SEKTÖREL KALİTE STANDARDLARI VE ENTEGRE KALİTE YÖNETİM SİSTEMLERİ

V. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul Ticaret Üniversitesi, 25-27 Kasım 2005 SEKTÖREL KALİTE STANDARDLARI VE ENTEGRE KALİTE YÖNETİM SİSTEMLERİ M. Numan DURAKBAŞA Viyana Teknik Üniversitesi / Yıldız Teknik Üniversitesi İlknur ÇAVUŞOĞLU Marmara Üniversitesi Özet Endüstrinin tüm sektörlerinde teknolojik gelişmelere karşılık, müşteri isteklerin de hızlı bir değişim gözlenmektedir. Bu değişimlere paralel olarak şirketlerin yapısal bünyelerinde değişiklikler ve şirket birleşmeleri olmaktadır. Yapısal değişimlerin gerçekleşmesiyle birlikte tedarikçi zincirleri olmuştur. Sektörler tedarikçilerinden beklentilerinin karşılanması ve aynı dili konuşmalarının sağlanması için uluslararası kabul görmüş sektörel standartlar oluşturulmuştur. Bu standartlar; her sektörün kendine has isteklerinin en iyi şekilde nasıl yerine getirileceği düşünülerek geliştirilmiştir. Sektörel standartların yanında, tüm sektörlerde mevcut yaklaşımların ve proseslerin iyileştirilmesi maksadıyla yönetim sistemleri geliştirilmiştir. ISO tarafından çıkarılmış olan; ISO 9001 kalite yönetim sistemi ve ISO 14001 çevre yönetim sistemi temel standardlar olarak tüm sektörlerin uygulamalarını kapsamaktadır. Bunların yanında, uluslararası güvenlik organizasyonun hazırladığı OHSAS 18001 iş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi bulunmaktadır. Günümüzde, kuruluşlar tedarikçilerinden tüm bu yönetim sistemlerine sahip olmalarını istemektedir. Bir organizasyonun etkin bir şekilde yönetim sistemlerine sahip olması düşüncesinden yola çıkarak bu üç standardın taleplerini karşılayacak şekilde bütünleştirilmiş (integrated) bir sistem olarak hayata geçirilmesi ve belgelendirilmesi gündeme gelmiştir. Bu çalışmada sektörel standartlara genel bir bakış yapılarak,neden yönetim sistemi standartlarının bütünleştirilmiş bir yapıya getirilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Anahtar Kelimeler: Kalite Standartları, Kalite Yönetim Sistemleri, Bütünleştirilmiş Sistem 1. GİRİŞ Yönetim sistemi; kuruluşun proseslerini ve aktivitelerini yönetmek için neler yaptığını ifade etmektedir. Genel olarak yönetim sistemleri kuruluşların faaliyetlerini kontrol altında tutmalarını amaçlamaktadır. Kalite yönetim sistem standartları olan ISO 9000 serisi kuruluşun faaliyetlerini kontrol altında tutarak müşterinin istediği nitelikte ürün veya hizmet sunmayı amaçlamaktadır. Çevre yönetim sistem standartları olan ISO 14000 serisi kuruluşun faaliyetlerini kontrol altında tutarak çevreye verdikleri dolaylı veya dolaysız tüm etkileri en az düzeye indirmeyi hedeflemektedir. İş sağlığı ve iş güvenliği yönetim sistemi standartlarının amacı ise yasa ve mevcut yönetmelikleri dikkate alarak düzenli, güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamının sağlanmasıdır. İşçi sağlığı ve iş güvenliği konularında birçok mevzuat düzenlenmiştir. Bu yasa ve yönetmeliklerle sağlanan çalışanların sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalar Uluslararası Güvenlik Tetkik 2000 (International Safety Audit 2000-ISA 2000) standardı ile başlayıp, tüm akreditasyon firmalarının üstünde anlaşıp yayınladığı OHSAS 18001 standardı ile bir sisteme bağlanmıştır. Bu standart bir güvenlik yönetim sistemi kurulmasını ve sürdürülmesini amaçlamaktadır. 2. KALİTE YÖNETİM SİSTEMLERİ İÇİN ULUSLARARASI STANDARTLAR ISO 9000 standartları esasen Kalite Yönetimi ile ilgilidir. Basit bir anlatımla Kalite Yönetimi kavramı ile, firmanın ürününün müşteri ihtiyaçlarını karşılayabildiğini garanti altına almak için ne yaptığı kastedilmektedir. Bu standardın hazırlanma sebebi, bitmiş ürünün üretim faaliyeti tamamlandıktan sonra kontrol edilmesi yerine 185

M. N. Durakbaşa, İ. Çavuşoğlu üretim sisteminin bu şekilde muayene işlemine gerek duyulmayacak şekilde güvence altına alınmasıdır (EN ISO 9001:2000). Bu sistemlerin en çok bilinen ve yaygın olanı ISO 9001: 2000 taleplerine göre oluşturulan kalite yönetim sistemidir. Ancak sektörel olarak durum analiz edildiğinde farklı sektörler için ilave talepleri kapsayan standartların geliştirildiği görülmektedir. Örneğin otomotiv sektöründe QS 9000, VDA 6.1, ISO/TS 16949, gıda sektöründe HACCP, askeri malzemeler üreten işletmelerde AQAP, telekomünikasyon sektöründe TL 9000 ve havacılık sektöründe AS 9000 sektörel olarak yayınlanmış standartlardır. 2.1. ISO 9000 Serisinin Yapısı ISO 9000 serisinin kalite yönetimi standartları gerçekleştirmesi gereken hedefleri şöyle sıralamıştır; kuruluş ürettiği ürün ve hizmetlerin kalitesini, müşterisinin beklentisi olan istek ve ihtiyaçların sürekli olarak karşılayabilecek şekilde gerçekleştirmelidir. Müşteriye, amaçlanan kalitenin karşılanacağı konusunda sürekli güven verilmelidir. Ayrıca kuruluş amaçlarının kalitenin sürekli olarak gerçekleşeceği konusunda da kendi yönetimine güven verecek şekilde tasarlanması gerekir. ISO 9000 standartları müşteri ve kuruluşa güvence sağlayan, aşırı yenilik içermeyen ve kalite sisteminde bulunması gereken asgari elemanları tanımlayan bir standartlar dizisidir. Bu standartlar bir alt sınır olduğu için, işletmelerin bu sınırın üzerinde iyileştirici faaliyetler yapmasını engellemez. Sadece yöneticilerin ulaşması gereken noktaları tanımlayıp bu yolda kılavuzluk yapmaktadır. KULLANICI SİSTEM DEĞER Liderlik Stratejik Planlama İnsan Kaynakları Geliştirme Proses Optimizasyonu Bilgi Yönetimi MÜŞTERİ MEMNUNİYETİ İŞ PERFORMANSI Şekil 1. Proses yaklaşımı ISO 9001 TC 176 tarafından 1987 yılında hazırlanmış ve 1994 de revize edilmiştir. ISO 9001 in 2000 revizyonunda başlığı Kalite Yönetim Sistemleri hem ürün kalite güvencesini hem de müşteri memnuniyetini kapsamaktadır (EN ISO 14001:1996). Bu standartta bir işletmenin bütün sistemlerinde kaliteyi tamamen kontrol altına alarak iç ve dış müşterilerin tatmin edilmesi amaçlanmıştır. ISO 9001:2000 standardı gerek ISO 14001 çevre yönetim sistemi standartları ile uygunluk sağlanması gerekse iyileştirme yapısının organizasyonla bütünleştirilmesi için Deming döngüsünü baz alan (Planla-Uygula-Kontrol et-önlem al) proses yaklaşımına sahiptir. ISO/TC 176 ilk olarak, standart serisinin anlaşılmasını kolaylaştırmak için bu seriyi tüm firmaların kullanacağı 4 temel standarda indirgedi ve gerekli noktalarda standart ve teknik dokümantasyon hazırlandı. ISO 9000: Kalite Yönetim Sistemleri Temel anlamlar ve terimler ISO 9001: Kalite Yönetim Sistemleri Şartlar ISO 9004: Kalite Yönetim Sistemleri Performansın iyileştirilmesi için kılavuz ISO 19011: Çevre ve kalite yönetim sistemleri tetkik kılavuzu 2.2. Kalite Yönetim Sistemlerinin Elementleri ISO 9001:2000 revizyonu 8 maddeden oluşmaktadır. Bu maddelerin 5., 6., 7. ve 8. sinin oluşturduğu 4 ana maddenin sistem içindeki döngüsü ile gerçekleşir. ISO 9001:2000 standardının 4. maddesi kalite yönetim şartları altında genel olarak dokümantasyon yapısı ve sistemin temel prensibini açıklamaktadır. Diğerleri ana maddeler olarak şu şekilde tanımlanmıştır. Yönetim Sorumluluğu (genel prensipler, müşteri şartları, mevzuat şartları, politika, planlama, kalite yönetim sistemi, kalite el kitabı, doküman kontrolü, kayıtların kontrolü, gözden geçirme) Kaynakların Yönetimi (insan kaynakları, bilgi, altyapı, çalışma ortamı) Ürün/Hizmet Gerçekleştirme (müşteri ilişkili prosesler, tasarım ve geliştirme, satınalma, ürün ve servis operasyonları, ölçme ve izleme cihazlarının kontrolü) 186

V. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul Ticaret Üniversitesi, 25-27 Kasım 2005 Ölçme, Analiz ve İyileştirme (ölçme ve izleme, uygunsuzluğun kontrolü, iyileştirme için verilerin analizi, iyileştirme) Standardın yapısının işaret ettiği noktalar, sürekli iyileştirmelerin yapılması, ürün/hizmet gerçekleştirme prosesi girdilerin tanımlanması için müşteri ve ilgili tarafların rol oynayacağı, müşteri ve ilgili tarafların tatmininin ölçülerek müşteri şartlarının başarılıp başarılmadığının değerlendirilmesi için geri beslenmenin yapılmasıdır. 3. ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMLERİ İÇİN ULUSLARARASI STANDARTLAR - ISO 14000 STANDARDLARI Mevcut kaynakların tütekilmesi, hızla artan tüketim artıklarının çevreyi ve gelecek nesillerin yaşam alanını daraltacağının farkına varılması, kamuoyunun artan tepkisi, kuruluşların iş dünyasında kalabilmek için faaliyetlerinden kaynaklanan çevre boyutlarını, iş strateji ve uzun vadeli planlarına dahil etmek zorunluluğunu doğurmuştur. Böylece çevre yönetimi olgusu gelişmiş ve işletme yönetimi içinde yer almaya başlamıştır. Sürdürülebilir kalkınma, küresel kaynakların korunması gibi konuları içeren ve uluslararası bir standartları serisi olan ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemi dünyada ve ülkemizde oldukça önemli bir konuma gelmiştir. Çevre Yönetim Sistemi, bir şirketin toplu yönetim yapısının bir parçasıdır ve ürünlerinin, hizmetlerinin, proseslerinin, kısa veya uzun vadede çevre etkilerini belirlemede bir araçtır. ISO 14000 Çevre Yönetim Sistem Standartları ise kuruluşun faaliyetlerini kontrol altında tutarak, çevreye verdikleri dolaylı veya dolaysız tüm zararları etkilerini minimize etmelerini, kaynak ve enerji kullanımını azaltmalarını ve tüm bu faaliyetlerin sürekliliğini sağlamayı amaçlayan bir sistem kurmalarını, bu sistemi geliştirmelerini ve sürekliğini sağlamalarını öngören standardlar serisidir. ISO tarafından yayınlanan ISO 14001:1996 Çevre Yönetim Sistemi Standardı nın, sektörel ayrım yapılmaksızın, çeşitli ölçekte firmalar tarafından uygulanabilmesi öngörüldü. Mevcut belgeli firmaların Çevre Yönetim Sistemi (ÇYS) ile ilgili tecrübeleri de dikkate alınarak, ISO 14001:1996 standardının revizyon sürecine 1999 yılında karar verildi. Revizyonun amacı, standart maddelerinin netleştirilmesi ve ISO 9001:2000 standardı ile uyumun artırılması olarak tanımlanmıştır. ISO 14001:2004 15 Kasım 2004 tarihinde yayınlandı. Özellikle otomotiv sanayinde tedarikçi olan kuruluşlar için; ana sanayi çalışma koşulu olarak kalite yönetim sistemine sahip olunması, müşteri şartlarının yerine getirilmesi yanında çevre yönetim sistemi ISO 14001 belgeli olunması tercih edilme koşuludur. Bu üretici müşteri ilişkisinin karşılıklı olarak tatminin arttırılması için önemlidir. 3.1. ISO 14000 Serisinin Yapısı Çevre Yönetim Sistemi (ÇYS), bir organizasyonun genel yönetim yapısında ürün, servis ve proseslerinin kısa ve uzun dönem çevresel etkilerini gösteren yönüdür. Bu sistem, tahsis edilen kaynakların, sorumlulukların ve sürekli gelişen uygulama, prosedür ve proseslerin düzenli ve devamlı olmasını sağlamaktadır. Çevre yönetim sistemi; işletmelerin uygulanmakta olduğu faaliyetlerin potansiyel çevre etkilerinin kontrol altına alabilmeleri için gerekli yapıyı sağlayan bir standartlar serisidir. Sorunların semptomlarını ele alma yerine kaynaklarında çözümlemeyi amaçlar. Bir organizasyonun, gelişen çevre performansı beklentisini tahmin etmesi ve ulaşması için gereklidir. Ayrıca ulusal ve uluslararası gerekliliklere uyumun sürekli olmasını sağlamaktadır. ÇYS nin uygulanmasındaki en büyük avantaj işletme maliyetlerindeki azalmadır. Kirlilik önleme ve atık yönetim/azaltma konusuna verilen önem, yöneticileri sürekli olarak daha düşük maliyetli çözümler aramaya yöneltmektedir. Ayrıca finansal performansta da artış gözlenmektedir. İşletmeler, faaliyetlerinin ürün ve hizmetlerinin çevresel etkilerinin dikkate aldıkça, yalnızca kendi verimliliklerine değil, aynı zamanda çevreye de faydalı olacak değişiklikler yapmaktadırlar. Atık ve emisyonlarda azalma sağlanmakta ve enerji verimliliği elde edilmektedir. Gelişmiş bir çevre performansı sayesinde toplumsal ilişkilerde de gelişecek işletme olumlu bir imaj kazanacaktır. ÇYS nin uygulanıyor olması, çevreye duyarlı müşterileri tatmin edecek, rekabet avantajı sağlayarak Pazar payının da artmasını sağlayacaktır. Ayrıca dünya ticareti üzerinde de potansiyel etki yaratacaktır. ÇYS nin eğitim boyutu, işletmenin çevre performansının geliştirilmesinde çalışanların da katılımını sağlayacaktır. İşleyen bir ÇYS ne sahip olan işletmeler, resmi otoritelerden daha rahat izin alabilmekte ve daha basit kontrollere maruz kalmaktadırlar (Us, 2000). İşletmeler, çevre yönetimine sistemli bir yaklaşım izlemekten önemli yararlar sağlayacaktır. ÇYS, işletmelere çevresel performanslarını etkin biçimde yönetecekleri bir çerçeve sunar. Ayrıca, çevre yönetim sistemi: Proaktif bir çevresel yaklaşım geliştirilmesine yardımcı olur. Fonksiyonlar arasında dengelenmiş bir yaklaşımı garantiler. Çevresel amaçların belirlenmesinde etkinliği artırır. Çevresel denetim sürecini etkin hale getirir (Hunt ve Johnson, 1995). İşletmenin çevre yönetim Sisteminin oluşturulması bazı temel aşamalardan geçmektedir: Çevre kalitesini iyileştirmenin ve doğal kaynakların korunmasının amaçlandığı belirtilen bir politika bildirisi; Politikaları işletme içinde ve dışında uygulamaya yarayacak plan ve programlar, Bu planların günlük faaliyetlere ve işletme kültürüne entegre edilmesi; 187

M. N. Durakbaşa, İ. Çavuşoğlu Politikalar, planlar ve programlar çerçevesinde, çevre yönetimi konusundaki performansın ölçülmesi, denetlenmesi ve gözden geçirilmesi, İşletme içinde çevresel sorunların anlaşılması için eğitim verilmesi, İşletmenin çevresel performansına ilişkin bilgilerin yayınlanması (Netherwod, 1996). 3.2. Çevre Yönetim Sistemlerinin Elementleri İşletmelerin ÇYS lerini oluşturma amaçları şu şekilde özetlenebilir: Kaynak kullanımının, çevreye yönelik risk ve zararların, çevre kirlenmesinin, hurda oranlarının en aza indirilmesi, rekabet gücünün ve verimliliğin artırılması, bunların sonucunda, daha temiz çalışma ortamları, daha temiz ve yaşanabilir bir çevrenin oluşturulması (Nemli, 2000). Standardın 2004 revizyonunun temel yapısı aşağıda özetlenmiştir; ÇYS standardı gereklilikleri sade bir dille tanımlanarak netleştirildi. ISO 9001:2000 ile uyum artırıldı. Çevre performans tanımı netleştirilerek çevresel performansın ölçülmesi, analiz edilerek iyileştirilmesi çeşitli maddelerde vurgulandı. Çevre Yönetim Sisteminde proses yaklaşımı vurgulanmaktadır. Çevre Boyutları Yönetim Süreci kapsamı netleştirildi. Yasal gereklilikler ön plana çıkarılmaktadır. Sürekli İyileştirme Çevre Politikası Yönetimin Gözden Geçirmesi Planlama Uygulama ve Faaliyetler Kontrol Şekil 2. Çevre Yönetim Sistemi modeli ISO 14001:2004 versiyonu ile gelen değişiklikler ise; 4.1 (Genel) maddesinde ÇYS oluşturulmalı, dokümante etmeli, uygulamalı, devamlılığını sağlamalı ve sürekli iyileştirmeli ve bu şartları nasıl karşıladığını belirtmelidir. 4.2 Çevre Politikası maddesi kapsamında yalnızca çevre mevzuatı değil, çevre boyutları ile bağlantılı yükümlü olduğu yürürlükteki yasal ve diğer şartlara riayet edeceğine dair taahhüt çevre politikasının içinde yer almalıdır. Politika kuruluşta ve onun adına çalışan bütün kişilere duyurulmalıdır. 4.3.1 maddesi uyarınca ÇYS kapsamındaki tüm faaliyet, ürün ve servislerin çevre boyutları belirlenmeli, değerlendirilmeli ve kontrol altına alınmalıdır. 4.3.2 Yasal ve Diğer Gerekler Maddesi uyarınca çevre boyutları ve yasal yükümlülükler arasındaki ilişkiler sistemde tanımlanmalıdır. 4.4.2 maddesi kapsamında, eğitimler sadece firma personeline değil, taşeronlar dahil olmak üzere firma adına çalışan tüm personele verilmedir. 4.5.4 maddesi kapsamında düzeltici ve önleyici faaliyetlerde kök neden analizi gerçekleştirilmelidir. 4.6 maddesi kapsamında yönetim gözden geçirmesi toplantı gündemi ISO 9001:2000 standardı ile uyumlu hale getirildi (EN ISO 14001:2004). Sonuç olarak, ISO 14001:1996 standardının temel yapısında değişiklikler olmamasına rağmen yeni ilave taleplerle ISO 14001:2004 standardına mevcut sistemlerde değişikliklere sebep olabilecektir. 4. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETİM SİSTEMLERİ Güvenlik Yönetimi; kuruluşun organizasyonundaki mesleki sağlık ve güvenliği belirleyen tüm yönetim fonksiyonlarını içeren aktivitelerin toplamı olarak özetlenebilir. Güvenlik Yönetim Sistemi ise; güvenlik yönetimini uygulayabilmek için ihtiyaç duyulan yapı, sorumluluklar, prosedürler, süreçler ve kaynakları kapsamaktadır. 188

V. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul Ticaret Üniversitesi, 25-27 Kasım 2005 OHSAS 18000 İş Sağlığı ve İş Güvenliği standartları ise iş gücünün çalışma ortamındaki güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamının yaratılması ve yönetilmesi için bir sistemin kurulması ve sürekliliğinin sağlanması için oluşturulmuş standartlardır. 4.1. OHSAS 18000 Serisinin Yapısı Bu standardın bütün şartlarının, herhangi bir İş sağlığı ve iş güvenliği yönetim sistemine dahil edilmesi amaçlanmıştır. Uygulamanın kapsamı kuruluşun iş sağlığı ve iş güvenliği politikası, faaliyetlerin yapısı ile çalışmaların riskleri ve karmaşıklığı gibi faktörlere bağlı olacaktır. Bu standard ile ürün ve hizmet güvenliğinden ziyade iş sağlığı ve iş güvenliğinin ele alınması amaçlanmıştır (TS OHSAS 18001:2004). OHSAS 18000 Serisi Standartlar; OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Iş Güveniliği Yönetim Sistem standartı ve OHSAS 18002 İş Sağlığı ve İş Güvenliği Yönetim Sistemi Genel Şartları rehberi olmak üzere iki standarddan oluşmaktadır. Bu konuda ISO nun yayınlanmış herhangi bir standardı yoktur. OHSAS 18001, önemli belgelendirme kuruluşları, danışman kuruluşlar ve ulusal standard kuruluşlarından oluşan bir grup tarafından geliştirilmiştir. Özellikle kuruluşları yakından tanıyan danışman ve belgelendirme kuruluşlarının bu standardın hazırlanmasında aktif rol almaları standardın daha önceki İş Sağlığı ve İş Güvenliği standardlarına göre daha kolay uygulanabilir özellikte olmasını sağlamıştır. OHSAS 18001 e uygun iş sağlığı ve iş güvenliği Yönetim Sistemi kurmanın en büyük avantajı mevcut ISO 9000 veya ISO 14001 yönetim sistemlerine kolayca entegre edilebilmesidir. 4.2. İş Sağlığı ve İş Güvenliği Yönetim Sistemlerinin Elementleri OHSAS standardı gereklerinin tümü, her İş sağlığı ve iş güvenliği yönetim sistemini içine almayı amaçlar. Bu uygulamanın başarısı, sürekliliği üç faktöre bağlıdır.; iş sağlığı ve iş güvenliği politikası, faaliyetin özelliği ve risk durumu, operasyonların karmaşıklığı. İş sağlığı ve iş güvenliği yönetim sistemi; organizasyonel yapı, faaliyetlerin planlanması, sorumluluklar, uygulamalar, prosedürler, İş sağlığı ve iş güvenliği politikasını geliştirme, uygulama, başarma, gözden geçirme ve sürdürmek için kaynakları prosesleri kapsamaktadır. OHSAS 18001 pratik yöntemleriyle, organizasyonlara güvenlik ve sağlıkta aktif yönetim sağlamak için tasarlanmış, derinliği ve geniş kapsamı olan bir sağlık ve güvenlik sistemidir. OHSAS 18001 standardı, iş sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili riskleri kontrol altına almak, sürekliği sağlamak, geliştirmek için oluşturulan iş sağlığı ve iş güvenliği yönetim sistemi ile ilgili gereksinimleri vermektedir. Bu standart aşağıda belirtilen amaçlara ulaşmak isteyen her organizasyonda uygulanabilir; a) Çalışanların ve diğer ilgili grupların faaliyetleri ile ortaya çıkacak olan iş sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili riskleri azaltmak veya yok etmek için iş sağlığı ve iş güvenliği yönetim sistemini kurmak. b) İş sağlığı ve iş güvenliği yönetim sistemini uygulamak, sürdürmek ve sürekli geliştirmek, c) İş sağlığı ve iş güvenliği politikasında belirtilenlere uymayı taahhüt etmek, d) Diğerlerine bu uyumluluğu göstermek, e) Bir dış kuruluş tarafından iş sağlığı ve iş güvenliği yönetim sistemini sertifikalandırmak. 5. ENTEGRE YÖNETİM SİSTEMİ Entegre yönetim sistemi bir toplam işyeri yönetimi sistemidir. İş prosesi üretim prosesi yönetim standartları sistemlerini ve destek fonksiyonlarını yöneten tek bir işyeri sistemidir (Davies, 1999). Kalite, çevre ve sağlık-güvenlik konularındaki çalışmaların planlı, belli hedefler doğrultusunda organize edilmesine yönetim sistemi adı verilmektedir. Bir kuruluşun ISO 9001, ISO 14001, veya OHSAS 18001 belgesi alması, bağımsız bir denetçinin kuruluşun kaliteyi, çevreyi ve çalışan sağlığını etkileyen proseslerini denetlemiş olduğunu göstermektedir. Amaç, şirket yönetimine ve müşterilere kuruluşun bu faaliyetlerini kontrol yöntemi hakkında güven vermektir. Bu yönetim sisteminin hedefleri şunlardır: 1) Kalite yönetim sistemi: Müşteri, 2) Çevre yönetim sistemi: Hissedarlar, ayarlayıcılar 3) Sağlık ve güvenlik: Her şeyden önce çalışanları (Davies, 1999). Geçici çözümlerle, sağlıklı ve güvenli bir gelecek kurulamayacağı gerçeğinin farkına varan hükümetler ve şirketler, kalite, çevre ve çalışan sağlığı konularında sorumluluklarını daha fazla yerine getirme eğilimi içine girmişler ve bu yönden yeni stratejiler geliştirmeye başlamışlardır. Kuruluşların, tüm kademelerdeki faaliyet, proses ve ürünlerini kalite, çevre ve çalışan sağlığı konularında belli bir sistem dahilinde yerine getirip, üretmeleri talep edilmektedir. Bu talepler, ancak yönetim sistemlerinin kurulması ve bu sistemlerin akredite denetim kuruluşları tarafından belgelendirilmeleri ile karşılanabilmektedir. Yönetim sistemlerinin entegrasyonu kadar kuruluşlar birçok yönetim sistemi standardı ile tanıştılar. Genel olarak yönetim sistemleri, kuruluşların faaliyetlerini kontrol altında tutmaların amaçlamaktadır. Yönetim sistem standartları işletmelere yönetim sisteminin kuruluş ve idamesi için bir model sağlamaktadır. Entegrasyonun nedenleri; basitleştirmeyi ve gelişmeyi, düşünceyle ilgili bütünleştirmeyi sağlamak, kaynak yönetimini, stratejik planlamayı, işyeri hedefleriyle ve patronlarla bağlantıları içine alacak şekilde 189

M. N. Durakbaşa, İ. Çavuşoğlu gerçekleştirmektir. Entegrasyon için bir genel model yoktur. Bir veya iki akreditasyon kuruluşu (ör: BSI) yönetim sistemi standartlarının kapsamını tanımlayan bir belgeyle sonuçlanacak entegre yönetim sisteminin akreditasyonu için teklifler yaptılar (Davies, 1999). Genel prosedürler daha az dokümantasyon, daha az kırtasiye işlemi, daha az çakışma (overlap) ve kopya, tetkiki azaltma ve amacın açık bir şekilde geliştirilmesiyle sonuçlandırılmalıdır. Entegrasyonun faydalarının yönetimi genel problemlerin varlığı, gelecekteki değişikler için daha iyi durumdaki hedeflere doğru gelişmiş odaklanmayı ve artırılmış yönetim katılımını içerir. Bütün bu sistemleri birbirlerinden bağımsız olarak kurup idame ettirmeye çalışmanın bir takım zorluklara ve gereksiz tekrarlara neden olduğu tespit edilmiştir. Yeni bir bağımsız sistem kurmak yerine yeni gerekleri de mevcut sistemin içine entegre etmek daha akılcı bir çözüm olacaktır. Birbirinden bağımsız yönetim sistemleri beraberinde bazı dezavantajları da getirmektedir. Bunlar; Ortak işlenebilecek dokümantasyon ve benzeri konular için gereksiz işçilik ve maliyetlerin oluşması, Ayrı sistemlerin uygulanması ile bürokrasinin artması, Yönetimin zamanının boşa harcanması, Yönetim, çalışanlar ve müşteriler için global bir görüntü olmaması, Değişik sistemlerin çalışanlarda bir kargaşaya sebebiyet vererek motivasyon azalmasına neden olmasıdır. Üç sistemin beraber kurulması ve idamesinin getireceği avantajlar ise şunlardır: Bütün çevre, sağlık ve kalite faaliyetlerinin sistematik bir hale getirilmesi Kuruluşun çevresel performansının iyileştirilmesi Çalışanların motivasyonlarının artması Kamuoyunda ve müşterilerin gözünde güvenilirliğin artması Çevresel performansın kanıtlanması ile olumlu bir şirket imajının oluşturulması Ortak bir yönetim sisteminin oluşturulması İç ve dış tetkiklerin ortaklaşa yapılması. 6. SONUÇ ISO 9000 ın odaklandığı ürün kalitesi kavramı, çevreyi koruma baskılarının gündeme gelmesiyle ISO 14000 standardı çevreye en az zarar verecek şekilde firmanın faaliyetlerini ve hizmetlerini gerçekleştireceği bir sistemin kurumasına başlanmıştır. Bu iki standart müşteri ve toplumun isteklerini karşılarken çalışanlarla ilgili olarak yapılması gereken faaliyetleri içermemektedir. Bu göz önüne alınarak iş sağlığını ve iş güvenliğini bir sisteme sokan OHSAS 18001 standardı oluşturulmuştur. Bu çalışmaların hepsinin bir sistematik dahilinde, sorumlulukların belirlenmesi ve gerekli yerlerde iyileştirici faaliyetlerin planlanıp gerçekleştirilmesi, çalışmaları ortak prosedür ve talimatların kullanıldığı ve böylece tekrarların önlendiği kalite, çevre, iş sağlığı ve iş güvenliği yönetim sistemlerinin entegrasyonu çalışmalarına yönelinmiştir. Böylelikle üst yönetimin kontrolü altında daha rahat bir sistem gerçekleştirilebilmektedir. Bunların yanında kalite, çevre, iş sağlığı ve iş güvenliği yönetim sistemlerinin kurulumu ve belgelendirilmesi ayrı ayrı gerçekleştirildiğinde yapılan harcamalar artmaktadır. Entegre bir yönetim sisteminin oluşturulması işletmeler için tek bir belgelendirme ile ekonomik avantaj sağlamaktadır. 7. KAYNAKÇA DAVIES, E. C., 1999, Quality In Design & The Integration of Quality Systems, Management Services Nisan. EN ISO 14001, 1996, Environmental Management Systems Requirements With Guidance For Use EN ISO 14001, 2004, Environmental Management Systems Requirements With Guidance For Use EN ISO 9001, 2000, Quality Management Systems Requirements, 17/12. HUNT, D., JOHNSON, C., 1995, Environmental Management Systems: Principles and Practise, McGraw Hill Book Company, London. NEMLİ, E., 2000, Çevreye Duyarlı İşletmecilik ve Türk Sanayiinde Çevre Yönetim Sistemi Uygulamaları, İstanbul Üniversitesi Doktora Tezi. NETHERWOD, A., 1996, Environmental Management System, Corporate Environmental Management Systems and Strategies, Ed. Richard Welford, London. TS 18001, 2004 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri Şartlar, Şubat. US, A. T., 2000, Standart Dergisi, S.51 53, Haziran. 190