (1,2). Son yýllarda en önemli enfeksiyon hastalýklarýndan olan Human Immunodeficiency Virus (HIV) infeksiyonunun ve Acquired Immune Deficiency Syndromes (AIDS) in pandemi haline gelmesi dünya saðlýðýný ciddi boyutlarda tehtit etmektedir (3). AIDS özellikle genç eriþkinlerde önemli bir morbidite ve mortalite nedenidir (4). AIDS ilk kez 1981 yýlýnda Amerika Birleþik Devletlerinde tanýmlanmýþtýr. Baþlangýçta Kuzey Amerika ve Avrupa gibi geliþmiþ ülkelerdeki homoseksüel/biseksüel erkeklerin hastalýðý gibi düþünülen AIDS, günümüzde tüm dünyayý etkileyen bir pandemi haline gelmiþtir (5). Dünya Saðlýk Örgütü nün (DSÖ) 2005 yýlý verilerine göre tüm dünyada, þu anda 40.3 milyon AIDS hastasý bulunmakta olup, bu sayý 10 yýl öncesine göre iki katýna çýkmýþtýr. 2005 yýlýnda 3.1 milyon kiþi AIDS hastalýðýndan ölürken, 4.9 milyon kiþi de bu yýl HIV virüsüne yakalanmýþtýr. Orta ve Doðu Avrupa'da HIV virüsünden etkilenen kiþilerin %75'ini 30 yaþýn altýndaki kiþiler oluþtururken, Batý Avrupa'da, HIV virüsü taþýyan 30 yaþýn altýndaki kiþilerin oraný %30.0 civarýndadýr (6,7). Ülkemizde ihbarý zorunlu bir hastalýk olarak kabul edilen HIV/AIDS li olgu sayýsý Saðlýk Bakanlýðýnýn 2004 verilerine göre 1.922 dir. Bunlarýn 551 i AÝDS basamaðýnda, 1.371 i ise taþýyýcýdýr (8). AÝDS in hala tedavi edilebilir bir hastalýk olmamasý nedeni ile, hastalýða yönelik saðlýk eðitimi ve korunma önemini korumaktadýr. AÝDS hakkýnda eksiksiz, doðru bilgiye sahip olma riskli davranýþlarý azaltacaktýr (9). Akut viral hepatit (AVH) ler, en yaygýn infeksiyonlardan olmalarý, uzun süre iþ ve güç kaybýna neden olmalarý ve bazende ölüm veya kronik hepatitle sonlanmalarý sebebiyle tüm dünyada ve özellikle ülkemizde en önemli saðlýk sorunlarýndan biridir (10). Saðlýk Bakanlýðýna bildirilen yýllýk akut viral hepatit sayýsý 15-20 bin dolaylarýndadýr. Ancak bildirim azlýðý dikkate alýnarak gerçek sayýnýn bunun en az 10 katý olduðu tahmin edilmektedir (11). Hepatit B Virüs (HBV) infeksiyonu ülkemizde ve dünyada yaygýn olarak görülmekte olup kronikleþen viral infeksiyonlarýn baþýnda gelmektedir (12,13). Dünyada yaklaþýk 350 milyon kiþinin kronik hepatit B taþýyýcý olduðu tahmin edilmektedir (14). Ülkemizde 2004 yýlýnda HBV vaka sayýsý 6.951, morbidite hýzý yüzbinde 9.77, ölüm sayýsý 7, mortalite hýzý ise binde 0.10 olarak bildirilmiþtir (15). Türkiye Hepatit B virusu taþýyýcýlýk oraný (%5-8) ile orta endemik bölge sýnýflamasýna uymaktadýr; en sýk çocuklar, adölesanlar ve genç eriþkinlerde görülmektedir. 1998 yýlýndan itibaren DSÖ nün de önerileri doðrultusunda, ülkemizde hepatit B aþýsý rutin aþýlama takvimine alýnmýþ ve yeni doðan bütün çocuklara uygulanmaya baþlanmýþtýr (16). Ýlk kez 1989'da tanýmlanan Hepatit C Virüsü (HCV) de bugün büyük bir halk saðlýðý sorunu haline gelmiþtir. Anti-HCV pozitifliði, dünyada ve Türkiye'de ortalama olarak %1.0 dolayýndadýr. Baþta geliþmekte olan ülkeler olmak üzere, birçok ülke çalýþmasýnda HCV prevelansýnýn HIV'den çok daha fazla olduðunu belirtmektedir (17,18). Ýnfeksiyon hastalýklarýyla savaþta en iyi yatýrým eðitimdir. Toplum bireyleri, saðlýk konusunda duyarlýdýr; eksik ve yanlýþlarý olursa, ancak bilgi eksikliðinden doðabilir (19). DSÖ, okullarda yürütülecek saðlýk hizmetlerinin gençlerin saðlýðýný olumlu yönde etkileyerek kendilerine güvenlerini arttýrdýðýný, yaþam yetenekleri ile davranýþlarýný olumlu yönde deðiþtirdiðini vurgulayarak ülkeleri bu hizmeti verme konusunda duyarlý olmaya çaðýrmýþtýr (20). Saðlýk hizmeti verilen kurumlarda infeksiyonlarýn yayýlmasýný önlemenin birinci yolu yeterli eðitimdir ve bu davranýþlarý olumlu yönde deðiþtirir. Tüm seviyelerdeki saðlýk çalýþanlarý infeksiyon riskini bilmeli ve bulaþmayý önleyecek bariyerleri tanýmalýdýr. Saðlýk personelinin sebebini ve önlemini aldýktan sonra infeksiyonu önlemeye yönelik tutumlarýný istekli bir þekilde deðiþtirdikleri gözlenmiþtir (21). Bu çalýþma saðlýk yüksekokullarýnda okuyan geleceðin saðlýk personellerinin AIDS/HIV ve HBV ve HCV infeksiyonlarý konusundaki bilgi düzeylerini deðerlendirmek ve sonuca göre eðitim müfredatlarýna yön vermek amacý ile planlanmýþtýr. 126

Müge Oðuzkaya Artan, Gülsüm Nihal Güleser Gereç ve Yöntem Bu tanýmlayýcý çalýþma, 2004-2005 öðretim yýlýnda, Erciyes Üniversitesi Halil Bayraktar Saðlýk Hizmetleri Meslek Yüksekokulu (HBSHMYO) ve Atatürk Saðlýk Yüksekokulunda (ASYO) okuyan toplam 116 (% 88.5) öðrenciyle gerçekleþtirilmiþtir. Çalýþmanýn evrenini bu okullarda müfredatlarýnda mikrobiyoloji dersi bulunan 131 öðrenci oluþturmuþtur. Çalýþmada örnekleme yöntemine gidilmeden öðrencilerin tümüne ulaþýlmaya çalýþýlmýþ, 15 öðrencinin ders devam zorunluluðu olmadýðý için bu öðrencilere ulaþýlamamýþtýr. Araþtýrmaya katýlan Erciyes Üniversitesi HBSHMYO öðrencilerinin tamamý SML mezunu iken, ASYO öðrencilerinin tamamý ise düz lise çýkýþlý öðrencilerden oluþmaktadýr. SML den gelen öðrenciler saðlýk bilgisi ve mikrobiyoloji derslerini almýþken, düz lise mezunu öðrencilerin müfredatlarýnda saðlýk bilgisi dersi yer almamaktadýr. Araþtýrmacýlar tarafýndan konu ile ilgili literatür taramasý yapýlarak hazýrlanan anket formunda, öðrencilere HIV/HBV/HCV bulaþ yollarý, korunma yollarý, HIV li hastaya karþý tutumlarý ile ilgili ve sosyo-demografik özellikleri içeren toplam 20 soru sorulmuþtur. Anketler araþtýrmacýlar tarafýndan öðrencilere dönem baþýnda, mikrobiyoloji dersi almadan önce daðýtýlýp, her sýnýfta 10 dakika içinde toplanmýþtýr. Araþtýrmadan elde edilen veriler, bilgisayar ortamýnda deðerlendirilmiþtir. Veriler ortalama SEM ± SD ve yüzdelik olarak verilmiþtir. Ýstatistiksel deðerlendirmede dört gözlü düzenlerde ki-kare testi kullanýlmýþtýr. Bulgular Çalýþma grubunu oluþturan toplam 131 öðrencinin 116 sýna (% 88.5) ulaþýlmýþtýr. Araþtýrmaya katýlan öðrencilerin yaþ ortalamasý 18.8±1.5 yýl olarak bulunmuþtur. Öðrencilerin 94 ü (% 81.0) kýz, 22 si (% 19.0) erkek olduðu tespit edilmiþtir. Öðrencilerin 69 u (%59.5) HBSHMYO öðrencileri olup, bu öðrenciler direkt geçiþ ile saðlýk meslek liselerinden gelmektedir. Öðrencilerin 47 si (%40.5) ASYO nun öðrencileri olup, üniversite seçme ve yerleþtirme sýnavý ile üniversiteye gelen öðrencilerdir. Araþtýrmaya katýlan öðrencilerin % 81.9 u infeksiyon hastalýklarý konusundaki bilgilerini okuldan, % 56.0 ý kitaplardan, % 20.7 si gazetelerden, % 44.0 ý radyotelevizyondan, % 30.2 si anne-babadan, % 16.4 ü arkadaþlarýndan, %25.0 ý konferanslardan, %38.0 ý saðlýk personelinden aldýðýný ifade etmiþtir. Araþtýrmaya katýlan öðrencilere HIV in bulaþ yollarý sorulduðunda SML mezunu öðrencilerin %89.9 u, düz lise mezunu öðrencilerin %29.8 i cinsel temas yolu ile, SML mezunu öðrencilerin %17.4 ü, düz lise mezunu öðrencilerin ise %57.4 ü anneden bebeðe geçer þeklinde ifade etmiþ olup, gruplar arasýndaki farklýlýðýn anlamlý olduðu bulunmuþtur (p<0.05) (Tablo 1). Tablo 1. Öðrencilerin HIV in Bulaþ Yollarý Konusundaki Bilgi Düzeylerinin Karþýlaþtýrýlmasý HIV bulaþ yollarý Evet Hayýr X 2 / p Sayý Yüzde Sayý Yüzde Kan ve kan ürünleri SML 58 84.1 11 15.9 X 2 =3.235 Düz Lise 32 68.1 15 31.9 p=0.072 Cinsel Temas SML 62 89.9 7 10.1 X 2 =42.030 Düz Lise 14 29.8 33 70.2 p=0.000 Anneden Bebeðe SML 12 17.4 57 82.6 X 2 =18.344 Düz Lise 27 57.4 20 42.6 p=0.000 127

Saðlýk Okulu Öðrencilerinin HIV/AIDS, Hepatit B Virüsü ve Hepatit C Virüsü Konusundaki Bilgi Düzeylerinin Deðerlendirilmesi HIV den korunmada tek eþlilik, kondom kullanma, kan ve vücut sývýlarý ile temastan kaçýnma ve steril enjektör kullanma konularýnda iki grup arasýndaki fark istatistiksel olarak anlamlý iken (p<0.05), aþý olmak konusunda istatistiksel olarak fark anlamsýz bulunmuþtur (p>0.05). SML mezunu öðrencilerden %82.6 sý, düz lise mezunu öðrencilerden % 46.8 i HIV den korunmada kondom kullanýlmasýnýn önemli olduðunu ifade etmiþtir (Tablo 2). Araþtýrmaya katýlan öðrencilerden %65.5 i AIDS li bireyle ayný ortamý paylaþmak istemediklerini ve AIDS li bireye dokunmaktan çekindiklerini ifade etmiþlerdir. Tablo 2. Çalýþmaya Katýlan Öðrencilerin HIV den Korunma Yollarý Konusundaki Bilgi Düzeylerinin Karþýlaþtýrýlmasý HIV Korunma Yollarý Evet Hayýr X 2 / p Sayý Yüzde Sayý Yüzde Aþý olmak SML 35 50.7 34 49.3 X 2 =1.275 Düz Lise 18 38.3 29 61.7 p=0.259 Tek eþlilik SML 59 85.5 10 14.5 X 2 =8.692 Düz Lise 28 59.6 19 40.4 p=0.003 Kondom kullanmak SML 57 82.6 12 17.4 X 2 =14.888 Düz Lise 22 46.8 25 53.2 p=0.000 Kan ve vücut sývýlarý ile temastan kaçýnmak SML 59 85.5 10 14.5 X 2 =8.692 Düz Lise 28 59.6 19 40.4 p=0.003 Steril enjektör kullanma SML 64 92.8 5 7.2 X 2 =15.060 Düz Lise 29 61.7 18 38.3 p= 0.000 Araþtýrmaya katýlan SML mezunu öðrencilerden % 47.8 i, düz lise mezunu öðrencilerden ise % 12.8 i HBV nin cinsel temas sonrasý bulaþtýðýný belirtmiþ olup, gruplar arasýndaki farklýlýk anlamlý bulunmuþtur (p<0.05). SML mezunu öðrencilerden % 50.7 si, düz lise mezunu öðrencilerden ise % 14.9 u HCV nin kan ve kan ürünleri ile bulaþtýðýný ifade etmiþ ve gruplar arasýndaki bu farklýlýðýn anlamlý olduðu görülmüþtür (p<0.05) (Tablo.3). 128

Müge Oðuzkaya Artan, Gülsüm Nihal Güleser Tablo 3. Öðrencilerin HBV ve HCV nin Bulaþ Yollarý Konusundaki Bilgi Düzeylerinin Karþýlaþtýrýlmasý HBV /HCV bulaþ yollarý HBV HCV Evet Hayýr X 2 / p Evet Hayýr X 2 / p Sayý Yüzde Sayý Yüzde Sayý Yüzde Sayý Yüzde Kan ve kan ürünleri SML 43 62.3 26 37.7 X 2 =6.644 35 50.7 34 49.3 X 2 =14.027 Düz Lise 17 36.2 30 63.8 p=0.010 7 14.9 40 85.1 p= 0.000 Cinsel Temas SML 33 47.8 36 52.2 X 2 =13.868 19 27.5 50 72.5 X 2 =8.140 Düz Lise 6 12.8 41 87.2 p=0.000 3 6.4 44 93.6 p=0.004 Anneden Bebeðe SML 8 11.6 61 88.4 X 2 =5.853 2 2.9 67 97.1 X 2 =0.066 Düz Lise - 0.0 47 100.0 p=0.020 1 2.1 46 97.9 p= 1.000 HBV den korunma yollarýný SML mezunu öðrencilerden %85.5 i kontrollü kan nakli, %84.1 i aþý olmak, %55.1 i tek eþlilik olarak ifade ederken, düz lise mezunu öðrencilerden ise %63.8 i kontrollü kan nakli, % 59.6 sý aþý olmak, %31.9 u ise tek eþlilik olarak ifade etmiþ ve gruplar arasýndaki bu farklýlýðýn anlamlý olduðu görülmüþtür (p<0.05) (Tablo.4). Tablo 4.Öðrencilerin HBV den Korunma Yollarý Konusundaki Bilgi Düzeylerinin Karþýlaþtýrýlmasý HBV Korunma Yollarý Evet Hayýr X 2 / p Sayý Yüzde Sayý Yüzde Kontrollü Kan Nakli SML 59 85.5 10 14.5 X 2 =6.193 Düz Lise 30 63.8 17 36.2 p=0.013 Aþý olmak SML 58 84.1 11 15.9 X 2 =7.510 Düz Lise 28 59.6 19 40.4 p=0.006 Tek eþlilik SML 38 55.1 31 44.9 X 2 =5.145 Düz Lise 15 31.9 32 68.1 p=0.023 129

Saðlýk Okulu Öðrencilerinin HIV/AIDS, Hepatit B Virüsü ve Hepatit C Virüsü Konusundaki Bilgi Düzeylerinin Deðerlendirilmesi Tartýþma Tüm infeksiyon hastalýklarýndan korunmada temel yol eðitimden geçmektedir. Ýnfeksiyon hastalýklarý açýsýndan saðlýk personeli diðer kontrol gruplarýna göre 10 kat fazla risk altýndadýr (22). Bu nedenle korunma ile ilgili eðitimin öncelikle saðlýk personeline verilme zorunluluðu vardýr. Bu araþtýrmada, öðrencilerin büyük çoðunluðu infeksiyon hastalýklarý ile ilgili bilgilerinin olduðunu belirtmiþlerdir. Araþtýrmaya katýlan öðrencilerin %81.9 u bu bilgi kaynaðýnýn okul olduðunu ifade etmiþtir. Kýlýç ve ark. larýnýn (23) yaptýðý çalýþma da öðrencilerin %78.4 ü, Gündüz T. ve ark. larýnýn (22) yaptýðý çalýþmada ise %62.0 ý bilgi kaynaðý olarak okulu ilk sýrada belirtmiþlerdir. Öðrencilerin infeksiyon hastalýklarý konusundaki bilgilerinin büyük çoðunluðunu okuldan aldýklarý göz önüne alýnarak okullarda bu konuda daha kapsamlý ve öðrenciler tarafýndan anlaþýlabilir bilgiler verilmesinin önemli olduðu düþünülmektedir. HIV infeksiyonunun, halen bilinen üç bulaþ yolu mevcuttur; cinsel iliþki, kan ve kan ürünlerine parenteral olarak maruz kalma ve infekte annelerden çocuklarýna perinatal, peripartum ve anne sütü ile geçiþ. HIV infeksiyonu, tüm dünya üzerinde asýl olarak cinsel yolla bulaþan bir hastalýktýr. Korunmasýz cinsel iliþkide, virusun infekte erkekten kadýna bulaþma riski, infekte kadýndan erkeðe bulaþma riskinden 20 kat fazladýr (5). AIDS in cinsel yolla bulaþma oraný %80-85, ülkemizde %50-60 civarýndadýr (24). Bu araþtýrmada AIDS bulaþ yolunu SML mezunu öðrencilerinden %89.9 u, düz lise mezunu öðrencilerin %29.8 i cinsel temas ile geçiþ olarak belirtmiþlerdir. Elbaþ SMYO öðrencileri arasýnda yaptýðý çalýþmada, katýlýmcýlarýn %97.2 si AIDS/HIV in cinsel temas ile geçebileceðini belirtmiþtir (25). Bu çalýþmada öðrencilerin mezun olduklarý lise ile HIV bulaþ yollarýna verdikleri yanýt arasýndaki fark anlamlý bulunmuþtur. Bu durum SML mezunu öðrencilerin temel bilgiyi lise döneminde müfredatlarýnda yer alan saðlýk bilgisi ve mikrobiyoloji derslerinden almýþ olmalarýndan kaynaklanabilir. AIDS in yayýlýmýný önlemede eðitim çok önemli bir silahtýr. Eðitim ile korunmayý öðretmek ve davranýþ deðiþikliðinde bulunulmasýný saðlamak hastalýðýn yayýlmasýný önlemede en etkili yol olarak kabul edilmektedir (26). Eðitimde vurgulanmasý gereken en önemli konu ise kondom kullanýlmasýnýn saðlanmasýdýr. AIDS ten cinsel iliþki sýrasýnda kondom kullanýlarak korunulabileceðini bilen SML mezunu öðrenciler %82.6 iken, düz lise mezunu öðrencilerde bu oran %46.8 olarak bulunmuþtur. Ergin ve ark. larýnýn SYO öðrencileri üzerinde yaptýðý benzer bir çalýþmada öðrencilerin %70.1 i (27), Gündüz ve ark. larýnýn YO öðrencilerine yaptýðý çalýþmada ise öðrencilerin %55.9 u (22) kondom kullanmanýn cinsel yolla bulaþý önlediðini belirtmiþlerdir. Ok ve arkadaþlarý yapmýþ olduklarý çalýþmada, kondom hakkýnda bilgi ve kondom kullanýmý konusunda SML mezunu öðrencilerin düz lise mezunu olan öðrencilere göre daha fazla bilgiye sahip olduklarýný ve aradaki farkýn istatistiksel olarak anlamlý olduðunu bulmuþlardýr (28). Bu sonuçlar, çalýþmamýza paralellik göstermektedir. SML mezunu öðrencilerin lise döneminde saðlýk bilgisi ve mikrobiyoloji derslerini almýþ olduklarý göz önüne alýnacak olursa, bu durum düz liselerde de AIDS ve bulaþ yollarý konusunda eðitim verilmesinin önemini vurgulamaktadýr. Bu çalýþmada öðrencilerin %65.5 i AIDS li bireyle ayný ortamý paylaþmak istemediklerini ve AIDS li bireye dokunmaktan çekindiklerini ifade etmiþlerdir. Karadeniz ve ark. larý SYO öðrencileri üzerinde yaptýðý bir çalýþmada öðrencilerin %59.9 u AIDS li bir hastayla el sýkýþmaktan rahatsýz olacaklarýný belirtmiþlerdir (29). AIDS in tedavi edilebilir bir hastalýk olmamasý ve toplum gözünde korkunç bir hastalýk olarak damgalanmýþ olmasý nedeniyle bu sonuçlar bize öðrencilerin AIDS li hastalara karþý önyargýlý yaklaþtýklarýný düþündürebilir. 130

Müge Oðuzkaya Artan, Gülsüm Nihal Güleser HBV ve HCV parenteral yolla bulaþan, dünyada en yaygýn görülen infeksiyonlardandýr. Parenteral bulaþan virüslerde 3 temel bulaþ kalýbý vardýr; perkütan bulaþma (kontamine kan ve kan ürünleri, Ý.V. uyuþturucu kullanýmý, enjektör, akupunktur vb), cinsel temas ve perinatal geçiþ ( HBV için sýk, HCV için ise nadirdir) (10). HCV infekte annelerden doðan bebeklerde infeksiyon oranlarý %2.3'den %26.0 a kadar deðiþen deðerlerde bildirilmektedir. Vireminin yüksekliði (>106 virüs/ml) ve HIV infeksiyonunun varlýðý riski arttýrmaktadýr. Bulaþma genellikle doðum sýrasýnda olmaktadýr (18,30). HBV ye maruz kalmýþ gebelerden yenidoðana geçiþ, endemik bölgelerde daha yüksek olmakla birlikte, HBV nin annede oluþturduðu etkiye göre %15-20 ile %70-90 oranýnda deðiþmektedir (31). Araþtýrmacýlar HBV nin anneden bebeðe geçtiðini bilen öðrenci oranýný düz lise mezunu öðrenciler için %0, SML mezunu öðrenciler için %11,6; HCV nin anneden bebeðe geçtiðini bilen öðrenci oranýný ise düz lise mezunu öðrenciler için %2,1 SML mezunu öðrenciler için %2,9 olarak vermiþlerdir. SML mezunu ve düz lise mezunu öðrenciler arasýndaki fark HBV nin anneden bebeðe geçiþinde istatistiksel olarak anlamlý iken HCV de anlamsýz bulunmuþtur. Bu sonuçlara göre istatistiksel anlamlýlýk olmasýna raðmen, hem SML hem de düz lise çýkýþlý öðrencilerin HBV ve HCV bulaþ yollarý konusunda yeterli bilgiye sahip olmadýklarýný, verilecek eðitimde bu konular üzerinde daha ayrýntýlý bir þekilde durulmasý gerektiðini göstermektedir. HBV infeksiyonundan korunmada en etkili yöntem uygun biçimde aþýlanmaktýr. Hepatit-B aþýlama ile korunmanýn olasý olduðu bir infeksiyon hastalýðýdýr (32). Bu araþtýrmada SML mezunu öðrencilerden %84.1 i, düz lise mezunu öðrencilerden %59.6 sý HBV den korunmada aþý olmanýn önemli olduðunu belirtmiþtir.köse ve ark. larý lise son sýnýf öðrencileri üzerinde yaptýðý çalýþmada öðrencilerin % 96.5 inin Hepatit-B aþýsýnýn olduðunu bildikleri belirtilmiþtir (33). Saðlýk Bakanlýðý tarafýndan yürütülen aþýlanma programlarý sayesinde halkýn bulaþýcý hastalýklara karþý aþýlanma konusunda erken yaþlardan itibaren bilinçlendiði düþünülecek olursa, HBV ve HCV de bulaþýcý hastalýklar sýnýfýnda yaygýn olarak bilinen bir hastalýk olduðundan öðrencilerin bu konuda bilinçlenmiþ olabilecekleri düþünülmektedir. Ýnfeksiyon hastalýklarýnýn yayýlýmýný önlemede en etkin yol ondan korunmaktýr. Korunmada en önemli nokta ise eðitimdir. Eðitimin özellikle ve öncelikle saðlýk personeline uygulanmasý bu hastalýklarýn bulaþmasý ve yaygýnlaþmasýný önleyici bir yaklaþýmdýr. Yapýlacak eðitimde bilgi açýðý bulunan konulara öncelik verilmesi, infeksiyon hastalýklarýnýn bulaþma yollarý, korunma yöntemleri ve risk gruplarý konusunda eksikliklerin tamamlanmasý önem taþýmaktadýr. Sonuç olarak, SML çýkýþlý öðrenciler müfredatlarýnda yer alan mikrobiyoloji ve saðlýk bilgisi derslerinden dolayý düz lise çýkýþlý öðrencilere göre istatistiksel olarak eðitimli olmalarýna raðmen bu hastalýklar konusundaki bilgilerinin yetersiz olduðu saptanmýþtýr. Üniversite eðitimleri içerisinde alacaklarý mikrobiyoloji dersinde HIV, HBV ve HCV vb. bulaþýcý hastalýklarýn bulaþ yollarý ve bu hastalýklardan korunma yollarý konusunda daha kapsamlý ve ayrýntýlý bilgiler verilmesi gerektiði düþünülmektedir. Ayrýca düz liselerde eðitim alan öðrencilere bulaþýcý hastalýklar ve bulaþ-korunma yollarý konularýnda eðitim seminerleri düzenlenmesi önerilebilir. 131

Saðlýk Okulu Öðrencilerinin HIV/AIDS, Hepatit B Virüsü ve Hepatit C Virüsü Konusundaki Bilgi Düzeylerinin Deðerlendirilmesi KAYNAKLAR 1. Hasde M. Bulaþýcý hastalýklarla mücadelede kýt a tabibinin görevleri. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 2002; 3:2-4. 2. Iþýk A. Bulaþýcý hastalýklarýn kontrolü. In: Akdur R, Çöl M, Iþýk A, ve ark. (eds), Halk Saðlýðý. Antýp A.Þ. Týp Kitaplarý ve Bilimsel Yayýnlar, Ankara 1998, ss 389-393. 3. Kýr T, Kýlýç S, Ogur R, Uçar M, Hasde M. Ankara daki iki askeri birlikte erlerde HIV/AIDS bilgi düzeyinin deðerlendirilmesi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 2004; 5:93-102. 4. Tekeli E. AIDS (Acquired Immünodeficincy Syndrome). In: Tekeli E, Altay G, Sözen TH, ve ark. (eds), Ýnfeksiyon Hastalýklarý. Antýp A.Þ. Týp Kitaplarý ve Bilimsel Yayýnlar Ankara 1999, ss 361-374. 5. Ünal S, Sain G. Edinsel immun yetmezlik sendromu. In: Topçu AW, Söyletir G, Doðanay M (eds), Ýnfeksiyon Hastalýklarý. Nobel Týp Kitapevleri, Ýstanbul 2002, ss 441-462. 6. AIDS Epidemic Update: December 2001. http://www.who.int/hiv/facts/en/isbn9291731323.pdf (Eriþim Tarihi: 09.05.2006) 7. AIDS epidemic update: December 2005. http://www.who.int/hiv/epi-update2005_en.pdf (Eriþim Tarihi: 09.05.2006) 8. AIDS Vaka ve Taþýyýcýlarýnýn Yýllara Göre Daðýlýmý, Türkiye 1985-2004, Tablo 65.http://www.saglik.gov.tr/extras/istatistikler/temel2004/t ablo-65.htm (Erisim Tarihi: 09.05.2006) 9. Ungan M, Yaman H. AIDS knowledge and educational needs of technical university students in Turkey. Patient Education and Counseling 2003; 51:163-167. 10. Balýk Ý. Akut Viral Hepatitler. In: Tekeli E, Altay G, Sözen TH, ve ark. (eds), Ýnfeksiyon Hastalýklarý. Antýp A.Þ. Týp Kitaplarý ve Bilimsel Yayýnlar Ankara 1999, ss 335-353. 11. Akçam FS. Hepatit B Virüsü enfeksiyonu. Sürekli Týp Eðitimi Dergisi 2003; 12: 211-214. 12. Yenen OÞ. Hepatit B virusu. In: Topçu AW, Söyletir G, Doðanay M (eds), Infeksiyon Hastalýklarý. Nobel Týp Kitabevi 1996, ss 664-691. 13. Taþyaran MA. Epidemiyoloji. In: Kýlýçturgay K. (ed). Viral Hepatit. Viral Hepatitle Savaþým Derneði. 1998, ss 94-100. 14. Custer B, Sullivan SD, Hazlet TK, Iloeje U, Veenstra DL, Kowdley KV, Global epidemiology of hepatitis B virus. J Clin Gastroenterol 2004; 38:158-168. 15.Hepatit B Vaka ve Ölüm Sayýlarý, Morbidite ve Mortalite Hýzlarý Türkiye, 1990-2004. Tablo 42, 2004. http://www.saglik.gov.tr/extras/istatistikler/temel2004/tablo- 42.htm (Erisim Tarihi: 09.05.2006) 16. T.C. Saðlýk Bakanlýðý Temel Saðlýk Hizmetleri Genel Müdürlüðü 04.06.1998 tarih ve 6856 sayýlý genelge. http://212.174.46.149/w/sb/bh/belge/hepb_genelgesi.pdf (Erisim Tarihi: 09.05.2006) 17. Dünya Saðlýk Raporu 1998. Metin B. Akýn A. Güngör I. (çev.ed.) Saðlýk Bakanlýðý Dýþ iliþkiler Dairesi Baþkanlýðý 1998, Ankara. http://www.who.int/whr/1998/en/whr98_en.pdf (Eriþim tarihi:30.05.2006) 18. Doldur Ç, Çöl C, Daðlý Z. Hepatit C virüsüne yenilmeyelim. Sürekli Týp Eðitimi Dergisi 2000; 9:7-11. 19. Ellidokuz H. Aksakoðlu G. Ýnfeksiyon hastalýklarýna epidemiyolojik bakýþ. Sürekli Týp Eðitimi Dergisi 2002; 11:291-294. 20. Health-Promoting Schools. 1998. World Health Organisation Divison of health promation, education and communication health education and health promation unit Geneva, Switzerland. http://www.who.int/school_youth_health/media/en/92.pdf (Eriþim tarihi:30.05.2006) 21. Raven BH, Haley RW. Social influence and compliance of hospital nurses with infection control policies. In Eiser RJ (ed.). Social Psychology and Behavioral Medicine. Chicester, England, 1982, pp 413-438. 132

Müge Oðuzkaya Artan, Gülsüm Nihal Güleser 22. Gündüz T, Altýparmak S, Karadeniz G. Yüksekokul öðrencilerinin cinsel yolla bulaþan hastalýklar hakkýnda bilgi düzeyleri. Viral Hepatit Dergisi 2004; 2:93-98. 23. Kýlýç S, Açýkel C, Kýr T, Ogur R, Uçar M. Saðlýk astsubay meslek yüksekokulu öðrencilerinin HIV/AIDS hakkýndaki bilgi düzeyleri ve tutumlarý. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 2004; 6:111-118. 24.Yazýcý S. 15-49 yaþ grubu evli kadýnlarýn AIDS konusundaki bilgi düzeylerinin saptanmasý. Cumhuriyet Üniversitesi Hemþirelik Yüksekokulu Dergisi 1999;3:48-54. 25. Elbaþ NÖ. Saðlýk Meslek Yüksek Okulu öðrencilerinin HIV/AIDS e iliþkin bilgi ve düþünceleri. HIV/AIDS Týp Dergisi 1998; 1:74-80. 26. Tümer A. Ünal S. HIV/AIDS Epidemiyolojisinde Geliþmeler ve Korunma. Sürekli Týp Eðitimi Dergisi 2003; 12:15-18. 27. Ergin N, Bilgel N. Uludað Üniversitesi Saðlýk Yüksek Okulu Öðrencilerinin HIV Enfeksiyonu ve AIDS ile ilgili bilgi ve tutumlarý. Hemþirelik Forumu 2004; 2:28-32. 28. Ok Þ, Zincir H, Ege E. Ýnönü Üniversitesi Saðlýk Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Hemþirelik ve Ebelik Programý öðrencilerinin cinsel yolla bulaþan hastalýklar hakkýndaki bazý bilgilerin ve bunu etkileyen faktörlerin deðerlendirilmesi. Ýnönü Üniversitesi Týp Fakültesi Dergisi 2002; 9:59-63. 29. Karadeniz G, Altýparmak S, Yanýkkerem E. Genç eriþkinlerin HIV/AIDS li kiþilere karþý tutumlarý. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 2004; 3:87-92. 30. Tekin N, Akþit A, Hepatitis C virusunun vertikal geçiþi ve anne sütüyle besleme. Perinatoloji Dergisi 2003;9:157-160. 31. Blackmore T, Buchan G, Grant C, et all. Hepatitis B.In: Poutasi K (ed) Immunisation handbook. Ministery of health, Wellington. 2006: p126-141. 32. Karadakovan A. Hepatit-B infeksiyonu ve koruyucu önlemler. Aile ve Toplum Dergisi 2002; 2:13-19. 33. Köse G, Sevil Ü. Lise son sýnýf öðrencilerinin Hepatit- B konusundaki bilgi düzeylerinin incelenmesi. HIV/AIDS Týp Dergisi, 2003;6:52-54. 133