ARAŞTIRMA MODELLERİ
1. BETİMSEL ARAŞTIRMALAR A. BETİMLEME (KAMUOYU) ARAŞTIRMALARI Bir survey yöntemi olan betimleme yöntemi, grupla ilgili, genişliğine bir çalışmadır. Bu tür araştırmalar, çok sayıda obje yada denek üzerinde ve belirli bir zaman kesiti içinde yapılmaktadır. Survey türü araştırmalar çok geniş bir alanı kapsayabilmektedir. Ayrıca surveyler çok çaşitli problemlere uygulanabilmektedir.
Bununla ilgili diğer bazı örnekler verelim: Pazarlama kuruluşları, halkın ne tür beyaz eşya, hangi marka buzdolabı, televizyon veya içecek tercih ettiklerini, tüketim eşyalarında ne tür ambalajın etkili olduğunu araştırırlar. Kamuoyu araştırma kuruluşları, belirli bir parti, siyasi görüş veya siyaset adamının ne oranda desteklediğini izlerler. Televizyon, radyo ve gazete gibi kitle iletişim araçları halkın kendilerini ne oranda izlediği ile ilgilenirler.
Bir betimleme araştırmasında şunlar hakkında sorular sorulabilir: Davranışlar: *Dişinizi hangi sıklıkla fırçalarsınız? *Son seçimde oy kullandınız mı? Tutumlar\ inançlar\ fikirler: *Milletvekilleri ne gibi işler yaparlar? *Yokluğunuzda diğer insanların sizin hakkınızda olumsuz şeyler söylediklerini düşünür müsünüz? Karakteristikler: *Medeni durumunuz nedir? A) Evli b) bekar c)boşanmış d) dul *Yaşınız kaç? Beklentiler: *Çocuğunuzun iş bulma sıkıntısı çekeceğini düşünüyor musunuz? *Sizce bu şehrin nüfusu gelecekte nasıl olacak? A) artacak b) azalacak c) aynı kalacak Kişisel-sınıflandırma: *Kendinizi nasıl tanımlarsınız? A) liberal b) ılımlı c) muhafazakar d) solcu * Ailenizi hangi sosyal sınıfa koyarsınız? * Dindar mısınız? Bilgi: * Cumhurbaşkanımızın adı nedir? * Bu şehirdeki öğrenci sayısı kaçtır?
Betimleme araştırmalarında evren ve örneklem bulunur ve örneklemin evreni temsil etmesine büyük önem verilir. Örneklem büyüklüğü konusunda ise temel belirleyici araştırmansın amacı ve evrenin doğasıdır. Bazı istatistiksel analizler için örneklem büyüklüğünün 30 un altına düşmemesi tavsiye edilir. Fakat 30 kişiden az örneklemlerle de çeşitli istatistiksel analizler mümkündür. Bu konuda araştırmacının iyi bir tercih yapabilmesi için her şeyden önce kullanabileceği istatistiksel analiz tekniklerinin farkında olması; bunlar hakkında yeterli bilgiye sahip olması gereklidir. Bir araştırmanın tasarlanması aşamasında araştırmacı: Cevaplayıcıların kimler olacağına Ölçümlerin nasıl olacağına Hangi ölçme araçlarının kullanılacağına Ölçümlerin hangi tekniklerle analiz edileceğine karar vermelidir.
B- Vak a İncelemesi (Örnek Olay): Vak a incelemeleri, genellikle, tek bir vak a yada belirli sayıda, tipik ve orijinal vak alar üzerinde, dikkatli, derinliğine ve uzunlamasına çalışmalardır. Bunlar kişi, aile, olay, grup, kurum ve küçük toplum olabilir. Fakat tipik olması çalışmanın, zamanın gidişi içinde yürütülmesi, gelişme ve değişmelerin dikkatle izlenmesi gerekmektedir. Örneğin, çok başarılı olmuş bir okulun özelliklerinin ve yönetiminin derinlemesine incelenmesi örnek olabilir. Denekler ister bir kişi, ister bir grup olsun, vak a incelemesinde amaç bireyi yada konuyu derinlemesine incelemek, anlayabilmek, betimleyebilmek ve problemini çözmektir.
C) Değişim Araştırmaları: Mevcut durumun tanıtılması yanında, olayların zaman içindeki değişmelerinin de izlenmesi amacına yönelik çalışmalardır. Örneğin 2-6 yaş çocuklarında dil gelişiminin incelenmesi bir değişim araştırması örneği olabilir. Zaman Derinliği: Bir tek yada bir grup elemen alınmakta, bunlar zamanla paralel olarak izlenmekte, değişik zamanlarda ölçülmekte ve incelenmektedirler. Örneğini bir grup iki yaş çocuğunu alıp, bunları yıllar boyunca izleyerek üç, dört, beş, altı yaşına kadar dil gelişmeleriyle ilgili çeşitli özellikleri ölçmek, elde edilebilecek verileri sağlamak, gerekirse bunları grafik ve şemalar şeklinde göstermek gibi.
Zaman Kesiti: Aynı olay yada kişileri alıp yıldan yıla izlemek yerine, anı anda, her yaştaki değişik grupları alıp incelemek ve bunlar üzerindeki bulguları bir araya getirmek suretiyle değişik yaşların özelliklerini saptayabilme yolu izlenmektedir. Yukarıdaki örnek araştırmayı 2 yaşından bir grup, üç yaşından bir grup, 6 yaşından bir grup çocukla yürütmek ve bunları aynı çocuklardan elde etmiş gibi değerlendirme şeklinde.
D. Doğal Gözlem Bu yaklaşım başlangıçta antropologlar tarafından geliştirildi ve uygulandı. Bu tür çalışmalarda genelde bir toplum, bir kültür veya bir grup derinlemesine incelenmeye çalışılır.
Doğal Gözleme Örnek Çalışma Üniversitelerde kopya çekme nedenleri ve teknikleri Yöntem: Çalışmada doğal gözlem yaklaşım kullanılmıştır. Çalışmanın örneklemini, 1998-1999 öğretim yılında K.T.Ü. Fatih Eğitim Fakültesinde okuyan öğrenciler oluşturmuştur. Araştırmacılar da öğrenci olduğu için sınavlarla ilgili diğer öğrencilerin görüş ve düşüncelerini doğal ortamlarda mülakat yöntemiyle irdelemişlerdir. Ayrıca araştırmacılar katılımcı gözlemci yöntemini kullanarak, kendi sınavları sırasında kendi arkadaşlarının sınav süresindeki tavır ve davranışlarını bir dönem boyunca yapılan sınavlarda gözlemişlerdir. Mülakatlardan ve gözlemlerden elde edilen veriler, bulgular kopya çekme teknikleri ve nedenleri başlığı altında toplanmıştı. Üniversitelerde kopya çekme nedenleri ve teknikleri
E. TARİHİ YÖNTEM Kullanılışı yönünden tarihi yöntem ikiye ayrılır: 1- Tarihi yöntemin, tarih disiplininde, tarihçi tarafından kullanılması veya herhangi bir disiplinde araştırmacının, elindeki problemin çözümünü geçmiş zaman içindeki olay ve bilgilerde araması ve araştırmasını tamamen geçmişteki verilere dayaması durumudur. 2- İkinci durum ise her araştırmacının yaptığıdır. Her araştırma, konu ve probleminin bir geçmişi vardır. Araştırmacı konu ve problemle ilgili bu geçmişi incelemek zorundadır. Araştırmacının, ilgili kaynaklar ve yayınlar üzerinde yaptığı incelemelerde kullandığı yöntem, tarihi yöntemden başka bir şey değildir.
Tarihi kaynaklar iki genel gruba ayrılır. Bunlar, dökümanlar ve kalıntılardır. 1- Kalıntılar : Zamanın gerektirdiği doğal ve coğrafi kaynaklardır. 2- Dökümanlar : Yeni kuşağa geçmesi, muhafaza edilmesi için yazılmış, amaçlı ve kanıt olarak kullanılmaya yarayan kaynaklardır. İnsanlar tarafından fiziki objeler üzerinde bırakılmış izlenimlerdir. Yazı, resim, heykel, insan etkinliğini gösteren herhangi bir fiziki kaynak bir dokümandır.
2. İLİŞKİSEL ARAŞTIRMALAR İki veya daha çok sayıdaki değişken arasında birlikte değişim varlığını ve/veya derecesini belirlemeyi amaçlayan araştırma modellerdir. İlişkisel modellerin pek çok uygulama alanı vardır. Bu tür araştırmalara örnek olarak : Bireylerin zeka düzeyleri ile akademik başarı düzeyleri Sigara içme alışkanlığı ile akciğer kanserine yakalanma durumu Sosyo-ekonomik düzey ile ailedeki çocuk sayısı Eğitim düzeyi ile parti tercihleri
İlişkisel araştırmalar iki türlü yapılabilir. Korelasyon türü ilişki Karşılaştırma yolu ile elde edilen ilişkilerdir.
a- Korelasyonel Araştırmalar Korelasyon türü ilişki aramalarda değişkenlerin birlikte değişip değişmedikleri, birlikte bir değişme varsa, bunun nasıl olduğu öğrenilmeye çalışılır. Örneğin, öğrencilerin zeka ve akademik başarı düzeyleri arasındaki ilişki, böyle bir yaklaşımla belirlenebilir.
Bir araştırmada, ilişki arandığında, ortaya üç durum çıkar. 1. İki değişken arasında sistemli bir ilişki yoktur. 2. Değişkenler pozitif yönde ilişkilidir. 3. Değişkenler negatif yönde ilişkilidir.
b- Karşılaştırma Türü İlişkisel Araştırmalar * Karşılaştırma türü ilişkisel araştırmalarda bağımsız değişkene göre bağımlı değişkenin düzeylerinin karşılaştırılmasına dayanır. * Bağımsız değişkene göre gruplar oluşturulur, bağımlı değişkene göre aralarında bir farklılaşma olup olmadığına bakılır. Örneği: Cinsiyete göre, öğretmenlerin liderlik becerileri arasında fark olup olmadığının incelenmesi. *Karşılaştırmalı modelde, araştırmacı, doğal ortam içinde incelemelerde bulunduğundan, bulguların dış geçerlik olasılığı yüksektir.
3. DENEYSEL MODEL Bir araştırmada, değişkenler arasındaki sebep sonuç ilişkilerini ortaya çıkarmak için genelde deneysel yöntem kullanılır.