ÜN TE: 9 LGEÇ BA LAÇ ÜNLEM LGEÇ lgeçler, cümlede kavramlar aras nda çeflitli anlam ilgileri kurmaya yarayan ve sadece bu görevleri için kullan lan sözcüklerdir. Anlam ilgisi kurduklar ndan, cümleden ç kar ld nda genellikle cümlenin anlam ya de iflir ya da bozulur. Örnek: Buz gibi suyu içti. (Ç kar l rsa cümlenin anlam bozulur.) Taz gibi h zl kofluyor. ( Ç kar l rsa cümlenin anlam de iflir.) a) Öbek içinde olanlar: -den beri, -den baflka, -den ötürü, -e kadar, -e dek, -e karfl, -e göre Sabahtan beri soru çözüyorum. (zaman anlaml ) Evden beri kofluyorum. (yer anlaml ) Bana bundan ötürü mü k zd n? (neden anlaml ) Kap ya kadar geçirdiler bizi. (yer anlaml ) Akflama kadar kofltuk. (zaman anlaml ) Bana göre bu ifl olmaz. (bence, benim aç mdan) b) Yaln z bafl na kullan lanlar: yaln z, sadece, tek, ancak, gibi, kadar, mi, için, de il, sanki, üzere Üç gün için K br s'a gitmifl. (süre) Yüz kadar koyunu varm fl. (yaklafl k) Siz mi seslendiniz? (soru) Not 1: "yaln z, tek, ancak, bir" sözcükleri cümlede "SADECE" anlam ndaysa ilgeçtir. Annesini sadece (tek, ancak, yaln z, bir) o özlemifl. Not 2: lgeçlerin tan nmas sorulabilece i gibi cümleye katt klar anlam n bulunmas da sorulabilir. Çok kullan lan kimi ilgeçlerin kimi anlam özellikleri afla - daki cümlelerde örneklenmifltir: G B Badem gibi gözler (benzerlik) Durumu anlad gibi. (olas l k) yi bir fley yapm fl gibi çal m sat yor. (-miflçesine; gerçekte öyle olmad halde) 140
KADAR T rnak kadar boflluk yoktu. (benzerlik) çerde otuz kadar ö renci vard. (yaklafl k) M Kap y açar m s n z? (soru) Yeni mi yeni bir arabayd. (pekifltirme) Ç N Onlara yetiflmek için kofluyorum. (amaç) Küstü ü için bizimle konuflmuyor.(neden) Senin için neler neler dedi. (hakk nda) Vatan için öldüler. (u runa, u runda) LE " le", cümlede; "kim ile kim", "ne ile ne" anlam iliflkisi içindeyse BA LAÇ; "birliktelik, neden, araç, zaman " ilgisi kuruyorsa LGEÇ; eylemi ve eylemsiyi durum anlam yla belirtiyorsa BEL RTEÇ'tir. Onur'la Sedat maça gitmifl. (ba laç) Sedat Onur'la maça gitmifl.(ilgeç-birliktelik) Kap y zorla açt lar.(belirteç-durum) YALNIZ Cümlede "sadece" anlam ndaysa ilgeçtir. "Yaln z" s fat, adlaflm fl s fat, belirteç, ba laç olarak da kullan labilir. Yaln z benim için bak yeflil yeflil. (ilgeç) Robenson o adada yaln z yaflam flt, de il mi?(belirteç) Yaln z insand, kimsesi yoktu. (s fat) Yaln z m. (adlaflm fl s fat) yi bir resim; yaln z renkler insan sanki bo uyor. (ba laç) Not: Adlaflan ilgeçler çeflitli çekim ekleri alabilir. Gibinin anlam var m? Ö rencilerin on kadar n tan yorum. BA LAÇ Cümleleri ve cümlelerde eflit ö eleri ba lamaya yarayan sözcüklerdir, sözcük öbekleridir. S k giyindik; ancak üflümekten kurtulamad k. (iki cümleyi) Hem kentin hem saray n anahtar n vermifl Kelo lan'a Sultan. (iki tamlayan ) Özlem'in defteri ve kitab yan nda de ildi. ((iki tamlanan ) Güzel ama güzel bir k zd. (pekifltirme amac yla iki ayn s fat ) Ha siz alm fls n z ha biz alm fl z! (fark etmez anlam yla iki cümleyi) 141
ster çal fl rs n ister çal flmazs n. (seçme yapmadan iki cümleyi) Ya görevini tam yapars n ya bu ifli b rak rs n.(seçme yapmaya zorlayarak iki cümleyi) Not: "ne... ne" ba lac yüklemleri olumlu olan cümlelerde kullan l r; cümlelerin anlam olumsuz olur: Ne gördüm ne duydum. (görmedim-duymad m) ÜNLEM As l ifllevi seslenme olan, duyufllar da anlatan sözcüklerdir. Seslenme ünlemleri: ey, hey, ha, ayol Duyufl ünlemleri: eyvah, vah, vah vah Not: Genellikle ünlemden ya da ünlem öbe inden sonra virgül konur, ünlem iflareti cümlenin sonuna getirilir: Ah Koca Yayla, her köfleni dolaflabilsem! Arkadafl, yurduma alçaklar u ratma sak n! 142
Ö REND KLER M Z PEK fit REL M 1. Selin ile Kutay eski arkadaflt lar. Selin e göre s n f n en çal flkan Kutay, Kutay a göre de s n f n en ak ll s Selin di. Birbirileri için düflünceleri böyleyken gün geldi Selin le Kutay n aras aç ld. Bar flt rmak için ö retmenleri bile u raflt ; ama ne çare. Ne ö retmenlerinin ne de arkadafllar n n çabalar sonuç verdi. Metinde geçen ba laç ve edatlar bulup kümelere ay ral m. Edat = Ba laç = 2. Afla da verilen sözcükleri bir cümlede edat, bir cümlede ba laç olarak kullanal m. le edat görevinde : ba laç görevinde : ancak edat görevinde : ba laç görevinde : yaln z edat görevinde : ba laç görevinde : 3. "ki" ve "de" lerin yaz m do ru mu yanl fl m? Buraya geldin de beni aramad n. Düflündümki böylesi daha do ru. Velilerde bu konuda söz hakk istedi. Bu, sistemde ki hatadan kaynaklanm yor. Derdini söylemiyor ki çözüm bulal m. Sonuç da karar sen vereceksin. Sen, ki hep söylemiflimdir, en iyi dostumdun. Bu konu da söylenecek sözüm yok. Do ru Yanl fl 143
4. Sözcüklerin türünü bulal m. Yaln z AD SIFAT ZARF EDAT BA LAÇ Bugün evde yaln z m Yaln z tafl duvar olmaz Yaln z sana inand m Yaln z yaflayamam ben Git; yaln z giderken onu da götür. BÖYLE SIFAT ZARF EDAT ZAM R Bundan böyle sana güvenmeyece im. Böyle insanlar adam rezil eder. Böyleleri güvenilmezdir. Böyle yaflad k y llarca. KARfiI AD SIFAT EDAT Karfl ya geçmeye korktu. Karfl k y lar sisli. Sana karfl mahcubuz. BAfiKA AD SIFAT ZARF EDAT ZAM R Baflka ö renciler de geldi Baflka kokar buran n bahar. Baflkas olma, kendin ol. Senden baflka kimim var benim? Sen baflkas n. 5. Cümlelerde geçen edatlar anlam na göre efllefltirelim, parantez içlerini numaraland ral m. 1. Arac yla ( ) Sayg ile selam verdi. 2. Amac yla ( ) Çok konufltu u için azar iflitti. 3. Nedeniyle ( ) Çekiç ile çivi çak yordu. 4. Durum ( ) Okula gitmek için haz rlan yor. 5. Hakk nda ( ) Tilki gibi aç kgöz davran yor. 6. Kofluluyla ( ) Bunu iki gün sonra getirmek üzere ald. 7. Benzer biçimde ( ) Senin için " Sözünün eridir." diyorlar. 144
KONU TARAMA TEST 9 1 32 1. Afla daki cümlelerin hangisinde "yaln z" sözcü ü, edat olarak kullan lm flt r? A) Ben yaln z çal flmay tercih ederim. B) Çocuklar severim; yaln z yaramazl k yap nca k zar m onlara. C) Onu yaln z sen ikna edebilirsin. D) Asl nda herkes biraz yaln zd r. 5. I. Bir ben miyim yaln z olan? II. Bir an olsun yan ndan ay rm yordu o lunu. III. Bir sa na bir soluna geçiyordu küçük yaramaz. IV. Bir gün sonra yan ma geldi. "Bir" sözcü ü, bu cümlenin hangisinde edat görevinde kullan lm flt r? A) I. B) II. C) III. D) IV. 2. Afla daki cümlelerin hangisinde ilgeç (edat) yoktur? A) Anlatt m; ama beni dinlemedi. B) Odaya girmesiyle ortal k kar flt. C) Akflam befle kadar evde ol. D) Sadece buran n pastalar tazedir. 6. Afla daki cümlelerin hangisinde "ile" sözcü ü, ba laç olarak kullan lm flt r? A) Sabah kalk p ilk arabayla Manisa ya gitmek laz m. B) Bu günden itibaren hiçbiriyle konuflman istemiyorum. C) Üç gün sonra day s yla köye dönüyor. D) Bir ay geçince çocuklarla anneleri köye gönderildi. 3. Afla daki dizelerin hangisinde ilgeç yoktur? A) Hayat k rk y ll k dost gibi yan bafl m zda bulduk. B) Elbet bir tutam ot biter üstümüzde. C) Ben yaln z seni gördüm. D) En güzeli bu de il mi övgünün? 7. I. ster gel ister gelme. II. Gel ama erken. III. Oysa onu o gün bulamam flt k. IV. Bu para ancak bana yeter. Numaralanm fl cümlelerin hangisinde ba laç kullan lmam flt r? A) I. B) II. C) III. D) IV. 4. Afla daki cümlelerin hangisinde koflul anlam vard r? A) Beflte gelmek üzere izin ald lar. B) Gelirim; ama iki saat otururum. C) Çocuklar için süt ald k. D) E itim için her türlü yard m yapar m. 8. "Göre" ilgeci, afla daki cümlelerin hangisinde "-ce" ekinin yerini tutmufltur? A) Bana göre bu konu zor. B) Yafl tlar na göre çok olgundur. C) Arad na göre buraya geliyor. D) Bora ya göre pantolon bulamad k. 145
9. "Kadar" sözcü ü, afla daki cümlelerin hangisinde "dek, de in" anlam nda kullan lm flt r? A) Ders çal flmak kadar oynamak da gereklidir. B) Senin kadar h zl koflabilmeyi çok isterdim. C) Bütün gece sabaha kadar yolun gürültüsünü dinledim. D) Sa l k kadar güzellik de önemli. 10. Afla daki dizelerin hangisinde edat kullan lm flt r? A) Bir gün mefle dedi ki kam fla B) Do adan yak nmakta hakk m z var C) Tarla kufluyla bile ç kamazs n z bafla D) Ama hep o so uk yerler yurdumuz 13. "O senin kadar yard msever bir insand r." cümlesine ilgecin katt anlam, afla dakilerden hangisidir? A) Eflitlik B) Üstünlük C) Afl r l k D) En üstünlük 14. I. Karfl köyden bir k z sevmifl. II. Karfl ya geçelim mi? III. Ona karfl duygular m de iflti. IV. Sabaha karfl geldi ini duydum. Numaralanm fl cümlelerden hangilerinde "karfl " sözcü ü ilgeçtir? A) I. ve II. B) I. ve IV. C) II. ve III D) III. ve IV. 11. " çin" sözcü ü, afla daki cümlelerin hangisinde ilgeçtir? A) Süt için, süt içirin, B) Çocuklar için ald k. C) çin mi s k l yor yine? D) Evin içini d fl n boyad lar. 15. Afla daki cümlelerin hangisinde "karfl " sözcü ü, ilgeç göreviyle kullan lm flt r? A) Karfl sahilde birkaç küçük çay bahçesi vard. B) Arkadafllar na karfl son derece sayg l biridir. C) Kendisine karfl ç kanlara da sayg l davran r. D) Evimizin karfl s nda bir çocuk park var. 12. "Üç gün önce iki kez telefon ettik, hatta dün birini gönderdik, yine de gelmedi." cümlesinde geçen "hatta sözcü ü yerine afla- dakilerden hangisi getirilebilir? A) ya da B) üstelik C) oysaki D) çünkü 16. Afla daki cümlelerin hangisinde "da, de" sözcü ü yerine "bile" sözcü ü getirebilir? A) Kitap da defter de getirmemiflsin. B) Ayva da al istersen. C) Onu gördü de yüzü güldü. D) Erken gelse de uça a yetiflemeyiz. 146
17 "Yaln z" sözcü ü, afla daki cümlelerin hangisinde ba laç olarak kullan lm flt r? A) Dondurma al r m; yaln z yavafl yavafl yenecek. B) Yaln z kald k bu ellerde. C) Yaln z tafl duvar olmaz. D) Bu soruyu yaln z ben çözerim. 21. Afla daki cümlelerin hangisinde ünlem yoktur? A) Hey gidi günler, ne y llard ( ) B) Aman oraya yaklaflmay n ( ) C) Gel zaman git zaman biz de al flt k ( ) D) Of, s k nt dan patlayaca m ( ) 18. Afla daki cümlelerin hangisinde ba laç yoktur? A) yi bir adam; gelgelelim çok so uk. B) Ayfle ve Oya n n danslar büyüledi hepimizi. C) Geldi ine göre özlemifl. D) Hem insanlara hem kendine küsmüfl. 22. Afla daki cümlelerin hangisindeki alt çizili ilgeç öbe i yer anlaml d r? A) Dünden beri u ramad. B) Benden yana helal olsun. C) Avutmak için söylemedi im kalmad. D) Mahalleden beri peflimden ayr lmad. 19. Ba laçlar sözcükleri, söz öbeklerini, cümleleri ba lar. Afla dakilerin hangisinde ba laç, cümleleri ba lam flt r? A) Hayallerim de ümitlerimde yok oldu. B) Zeki ama tembel bir çocuktu. C) Adam, kaza yapt ve kaçt. D) Burcu ile Ayhan bizi bekliyor. 20. I. Aaa, seni de mi ça rd lar! (flaflma) II. Vah vah, çok yaz k olmufl! (k zma) III. Üf, çok s k ld m! (usanç) IV. Ah, nerede o eski günler! (özlem) Numaralanm fl cümlelerde ünlemlerin cümleye katt anlamlardan hangisi yanl fl aç klanm flt r? A) I. B) II. C) III. D) IV. 23. Ne... ne... ba lac, afla daki cümlelerin hangisine farkl anlam katm flt r? A) Boyu ne uzun ne k sayd. B) Ne Ali ne Mehmet gelmifl. C) Ne kitap getirmifl ne defter. D) Bundan sonra ne arar m ne sorar m. 24. Soru ilgeci mi, afla daki cümlelerin hangisinde as l ifllevi d fl nda kullan lm flt r? A) Evleri yak n m, bilmiyorum. B) Tatl m tatl bir gülüflü vard. C) Siz mi s ray bozdunuz? D) Ayva çiçek açm fl, yaz m gelecek? 1. C 2. A 3. B 4. A 5. A 6. D 7. D 8. A 9. C 10. C 11. B 12. B 13. A 14. D 15. B 16. D 17. A 18. C 19. C 20. B 21. C 22. D 23. A 24. B Tarih:.../.../200... Do ru:... Yanl fl:... Net:... 147