ÝÇÝNDEKÝLER 1. ÜNÝTE VÜCUDUMUZ BÝLMECESÝNÝ ÇÖZELÝM... 9 DESTEK VE HAREKET... 10 Ölçme ve Deðerlendirme... 17 Kazaným Deðerlendirme Testi - 1... 19 BÖLÜM 2 SOLUK ALIP VERME... 21 Ölçme ve Deðerlendirme... 26 Kazaným Deðerlendirme Testi - 2... 28 BÖLÜM 3 KANIN VÜCUTTA DOLAÞIMI... 30 BÖLÜM 4 EGZERSÝZ YAPALIM... 33 Ölçme ve Deðerlendirme... 36 Kazaným Deðerlendirme Testi - 3... 38 Ünite Deðerlendirme Testi... 40 2. ÜNÝTE MADDEYÝ TANIYALIM... 43 ÇEVREMÝZDE SAYISIZ MADDE VARDIR... 44 Ölçme ve Deðerlendirme... 51 Kazaným Deðerlendirme Testi - 1... 53 BÖLÜM 2 MADDENÝN HÂLLERÝ... 55 BÖLÜM 3 MADDENÝN ÖLÇÜLEBÝLÝR ÖZELLÝKLERÝ... 58 Ölçme ve Deðerlendirme... 62 Kazaným Deðerlendirme Testi - 2... 64 BÖLÜM 4 MADDENÝN DEÐÝÞÝMÝ... 66
BÖLÜM 5 MADDENÝN ISI ETKÝSÝYLE DEÐÝÞÝMÝ... 70 Ölçme ve Deðerlendirme... 73 Kazaným Deðerlendirme Testi - 3... 75 BÖLÜM 6 MADDELER DOÐADA KARIÞIK HÂLDE BULUNUR... 77 BÖLÜM 7 KARIÞIMLAR AYRILABÝLÝR MÝ?... 80 Ölçme ve Deðerlendirme... 83 Kazaným Deðerlendirme Testi - 4... 85 Ünite Deðerlendirme Testi... 87 Genel Tekrar Testi... 89 3. ÜNÝTE KUVVET VE HAREKET... 91 KUVVET VE HAREKET... 92 Ölçme ve Deðerlendirme... 101 Kazaným Deðerlendirme Testi... 103 Ünite Deðerlendirme Testi... 105 Genel Tekrar Testi... 107 4. ÜNÝTE IÞIK VE SES... 109 IÞIK...110 Ölçme ve Deðerlendirme... 118 Kazaným Deðerlendirme Testi - 1... 120 BÖLÜM 2 SES... 122 Ölçme ve Deðerlendirme... 130 Kazaným Deðerlendirme Testi - 2... 132 Ünite Deðerlendirme Testi... 134 Genel Tekrar Testi... 136
5. ÜNÝTE GEZEGENÝMÝZ DÜNYA... 139 DÜNYA MIZIN YAPISINI ÝNCELEYELÝM... 140 Ölçme ve Deðerlendirme... 146 Kazaným Deðerlendirme Testi - 1... 148 BÖLÜM 2 YER KABUÐUNDE NELER VAR? NELER YAÞANIYOR?... 150 Ölçme ve Deðerlendirme... 156 Kazaným Deðerlendirme Testi - 2... 158 Ünite Deðerlendirme Testi... 160 Genel Tekrar Testi... 162 6. ÜNÝTE CANLILAR DÜNYASINI GEZELÝM, TANIYALIM... 165 ÇEVREMÝZDEKÝ VARLIKLARI TANIYALIM... 166 Ölçme ve Deðerlendirme... 172 Kazaným Deðerlendirme Testi - 1... 174 BÖLÜM 2 YAÞADIÐIMIZ ÇEVRE... 176 Ölçme ve Deðerlendirme... 182 Kazaným Deðerlendirme Testi - 2... 184 Ünite Deðerlendirme Testi... 186 Genel Tekrar Testi... 188 7. ÜNÝTE YAÞAMIMIZDAKÝ ELEKTRÝK... 191 YAÞAMIMIZDAKÝ ELEKTRÝK... 192 Ölçme ve Deðerlendirme... 200 Kazaným Deðerlendirme Testi... 202 Ünite Deðerlendirme Testi... 204 Genel Tekrar Testi... 206 Cevap Anahtarý...209
BÖLÜM 1 DESTEK VE HAREKET Kazanýmlar Bu bölümde; Vücudumuzda sert bir yapýya sahip kemiklerden oluþan bir iskeletin olduðunu Ýskeletin temel kýsýmlarýný model veya þema üzerinde göstermeyi Vücudumuzdaki kemikleri þekillerine göre gruplandýrmayý ve bunlara ait örnekleri Gözlemlerim sonucunda kemikleri birbirine baðlayan eklemleri Ýskeletin ve kaslarýn vücuda birlikte þekil verdiðini Gözlemler yaparak, hareketi saðlayan kaslarýn iskelete baðlý olduðunu Kaslarýn lifli yapýsý sayesinde nasýl kasýlýp gevþediðini ve kemikleri nasýl hareket ettirdiðini Egzersiz ile kas ve kemik geliþimi arasýndaki iliþkiyi Ýskelet ve kas saðlýðýný olumsuz etkileyecek davranýþlarý öðreneceðim. 1. ÝSKELET Ýskeletin Yapýsý Vücudumuza genel þeklini veren ve destek saðlayan yapýya iskelet adý verilir. Ýskelet bir çadýrý ayakta tutan direkler ya da binalarýn yapýmýnda kullanýlan demirler gibidir. Ýskelet, sert ve dayanýklý yapýlar olan kemiklerin bir araya gelmesiyle oluþur. Ýskeletimizde birbirleriyle kaynaþmýþ veya eklem yapmýþ küçüklü büyüklü yaklaþýk 206 kemik vardýr. Ýnsan Ýskeletinde bulunan kemiklerden bazýlarý Kemikler, düþme ve çarpma gibi durumlarda kýrýlabilir. Kýrýlan kemiðin bulunduðu bölgeyi hareket ettirmek güçtür. Kýrýlan kemik alçýya alýnarak hareketsiz kalmasý ve kemiðin kaynaþmasý saðlanýr. Coþku Yayýnlarý Ýskeletin Kýsýmlarý Ýskeletimiz 4 temel kýsýmdan oluþmuþtur. Bunlar; kafatasý, göðüs kafesi, omurga, kollar ve bacaklardýr. 1. Kafatasý Kafatasý, yassý kemiklerden oluþur. Beyin, vücudumuzun en önemli organlarýndan biridir. Beyin, kafatasý içerisinde yer alýr. Kafatasý, en hassas organlarýmýzdan olan beynimizi korur. 2. Göðüs Kafesi Kaburga kemikleri ile göðüs kemikleri, göðüs kafesini oluþturur. Kaburga kemikleri saðda ve solda onikiþer tane kemikten oluþmuþtur. Göðüs kafesi, akciðerler ve kalbi korur. Soluk alýp vermeye yardýmcý olur. Kafatasý Göðüs kafesi 10
Destek ve Hareket 3. Omurga 4. Kollar ve Bacaklar Vücudumuzda boynumuzdan baþlayýp sýrtýmýz boyunca uzanan iskelet kýsmýdýr. Vücudumuzun üst kýsmýnýn aðýrlýðýný omurga taþýr. Hareketlerimizin birçoðunu kollar ve bacaklarýmýzla yaparýz. Vücudumuzun en uzun kemiði bacaklarýmýzda bulunur. Ýskeletin omurga kýsmý, "omur" adý verilen 33 tane kýsa kemikten oluþmuþtur. Omurga, S þeklindedir. Omur kemiklerinin S þeklinde bir eksen üzerinde dizilmesi, yükün eþit daðýtýlmasýný saðlar. Kollar Bacaklar Bacaklar, vücudun aðýrlýðýný taþýr. Yürürken alt ve üst bacak kemikleri vücuda destek saðlar. Omurga Kollar ve Bacaklar Kemik Çeþitleri: Vücudumuzaki kemikler þekillerine göre gruplandýrýlýr. Kemik çeþitleri; yassý kemik, uzun kemik ve kýsa kemiktir. Yassý Kemikle r: Yassý þekilli kemiklerd ir. Kafatasý ve göðüs kafesi yassý kemikle rden oluþur. Kemik Çeşitleri Yassı kemikler İskelet Kısımları Kafatası Uzun kemik r: Kol ve bauzun Kemikle mikler, uzun caklardaki ke n Bu kemikleri kemiklerdir. ha a d e göre boylarý enlerin uzundur. Göğüs kafesi Kollar Omurga Kısa kemikler Uzun kemikler Kýsa Kemikle r: El ve ayak bileklerinde ve omurgada ký sa kemikler bulunur. Bu kemiklerin boyl arý enlerinden kýsadýr. Bacaklar Kısa kemik Kemik çeþitleri ve iskelet kýsýmlarý 11
Destek ve Hareket 2. EKLEM 3. ÝSKELETÝN GÖREVLERÝ Ýnsanlar hergün yürümek, koþmak ve yemek yemek gibi birçok hareket yaparlar. Bu hareketlerin gerçekleþmesinde iskeletin de görevleri vardýr. Kemikler, eklemlerle bir araya gelir ve iskeletimizi oluþturur. Eklemler, iskelete hareketlilik saðlar. Bu sayede isleket, hareketlerimize yardýmcý olur. Ýnsan iskeleti, birçok kemiðin bir araya gelmesiyle oluþur. Ýskeletin bazý kýsýmlarý, içerisinde organlarý barýndýracak bir þekle sahiptir. Kalp, akciðer ve beyin gibi hayati organlar iskelet tarafýndan korunur. Anahtar Bilgi Ýskeletimizin kaslarla birlikte hareketi oluþturabilmesi için kemiklerin birleþme yerlerinin hareketli olmasý gerekir. Ýskeleti meydana getiren kemiklerin sert ve dayanýklý bir yapýya sahip olmasýnýn yararlarý vardýr. Kemiklerin bu özelliði insanlarýn dik durabilmesini ve destek saðlar. Kemiklerin birleþme yerlerine eklem adý verilir. Canlýlarýn sahip olduðu iskeletin þekli, genel görüntüsünün oluþmasýnda etkilidir. Eklem Omurga eklemlerinin hareketi sýnýrlýdýr. Coþku Yayýnlarý Eklem Kafatasý eklemleri hareketsizdir. Eklemler, hareketlerimizin gerçekleþmesinde görev alýr. Fakat eklemlerin tamamý hareketli deðildir. Hareketsiz ve hareketi sýnýrlý eklemler de vardýr. Örneðin; kafatasýnda bulunan eklemlerden çene eklemi hariç hepsi hareketsizdir. Omurga ve göðüs kafesini oluþturan kemikler arasýdaki eklemlerin hareketleri sýnýrlýdýr. Kol ve bacaklarýmýzdaki eklemler ise genellikle hareketli eklemlerdir. Eklem Ýnsan Ýskeleti Anahtar Bilgi Ýskeletimizin görevlerini aþaðýdaki gibi maddeler hâlinde sýralayabiliriz. 1. Vücudumuza genel þeklini verir. 2. Hareket etmemize yardýmcýdýr. 3. Vücudumuza destek olur. 4. Ýç organlarýmýzý korur. Kol ve bacaklarýmýzdaki kemiklerin çoðu hareketlidir. 12 5. Vücudumuzun dik durmasýný saðlar.
Destek ve Hareket Kas demetlerinin iki ucu, farklý iki kemiðe baðlanýr. 4. KASLARIN YAPISI VE GÖREVLERÝ Kaslar, kasýlýp gevþeme özelliðine sahiptir. Kaslar, kasýldýðýnda kýsalýr ve kalýnlaþýr. Gevþediklerinde ise uzayýp incelirler. Kas, iskeletimizin üzerini sararak iskeletin eklemlerle birlikte hareket etmesini saðlayan yapýdýr. Kaslarýn birbirini takip eden kasýlýp gevþemeleri, kaslarýn kýsalýp uzamasýný saðlar. Bu da kemiklerde hareket oluþturur. Vücudumuzun hareketini saðlayan kaslar, birçok ipliksi yapýnýn bir araya gelmesiyle oluþur. Bu ipliksi yapýlar bir araya gelerek kas lifini, birçok kas lifi bir araya gelerek kas demetlerini oluþturur. Bir kemiðin hareket etmesini iki kas grubu saðlar. Bu kaslardan biri kasýlýrken diðeri gevþer. Kas demetlerinin üzeri zarla çevrilidir. Kas demetleri, kemikleri birbirine baðlar. Coþku Yayýnlarý Kaslarýn kasýlýp gevþemesi, kemiklerin eklem bölgesinden hareket etmesini saðlar. Bunu kolumuzu hareket ettiren kaslarýn çalýþmasý üzerinde görebiliriz. Kas, gevþeyerek uzar ve incelir. Kas, kasýlarak kýsalýr ve kemiði kendine çeker. Kolumuzun iç tarafýnda bulunan pazý kaslarý kasýldýðýnda, kolumuzun dirsekten bükülmesini saðlar. Bu sýrada arka kol kaslarý gevþemiþ durumdadýr. Kaslarý kemiklere baðlayan yapýlar çok dayanýklýdýr. Bu yapýlarý kolumuzun iç kýsmýnda ve topuðumuzun üstünde fark edebiliriz. Merdivenden çýkmak, topa vurmak ve yürümek gibi hareketleri ayak ve bacaklakasý kemiðe rýmýzla yaparýz. Musluðu ve baðlayan yapý elektrik düðmesini açýp kapamayý, bardaðý aðzýmýza götürmeyi ise el ve kollarýmýzla yaparýz. Bu hareketler kemik, eklem ve kaslarýmýzýn uyum içinde çalýþmasýyla gerçekleþir. Arka kol kaslarý kasýlýp, pazý kaslarý gevþediðinde ise kol açýlarak düz duruma gelir. Pazý ve arka kol kasý birbirine zýt çalýþýrak kollarýmýzý hareket ettirir. Anahtar Bilgi Kaslarýmýzýn görevlerini aþaðýdaki gibi maddeler hâlinde sýralayabiliriz. 1. Ýskelet ile birlikte vücuda þekil verir. 2. Vücut ve organlarýn hareketini saðlar. 3. Soluk alýp vermeye yardýmcý olur. 13
Destek ve Hareket Kaldýramayacaðýmýz kadar aðýr yükleri kaldýrmak için kendimizi zorlamamalýyýz. Eðilip doðrulurken, bir eþya taþýrken ani hareketler yapmaktan kaçýnmalýyýz. 5. ÝSKELET VE KAS SAÐLIÐI Ýskelet ve kas saðlýðýnýn korunmasý için dikkat edilmesi gereken bazý durumlar vardýr. Ýskelet ve kas saðlýðýnýn korunmasý için saðlýklý ve dengeli beslenilmelidir. Kemiklerin ve kaslarýn geliþmesi ve güçlenmesi dengeli beslenmenin yanýsýra uygun egzersizlerle saðlanýr. Spor ve egzersiz sýrasýnda solunum, kan dolaþým hýzý ve vücuttaki enerji tüketimi artar. Bu olaylar sýrasýnda vücuda daha çok oksijen alýnýr. Et, süt, peynir, yoðurt, sebze ve meyvelerde kemik ve kaslarýn geliþmesi için gerekli olan besinler vardýr. Bu besinlerden günlük belirli miktarlarda tüketilmelidir. Ýskeletin saðlýðýnýn bozulmamasý ve görevlerini tam yapabilmesi için duruþ ve oturuþ biçimlerine dikkat edilmelidir. Sýrada dik oturulmalýdýr. Ayakta dururken ve otururken vücut doðru konumda tutulmalýdýr. Coþku Yayýnlarý Ýskelet ve kas saðlýðýnýn korunmasý için beslenmeye dikkat edilmelidir. Spor ve egzersiz, iskelet ve kaslarýn güçlenmesini saðlar. Spor yaparken öðretmenlenimizin ya da antrenörün tavsiyelerini dinlemeliyiz. Isýnma hareketleri yaptýktan sonra egzersizlere geçmeliyiz. Doðru oturuþ þekli Yanlýþ oturuþ þekli Özellikle geliþme çaðýndaki çocuklarýn hatalý duruþ, oturuþ ve yürüyüþleri, iskeletlerinde þekil bozukluðuna sebep olabilir. Bundan dolayý dik yürünmelidir. Ýskelet þeklinin bozulmasýna sebep olmayacak yataklar kullanýlmalýdýr. Güneþ ýþýðýnýn, kemiklerin geliþimine olumlu katkýsý vardýr. Aþýrý olmamamak kaydýyla kemiklerin geliþimi ve iskeletin saðlýðý için güneþ ýþýðýndan yararlanýlmalýdýr. 14 Anahtar Bilgi Ýskelet ve kas saðlýðýmýzla ilgili olarak özetle þunlarý söyleyebiliriz: 1. Dengeli ve yeterli beslenmeliyiz. 2. Düzenli egzersiz yapmalýyýz. 3. Sýramýzda yazý yazarken, kitap okurken dik oturmalýyýz. 4. Ani hareketlerden kaçýnmalýyýz. 5. Çok yorucu ve kaslarý zorlayýcý hareketler yapmamalýyýz.
Destek ve Hareket Örnek - 1 Örnek - 2 Aþaðýdaki etkinliklerden hangisi, iskeletimizde geliþme veya þekil bozukluðuna neden olmaz? I Yukarýda resmi verilen kemik çeþitleri aþaðýdakilerden hangisinde doðru eþleþtirilmiþtir? I II A) Uzun Kýsa B) Kýsa Uzun C) Yassý Uzun D) Kýsa Yassý Ýnsan vücudundaki kemikler þekillerine göre gruplandýrýlýr. Þekilde I numara ile gösterilen kemik omur kemiðidir. II numara ile gösterilen alt çene kemiðidir. Omur (I) kýsa, alt çene (II) yassý kemiktir. Cevap D dir. II Coþku Yayýnlarý A) Öðrencilerin hatalý oturuþ ve duruþ sergilemesi B) Okul çantasý taþýma, eðilip kalkma ve eþya taþýma sýrasýnda, ani hareketler yapýlmasý C) Geliþme çaðýndaki çocuklarýn yeterli ve dengeli beslenmesi D) Isýnma hareketi yapmadan, aðýr egzersizler yapýlmasý Geliþme çaðýndaki çocuklar ve diðer bireyler, vücut saðlýðýný korumak için yeterli ve dengeli beslenmelidir. Ayrýca iskelet ve kaslarýn geliþimi için de beslenme çok önemlidir. C de verilen doðru, diðerleri yanlýþ davranýþlardýr. Cevap C dir. Sýra Sizde - 1 I. Kafatasý II. Kaburga III. Omurga Yukarýda verilenlerden hangileri, yassý kemiklerden oluþur? BB A) Yalnýz I B) I ve II C) I ve III D) II ve III Sýra Sizde - 2 Vücudumuzdaki destek ve hareket yapýlarýyla ilgili olarak; I. Kas: Lifli yapýdadýr ve hareketi saðlar. II. Kemik: Ýskeleti oluþturan sert yapýdýr. III. Eklem: Bazý kemiklerin hareketine imkân saðlayan birleþme yeridir. açýklamalarýndan hangileri doðrudur? DD A) Yalnýz I B) I ve II C) I ve III D) I, II ve III Cevap... dir. Cevap... dir. 15
Destek ve Hareket Örnek - 3 Örnek - 4 Kaslarý meydana getiren ipliksi yapýlar vardýr. Bu ipliksi yapýlara...i... adý verilir. Bu yapýlar bir araya gelerek...ii... ni oluþturur. Yukarýdaki paragrafta boþ býrakýlarak numaralandýrýlmýþ yerleri, aþaðýda verilen seçeneklerden hangisi doðru olarak tamamlar? Bir sporcunun topa vurma aný, yukarýdaki þekilde gösterilmiþtir. Sporcunun bu etkinliðiyle ilgili olarak, aþaðýdakilerden hangisi yanlýþtýr? A) Kaslar, bacak kemiklerinin hareketini saðlar. B) Kaslarýn çalýþmasýný kemikler kontrol eder. C) Eklemler, iskeletin bükülmesini saðlar. D) Kemikler ayaðýn topa vurmasýnda rol oynar. Kaslar, kemik ve eklemlerle birlikte çalýþarak hareketi saðlar. Ancak kaslarýn kontrolünü kemikler deðil, beyin ve benzeri organlar yapar. Cevap B dir. Coþku Yayýnlarý I II A) Kas lifi Kas demeti B) Eklem Göðüs kafesi C) Eklem Kaburga kemikleri D) Kas demeti Kas lifi Kaslarý oluþturan ipliksi yapýlara, kas lifi (I) adý verilir. Kas liflerinin bir araya gelemesiyle kas demetleri (II) oluþur. Sýra Sizde - 4 Cevap A dýr. Sýra Sizde - 3 I. Ýskelet, iç organlarýmýzý korur. II. Kafatasý, kýsa kemiklerden oluþur. III. Kaslar, lifli bir yapýya sahiptir. IV. Omurga, uzun kemiklerinden oluþur. Yukarýda verilen bilgilerden hangileri yanlýþtýr? DD A) I ve II B) II ve III C) I ve IV D) II ve IV Beynimiz...X... adý verilen yapý içinde bulunur....y... kemiklerden oluþan bu yapý, beynin dýþ etkilerden korunmasýný saðlar. Kol ve bacaklarýmýzda...z... kemikler bulunur. Ýskeletimizle ilgili yukarýdaki metinde, boþ býrakýlan yerlere gelecek kavramlar, hangisinde doðru eþleþtirilmiþtir? DD X Y Z A) Kaburga Uzun Kýsa B) Göðüs kafesi Uzun Yassý C) Kafatasý Kýsa Yassý D) Kafatasý Yassý Uzun Cevap... dir. Cevap... dir. 16
Destek ve Hareket Kazaným Pekiþtirme - 1 Aþaðýda verilen cümleleri, kelimelerden uygun olanlarýyla tamamlayýnýz. omurlar kas demeti göðüs kafesi eklem egzersiz kramp 1. Bazý iç organlarýmýzý... korur. 2. Yapýlan... yaþa ve bünyeye uygun olmalýdýr. 3. Kemiklerin birleþtiði yere... adý verilir. 4. Kas liflerinin bir araya gelmesiyle... oluþur. 5. Kaslara aþýrý yüklenme sonucu... oluþabilir. 6.... kýsa kemiktir. Kazaným Pekiþtirme - 2 Aþaðýda verilen sorularýn cevaplarýný bulmacadaki yerlerine yazýnýz. 7 8 10 1 2 9 4 3 6 1. Kas liflerinin bir araya gelerek oluþturduðu yapý 2. Ýskeletle birlikte vücudun hareketini saðlayan yapý 3. Omurganýn ortasýndaki boþlukta bulunur. 4. Kemiklerin birbirine baðlandýðý yer 5. Omurgayý oluþturan kemiklerin adý 5 6. Vücudumuzun dik durmasýný saðlayan ve kemiklerden oluþan yapý 7. Kaslarý meydana getiren ipliksi yapýlarýn adý 8. 33 tane omur kemiðinden oluþur. 9. Kaslara aþýrý yüklenme sonucu oluþabilen rahatsýzlýk 10. Bacakta aðýrlýklý olarak bulunan kemik çeþidi 17