ERGENLİK Uzm. Psk. Melike Akbıyık Büyüme, gelişme, olgunlaşma sık sık kullandığımız terimler olmasına karşın, tanımları açısından karıştırılabiliyor ve birbirlerinin yerine kullanılabiliyor. Büyüme genel tanımıyla bedenin fiziksel olarak irileşmesidir. İnsanlar büyürken aynı zamanda gelişir. Beyin ve sinir sistemimiz farklılaşır, bedenimiz büyür, hormonlarımız etkileşime girer. Normal olarak büyüme ve gelişme birlikte olur ancak ergenlik döneminin sonuna kadar eş zamanlı olmayabilir, biri diğerinin önüne geçebilir. Olgunlaşma ise; davranışlardaki kalıtsal özelliklerin düzenli, sıralı bir biçimde gelişmesidir. Belirli bir davranışın ne zaman ortaya çıkacağı özel ve bozucu bir neden olmadığı bir durumda kalıtsal olarak belirlenmiştir, ek bir çabaya, özel bir eğitime gerek yoktur. Yürüme, konuşma, adet görme gibi evrelere geçiş çocuğun olgunlaşmasına bağlıdır. İnsanoğlu, doğumu ile ölümü arasındaki ömür çizgisi içinde farklı dönemlerden geçmektedir. Bu dönemler bebeklik, çocukluk, gençlik, yetişkinlik, orta yaşlılık, yaşlılık olmak üzere 6 evreye ayrılabilir. Bu evrelerden diğerine geçişte kesin yaş sınırları yoktur. Bununla beraber, gelişimde belirli ve ardışık bir seyir izlenir; yani gelişme sırasında geçilmesi gereken basamaklar atlanmaz. Ergenlik Dönemi Nedir? Ergenlik, bireyin gelişim süreci içerisinde çocukluk döneminin bitişiyle beraber fizyolojik olarak erişkinliğe ulaşıncaya kadar geçen bir gelişim dönemidir. Bu dönem, fizyolojik anlamda kızlarda adetle ve göğüslerin büyümesiyle; erkeklerde ise yüzde kılların çıkması ve sesin kalınlaşmasıyla başlayan genel olarak da 13-22 yaşlar arasını kapsayan bir gelişim dönemidir.
Bazı kaynaklarda çocukluktan ergenliğe geçiş sürecinin 10-15 yaşları arasını kapsadığı belirtilse de ergenliğin başlangıç süresi ırk, iklim ve beslenme şartları gibi değişik faktörlere bağlı olarak değişebilmektedir. Örneğin; Akdeniz ikliminin hakim olduğu yerlerde kızlar 8-10 yaşları arasında ergenlik dönemine girerken, bu durum kutuplarda yaşayan Eskimolarda 20 li yaşlara kadar uzayabilmektedir. Pek çok uzman, gençlik dönemini, çocukluk döneminin sonu ile yetişkinlik döneminin başlangıcında yer alan bir geçiş dönemi olarak nitelemektedir. Bu dönem, hızlı ve sürekli bir gelişim ve değişim dönemi olarak bilinmektedir. Büyüme ve gelişmenin çok hızı olduğu bu dönemde beslenme, spor, dinlenme gibi bu gelişmeye destek olacak öğelere dikkat edilmesi sağlıklı bir değişimi kolaylaştıracaktır. Kızlar ergenlik dönemine erkeklerden yaklaşık 2 yıl daha erken girerler. Boy ve kilo artışı da erkekler ve kızlarda farklılıklar gösterir. Erkeklerde boy uzaması daha fazla olur, yılda ortalama 10 cm kadar. Bu uzama kızlarda 8 cm dir. Ergenlik dönem boyunca kızlar 18-23cm, erkekler 25-30 cm uzarlar. Bu dönemde ağırlıkta da belirgin bir artış olur. Erkeklerde daha çok kas, kızlarda ise yağ dokusu gelişimi olmaktadır. Bu nedenle ergenlikte aşırı kilo almak, şişmanlamak sık görülen yakınmalardır. Ergenlik çağındaki kızlarda boy uzar, kilo artar, göğüsler belirginleşir, yavaş yavaş cinsel bölgede ve koltuk altlarında tüylenmeler oluşur. Kas ve yağ dokusu gelişimi ile vücut hatları yeni biçimini kazanır. Ergenlikte, el, kol, ayak ve bacakların önce büyüdükleri görülmektedir. Sakarlıklar çok sık yaşanır. Ergenlik bir başkalaşım ve dönüşüm dönemidir. Başlangıcın belirleyicisi olan puberte, yani cinsel olgunlaşma kız çocuklarında ortalama 9-10 yaşlarında; erkek
çocuklarında 11-12 yaşlarında başlar. Ergenlikte görülen değişimler ve cinsel gelişim hakkında detaylı bilgi aşağıda verilmiştir. KIZ ÇOCUKLARINDA GÖRÜLEN DEĞİŞİMLER: 1. Cinsel Gelişim Adet Kanaması: İlk adet kanamasına menarj adı verilir. Kanamanın nedeni, salınan yumurta hücrelerinin rahimden atılmasıdır. Kızlar çocukluktan ergenliğe geçerken adet görmeye başlar. İlk adet görme, 9-16 yaşları arasında herhangi bir yaşta olabilir. Kişiye göre değişiklik gösterse de iki adet dönemi arasındaki süre ortalama 28 gündür 21 ile 35 gün arasındaki süreler normal kabul edilebilir.3-7 gün arasında sürer ama ilk 1-2 yılda düzensizlikler olabilir. Kanama miktarı da kişiye göre değişir. Adet düzensizliği: Zaman zaman adet kanamalarında düzensizlikler olabilir. Adet düzensizliği diyebilmek için bu durumun yineleyici nitelikte olması gerekir. 16 yaşına kadar göğüs büyümesi, tüylenme gibi ikincil seks karakteri denilen değişiklikler başlamamış ve henüz adet görülmemiş ise, 18 yaşına geldiğinde ikincil seks karakteri denilen değişiklikler başlamış ancak henüz adet başlamamışsa, Adet kanamaları 22 günden daha sık, 35 günden daha uzun aralıklarla oluyorsa, Adet kanamaları 7 günden uzun ya da 1 günden kısa sürüyorsa, İki adet arasında kanamalar oluyorsa, Adet kanamaları aşırı miktarda oluyorsa (ortalama yarım çay bardağı), bir yerde yanlışlık var demektir.
Akıntılar: Her genç kızda hastalık olmayan normal bir akıntı vardır. Bu nedenle kokusuz, kirli beyaz ve külot yıkandığında dahi leke bırakan bir akıntı olması sizleri korkutmamalıdır. Bu akıntının içinde bulunan, hormonlar etkisiyle dökülen hücreler, iç çamaşırı kaynatıldığında dahi bir leke bırakabilir. Herkesin boyu ve kilosu nasıl aynı değil ise salgı miktarı da kişiden kişiye göre değişir. Ancak Akıntı sarı-yeşil renkli ve kötü kokulu ise, Beyaz çökelek peyniri gibi pütür pütür ve ekşi ekşi kokuyorsa, Her zamankinden daha çok olmaya başlamışsa, Beraberinde kaşıntı ve yanma hissi varsa, o zaman bir sorun var demektir. Tedavi oldukça basittir. Bir uzman hekimin görüp doğru tanıyı koyması ve tedaviyi düzenlemesi gerekmektedir. Meme Oluşumu: Hormonal değişimler sebebiyle memeler de büyümeye başlar. Belli bir büyüklüğe geldiğinde sütyen giymek gereklidir ve bundan utanılmamalıdır. Büyüyen memeleri saklamak için kambur durmak ileride duruş bozukluklarının ortaya çıkmasına sebep olmaktadır. Bazen iki memenin gelişimi eş gitmez, biri diğerinden küçük olabilir. Genellikle gelişim tamamlandığında eş hale gelirler. 2. Tüylenme: Hipofiz bezinin salgıları ile koltukaltı ve üreme organları bölgesinde önce minik tüyler sonrasında kıllar çıkar. 3. Ter Bezlerinin Çalışması: Bu dönemde koltukaltı ile kasıklarda ve vücudun diğer yerlerinde, ter bezleri çocukluk döneminden fazla çalışır.
4. Sivilceler: Derideki yağbezlerinin fazla çalışması sonucu, salgılanan yağlar bez kanallarını tıkar ve yüzde siyah noktalar (akneler) oluşur. Yağ birikimi şişer ve ergenlik sivilcelerini meydana getirir. ERKEK ÇOCUKLARINDA GÖRÜLEN DEĞİŞİMLER: Ergenlik döneminde erkek çocuklarda da, kızlarda yaşananlara benzer değişimler görülür. 1. Cinsel Gelişim Penis Sertleşmesi ve Boşalma Erkek çocuklarında testosteron hormonunun etkisiyle hem bedensel değişimler hem de sperm üretimi başlar. Spermlerin içinde bulunduğu meni denilen sıvının penis yolu ile dışarı atılmasına boşalma denir. Ergenliğin ilk dönemlerinde gece rüya gören çocuklarda gece boşalması ve ıslak rüyalar başlar. Bu konuda eğer çocuğun bilgisi yoksa idrar kaçırdığını düşünebilir. Boşalmanın başlaması çocuk için bir gurur kaynağı olabileceği gibi kontrol edemediği bu durum karşısında endişelenebilir. Islak gece rüyaları (ki bu rüyaların cinsel içerikli olması gerekli değildir) ve boşalma konusunda bilgilendirilmeyen çocuklar suçluluk duygusuna kapılabilir. Bu dönemde erkek ergenlerin cinsel organ gelişim ve büyüklükleri fark gösterebilir. Ergenler için bu durum endişe teşkil edebilir. Bu organların boyutları ile işlevleri arasında bir ilişki yoktur. Bir erkeğin cinsel uyarım anında, penisteki kan damarları genişler ve bu damarlara kan dolar. Penisin derisi genişler ve penis sertleşir. Buna ereksiyon adı verilir. Tıpkı boşalma gibi kontrol edemediği bu durum hakkında öncesinde bilgilendirilmeyen çocuk için yaşadığı olay utanç verici ya da endişelendirici olabilir.
2. Bedendeki değişimler: Ses telleri gelişir. Başlangıçta çatallı olan ses, adem elmasının gelişimi ile kalınlaşmaya başlar. Boy ve kilo artar, omuzlar genişler, kaslar oluşur. Sakal ve bıyıklar çıkmaya başlar. 3. Tüylenme: Hipofiz bezinin salgıları ile üreme organı, koltukaltı ve bacaklarda başta olmak üzere vücudun çeşitli bölgelerinde kıllar belirgin olarak çıkmaya başlar. 4. Ter Bezlerinin Çalışması: Bu dönemde koltukaltı ile kasıklarda ve vücudun diğer yerlerinde, ter bezleri çocukluk döneminden fazla çalışır. 5. Sivilceler: Derideki yağbezlerinin fazla çalışması sonucu, salgılanan yağlar bez kanallarını tıkar ve yüzde siyah noktalar (akneler) oluşur. Yağ birikimi şişer ve ergenlik sivilcelerini meydana getirir. Ergenliğe geçiş kızlar ve erkekler için yoğun bir değişim ve gelişim dönemidir. ANCAK yukarıda ifade edilen tüm bilgilerin yanında unutulmaması gereken en önemli nokta şudur: Büyüme ve gelişmenin hızı, miktarı ve zamanı bakımından çocuklar arasında önemli farklar bulunmaktadır. Bazı çocuklar daha çabuk büyüyerek ergenliğe akranlarından önce girebilir ve bedence gelişmelerini önce tamamlayabilir. Büyüme ve gelişmede kalıtımın, hormonların ve beslenmenin etkisi görülür. Sağlık durumu, coğrafi koşullar ve iklim de büyüme ve gelişmeyi etkilemektedir. Kaynakça: Poulain, P. (2010). Cinsellik-Çocukla iletişim. Apollon Yayıncılık. Abalı, O. Ergenlik dönemi (Cep boy). Adeda Yayıncılık. MEB, Sağlık İşleri Dairesi Başkanlığı (2001). Ergenlik döneminde değişim-öğrenci kitabı. Yavuzer, H. (2005). Gençleri anlamak. Remzi Kitapevi. Semerci, B. (2010). Çocuklarımızla cinsellik hakkında nasıl konuşalım? Alfa Yayınları.