İSTANBUL TİCARET ODASI AVRUPA BİRLİĞİ ŞUBESİ Yayın No: 1999-9 SORULARLA AVRUPA BİRLİĞİ ve TÜRKİYE İLİSKİLERİİMDE EURO Hazırlayan Erdoğdu PEKCAN Nisan -1999
Bu eserin tüm telif hakları İstanbul Ticaret Odası'na (İTO) aittir. İTO'nun ve yazarının ismi kaydedilmek koşuluyla yayından alıntı yapmak mümkündür. Ancak, İTO'nun yazılı izni olmadan yayının tamamı veya bir bölümü, kopyalanamaz, çoğaltılamaz, ticari amaçlarla kullanılamaz. Bu kitapta öne sürülen fikirler eserin yazarına aittir. İstanbul Ticaret Odası'nın görüşlerini yansıtmaz. NİSAN 1999 İstanbul ISBN-975-512-335-0 İTO yayınları için ayrıntılı bilgi İTO Ticari Dokümantasyon Şubesi'nden edinilebilir. Tel. : (212) 511 41 50-225/303 Faks : (212) 513 88 27-520 10 27 E. Posta: dokümantasyon(g)tr-ito.com BASKI GREN AJANS REKLAMCILIK MATBAACILIK SAN.TİC.LTD.ŞTİ. Tel: (0212) 502 35 64 Faks: (0212) 643 23 70
ÖNSÖZ 1 Ocak 1999'la beraber hızla değişen dünya ekonomisinde yeni ve köklü bir değişikliğe adım atılmış, Avrupa Birliği, gerçek bir birlik yolunda en önemli adımlardan biri olarak gösterilen tek para birimi Euro'yu kullanmaya başlamıştır. Euro, sadece Avrupa Birliği'nde değil, tüm dünyada değişikliklere yol açmış olup ülkemizde de geri dönülmez etkiler yaratacağı muhakkaktır. Dış ticaretimizin büyük bölümünün AB ülkeleriyle yapıldığı düşünülürse tüm şirketlerin Euro'nun getirdiği ve getireceği değişikliklere, finansai yönetim, raporlama, karar, destek ve sistem altyapısı itibariyle adapte olmaları gerekmektedir. Para birliğinin üçüncü aşamasının AB üyesi 11 ülke tarafından gerçekleştirildiği şu dönemde euro'ya geçişin etkilerinin ve geçiş dönemi piyasa uygulamalarının izlenmesi giderek önem kazanmaktadır. Oda'mız Müşaviri Erdoğdu Pekcan tarafından hazırlanan. Para Birliği ve Euro hakkında en fazla sorulan soru ve cevapların yer aldığı bu çalışmanın ilgililere yararlı olmasını dilerim. Prof.Dr. İsmail ÖZASLAN Genel Sekreter
İÇİNDEKİLER Sayfa No: 1- Ekonomik ve Parasal Birliğe (EPB) 1 Ocak 1999 tarihi itibariyle ilk aşamada katılan ülkeler hangileridir? 9 2- Euro'nun tescil edilmiş resmi kısa adı nedir? 9 3-AB'nin euro'ya geçiş amacı nedir? 9 4-Tek Para Sistemi nasıl işleyecektir? 9 5- Euro hangi para birimlerinin yerini almıştır? 9 6- Euro'ya geçiş takvimi nasıldır? - Q 7-Euro alanı dışındaki müşteriler ellerinde efektif olarak Euro bulundurabilecekler mi? 10 8- Müşterilerin ellerindeki EPB üyesi ülkelerin paralan cinsinden efektifler ne olacaktır? 1-1 9- Euro'yu kullanmak zorunlu mudur? 1 ^ 10- ECU nasıl euro'ya dönüşecektir? 1-11- AB'ye üye ancak EPB'ye üye olmayan ülkelerin para birimleri tedavül etmeye devam edecek midir? 1-12-1 Ocak 1999 tarihinden itibaren EPB'ye katılan ülkelerin faiz oranlan birbirine eşitlenecek mi? 1-13- Avrupa'daki bono ve hisse senedi piyasalarında ulusal paralar mı yoksa euro mu kullanılacaktır? 12 14- Euro alanında geçiş döneminde mal ve hizmetlerin fiyatları hem euro hem de ulusal paralar bazında mı belirlenecektir? 12 15-Avrupa ülkeleriyle yapılan ticarette ödemelerin euro ile yapılması zorunluluğu olacak mıdır? 12 16- Euro serbest piyasada işlem görecek mi? 12 17- Euro Türkiye gibi EPB'ye üye olmayan diğer ülkelerdeki ihracatçı firmalan nasıl etkileyecektir? 12
18- Euro cinsinden yükümlülüklerin euro olarak ödenmesi için özel talimat verilmesi gerekli midir? 13 19- Üye ülkelere para transferinde valör sorunu yaşanacak 20-mıdır? Transferlerde kullanılacak sistemler nelerdir? Para transferi mahiyetinde değişiklik olacak mıdır? - 3 21-Türk bankalarında Euro üzerinden DTH açılabilecek mi? Euro üzerinden çek düzenlenebilecek mi? - 3 22-TL karşılığı euro satın alınabilecek mi? Euro DTE'den 23-istenilen döviz cinsi üzerinden efektif alınabilecek mi? Ya da transfer yapılabilecek mi?... 13 24- Üye ülkelerin para cinslerinden açılmış DTH'lann Euro'ya dönüştürülmesi zorunlu mudur? 14 25- Euro'nun Türkiye'nin dış borçlanmasına etkisi nedir? 14 26-T.C. Merkez Bankası açısından uygulamalar nelerdir? 14 27- ECE (Avrupa Merkez Bankası) ne zaman faaliyete 28-geçmiştir? 15 ECB'nin döviz rezervi ne kadardır? 15 ECB'nin para politikası stratejisi nedir? 16 29- Ülkemiz açısından kurlarda istikrar nasıl bir durum sergileyecek? 1 Q 30-G3 kurlarındaki bir dalgalanmanın Türkiye'ye etkisi 31-ne olabilir? 16 32- Blok içi ticaretin seyri nasıl olacaktır? 1 Q Euro, ülkemiz büyümesine katkı yapacak mıdır? 17 33- Katılan bir üye devletin para birimi ve euro arasındaki döviz kuru nasıl belirlenecek? 17 Euro'ya geçişle, meblağların olumsuz şekilde yukanya 34-veya aşağıya doğru yuvarlatılması söz konusu olacak mı?... 17
35-Küçük ve orta boy işletmeler euro'ya geçiş için nasıl hazırlanabilirler? 17 36-Ulusal paralar ve euro arasındaki döviz kuru aynı mı kalacak? 18 37-Büyük şirketler euro'ya geçiş için nasıl hazırlanabilirler? 13 38-Çok uluslu şirketler euro'ya geçiş için nasıl 39-hazır!anmalıdırlar? 1 Q 40-Kamu kurumları euro'ya geçiş için nasıl hazırlanmalıdır?. 18 41 - Bankalar euro'ya geçiş için nasıl hazırlanmalıdırlar? ı g Bir tüketici olarak euro'ya geçiş için nasıl 42-hazırlanılmalıdır? 1 g Euro'ya geçiş daha önce satın alınan uluslararası 43-tahvilleri nasıl etkileyecektir? ig Euro'ya geçiş, banka hesaplarındaki parayı nasıl etkileyecek?. 20 44-Euro'ya geçildiğinde ulusal paralar cinsinden sahip olunan varlıkların euro'ya dönüşümü yapılabilecek 45-mi? 20 Katılmayan AB ülkelerinin paralan euro karşısında 46-nasıl stabilize edilecek? 20 Avrupa Merkez Bankası (AMB) ne kadar bağımsız 47-olacaktır?. 20 Katılan bir ülke, Ekonomik ve Parasal Birlik'ten 48-çıkabilir mi? 21 Katılan üye devlet Ekonomik ve Parasal Birlik'ten ihraç 49-edilebirır mi? 21 Ekonomik ve Parasal Birlik sınırsız para transferine müsaade edecek midir? 21
50-Ekonomik ve Parasal Birlik, katılan üye devletlerde ekonomik açıdan dezavantajlı bölgeler için sübvansiyolar öngörüyor mu? 21 51-Ekonomik ve Parasal Birlik, Avrupa Birliği'nin kaynaşması üzerinde nasıl bir etki yapacaktır? 21 52-Ekonomik ve Parasal Birlik başarısızlığa uğrarsa ne olacak,. 22 53-Avrupa Birliği'nin Ekonomik ve Parasal Birliğe katılan ve katılmayan devletlere bölünmesi, iç pazar için olumsuz sonuçlar getirecek mi? 22 54-Ekonomik ve parasal birlik, euro bölgesindeki üye devletler arasında fiyat farklarının düzeltilmesine katkıda bulunacak mı? 22 55- Ekonomik ve parasal birlik, yatırımların üçüncü ülkelere kaymasına neden olacak mı? 22 56-EPB, en baştan itibaren euro bölgesine girmemiş olan devletlerin para birimlerinin devalüasyonuna yol açacak mı? 23 57-Dünya ekonomisi üzerinde Ekonomik ve Parasal Birliğin ne etkisi olacak? 23 58-Kalkınmakta olan ülkeler üzerinde Ekonomik ve Parasal Birliğin etkisi ne olacaktır? 23 Ekonomik ve Parasal Birliğin Türk ekonomisi üzerindeki muhtemel etkileri genel çerçevede özel olarak nelerdir? 23
SORULARLA AVRUPA BİRLİĞİ ve TÜRKİYE İLİŞKİLERİNDE EURO 1- Ekonomik ve Parasal Birliğe (EPB) 1 Ocak 1999 tarihi itibariyle ilk aşamada katılan ülkeler hangileridir? Almanya, Fransa, İtalya, Belçika, Hollanda, Lüksemburg, İspanya, Portekiz, İrlanda, Avusturya ve Finlandiya olmak üzere 11 ülke, AB üyesi olarak EPB'ye katılmışlardır. 2- Euro'nun tescil edilmiş resmi kısa adı nedir? Euro'nun resmi kısa adı EUR olup. Uluslararası Standartlar Kuruluşu (ISO) nezdinde tescil edilmiştir. DEM (Deutschmark), FRF (Fransız frangı) ve BEF (Belçika frangı bugün nasıl kullanılıyorsa, tüm iş finans ve ticaret maksatları için aynı şekilde kullanılacaktır. 3- AB'nin euro'ya geçiş amacı nedir? AB'nin nihai hedefi olan siyasi birliği gerçekleştirmek ekonomik temele dayandırıldığından, bu siyasi hedefe ulaşmak üzere Tek Para euro'ya geçiş öngörülmüş ve gerçekleştirilmiştir. 4-Tek Para Sistemi nasıl işleyecektir? 1 Ocak 1999 tarihinde EPB'ye üye ülkeler ulusal para politikası yetkilerini Avrupa Merkez Bankası'na (ECB) devretmişlerdir. ECB, euro alanında, EPB'ye katılan 11 üye ülkenin oluşturduğu ortak alanda, para politikasının tek yetkili kurumu olmuştur. Ulusal Merkez Bankaları ise ECB tarafından belirlenen tek para politikasının yürütülmesi sırasında aktif rol almaktadırlar. 5- Euro hangi para birimlerinin yerini almıştır? Euro 1 Ocak 1999 tarihinden itibaren kaydi para olarak (hesaben) kullanılmaya başlamıştır. EPB'ye ilk aşamada katılan
üye ülkelerde ortak para birimi olarak kullanılmakta olan euro, Alman Markı, Fransız Frangı, İtalyan Lireti, Belçika Frangı, Hollanda Florini, Lüksemburg Frangı, İspanyol Pezetası, Portekiz Eskü-dosu, İrlanda Lirası, Avusturya Şilini ve Fin Markkası'nm yerini alacaktır. 6- Euro'ya geçiş takvimi nasıldır? 1 Ocak 1999'da euro bir para birimi haline gelmiştir. Katılan her üye devlet için sabit bir euro döviz kuru belirlenmiştir. Bu andan itibaren euro, katılan üye devletlerin parası olarak resmen mevcuttur. Euro cinsinden kambiyo işlemleri başlamış ve tüm yeni kamu borç ihraçları euro cinsinden yapılmaya başlanmıştır. Ulusal banknotlar ve metal paralar henüz ikame edilmemekle beraber, hem euro hem de ulusal para ile bankacılık devam etmektedir. 1 Ocak2002'de (engeç), ulusal banknotlar ve metal paraların yerine, tedricen euro banknotlar ve metal paralar geçecek, kamu yönetimi işlerinde euro'ya tam geçiş sağlanacaktır. 1 Temmuz 2002'de (engeç), sadece euro kullanılacak, katılan üye devletlerde tüm ulusal banknotlar ve metal paralar dolaşımdan tümüyle çekilecektir. Bu aşamada, yerel para artık günlük ticarette geçerli olmayacak, fakat bu tarihten sonraki eldeki eski paralar üye devletler tarafından euro ile değiştirilebilecektir. Üye bulunmayan devletlerde de tedavül görebilecektir. Banknot olarak 5, 10, 20, 50, 100, 200 ve 500'lük kupürler halinde, madeni para olarak da 1, 2 euro ve 1, 2, 5, 10, 20 ve 50 centler halinde olacaktır. 7- Euro alanı dışındaki müşteriler ellerinde efektif olarak Euro bulundurabilecekler mi? AB'de döviz kontrolü bulunmadığından Euro alanı dışındaki müşteriler de 1 Ocak 2002 tarihinden itibaren ellerinde euro banknot ve madeni paraları bulundurabileceklerdir. Sözkonusu uygulama diğer ülkeler ve ülkemiz için de geçerlidir.
8- Müşterilerin ellerindeki EPB üyesi ülkelerin paralan cinsinden efektifler ne olacaktır? Sözkonusu ulusal paralar, euro'nun tedavüle gireceği 1 Ocak 2002 tarihinden itibaren euro ile değiştirilecektir. 9- Euro'yu kullanmak zorunlu mudur? 1 Ocak 1999 tarihinden itibaren hesaben, 1 Ocak 2002 tarihinden itibaren de efektif olarak euro kullanılabilecektir. Ancak en geç 30 Haziran 2002 tarihinden itibaren EPB'ye katılan ülkelerin ulusal paralannın tedavülden kalkması, Euro'nun hukuki statüye sahip para birimi olması nedeniyle EPB'ye katılan ülkeler euro'yu kullanmak zorundadırlar. EPB'ye katılmayan üye ülkeler ve AB'ye üye olmayan diğer ülkeler açısından ise euro en geç 30 Haziran 2002'ye kadar sadece bir döviz olarak tıpkı Amerikan doları, Japon Yeni gibi EPB'ye katılan ülke ulusal paraları yerine kullanılacaktır. 10- ECU nasıl euro'ya dönüşecektir? 1 Ocak 1999 tarihinde 1 ECU bire-bir oranında (1 ECU = 1 EURO) Euro'ya çevrilmiş ve bu tarihten itibaren de ECU sepeti ortadan kalkmıştır. 11- AB'ye üye ancak EPB'ye üye olmayan ülkelerin para birimleri tedavül etmeye devam edecek midir? Yunanistan, İsveç, İngiltere ve Danimarka AB'ye üye ancak ilk aşamada EPB'ye üye olmayan ülkelerdir. Bu ülkelerin para birimleri EPB'ye katılmadıkları sürece tedavül etmeye devam edecektir. 12-1 Ocak 1999 tarihinden itibaren EPB'ye katılan ülkelerin faiz oranları birbirine eşitlenecek mi? Şu an herhangi bir eşitlik gerçekleşmemiş olmakla birlikte, tek para politikasının başarılı bir şekilde uygulanması para piyasalarına da yansıyacaktır. Böylece tek bir faiz oranının oluşumu muhakkaktır. Ekim 1998 sonu itibariyle euro alanı kısa vadeli faiz oranı ortalaması yüzde 3.7 olarak tesbit edilmiştir.
13- Avrupa'daki bono ve hisse senedi piyasalarında ulusal paralar mı yoksa euro mu kullanılacaktır? Sözkonusu piyasalarda 1 Ocak 1999 tarihinden itibaren kotasyonlar Euro üzerinden verilmektedir. 14- Euro alanında geçiş döneminde mal ve hizmetlerin fiyatları hem euro hem de ulusal paralar bazında mı belirlenecektir? Euro alanında tüketicilerin çoğunluğunun yeni fiyat yapısına uyum sağlamakta zorlukla karşılaşılacağı düşünüldüğünden, 1 Ocak 2002 ile en geç 30 Haziran 2002 tarihleri arasında fiyatlar hem euro, hem de ulusal paralar cinsinden belirlenmektedir. 15- Avrupa ülkeleriyle yapılan ticarette ödemelerin euro ile yapılması zorunluluğu olacak mıdır? EPB üyesi ülkelerle yapılan ticarette geçiş dönemi olan 1 Ocak 1999-31 Aralık 2001 tarihleri arasında "zorunluluk/yasak yok" prensibine göre sözkonusu ticarette ödemeler euro veya sözleşmenin yapıldığı ulusal para cinsinden olmaktadır. EPB üyesi ülkelerle yapılan akreditif işlemlerinde ise Uluslararası Ticaret Odası'nın (ICC) 6 Nisan 1998 tarihli düzenlemesinde yer alan kurallar geçerlidir. 16- Euro serbest piyasada işlem görecek mi? Euro tıpkı diğer konvertibl dövizler gibi serbest piyasada işlem görmektedir. 17- Euro Türkiye gibi EPB'ye üye olmayan diğer ülkelerdeki ihracatçı firmaları nasıl etkileyecektir? Üçüncü ülkelerin Avrupa piyasalarına ihracat yapan firmaları ihracat piyasalarındaki rakip firmaların sayısı artarken, maliyetlerin azalması ya da rakip ürünlerin fiyatlarında yeni ayarlamalar ile ürün standartlarında ve müşteri hizmetlerindeki değişmelere bağlı olarak artan rekabet güçleri ile karşılaşabileceklerdir.
18- Euro cinsinden yütcümiülüklerin euro olarak ödenmesi için özel talimat verilmesi gerekli midir? 1999-2001 yılları arası geçiş dönemi olup, bu yıllar arasında ödemeler hem euro, hem de ulusal para birimlerinden gerçekleşmektedir. Bu nedenle bir ödemenin euro ya da EPB içindeki diğer para birimlerinden yapılacağının belirtilmesi gerekmektedir. 19- Üye ülkelere para transferinde valör sorunu yaşanacak mıdır? Transferlerde kullanılacak sistemler nelerdir? Para transferi mahiyetinde değişiklik olacak mıdır? Mevcut uygulamada ülkemiz ile Avrupa ülkeleri arasındaki zaman farkından dolayı, sözkonusu ülkelerin para birimleri üzerinden aynı gün valörlü işlemler yapılamamaktadır. Euro'nun uygulamaya konması ile birlikte bu mahzur ortadan kalkmakta ve euro üzerinden aynı gün valörlü işlemler gerçekleşebilmektedir. Sözkonusu işlemler başta ECB tarafından kurulan ve işletilen TARGET ödeme sistemi olmak üzere kabul gören diğer sistemlerin tatbikiyle de sonuçlandırılabilmektedir. Ülkemizde yerleşik bankalar bu sistemlere yurtdışı muhabirleri aracılığı ile ulaşmaktadırlar. 20- Türk bankalarında Euro üzerinden DTH açılabilecek mi? Euro üzerinden çek düzenlenebilecek mi? 1999 yılının ilk işgünü olan 4 Ocak 1999 tarihinden itibaren euro cinsinden hesapların açılması ve çek düzenlenmesine imkan bulunmaktadır. Ancak 1 Ocak 2002 tarihine kadar euronun efektif ya da madeni para olarak dolaşımda olmaması nedeniyle sözkonusu çekin nakit karşılığını euro olarak tahsil etmek mümkün olmayacaktır. 21-TL karşılığı euro satın alınabilecek mi? Euro DTE'den istenilen döviz cinsi üzerinden efektif alınabilecek mi? Ya da transfer yapılabilecek mi? 1 Ocak 1999 tarihinden itibaren euro'nun döviz olarak
kullanımı başladığından TL karşılığı euro döviz alım-satımı yapılabilmektedir. Açılan hesaplardan da döviz transferi yapılabilmekte, istenilen döviz cinsi üzerinden efektif çekilişleri yapılabilmektedir. 22- Üye ülkelerin para cinslerinden açılmış DTH'ların Euro'ya dönüştürülmesi zorunlu mudur? 1999-2001 yılları arasında geçiş dönemi sırasında hem euro (kaydi olarak), hem de diğer ulusal para birimleri kullanılacaktır. Ulusal para birimlerinin euro cinsinden yaklaşık değerlerinin ifade edilebilmesi amacıyla ulusal para birimlerinin kendi aralarındaki dönüşüm oranlan belirlenmiştir. 1 Ocak 1999 tarihinde de ulusal para birimlerinin euro cinsinden değerleri belirlenmiş ve sabitlenmiştir. Bu sebeple 2002 yılına kadar ulusal para birimlerini euro'ya çevirmek için bu oranlar kullanılacaktır. Bu nedenle de zarar edilmesi gibi bir durum sözkonusu değildir. 23- Euro'nun Türkiye'nin dış borçlanmasına etkisi nedir? Euro ile işlem yapılmaya başlanmasıyla, Avrupa ülkeleri tarafından euro cinsinden kağıt ihraç edilebilmektedir. Bu durumda kur riski taşınmadığı için, ihraç eden ülkenin kredi notu önemli bulunmaktadır. EPB'ye geçilmesi ile birlikte üye ülkeler, euro cinsinden borçlanmaya başlamışlardır. Bu durum euro cinsinden ihraç edilen menkul kıymetlerin likiditesinin artmasına, dolayısıyla alış-satış fiyatları arasındaki farkın daralmasına neden olmaktadır. Böylece Türkiye'nin borçlanma maliyetinin gerileyeceği tahmin edilmektedir. 24- I.e. Merkez Bankası açısından uygulamalar nelerdir? Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ile Hazine Müsteşarlığının 91-32/5 sayılı Tebliğine ilişkin 1-M sayılı Merkez Bankası Genelgesinde değişiklik yapılmasına dair 98/4 sayılı genelge 18 Ekim 1988 tarihli resmi gazetede
yayınlanmıştır. Buna göre 1 Ocak 1999 tarihinden itibaren sözkonusu genelgenin Konvertibl ve non-konvertibl dövizler başlıklı bölümündeki 1. maddesinde yer alan Merkez Bankasınca alım-satım konusu yapılan dövizlere Eure (EUR) eklenmiştir. ECU sözkonusu dövizler arasından çıkarılmıştır. 1 Ocak 1999 tarihi itibariyle 1 ECU = 1 EUR olmuştur. "Zorunlu Döviz ve Efektif Devirleri ve Satışları" başlıklı kısmın son iki paragrafına Euro eklenmiştir. Ayrıca geçici maddede Aralık 2001 tarihine kadar euro ve ulusal para cinsinden havalelere ilişkin transfer işlemleri ile hesap açılmasına ilişkin düzenlemeler yer almaktadır. EPB'ye üye ülkelerin ulusal paralannın Türk Lirası karşısındaki döviz ve efektif alış-satış kurları sözkonusu sabit kurlar esas alınarak gösterge niteliğinde açıklanmıştır. En geç 30 Haziran 2002 tarihinden itibaren EPB'ye katılan ulusal paraların döviz ve efektif kurlarının açıklanmasına son verileceğinden bu paraların Türk Lirasına dönüşümü mümkün olmayacaktır, 1 Ocak 1999 tarihinden itibaren Euro'nun ABD Dolarına karşı paritesi açıklanmış, 1 Ocak 2002 tarihinden itibaren de Euro efektif alış-satış kuru ilan edilecektir. 25- ECE (Avrupa Merkez Bankası) ne zaman faaliyet geçmiştir? 1 Haziran 1994 tarihinde kurulan ve amacı "Parasal Birliğin" üçüncü aşaması (1 Ocak 1999-30 Haziran 2002) için gerekli yapısal ve teknik altyapı çalışmalarını ve ön hazırlıkları tamamlamak için Avrupa Para Enstitüsü, 1 Haziran 1998 tarihinden itibaren görevlerini ECB'ye devretmiştir. ECB'nin kurulması ile Para Birliği'nin tüm hazırlıklarının tamamlanması sorumluluğu ECB'ye geçmiştir. 26- ECB'nin döviz rezervi ne kadardır? EPB üyesi merkez bankalarının ECB'ye transfer edecekleri döviz rezervlerinin miktarı 39.5 milyar euro'dur. Döviz rezervlerinin kompozisyonu da yüzde 15 altın, yüzde 85 de döviz varlıkları şeklindedir.
Döviz varlıklarının transferi 1 Ocak 1999 tarihinde yapılmıştır. 27- ECB'nin para politikası stratejisi nedir? ECB Yönetim Konseyi'nin 13 Ekim 1998 tarihli toplantısı sonunda "Euro Alanı Para Politikası" açıklanmıştır. Buna göre tek para politikasının nihai hedefi fiyat istikrarıdır ve fiyat istikrannm sürdürülmesi Avrupa Topluluklarını kuran Anlaşmada da belirtildiği üzere ESCB'nin esas amacıdır. 28- Ülkemiz açısından kurlarda istikrar nasıl bir durum sergileyecek? Döviz kurundaki belirsizliğin ulusal politikalann belirlenmesi için çelişkili sinyaller vermesi riski ortadan kalkmıştır. Dış borç stoğunun yüzde 451 Avrupa paralanndan oluşan Türkiye için dış borç yönetiminin kolaylaşacağı tahmin edilmektedir. AB açısından, ABD ve Japonya döviz kurlan arasında istikrar sağlanacaktır. Uluslararası piyasalar daha stabl hale gelecek, cari işlemler ve sermaye hareketlerinin döviz kompozisyonundan kaynaklanan maliyetler azalacaktır. 29- G3 kurlarındaki bir dalgalanmanın Türkiye'ye etkisi ne olabilir? Olumsuz bir netice doğabilecek, kur riski ile karşılaşma ihtimali artabilecek ve yüksek dış borcu olan bütün ülkeler gibi ülkemiz de bundan zarar görebilecektir. 30- Blok içi ticaretin seyri nasıl olacaktır? AB'de rekabet gücünün artışı ve fiyatların birbirine daha da yaklaşma beklentisinin gerçekleşmesi Türkiye'nin AB ile ticaretine bazı sınırlamalar getirebilecektir. İhracat fiyatları baskı altında kalabilecek, AB'deki fiyat düşüşleri hammadde fiyatlarına da yansıyacağından Türkiye'nin üretim maliyetlerine olumlu bir etki yapabilecektir. Ancak fiyatlar, hem özellikle tüketim malları ithalatında, hem de genel olarak ithalatta artırıcı bir etki yapacağından Türkiye'nin dış ticaret açıklan artabilecek, otomotiv ve makine sanayii gibi sektörlerde ithalat ve yurt içi rekabet gelişecektir.
31- Euro, ülkemiz büyümesine katkı yapacak mıdır? Euro, AB içinde giderek artan oranda büyüme katkısı yapacak, OECD kaynaklı tahminlere göre Avrupa ekonomileri euro'yla birlikte hız kazancak ve yaklaşık yüzde 2.8 oranında büyüyecektir. Bu gelişme Türkiye gibi ülkelerde de orta vadede GSMH'yi yüzde 0.3 oranında artıracak, AB içindeki gelişmelerin ticareti artırıcı etkilerinden de payını alabilecektir. 32- Katılan bir üye devletin para birimi ve euro arasındaki döviz kuru nasıl belirlenecek? Euro ve ulusal paralar arasındaki döviz kurları, birinci aşamanın yürürlüğe girdiği 1 Ocak 1999'da oy birliği ile Konsey tarafından tesbit edilmiştir. 33- Euro'ya geçişle, meblağların olumsuz şekilde yukarıya veya aşağıya doğru yuvarlatılması söz konusu olacak mı? Dönüştürme oranları, altı rakamlıdır. Bu nedenle dönüştürme sonucunda, ondalık noktadan sonra birkaç rakam bulunan meblağlar ortaya çıkmaktadır. Rakamların yuvarlatılmasının tüketiciler aleyhine kullanılmasına meydan vermemek için konulan kural, en yakın yüzde bire (veya en küçük alt bölüme) yukarıya veya aşağı doğru veya eğer sonuç tam ortada ise en yakın yüzde bire yukarı doğru yuvarlama yapılmasını öngörmektedir. Ayrıca, ulusal paralar ve euro arasında fiyatların mukayese edilmesini kolaylaştıracak bilgi sistemleri planlanmıştır. 34- Küçük ve orta boy işletmeler euro'ya geçiş için nasıl hazırlanabilirler? Esas olarak yurtiçi piyasalarda çalıştıkları için pek çok küçük ve orta boy işletmeler euro'yu kullanımı, geçiş döneminin sonuna kadar erteleyebilir, bu dönem boyunca ulusal para birimleri kullanılmaya devam edilebilir. Ancak geçiş için hazırlıklar bu dönemin bitiminden önce yapılmalıdır. KOBl'ler, muhasebe,
pazarlama ve fiyatlama usullerini euro'ya uyarlamak zorunda olacaklardır. Fakat başka şirketlerin deneyimleri temelinde bu alanlarda geliştirilmiş standart geçiş paketlerinden istifade edilebilir. 35- Ulusal paralar ve euro arasındaki döviz kuru aynı mı kalacak? 1 Temmuz 2002'den itibaren euro bölgesine katılan paralar arasında artık döviz kurlan olmayacaktır. 36- Büyük şirketler euro'ya geçiş için nasıl hazırlanabilirler? Büyük şirketler, geçiş döneminin erken bir aşamasında euro'ya geçiş yapmaktan fayda görebilir. Bu sayede, euro cinsinden mali hizmetlere erişme imkanına kavuşacaklar ve işlemlerde kullanılan para birimlerinin sayısını azaltarak euro bölgesi ile ticaret ve yatırım faaliyetlerini kolaylaştırabilirler. 2002 yılının ötesine geçebilecek bir vadesi olan projeler için en baştan itibaren euro'yu kullanmak mantıklı olacaktır. Böylece yeniden fiyat tesbiti mecburiyeti olmayacaktır. Erken bir aşamada euro cinsinden mal ve hizmet sunan işletmeler için ticari avantajlar sağlayabilir. 37- Çok uluslu şirketler euro'ya geçiş için nasıl hazırlanmalıdırlar? Çok uluslu şirketler de geçiş döneminin erken bir aşamasında euro'ya geçiş yapmaktan fayda görebilirler, euro cinsinden mali hizmetlere erişme imkanına kavuşabilirler. 38- Kamu kurumları euro'ya geçiş için nasıl hazırlanmalıdır? Üye devletlerin çoğunda kamu kurumları euro'ya geçiş için hazırlanmış bulunmaktadır. Komisyon, kendi ülkelerinde bakanlıkların ve devlet dairelerinin eylelerini koordine etmekle görevli ulusal memurlardan oluşan bir bilgi değişim şebekesi kurmuştur. Türkiye dahil üye olmayan devletlerde de, yapılacak
işlerin organize edilmesi, bu çerçevede euro'ya geçişten etkilenen tüm mevzuatm bir envanterinin çıkarılması, izleme ve uygulama için veri tabanları kurulması gerekmektedir. Bilgisayar sistemlerinin uyarlanması, uygun bir şekilde tadil edilmesi de şart olmaktadır. 39- Bankalar euro'ya geçiş için nasıl hazırlanmalıdırlar? Bankalar, 1 Temmuz 2002'nin başlangıcında, toptan bankacılık işlerini euro cinsinden de yapmaya hazır olmalıdırlar. Örneğin interbank piyasaları, sermaye piyasaları ve kambiyo piyasaları euro ile çalışacaklardır. Perakende bankacılık işlerinde müşterilerin talepleri ilave hazırlıklara yön verecektir. Örneğin, euro ve ulusal para birimleri arasında dönüştürme imkanlannın gerekeceği, tahvil piyasasına yatırım yapan ve euro cinsinden prim talep edebilecek müşteriler için euro cari hesapları sözkonusu olabileceği muhakkaktır. 40- Bir tüketici olarak euro'ya geçiş için nasıl hazırlanılmalıdır? Euro'yu kullanmak için karşılıklı bir anlaşma olmadıkça, geçiş döneminde mevcut anlaşmalar ve sözleşmeler Türkiye'de de ulusal parada kalacaktır. Yeni anlaşmalar ve sözleşmeler için tüketiciler ulusal parayı veya euro'yu ülkemizde de seçmekte serbesttirler. Tüketicilerin geçiş döneminde euro cinsinden bir banka hesabı açmaları faydalı olacaktır. Böylece ulusal paraya,çevirme gereği olmadan euro cinsinden ödemeler yapabilir ve alabilirler. EURO sistemine katılmayan devletlere yeni bir döviz kurları mekanizması uygulanacağı ve bu mekanizmanın sisteme katılan ülkelere bağlayıcı niteliği olacağı ifade edilmektedir. Yine bu mekanizmanın katılmayan devletlerin para birimleri ile euro arasında merkezi kurlar ve bu kurlar etrafında dalgalanma bandları öngörecektir. 41- Euro'ya geçiş daha önce satın alman uluslararası tahvilleri nasıl etkileyecektir?
1 Ocak 1999'dan itibaren AB ülkelerinde tüm ikrazlar euro cinsinden çıkarılmaya başlanmıştır. Mevcut ikrazlar bakımından üye devletler dolaşımda olan tahvilleri yeni para birimiyle tanımlamaya karar vermişlerdir. Bu işlem, daimi surette sabitlenmiş dönüştürme oranlarını kullanarak yapılacaktır. İster euro cinsinden olsunlar, ister ulusal paralar cinsinden ifade edilmeye devam etsinler tahviller artık herhangi bir döviz kuru riskine tabi olmayacaklardır. 42- Euro'ya geçiş, banka hesaplarındaki parayı nasıl etkileyecek? Tüm varlıklar, geçiş döneminin sonuna kadar orijinal para birimlerinde kalacaktır. Geçiş döneminin sonunda ise Türkiye dahil euro cinsinden tanımlanabilecek ve bu tanımlama üye devletlerde kesinlikle uygulanacaktır. 43- Euro'ya geçildiğinde ulusal paralar cinsinden sahip olunan varlıkların euro'ya dönüşümü yapılabilecek mi? Ulusal paralar cinsinden kredi veya varlıkları, euro cinsinden kredi veya varlıklara dönüştürmek için bir yükümlülük yoktur. Ülkemizde de ulusal paralar cinsinden banknotların euro cinsinden banknotlara dönüştürmek hakkı mevcuttur. 44- Katılmayan AB ülkelerinin paraları euro karşısında nasıl stabilize edilecek? Tüm üye devletler euro'yu kabul etsinler veya etmesinler ekonomik ve parasal birliğin ve döviz kurları mekanizmasının (DKM) iyi işlemesinde güçlü bir ortak menfaate sahiptirler. Avrupa Birliği Konseyi, mevcut DKM'nin yerine 1 Ocak 1999'dan itibaren euro alanına katılmayan üye devletlerin paralarını euro'ya bağlayan yeni bir döviz kurları mekanizmasının geçmesinin uygun olacağını kabul etmiştir. 45- Avrupa Merkez Bankası (AMB) ne kadar bağımsız olacaktır? AMB ve ulusal merkez bankaları, üye devletlerin ve Avrupa
Birliği'nin politik ve özel kurumlan karşısında tümüyle bağımsızdır. 46- Katılan bir ülke, Ekonomik ve Parasal Birlik'ten çıkabilir mi? Avrupa Birliği Antlaşması'nda hiçbir hüküm, katılan bir üye devletin EPB'den ayrılması imkanını belirtmemektedir 47- Katılan üye devlet Ekonomik ve Parasal Birlik'ten ihraç edilebilir mi? Anlaşmada hiçbir hüküm, katılan bir devletin konverjans kriterlerini yerine getirmesi halinde EPB'den ihraç edilmesi halini belirtmemektedir. 48- Ekonomik ve Parasal Birlik sınırsız para transferine müsaade edecek midir? Evet. Avrupa Birliği Anlaşması, üye devletlerin kendi aralarında ve üye devletlerle üçüncü ülkeler arasında ödemeler ve sermaye hareketleri üzerindeki tüm kısıtlamaların yasak olacağı ilkesini getirmiştir. 49- Ekonomik ve Parasal Birlik, katılan üye devletlerde ekonomik açıdan dezavantajlı bölgeler için sübvansiyonlar öngörüyor mu? Avrupa Birliği Anlaşması, kendi kontrolü dışındaki istisnai olayların neden olduğu ciddi güçlüklerle karşılaşan bir üye devlete Topluluk mali yardımı verilmesi imkanını öngörmektedir. 50- Ekonomik ve Parasal Birlik, Avrupa Birliği'nin kaynaşması üzerinde nasıl bir etki yapacaktır? EPB, Avrupa Birliği içinde daha sıkı işbirliği yönünde yeni bir adım olarak nitelenmektedir. Böylece Tek Pazar'ı tamamlamakta ve katılan ülkeler arasında gelecekteki devalüasyonları önlemeyi de hedeflemektedir.
51- Ekonomik ve Parasal Birlik başarısızlığa uğrarsa ne olacak? EPB'nin başarısızlığa uğraması herkesin zararına olacaktır. Tek para olmadığı ahvalde bazı paraların diğer paralar karşısında değer yitirmesi ve genel döviz kuru belirsizliği riskleri çok büyüyecektir. Devalüasyonlar ithalat maliyetlerini arttırarak enflasyonu körükler ve faiz oranlarının artmasına yol açar. 52- Avrupa Birliği'nin Ekonomik ve Parasal Birliğe katılan ve katılmayan devletlere bölünmesi, iç pazar için olumsuz sonuçlar getirecek mi? AB'nin katılan ve katılmayan devletlere bölünmesi ile EPB, iç pazardaki farklı devletlerde kurulu şirketler arasında rekabet çarpıklıklarına neden olmamalıdır. Üçüncü ülkeler itibariyle de örneğin ülkemiz açısından da bu çok önemlidir. Önlem bakımından her iki grup ülke arasında bir döviz kurları mekanizması kurulmuştur. 53- Ekonomik ve parasal birlik, euro bölgesindeki üye devletler arasında fiyat farklarının düzeltilmesine katkıda bulunacak mı? Euro'nun uygulamaya konulması, onu kabul eden üye devletler arasında rekabeti arttıracaktır. Tüm katılan ülkelerde fiyatlar euro cinsinden ifade edileceği için şeffaflık olacak ve bu ülkemize de olumlu yansıyacaktır. 54- Ekonomik ve parasal birlik, yatırımların üçüncü ülkelere kaymasına neden olacak mı? Euro'nun uygulamaya girmesi, Avrupa'nın ekonomik bütünleşmesinde yeni bir ileri adım olacaktır. Bu bakımdan, üretim faktörlerinin daha iyi tahsisine katkıda bulunacaktır. Avrupa dışında yapılan yatırımlarda artış beklenmeyeceği, daha ziyade hem yerel hem de yabancı kaynaklardan gelen yatırımların cazibesinin arttırılacağı ifade edilmektedir.
55- EPB, en baştan itibaren euro bölgesine girmemiş olan devletlerin para birimlerinin devalüasyonuna yol açacak mı? Potansiyel istikrarı nedeniyle veya uluslararası rolü nedeniyle euro'nun mali piyasaları cezbettiği görülmektedir. Euro alanına henüz katılmayan ülkelerin paralarına karşı spekülatif baskılara yol açabilir. 56- Dünya ekonomisi üzerinde Ekonomik ve Parasal Birliğin ne etkisi olacak? Euro bölgesinin büyüklüğü dikkate alınırsa, uluslararası bir para olarak euro'nun önemli bir rol sahibi olduğu şüphesizdir. Bir ticari faturalama parası olarak euro'nun rolü dolaysız ticaret ilişkilerinin ötesine gidecektir. Dünya çapında finansai portföylerde ve büyük rezerv para olarak önemli bir rol oynayacağı belirtilmektedir. Euro'nun uluslararası ticareti geliştirme potansiyeline sahip bulunduğu, ekonomik ortamı stabilize edebileceği ifade edilmektedir. 57- Kalkınmakta olan ülkeler üzerinde Ekonomik ve Parasal Birliğin etkisi ne olacaktır? Birliğin kalkınmakta olan ülkeler için getireceği sonuçlar, bu ülkeler ve Avrupa Birliği arasındaki ekonomik ilişkilerinin yoğunluğuna bağlıdır. Kalkınmakta olan ülkeler, istikrara yönelik ekonomik politikalar izleyen ve gittikçe zenginleşen bir alan ile yakın ticaret ve yatırım bağlantılarından fayda görecektir. 68- Ekonomik ve Parasal Birliğin Türk ekonomisi üzerindeki muhtemel etkileri genel çerçevede özet olarak nelerdir? Ekonomik ve parasal birliğin iki önemli nedenle Türk ekonomisini diğer birçok üçüncü ülke ekonomisinden daha fazla etkilemesi beklenebilir. Nedenlerden birincisi, Türkiye ile AB arasındaki ekonomik ilişkilerin yoğunluğudur. Bir bütün olarak AB ülkeleri Türkiye'nin bir numaralı ticaret ortağı konumundadır. Daha dar bir anlamda,
Türkiye toplam ithalatmm yüzde 43'ünü, ihracatmın ise yüzde 39'unu euro bölgesi ülkeleri (tek paraya katılan 11 AB üyesi ülke) ile yapmaktadır. Türkiye ise AB ülkelerinin sekizinci en büyük ticaret ortağıdır. Ayrıca Türkiye'ye gelen yabancı sermayenin, turistlerin ve işçi dövizlerinin büyük bölümü AB kökenlidir. Asimda bunlar bugün AB üyeliğine aday diğer orta ve Doğu Avrupa ülkeleri için de büyük ölçüde doğru olan hususlardır. Fakat Ekonomik ve Parasal Birliği Türkiye açısından belki de daha önemli kılan ikinci neden, henüz sözkonusu ülkeler için geçerli değildir ki, bu da 1.1.1996 tarihinde yürürlüğe giren Gümrük Birliği'dir. Bu nedenlerle, euro'nun Türkiye'de diğer ülkelerden daha fazla hissedilmesi muhtemel olan etkilerini, dolaylı ve dolaysız etkiler olarak iki grupta toplamak mümkün görünmektedir. Dolaylı etkiler, daha çok AB ile Türkiye arasındaki dış ticaretin ve diğer ekonomik ilişkilerin yoğunluğu nedeniyle görülebilecek olan etkilerdir. Euro ile ona katılacak AB ülkelerinde faizlerin düşmesi, yatırımların artması ve büyümenin hızlanması beklenmektedir. Eğer bu gerçekleşirse, Türkiye olumlu gelişmelerden pay alabilecektir. Dolaysız etkiler ise daha eşitli ve karmaşık biçimlerde karşımıza çıkabilir. Euro herşeyden önce Türkiye'de izlenen döviz kuru ve para politikalarında değişiklik yapılmasını gerekli kılacaktır. Türkiye'deki makroekonomik dengesizlikler sürerken TL'nin euro'ya bağlanması elbette beklenemez. Fakat TCMB döviz kuru politikasını belirlerken, artık ABD dolan yanında Alman Mark'ını değil euro'yu nazara alacaktır. Euro'nun uluslararası rezerv para alma özelliği arttıkça TCMB döviz rezervleri içindeki payı da doğal olarak yükselecektir. Aynı olgu dış ticarette de yaşanacak ve Türk dış ticaretinde euro ile faturalama ve ödemelerin payı ABD doları aleyhine genişleyecektir.