TR9800014 TAEK 1 ÇALIŞMA RAPORU TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU 29-1

TR9800014 TAEK 1 ÇALIŞMA RAPORU TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU 29-1

ÖNSÖZ Türkiye Atom Enerjisi Kurumu'nda 1992 yılında başlatılan yeni yapılanma, altyapı eksikliklerinin süratle giderilmesi, çalışma düzeniyle ilgili yeni girişimlerin tamamlanıp uygulamaya aktarılmasına yönelik çalışmalar 1995 yılında da aynı tempo ile sürdürülmüştür. Kurum faaliyetlerinin yönlendirilmesi için aşağıda belirtilen temel hususlar gözönüne alınmıştır. Kurum'un yapısal durumunda gözlenen boşlukların ortadan kaldırılması, Altyapı eksikliklerinin Kurum genelinde dengeli bir şekilde giderilmesi, Kurum faaliyetlerinin belirli bir sistematik içerisinde yürütülmesi amacıyla kısa ve uzun vadeli hedefleri içeren bir "Çalışma Programı"nın hazırlanması, Elemanların verimli ve huzurlu bir şekilde faaliyetlerini yürütebilmeleri için gerekli önlemlerin alınması, Eleman ihtiyacının karşılanması için girişimlerde bulunulması, Başkanlık bünyesinde ve Bağlı Kuruluşlarda dinamik bir yönetim anlayışının sağlanması. Kuşkusuz, tüm bu faaliyetler, ancak bütün TAEK çalışanlarının samimi, inançlı ve özverili çabalarıyla gerçekleştirilme şansına sahipti. Bu konularda beklentiler hemen hemen eksiksiz bir şekilde yerine getirilmiştir. Bu, Kurum açısından kıvançla vurgulanacak örnek bir davranış olmuştur. Daha somut gösterge teşkil edeceği cihetle, 1995 yılı faaliyetlerden bazılarına dair kısa bilgileri aktarmak istiyoruz. Kurum genelinde altyapı eksikliklerinin giderilmesi, yeni girişimlerin başlatılması hususunda 1992 yılında başlatılan yatırım hamlesi 1995 yılında da aynı hızla devam etmiş, yatırım ödenekleri planlı bir şekilde kullanılmıştır. 1994 yılı ile 1995 yılı arasında toplam eleman sayısı 688'den 700'e yükselmiş; teknik eleman ve araştırıcı olarak çalışanların sayısal artışı ise 11 olmuştur. 1995 yılında A+G çalışmaları, radyasyon sağlığı ve güvenliği kapsamında yer alan analiz, ölçüm, dozimetri, denetim faaliyetleri; radyoizotop ve radyofarmasötik üretimleri; endüstriyel uygulamalar, mevzuat hazırlıkları; ulusal ve uluslararası düzeyde gerçekleştirilen bilimsel ve teknik toplantılar; yayın ve enformasyon faaliyetlerinde gözlenen gelilşmeler memnuniyet verici bir tabloyu ortaya çıkarmıştır. Halkımızın radyasyon güvenliğinin sağlanması amacıyla Türkiye genelinde kurulan Radyasyon Erken Uyarı Sistemi Ağı (RESA) yardımıyla radyasyon güvenliğini ülke düzeyine yayma çalışmaları sürdürülmektedir. Şu anda ülke çapunda 32 istasyon kurulmuş olup sürekli radyasyon ölçümleri yapılmaktadır. ANAEM'de UAEA ve UNDP'nin katkılarıyla kurulan "Gama Işınlama Tesisi " hizmete devam etmiştir. Kurum genelinde bilgisayar kullanımı, yurt içi ve yurt dışı iletişim için gerekli altyapının büyük bölümü temin edilmiştir. UAEA ve OECD/NEA ile ilişkilerimiz geliştirilmiş, UAEA nezdinde temsil ağırlığımız artmaya başlamıştır.

Türkiye enerji açığını gelecekte ancak nükleer enerji ile kapatılabileceğinin bilincinde olarak nükleer enerji üretimine yönelik araştırma çalışmalarına hız vermiştir. Bu nedenle, Kurumumuzun son yıllarda başlattığı "Nükleer Reaktör ve Teknolojisi" yatırım projesi ile çeşitli reaktör tiplerinin değerlendirilmesi, seçim yapılması, yeterli insan gücü ve bilgi potansiyelinin temini konularındaki çalışmalarına devam edilmiştir. Kurum'un 1995-1996 dönemini kapsayan " Çalışma Programı " nın, tüm birimlerin katkısıyla hazırlanıp yürürlüğe konulması ise, geleceğe yönelik asli faaliyetlerden belki de en önemlisi hüviyetini taşımaktadır. Bu uygulamanın geliştirilip süreklilik kazanması ise kuşkusuz sadece TAEK açısından değil, ülkemiz için de bir büyük kazanç olacaktır. Özetle ifade etmek gerekirse, 1995 yılındaki faaliyetler Kurum'un geleceğine güven duymamızı sağlamıştır. Bu konuda tüm TAEK elemanlarının gayretleri ve katkıları takdire şayandır. Kendilerini kutlar, gayretlerinin devam edeceği inancı ile saygılar sunarım.. Prof.Dr.Yalçın SANALAN Başkan

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU (TAEK) Başkan BaşkanYrd. Başkan Yrd. Başkan Yrd. : Prof. Dr. Yalçın S AN ALAN : Erol BARUTÇUGİL : Doğan ÖNER (20.08.1995'e kadar) : T.Ümit ERDİL KURUMUN GÖREVLERİ -Atom enerjisinin ülke yararına kullanılmasını sağlamak üzere temci ilke ve politikaları belirlemek, bu konudaki plan ve programları yaparak Başbakandın onayına sunmak, -Ülkenin atom enerjisinden yararlanmasını mümkün kılacak her türlü araşlırma,geliştirme ve çalışmayı yapmak ve yaptırmak; bu alanda yapılacak çalışmaları koordinc ve teşvik etmek, -Nükleer hammaddeler ve nükleer alanda kullanılan her türlü stratejik maddelerle ilgili çeşitli işlemlerde uyulacak genel esasları saptamak, -Araştırma ve eğitim merkezleri, laboratuvarlar, tesisler kurup işletmek, ülkenin nükleer teknolojiye girebilmesi amacıyla çalışmalar yapmak, -Radyoizotop üretme, kalite kontrolü, ölçme, değerlendirme ve dağıtma tesisleri kurmak ve işletmek, -Radyoaktif madde ve radyasyon cihazları bulunduran ve kullananlara lisans vermek ve bunları denetlemek; radyoaktif artıklarla ilgili çalışmalar yapmak, -Nükleer reaktör ve nükleer yakıl çevrimi tesislerine yer seçimi, inşaat, işletme ile ilgili izin ve lisans vermek gerekli denetimleri yapmak, çevre güvenliğini sağlamak, -Atom enerjisi ile ilgili ulusal ve uluslararası kuruluşlarla işbirliği yapmak, -Nükleer alanda eleman yetiştirilmesine dair çalışmaları yürütmek. -Atom enerjisi alanında kamuoyunu aydınlatmak, -Nükleer alanda ulusal ve uluslararası hukuk çalışmalarını yürütmek, mevzuat hazırlamak.

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU'NUN ORGANLARI Kurumun organları şunlardır: 1- Atom Enerjisi Komisyonu 2- Danışına Kurulu 3- İhtisas Daireleri 4- Bağlı Kuruluşlar ATOM ENERJİSİ KOMİSYONU VE GÖREVLERİ Atom Enerjisi Komisyonu (AEK) TAEK Başkanı'nın Başkanlığında Başkan Yardımcıları, Milli Savunma, Dışişleri, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlıklarından birer üye ile nükleer alanda eğitim, öğretim ve araştırma yapan dört öğretim üyesinden oluşur. Atom Enerjisi Komisyonu'nun görevleri. Kunım'un çalışma ilkelerini ve programlarını saptamak, bütçe taslağını onaylamak, nükleer alanla ilgili mevzuatı hazırlamak, Kunım'un yıllık programını oluşturmak, Kvırvım'vın gelişen ihtiyaçlara göre organizasyon ve kadrolarına ilişkin düzenlemeleri yapmak ve bu tüm faaliyetleri Başbakan'a sunmaktır. KOMİSYON ÜYELERİ Yük.Müh.Bnb Ömer Faruk ÖZKÖK ( Milli Savunma Bak.) ( 28 Mayıs 1995'e kadar) Dr.Yük.Müh.Tuğgen.Oktay ALINAK ( Milli Savunma Bak.) ( 29 Mayıs 1995'den itibaren) Büyükelçi Günaltay ŞIBAY ( Dışişleri Bak.) ( 29 Mayıs 1995'den itibaren) Dr. Mustafa TURHAN ( Enerji ve Tabi Kay.Bak.) Prof.Dr. Hasbi YAVUZ ( İTÜ. Nük.Ener.Enst.) Prof.Dr. Güngör YENER ( Ege Üniv.Nük.BiI.Enst.Miid.) Prof.Dr. Mehmet AKTAŞ ( Ankara Üniv.) Prof.Dr. Selahattin ÖZDEMİR ( ODTÜ)

DANİŞMA KURULU Danışma Kurulu, nükleer alanda çalışan öğretim üyeleri ve ilgili kuruluşlardaki uzmanlar arasından seçilen üyelerden oluşur. AEK tarafından havale edilen konulan inceleyip sonuç ve önerileri bildirmek üzere yılda en az bir kere toplantıya çağrılan Danışma Kurukı'na Kurum Başkanı başkanlık eder. Danışma Kurulu üyeleri belirlenen üyeler arasından, Başbakan onayı ile 3 yıl süreyle görevlendirilir. 1995 YILI TAEK DANIŞMA KURULU ÜYELERİ Dr. Nadi ÖZDAMAR Dr. Utku SAĞDIK Y.Müh.Alb. Hüseyin ÖZERİ Güngör BOZKURT Prof.Dr. Ersin İSTANBULLUOĞLU Ccmalctlin PALA Doç. Dr. Kemal GÜLEÇ Aytaç BİLGİÇ Aksel ÜLKER Prof.Dr. Eres SÖYLEMEZ Prof.Dr. Cihan ÖZMUTLU Doç.Dr. Kutlan ÖZKER Prof.Dr. Atilla AYDINLI Prof.Dr. A.Nezihi BİLGE Prof.Dr. Güngör YENER Prof.Dr. Şinasi ELLİALTİOĞLU Prof.Dr. Orhan YESİN Prof.Dr. Osman KADİROĞLU Prof.Dr. Nejat AYBERS Prof.Dr. Ahmed Yüksel ÖZEMRE Prof.Dr. Fahri DOMANİÇ Prof.Dr. Atilla ÖZMEN Prof.Dr. Uğur BÜĞET Pror.Dr. Turan B. ENGİNOL Doç.Tbp.Bnb. Hikmet BAYHAN ( Sağlık Bak. Ankara Onk.Hast.) ( MTA Genci Müd.) ( Milli Sav.Bak.ARGE) (TEKNük.Sant.) ( Tarım ve Köyişlcri Bak.) ( Enerji ve Tabii Kaynaklar Bak.) ( DPT Müsteşarlığı) ( Çevre Bakanlığı) ( Dışişleri Bakanlığı) ( TÜBİTAK-SAGE) ( Uludağ Üniversitesi) ( İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fak.) ( Bilkcnl Üniversitesi) (İTÜ. Nük.Ener.Enst.) (E.Ü. Nük.Bilim. Enst.) ( ODTÜ) ( ODTÜ) ( Haccllcpc Üniv.) ( TAEK Eski Başkanı) ( TAEK Eski Başkanı) ( TAEK Eski Genel Sekreteri) ( TAEK Eski Başkanı) ( Gaziantep Üniv.) ( Boğaziçi Üniv.) ( GATA)

IHTISAS DAIRELERININ FAALIYETLERI Araştırma-Geliştirnıe Koordinasyon Dairesi Radyasyon Sağlığı ve Güvenliği Dairesi Nükleer Güvenlik Dairesi Teknoloji Dairesi İdari ve Mali İşler Dairesi

ARAŞTIRMA - GELİŞTİRME KOORDİNASYON DAİRESİ Nükleer enerji ile ilgili etüt, proje, nükleer teknik uygulama, radyoizotop üretimi, uluslararası ilişkiler, eğitim, yayın, halkla ilişkiler ve tercüme hizmetleri gibi görevlerin yürütülmesini ve takibini yapar. İÇ VE DIŞ TEKNİK YARDIMLAR YATIRIM PROJELERİ A) TAEK DESTEKLİ PROJELER TAEK tarafından Proje Destekleme Yönetmeliği hükümleri kapsamında 1982 yılından beri çeşitli nükleer alanlarda 38 proje desteklenmiştir. 1995 yılma ait 1 proje de dahil olmak üzere proje desteği olarak 950.000.000.-TL ödenmiştir, 2 projeye ise ayni yardım yapılmıştır. B) UAEA DESTEKLİ PROJELER a) Teknik Yardım Projeleri Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı Teknik İşbirliği Programı çerçevesinde yürütülen 1995 yılı projeleri ve destek dağılımları Tablo-1'de belirtilmektedir. b) Araştırına Kontratları Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı tarafından üye ülkelerde yürütülen ve atom enerjisinin barışçıl amaçlarla kullanımını öngören araştırma geliştirme ve uygulama çalışmalarına ilişkin TAEK bünyesindeki projeler ve sağlanan destek miktarları Tablo-2'de verilmektedir. Buna ilaveten ilgili Üniversite ve Kamu Kuruluşları tarafından da 1995 yılında Ajans desteği ile yaklaşık ondört araştırma projesi yürütülmektedir. c) DPT Destekli Yatırım Projeleri Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı ve 1995 yılı Yatırım Programında öngörülen hedefler doğrultusunda hazırlanarak yürütülen projeler Tablo-3'dc görülmektedir. Yatırım Projeleri harcama miktarı 1995 Yılı TAEK bütçesinin % 22'sini oluşturmuştur.

TABLO - 1 : 1995 YILI TEKNİK YARDIM PROJELERİ NUMARASI PROJE ADI UZMAN CİHAZ BURS TOPLAM $ TUR/2/011 TUR/2/012 TUR/2/013 TUR/4/019 Cyclotron Facility Pollution Investigation of Küçükçekmccc Lake Region Production of Radiopharmaccutical Kits Nuclear Fuel Development 5697.95 48973.90 11895.37 66567.22 8483.13 22739.56 31222.69 8214.29 8214.29 TUR/4/020 Planning of The Infrastructure 32167.76 61231.17 66599.28 159998.21 for The NP Program in TURKEY TUR/4/021 Improvement of Research Reactor Utilization 38969.00 696.39 46665.39 TUR/4/022 Technical Support lor an Electron Beam Facility 4470.00 382.60 9852.6 TUR/5/015 Pesticide Residues in Food and 8860.00 8912.46 14535.26 32307.72 Environment TUR/5/017 TUR/5/018 Rinderpest Scromonitoring Rinderpest Surveillance 3820.00 2093.24 730.20 6643.44 1816.75 11284.91-13101.66 TUR/5/019 TUR/7/004 TUR/8/012 TUR/8/013 Immunoassay Techniques for 1043.85 Improving Cattle Production Sterilization of Medical Products High Dose Dosimctry 5150.52 Study of Lakes Using Isotope Techniques 2508.88 19255.01 22807.74 3468.44 3433.81 6902.25 9815.22 30243.14 45208.88 14903.53 35912.00 50815.53 TUR/9/011 Strengthening of Radiation Protection Infrastructure 3425.66 39645.76 19834.59 62906.01 TUR/9/012 Centre for Treatment and 699.66 Diagnosis of Radiation Exposure 699.66 TOPLAM 75635.28 264546.41 23731.94 563913.63

TO «ra TABLO 2-1995 YILI TAEK BÜNYESİNDEKİ ARAŞTIRMA KONTRATLARI KONT.NO. PROJE ADI SÜRE ($)TOPLAM TUR 8143 Breeding for High Yield and Oil Content 94-96 5.000 and Oil Quality of Spring Rapesecd Varieties by Induced Mutation TUR 6888 The Correlation of Changes in 92-95 20.000 Productivity with Certain Metabolites in Blood of Dairy Cows Fed Crop Residues TUR 9054 Development and Validation of Puriııc 95 8.000 Excretion Technique for Measuring Microbial Protein Supply for Indigenous Dairy Cattle and Their Crosses TUR 8162 Measurement of Pesticide Residues 94-96 8.000 in Agricultural Products TUR 7779 Determination of Max./Min. Ratio 95-96 10.000 of Absorbed Dose of Dried Figs TUR 8503 Validation of IBM PC Interfacing with 95-96 7.000 Gamma Cameras and Appropriate Application Software for Data Processing of Clinical Studies TUR 7412 A Spherical Tokamak Employing 93-96 12.000 Magnetically Driven Plasma Guns TUR 8588 Topological Spcctroscopic and 95-96 5.000 Chromalographic Investigation of Stability of Polymers Under Irradiation TUR 8413 Comparative Assesmcnt of Electricity 93-96 7.500 Generation Alternatives of Turkey TUR 7475 Transfer or 137Ccsium from Soil 93-96 9.800 to Tea and Thyme Leaves TUR 5662 Seismic Data from Turkey for the 89-96 14.000 Siting and Site Rc-evaluation of Nuclear Facilities TUR 8748 Evaluation of Different Fronted Fuel 95-96 5.000 Cycle Options in Accordance with Nuclear Energy Production TUR 8627 Fuel Modelling at Extended Burnup 95-99 (FUMEX) TUR 6783 Development of Carrier Usage for 91-96 15.000 the Treatment of Radioactive Effluent 7

TABLO 3-1995 YILI YATIRIM PROJELERİ BAŞ.-BİTİŞ PROJE NO PROJE ADI TARİHİ 93K120050 Toryum Araştırmaları Etüdü 1993-95 94K120140 Yerli Sanayinin Nükleer 1994-95 Tcknolijiyc Uygulanabilirliği Etüdü YÜRÜTÜLDÜĞÜ YER Ankara-İstanbul Ankara-İstanbul 1995 YILI HARCAMASI 374.000.- 33.645.000.- 89K120180 Nükleer Reaktör Teknolojisi 1989-95 90K120150 Malzeme Üretim Teknolojisi 1990-95 Geliştirme 93K120090 Tahribatstz Test 1993-95 Laboratuvarlarının Geliştirilmesi 93K120100 Radyasyon Teknolojisi ve 1993-95 Nükleer Analiz Yöntemlerinin Uygulanması 89K120190 Araştırma Merkezlerinin 1989-96 Fiziksel Güvenliğinin Sağlanması Ankara-İstanbul 2.365.501.000. Ankara-İstanbul 5.868.529.890- îstanbul 4.137.027.684.- Ankara-tstanbul 2.215.885.928.- Ankara-İstanbııl 1.448.313.423.- 90K120240 Türkiye Ekosisteminde Radyolojik Ölçümler ve Radyasyon Güvenliği 1990-97 Ankara-İstanbul 4.008.382.939.- 91K120170 Başkanlık Hizmet Binası 1991-97 Ankara 65.672.002.000. 91 Kİ 20200 Hızlandırıcı 1991-97 Ankara - 92K120130 Yeni Nükleer Araştırma ve Uygulama 1992-97 Ankara-İstanbul 958.186.725. 93K120110 ÇNAEM Alt Yapı İslahı ve Tadili 1993-96 İstanbul 87.143.000 93 K120120 TR-2 Reaktörünün Modernizasyonu ve Otomasyonu 1993-96 İstanbul 512.322.000. 94K120160 ANAEM Alt Yapı Geliştirme 1994-96 Ankara 278.149.000.- 95Kİ20170 95K120180 Büyük Onarım Yeni Yakıt Temini 1995-95 Ankara-İstanbul 3.481.857.000.- 1995-96 İstanbul 20.034.000. TOPLAM (TL) 91.087.353.589.-

EĞİTİM FAALİYETLERİ Yurtiçi Eğitim Faaliyetleri TAEK Hizmetiçi Eğitim Programı kapsamında yıl içinde genel ve ihtisas konularında kurs, konferans ve seminer gibi eğitim faaliyetleri düzenlenmiş, Kurum dışı personelin de bu faaliyetlerden yararlanması sağlanmıştır. Milli Eğitim Bakanlığı Erkek Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü'ndcn gelen staj talebi üzerine 1995 yılı içinde 54 üniversite öğrencisine Kurumumuza bağlı Merkezlerde staj yapma imkanı sağlanmıştır. Gerçekleştirilen başlıca eğitim kurslarının konulan aşağıdaki gibidir. Radyokimyasal Analiz Radyografi Seviye 1 Ultrasonik Seviye I Windows ve MS-Word 6.0 Windows 3.0 Bilgisayar Endüstride Rad.Stcrilizasyonda Kalite Kont. ve Kalite Temini Nükleer Spcktroskopidc İleri Ölçüm ve Analiz Teknikleri ÇNAEM ÇNAEM ÇNAEM TEKNOLOJİ DAİ. İD.MALİ.İŞ.DAİ İD.MALİ.İŞ.DAİ. ANAEM ANAEM Yurtdışı Eğitim Faaliyetleri UAEA ve ülke hükümetlerince sağlanan yurtdışı imkanlarını kullanarak 26 TAEK elemanı Kurum amaçlarına yönelik konularda yurtdışında kısa ve uzun süreli eğitim görmüşlerdir. ULUSLARARASI NÜKLEER ENFORMASYON SİSTEMLERİ (INIS) Nükleer alanda Türkiye'de yayınlanan 12 adet dokümanın künye, özet ve anahtar kelimeleri IN1S tarafından belirlenen kurallara göre hazırlanıp, INIS sekretcryasına gönderilmiştir. Araştırıcılarımızın yurtdışından talep ellikleri dokümanlar temin edilerek istifadelerine sunulmuştur. Yabancı araştırıcılar tarafından ülkemiz araştırıcılarının yaptıkları çalışmalarla ilgili doküman talepleri temin edilip ilgili yerlere gönderilmiştir. Yurtiçinde yapılan seminer ve toplantılara katılarak INIS'in kullanıcılara duyurulabilmesi sağlanmıştır.

RADYASYON SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ DAİRESİ Türkiye Ekosisteminde Radyolojik Ölçümler ve Radyasyon Güvenliği, projesi kapsamında, 1996 yılından başlamak üzere, DPT'na "Türkiye Radyasyon Güvenliği ve Çevre Radyoaktivitesi İzleme ve Değerlendirme (TURİD)" isimli proje taslağı sunulmuştur. Otomasyona Uygun Radyasyon Erckcn Uyarı Sistemi Ağı (RESA) İstasyonu Tasarımı ve Geliştirilmesi amacıyla RESA Çalışma Gnıbu'nun 16 Şubat 1995 tarihinde Ankara Radyasyon Sağlığı ve Güvenliği Daircsi'ndc (RSGD) gerçekleştirdiği toplantıda projenin çerçevesi ve yapılması gerekenler belirlenmiştir. Bu toplantıda proje koordinatörlüğünün RSGD tarafından, çalışmaların ise ANAEM ve ÇNAEM nükleer Elektronik Bölümleri tarafından yürütülmesine karar verilmiştir. Ayrıca dozimetri hizmetleri yanında aşağıdaki hizmetler de yerine getirilmiştir. Kontrol edilen tıbbi cihaz sayısı : 101 Verilen kullanma ve bulundurma lisans sayısı : 54 Kontrol edilen toplam 31.3 Ci aktivitcli kaynak sayısı : 311 İthal izni verilen toplam 1188 Ci aktivitcli kaynak sayısı : 128 Dağıtılan yıllık TLD sayısı : 3000 Radyasyon Güvenliği Tiızüğüncc verilen ithal izin sayısı : 2100 Yıl sonu itibari ile hizmet veren RESA istasyonu sayısı : 32 Verilen ithal-ihraç izin sayısı : 5600 Analiz edilen numune sayısı : 2500 NÜKLEER GÜVENLİK DAİRESİ Nükleer Tesislerin Yer Seçiminde Sismik Veri Toplanması konulu projede, yapılan çalışmaların sonunda hazırlanan nihai rapor, incelenmek üzere UAEA'ya gönderilmiştir. Koruma Kabı Boyutunun Reaktör Davranışına Etkisi konulu projede, Kanada ile yapılan işbirliği anlaşması çerçevesinde analizlerde kullanılacak PRESCON bilgisayar programının gelmesi bcklcnilmişliı. TR-2 reaktörü ile ilgili çeşitli kaza senaryoları için RELAP5 MODI ve COBRAIH-C for research reactors bilgisayar programları ile analizler yapılmaya başlanmıştır ve çalışmalar devam etmektedir. TEKNOLOJİ DAİRESİ "Toryum Araştırmaları Etüdü" konulu proje kapsamında, TAEK, MTA, ETİBANK, Ege Üniversitesi - Nükleer Bilimler Enstitüsü "Toryum" ile ilgili ellerinde bulunan dokümanların listelerini birbirlerine iletmişlerdir. Yerli Sanayinin Nükleer Teknolojiye Uygulanabilirliği Etüdü projesi kapsamında; "Nükleer Tesislerde Kalite Güvencesi ve Denetim Yönetmeliği" ISO 9000 Kalite Standartları gözönünc alınarak yeniden düzenlenmiştir. Belgelendirmeye esas alınan Türk Standartları ve Üretici Firmalar tespit edilmiştir. Nükleer tesis komponcnllcrinin klasifiyc edilmesi kriterleri ve bunlarla ilgili kod ve standartlar tespit ve temin edilmiştir. TSE ile işbirliği protokolü hazırlanmış, ayrıca Üretim Teknolojisi ve Kalite Bilgi Formu hazır hale getirilmiştir. 10

İDARİ VE MALİ İŞLER DAİRESİ PERSONEL Kurumun kadroları 2690 sayılı Kanun ekinde 939 memur olarak belirlenmiştir. 2690 Sayılı Kuruluş Kanununa göre Kurum Personeli esas olarak 657 sayılı Kanuna tabi bulunmaktadır. Ayrıca aynı Kanunun 12. maddesinde belirtilen unvanlı kadrolarda sözleşmeli personel çalıştırabileceği hükme bağlanmış olup, bu personele istekleri halinde 5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanunu Hükümlerinin uygulanabileceği belirtilmiştir. Ayrıca 2547 sayılı kanunun 38. maddesine göre Kurum Başkanı dahil 5 kişi istihdam edilmektedir. Kurumumuzda sınıflarına göre 1995 yılında çalışan personelin adedi ve % oranı aşağıda gösterilmiştir. SINIF Teknik Hizmetler Genel İdare Hizmetleri Yardımcı Hizmetler Sağlık Hizmetleri Avukatlık Hizmetleri TOPLAM ADEDİ 383 238 47 31 1 700 % 54.7 34.0 6.7 4.4 0.1 100 y i \ \ ilip AY.H S«ai* «* 0- ^V:::::-::::::-,^H^,:-:::- u GSH 1 II 1 1 34.1 Y. R75C BÜTÇE TAEK Bütçesi, Başbakanlık Bütçesi içinde "Bağımsız Bütçe" niteliğinde olup, transfer tertibinde yer alır. Kurumun gelirleri: a) Her yıl Başbakanlık Bütçesine TAEK adına konacak ödeneklerden, b) Kuruma yapılacak ve kunımca kabul edilecek her lürlü iç ve dış yardımlar ile bağış ve vasiyetlerden, c) Mal ve hizmet üretimi gelirlerinden meydana gelir.

Kurumun giderleri: Cari yatırım ve transfer harcamalar olarak belirlenmiştir. TAEK 1995 Mali yılı bütçe ödeneği toplam 411.064.000.000.- TL olarak kanunlaşmış ve 1994 yılı ödeneğine göre % 57 oranında artış göstermiştir. 1995 Yılı Bütçesinde, 1- Personel Ödeneği 2- Cari Ödenekler 3- Yatırımlar+Transfcr Ödeneği %63 %15 %22 22X 15K 63K a Personel Ödeneği Cari Ödenekler ıs Tranrfer+Vatn ni ar MEVZUAT VE HUKUK FAALİYETLERİ " Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Artırma, Eksiltme ve İhale Yönetmeliğine Bir Madde İlave Edilmesi Hakkında Yönetmelik" 26.12.1995 tarih ve 22505 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. " Nükleer Tesislerde Kalite Güvencesi ve Denetim Yönetim Yönetmeliği " ISO 9000 Kalite Standartları gözönüne alınarak yeniden düzenlenerek Başkanlık Makamına sunulmuştur. NÜKLEER HESAPLAMALAR VE TASARIM GRUBU Farklı elektrik enerjisi üretim seçeneklerinin ve stratejilerinin karşılaştırılarak değerlendirilmesi amacıyla yürütülen Data Base and Methodologies for Comperative Assessment of Different Energy Sources for Electricity Generation (DECADES) projesi kapsamında Türkiye'de var olan ve kurulacak olan güç santrallan için teknik, ekonomik ve çevresel bilgileri kapsayan bir veri tabanı oluşturulmuştur. Veri tabanı, DECADES yazılımına aktarılmış, daha sonra da Türkiye elektrik enerjisi arz ve talebi için geliştirilen senaryoların DECADES yazılımları ile karşılaştırılması sağlanmıştır. Sonuçlar analiz edilmiştir. Nükleer reaktörlerin düşük güçte ve soğuk kapalı durumda iken maruz kalabilecekleri geçici durum doğrultusunda, UMCP düzeneği RELAP5 ile modcllcnerek artık ısı çekme 12

sisteminin kaybı kazası incelenmiş, yoğuşma ve yoğuşmada havanın etkisi üzerine UCB'dc yapılmış deneylere dayalı fiziksel model RELAP5"e eklenerek MIT'dc yapılmış deneylerle de sınanmışlır. ODTÜ'de kurulucak deneysel düzeneğin tasarımı, imalat ve kısmi montajı ile ölçüm sistemlerinin kalibrasyonu tamamlanmıştır. Arlık ısı çekme sistemi kaybı ile ilgili ISP-38 kapsamında BETHSY deney düzeneğinin ve yapılan deneyin verileri elde edilmiştir. İleri Isıl Reaktörlerin Isıl-Hidrolik Analizleri doğrultusunda, Japonya'da kurulu bulunan ve PNC tarafından işletilen Güvenlik Deneyleri Düzeneği'nin RELAP5 ile modellcnmesi gerçekleştirilmiştir. Ciddi Kazalar lsıl-hidroliğinin, Deney Destekli Hesaplamalarla araştırılması amacıyla, deney düzeneklerinin gerçek santral ile ilişkilcndirilmcsi modellerinin incelenmesi tamamlanmıştır. Bütünsel deney düzeneklerinin ölçcklcndirmc modellerinin ve bunların pratikteki uygulamalarının değerlendirilmesi kapsamında, bileşen ölçckicndirmcsindc temci kuramsal çalışmalar gözden geçirilmiş, bütünsel düzeneklerin döngü ölçcklcndirmcsi incelemesi tamamlanmıştır. Kendiliğinden Güvenli Kaynar Sulu Reaktör Tasarımının Kaza Durumlanndaki Davranışlarının RELAP5/MOD3 Kodu ile İncelenmesi Projesi kapsamında, Sistemin RELAP5 modeli hazırlanmış ve kararlı durum parametreleri RELAP5 hesaplamaları ile belirlenmiş, sistem için fiziksel model sınaması tamamlanmıştır. OECD/NEA Veri Bankasından alınmış ve eldeki bilgisayarlara uyarlanması tamamlanmış olan W1MS-D4 kodunun deneysel verilerle, PHWR ve PWR örnek yanma hesaplarıyla karşılaştırılması yapılmış, WIMS-E kodunun yüklenmesi çalışmaları devam etmektedir. SP N VC SGF Yöntemlerinin ANISN/PC Koduna Uyarlanması doğrultusunda, tek enerji ve düzlem geometri parçacık transport problemlerinin çözümü için yeni analitik vc duyarlı sayısal yöntemler geliştirilmesine devam edilmiştir. CPM2 vc W1MS-D4 Kodlarının Karşılaştırılması projesi kapsamında, CPM2 kodunun vc gerekli verilerin (Library) İnternet aracılığı ile Michigan Üniversitesinden kopyası alınmakla birlikte kodun DEC iş istasyonu için derlenmesi mümkün olmadığından çalışmalar durdurulmuştur. Gerçek Zamanlı Modüler 2. Devre Modeli projesi kapsamında, öngörülen modüler yapı yazılım gerektirdiğinden alımların yapılması beklenmektedir. Operatör Destekleme Sistemleri doğrultusunda gerekli olan Yapay Zeka Programlama dili tespit edilmiştir. Reaktör Gücünün Adaptif Sistemlerle Kontrolü doğrultusunda, modclleme çalışmaları tamamlanmış, etkin kesitlerin hesaplanması için yazılımlar hazırlanmıştır. İşlem Kontrol Sistemlerinin Belirsizlikler Altında Güvenirlik ve Güvenlik Analizi projesi kapsamında, projenin taslağı çıkarılmış vc alınacak PSA programlarının hazırlanması üzerinde çalışılmıştır. 13

BAĞLI KURULUŞ FAALİYETLERİ Çekmece Nükleer Araştırına ve Eğitim Merkezi (ÇNAEM) Ankara Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi (ANAEM) Lalahan Hayvan Sağlığı Nükleer Araştırına Enstitüsü (LIISNAE) 14

ÇEKMECE NÜKLEER ARAŞTIRMA VE EĞİTİM MERKEZİ NÜKLEER YAKİT TEKNOLOJİSİ BÖLÜMÜ İndirgenmiş UO 2 tozlarından değişik sıcaklıklarda (1000, 900, 800,700 ve 600 C) pasivasyon gazı (CO 2 ) geçirilerek, O/U oranına etkisi incelenmiştir. 700 C'dcn sonra O/U oranının arttığı, dolayısıyla uygun ortam sağlamadığı görülmüştür. UO 2 tozlan eleme-öğütme kullanılarak presleme için hazırlanmıştır. Bu tozların genel karakteristikleri BET yöntemiyle yüzey alanı ölçümü, TGA ile O/U oranı ölçümü yapılarak belirlenmiştir. Proses standartlaştırma maksatlı olarak UO 2 tozları 16 mm çaplı kalıpla basılarak hanı peletler hazırlanmıştır. 5 Haziran 1995 günü başlayan sintcrlcmc kampanyası aralıksız 7 gün sürmüştür. Bu kampanyada 4'er kişilik 3 grup vardiyalı olarak görev yapmıştır. Hazırlanmış olan UO 2 peletleri ile (U,Th)O2 ve (U,Gd)O 2 karışık pclctleri sintcrlcnmişlir.yapılan ilk yoğunluk değerlendirmeleri UO 2 sinterleme işleminin başarılı bir şekilde tamamlandığını göstermiştir. Saf UO 2 pclellcri ortalama teorik yoğunluğun % 97'sine ulaşmıştır. UO 2 peletlerinde daha önce görülen çatlamaların da bu kampanyada % 5'in altında olduğu görülmüştür. Saf TI1O2 peletlerinde teorik yoğunluğun % 92'sine erişilmiştir. Karışımlarda ise karışım oranına bağlı olarak değişmekle beraber teorik yoğunluğun % 95'ine erişilmektedir. Haziran ayındaki kampanyada sinterlenmiş olan pclctlcrdcn numune olarak ayrılmış olanlarının mikro yapı incelemeleri devam etmektedir. Bu pelellerin parlatma, mikroskop allında film çekme işlemleri yapılacak ve görüntü analiz cihazında tane boyutu dağılımları incelenecektir. Değişik oranlarda (% 5,% 10,% 20,% 40,% 50,% 60,% 80 ve % 90) UO 2 içeren (U,Th,)O 2+x karışık oksit tozları ve % 5 ve % 10 oranlarında Gd 2 O 3 içeren U0 2 -Gd 2 0 3 karışık oksitleri hazırlanmıştır. Bu tozlar, bilyalı karıştırmaya tabi tutularak homojenize edilmiş ve preslemeye hazır duruma getirilmiştir. İnceleme maksatlı olarak hazırlanan değişik oranlardaki bu UO 2 +ThO 2 toz karışımları 13 mm çaplı kalıpda preslenerek ham peletler elde edilmiştir. ENDÜSTRİYEL UYGULAMA BÖLÜMÜ Tahribalsız Test Laboraluvarlarında 202 adet radyografik ve 63 adet ultrasonik işlem yapılmış. 1 adet endüstri kuruluşuna danışmanlık hizmeti verilmiştir. Ülke çapında çevresel radyoaktivite ölçümlerinin sistematik olarak yapılması ile ilgili 25 örnek alına yeri seçilmiş ve örnek alma yöntemleri ile yapılacak analizler belirlenmiştir. Denizlerin Radyoaktif ve Kimyasal Kirlenmesinde Alglerin ve Diğer Organizmaların Önemi konulu proje kapsamında, Karadcniz"dcn toplanan sediment ve alg örneklerinden ışınlama ve sayımları yapılan 23 adedinde Sm, As, La, Ce, Th, Cd, Fc, Co, Zn, Sb, Sc, v.b. elementlerin anal izi eri lam anı lanın ışt ir. Sezyum-137 Radyonüklidinin Topraklan Çay Bitkisine Geçişinde Transfer Faktörünün Belirlenmesi amacıyla Karadeniz Bölgesinden getirilen çay ve çayın yetiştiği toprak örneklerinde NAA yöntemi ile element, DA sayımı ile de radyoaktivite analizleri yapılmıştır. 15

Küçükçekmece Gölü'ndcn alınan sediment, koral ve diğer bazı göl organizmalarında element analizlerine (Br, As, U, Th, Fe, Zn, Co, Se, Sb, v.b.) devam edilmiş ve sonuçlar örnek toplama istasyonlarına göre değerlendirilmiştir. NÜKLEER MÜHENDİSLİK BÖLÜMÜ Nükleer Reaktör Teknolojisi konulu proje kapsamında, demet yakıtlarla yüklenmesi yönünde beliren isteğe göre 7, 19 ve 37 çubuklu yakıt elemanları için latis hesapları yapılıp minimum kritik kütle ve boyutlar tesbit edilmiştir. 37 çubuklu elemanlarla hesaplara devam edilmektedir. Halen reflektörlü reaktör hesabı yapılmaktadır. Deprem, kömür işletmelerindeki iş kazaları ve trafik kazaları hakkında bir miktar data temin edilmiştir. Bu datanın kısmen analizi yapılmıştır. Araştırma Reaktörlerinde Deneysel Isıl-Hidrolik Çalışmalar kapsamında yakıt plakaları monte edilmiştir. Tcrmoçifilerin kontrolları yapılarak cevap eğrileri yeniden elde edilmiştir. Plakaların izolesiz ve kısmen izoleli çalışmaları tetkik edilmiş olup, deneme çalışmaları yapılmaktadır. RELAP5/MOD1 sistem kodu VAX sisteminde işler duruma getirilerek 2 luplıı bir PWR reaktörü için LOFA kazası etüdü yapılmıştır. Güç reaktörleri güvenliği için Screm'li ve Screm'siz geçici rejim kaza analizlerinin incelenmesine başlanmıştır. LEOPARD-MCRAC-COBRAAl kodlarının modüler hale getirilmesi ve simülasyon için gerekli görsel etkileri oluşturan C programları tamamlanmıştır, sistem bu haliyle PWR reaktörlerine tatbik edilir dununda olup UNIX platformunda çalışır haldedir. Aynı sisteme LEOPARD yerine WIMSD/4 kodu entegre edilerek, sistem daha esnek ve diğer tip reaktörlere de tatbik edilebilir hale getirilmeye başlanmıştır. WIMSD-4 spektnım kodu ile CITATION yanma difüzyon kodları modüler hale gctirilmiştir.sonuçlar PWR ALMARAZ güç reaktöründen elde edilen deneysel verilerle karşılaştırmıştır. Aynı hesapların 3 boyutlu nodal hesap yöntemiyle yapılmasına başlanmıştır. Kalp içinde çubuk güçlerinin hesaplanması için geliştirilen algoritmanın test edilmesine devanı edilmektedir. TR-2 reaktörünün 13. çevrimi için çeşitli kalp yüklemeleri etüd edilerek en uygun olanı (C13K) tesbit edilmiş ve reaktör bölümünün yüklediği kalp (C13AD) ile hem deneysel olarak, hem de hesap sonucu bulunarak karşılaştırmıştır. TR-2 reaktöründe üretilen Tc-99m ve 1-131 izotoplarının verimini arttırmak üzere çeşitli kalp dizaynları incelenmiştir. TR-2 reaktörünün ilk 13. çevrimi için güvenlik analizi ile ilgili çeşitli kaza senaryoları üzerinde çalışılmaktadır. NÜKLEER ELEKTRONİK BÖLÜMÜ NEB.211 "Dose-Rate Meter" cihazından 14 adet üretim gerçekleştirilmiş olup, bunlardan 4 adedi TAEK içinde kullanıma sunulmuş, 4 adedi özel firmalara satılmıştır. Ayrıca bu cihazın üretiminde kullanılmak üzere 50 adet cihaz kutusu ve 25 adet elektronik devre kartı üretilerek montaja hazır hale getirilmiştir. Geliştirilmesine başlanılan NEB.214 "Arca Monitor" cihazı üzerinde yapılan çalışmalar sonucunda, cihazın prototipinde iyileştirmeler yapılmış ve bu cihazlardan 8 adet üretim bitirilmiştir. 16

ÇNAEM Sağlık Fiziği Bölümü için, NEB.222, "Radon Counting System"geliştirilmiştir. Sistem Nal sintilatör dedektörü ile çalışmakla, istenilen sayma süresi cihaz üzerinden set edilmekte, süre sonunda elde edilen sayım dijital olarak görüntülenmektedir. ÇNAEM Nükleer Elektronik Bölümünün geliştirilip üretimini üstlendiği, uzak istasyonda çalışacak olan "Akıllı Prop" için, ön hazırlık yapılarak, genel özellikler taslağı hazırlanmıştır. "Akıllı Prop'lın yazılımı üzerindeki çalışmalar sürdürülmüş ve genel yazılım algoritması hazırlanmıştır. Ayrıca, donanımda kullanılacak elektronik devre elemanları seçilmiş ve bu malzemelerin elektronik özellikleri incelenerek, kullanım için hazırlık yapılmıştır. Buna paralel olarak, probun içine konulacağı kutunun hazırlanması için çalışmalar başlatılmıştır. RADYOİZOTOP VE RADYOFARMASÖTİK BÖLÜMÜ Nükleer Tıp Uygulamalarında kullanılan Tc-99m Radyoizotopunun yedek üretim hücresi yenilenerek tekrar üretime sokulmuştur. Üretimin devam ettiği ana hücre (Tc-99m) daha steril üretim sağlamak için yeniden dizayn edilerek gerekli ilaveler yapılmak üzere bakıma alınmıştır. Gamagrafi cihazlarında kullanılmış İr-192 kaynaklarının boşaltıldığı sıcak hücre yeniden düzelenerek faaliyete geçirilmiştir. Fisyon ürünü molibden den üretilecek olan Tc-99m radyoizotopuna ait jeneratör üretim hücresi tamamlanarak aktif ve inaktif ön denemeler yapılmış ve meydana gelen aksaklıklar giderilmiştir. Solvent cxtraksiyon yöntemiyle elde edilen 254548 mci Tc-99m radyoizotopu nükleer Up uygulamalarında kullanan çeşitli kuruluşlara teslim edilmiştir. 82 adet her biri 1500 mci toplam 123.000 mci lik MoO 3 ışınlanarak ilgili kuruluşa teslim edilmiştir. 22 adet toplam 571.000 MCi İr-192 çeşitli kuruluşlara ait uygulamalarda kullanılan cihazlara yerleştirilmiştir. TAEK ve ODTÜ başta olmak üzere çeşitli kuruluşlarda çalışan araştırıcılara ait bir çok numunenin ışınlamaları sağlanmıştır. Liyofilizc killerde periyodik olarak radyokimyasal ve kimyasal kalite kontrol çalışmaları sürdürülmüştür. Yeni üretilen kitlede ilgili biyolojik dağılım çalışmaları yapılmıştır. 750 şişelik MDP kili üretilmiştir. Ayrıca 150 şişelik DTPA, 100 şişelik PYP ve 100 şişelik DMSA killeri üretilerek çeşitli Nükleer Tıp kuruluşlarına tanıtım amacıyla gönderilmiştir. İkinci jenerasyon Tc-kitlerinden ECD(bcyin ajanı), MAG-3 (böbrek ajanı) ve HMPAO (beyin ajanı) maddelerinin sentez çalışmalarının çeşitli kademeleri gcrçeklcşlirilmiştir.mibi (kalp ajanı) ve MAG-3, liyofilize kit formunda üretilmiş ve radyokimyasal kalite kontrol ve deney hayvanlarında organ dağılımı çalışmaları yapılmıştır. FİZİK BÖLÜMÜ? H(d,n) 4 He Nötron Enerji Spcktrumunıın Çift Kristal Yöntemi ile Belirlenmesi projesi kapsamında, deneylerde kullanılacak I'k2'lik plastik ve 2'k2" lik sıvı sintilasyon dcdcklöılcri hazırlanmış, SAMES T-400'nün hedef bölgesinde kullanılacak olan deneysel düzenek kurulmuş, uçuş süresi (Timc-of-flighl) ölçümlerinin gerektirdiği elektronik birimler deney için hazırlanmış 17

ve test edilmişlerdir. İlk ölçümler başarıyla gerçekleştirilmiş ve deney sonuçlarının analizi için gerekli olan etkileşmeli bilgisayar programı geliştirilmiş ve ölçüm sonuçları değerlendirilerek, nötron üreten hedeften 23 lik bir açıyla çıkan nötronların spektnımu 0.5-15 MeV enerji bölgesinde belirlenmiştir. Sames J-15 Nötron jeneratörünün yeniden kazanılması için, tüm parçaları elden geçirilip gerekli bakım ve onarımları yapıldıktan sonra montajları yapılmıştır. Hızlandırıcı ünitesinin kumanda kabini ile elektriksel bağlantısı kurularak vakum pompaları devreye sokulmuştur. Yapılan çalışmalar, mevcut iyon pompası ile sistemin gerekli vakum koşullarına getirilcbildiğini, ancak iyon kaynağının devreye girmesi halinde yüksek hüzmc akımlarında iyon pompasının "gaz yükünü" kaldıramadığını göstermiştir. (n,xn) (x=3,4) tcpkilcşinılcrini incelemek amacıyla (N-Z)'i 5 ile 43 arasındaki çekirdeklerin çeşitli enerji aralıklarında (n,3n) tepkileşim kesiti değerlerine ait, deneysel ve çeşitli yöntemlerle hesaplanan değerleri toplanmış, derlenen bu verilerin nükleer parametreler gözönüne alınarak sistematiğinin yapılması için incelenmesine devam edilmiştir. 13-15 MeV Nötron Enerji Aralığında Nükleer Veri Ölçümleri projesi kapsamında, 5I V, 45 Ca, 44 Sc izotopları için 13.6-14.9 MeV nötron enerji aralığında altı değişik değerde (n,a) tepkileşim kesitleri ölçülmüştür. Ayrıca, kendi olanaklarımızla üretilmeğe çalışılan "Hızlı Örnek Transfer Sistemi" yapımı çalışmaları sürdürülmüştür. Işmlama-anı (in-bcam) Nölron-Gama Spektroskopisi Sisteminin Geliştirilmesi ve d-li Reaksiyonlarının İncelenmesi projesi ile ilgili olarak hedef odası ve ilgili aksesuarlarının yapımları bitirilmiş, vakum testleri yapılmış ve yarı-ilctkcn dedektörler sistem üzerine takılarak performansları deney şartlarında incelenmiştir. LİF hedefi taşıyacak olan Al foil ve dedektörleri koruyucu olarak kullanılacak olan Al kaplanmış Mylar için alfa taneciklerinin özgül enerji kayıpları ölçülmüştür. Testler sonucu istenilen standardlara ulaşıldığı görülmüş ve sistem SAMES J-25 hızlandırıcısına bağlanmıştır. Mermerlerin Zırhlama Etkinliğinin Araştırılması kapsamında, gama ışınlarının saçılmalarının açıya bağlı olarak incelenmesi amacıyla çeşitli standart gama kaynaklan kullanılarak çeşitli kalınlıklarda mermer, alüminyum ve beton için 0=0 da ölçümler tamamlanmış ve sonuçların analizlerine başlanmıştır. RADYOBİYOLOJI BOLUMU Türkiye Ekosistcminde Radyockolojik Ölçümler ve Radyasyon Güvenliği projesi kapsamında, 15 istasyondan değişik katmanlardan alınan toprak örneklerinde gama izotopik sayımlar ve çeşitli Kuruluşlar tarafından gönderilen kül, kömür, toprak, çakıl, kil örneklerinde uranyum, toryum ve doğal radyonüklid analizleri yapılmıştır. Çeşitli deniz organizmalarında (midye, deniz salyangozu, patella, macroalg gibi organizmalarda) 137 Cs, 24l 6<; Am, Zn ve IIOm Ag gibi radyonüklidlerin (double-tracer yöntem kullanılarak) birikimleri ve dcpıırasyonları araştırılmıştır. Diğer taraftan, doğal şartlar altında Çcrnobil kaynaklı '"Cs'nin biyokineliği ile ilgili elde edilen bulgulardan midye ve liken ile karayosunu örneklerine ait sonuçlar alnınıştır. Radyokimyasal analizler: Kırgızistan'da maden arama ve Netaş telefon santralinde görev yapmakta olan Türk Mühendisleri Çin Halk Cıımluıriycli'nin Lob-Nor Poligonunda yapmakta oldukları Nükleer silah denemelerinden dolayı çalıştıkları bölgede herhangi bir konlaminasyon 18

olup olmadığını Icsbil ctınck amacı ile göndermiş oldukları çeşitli çevre örneklerinde radyokimyasal analizler yapılmış ve getirilen örneklerde nükleer silah denemelerinden dolayı bir radyoaktif konlaminasyon olmadığı saptanmıştır. STFA Kalite Ekspertiz Gözetim Şirketinde film çekiminde görevli 7 kişiye ait kan örneklerinde kromozom aberasyon analizi yapılmış ve 0.17-0.2 IGy biyolojik doz tcsbil edilmiştir. Karadeniz'de yaşayan Deniz Memelileri üzerinde ekolojik ve kimyasal araştırmalar ve Karadeniz çevre örneklerinin radyoaktivite analizleri ile ilgili interkalibrasyon çalışmaları yapılmıştır. Karadeniz ve Boğaziçi'nden toplanan örneklerde eser element ve gama izolopik analizlere devam edilmiştir. Çanakkale yöresinden getirilen kekikler ÇNAEM'dc hazırlanan deney sahasına ve pot'lara dikilmiştir. ÇNAEM'dc hazırlanan ve l3-t Cs ilave ettiğimiz sahada proje dışında bazı bitkilerde de (ayçiçeği, biber, domates, semizotu, vb.) Iranfscr faktörlerini saplamak için ekim yapılmıştır. Rize'deki deney sahamızın 1.sürgün örnekleri alınmış.ayrıca Çcrnobirden konlanıinc olan Rize-Pazar toprağı ÇNAEM'e transfer edilmiş ve başka çevre örnekleri de getirilmiştir. SAĞLIK FİZİĞİ BÖLÜMÜ ÇNAEM TR-1 Reaktörü ile radyasyon ve radyoaktif maddelerle çalışılan bütün laboraluvarların günlük, haftalık ve aylık pcriyodlar halinde radyasyon ve kontaminasyon denetimleri yapılmıştır. Türkiye'nin Batı Bölgesinde olmak üzere İstanbul içinde 46, İstanbul dışındaki il ve ilçelerde 22 olmak üzere toplam 68 kuruluştaki 141 adet radyasyon yayan cihazın radyasyon denetimleri yapılmıştır. Çeşitli kuruluşlarca ithal edilen toplanı radyoaktivitesi 8.75 TBq olan 963 paket çeşitli radyoaktif maddenin gümrük kontrolü yapılarak yurda girmesine, toplam radyoaktivitesi 40.3 TBq olan 3 paket radyoaktif maddenin yurt dışına gönderilmesine izin verilmiştir. ÇNAEM havasının partikül radyoaktivitesi günlük olarak, çevreden alınan su örneklerinin radyoaktiviteleri ise aylık dönemler halinde ölçülmüştür. Çeşitli kuruluşlar tarafından gönderilen içme suyu, kaplıca suyu ve maden suyu örneklerinin radyoaktivite analizleri yapılmıştır. Türkiye çapında "Evlerde Radon Ölçümü Projesi" ' ne devam edilmiştir. Mersin ve K.Maraş illerinden gelen 250 adet radon detektörünün laboraluvar işlemleriyle mikroskopik okumaları yapılmıştır. Türkiye'de yapıda kullanılan malzemelerin radyoaktivite konsantrasyonları hakkında dala elde etmek amacıyla başlatılan proje kapsamında mermer, çimento, beton, kül gibi örneklerin analizleri yapılmıştır. 662 Kuruluşta çalışan 4340 kişiye film dozimetri hizmeti verilmiştir. Toplam 14799 adet film kullanılmış, 503 adet film taşıyıcısı verilmiştir. 10631 adet film develope edilip doz değerlendirilmesi yapılmıştır. 19

Radyoterapi merkezlerine ait tedavi düzeyli dozimetre ile iyon odasının Co-60 ve çeşitli X-ışını enerjilerinde kalibrasyonları yapılmıştır. Ayrıca askeri ve diğer kuruluşlara ait taşınır radyasyon ölçerlerin kalibrasyonu yapılmıştır. Personel dozimetride kullanılan cep dozimetresinin sızdırmazlık testi ile kalibrasyonları, ÇNAEM ve ANAEM dozimetre filmlerinin değişik dozlarda kalibrasyonları yapılmıştır. SSDL'dc bulunan standard dozimctrclcrin sızıntı ve kaynak kontrolları yapılmış, kalibrasyon faktörleri lest edilmiştir. Ayrıca, İzmir Üniversitesi Tıp Fakültesi Radyasyon Onkolojisi Anabilim Dalı ile Antalya Onkoloji Merkezinde radyasyon ve kalite kontrol denetimleri yapılmıştır. Küçükçckmece Gölü'nden çeşitli istasyonlardan değişik zamanlarda alınan su örneklerinin toplam beta ve alfa radyoaktivite konsantrasyonları tayin edilmiştir.göl suyunun toplam bela radyoaktivite konsantrasyonu, içme suyu için ulusal ve uluslararası tavsiye sınırının üstünde ancak maksimum müsaade edilen radyoaktivite konsantrasyonu sınırının altında olduğu tesbit edilmiştir. Tavsiye edilen sınırın üstünde olmasına sebep gölün Marmara denizine bir kanalla bağlı olmasından kaynaklanmaktadır. Çünkü deniz suyunda çözülmüş potasyum tuzları içinde bulunan doğal Potasyum-40 radyonükliti kanalla gölün suyuna karışarak suyun toplam beta radyoaktivite konsantrasyonunu yükseltmektedir. Tcrmolumincsan Dozimetre (TLD) yapımı için kimyasal bileşik ve diğer maddelerin Termolumincsan (TL) özelliklerinin incelenmesi için temin edilen kiremit ve tuğla örnekleri toz haline getirilerek elenmiş ve tane büyüklüğü belirlenmiştir. Bu toz 400 C bir saat ve 80 C 16 saat annilasyon yapılmıştır. Kiremit ve tuğla içinde bulunan kuars'ın gösterdiği TL özellikleri incelenerek düşük dozlarda kalibrasyon eğrisi elde etmek için çalışmalar sürdürülmüştür. KİMYA BÖLÜMÜ Küçükçckmece Gölifndc çeşitli istasyonlardan alınan su örneklerinde ağır ve loksik metal (Cd, Pb, Cr, Cu, Co, Ni, Zn, Fc, Mn, Ag, Mg, K) analizleri AAS yöntemi ile yapılmıştır. Ayrıca ph, Biyolojik Oksijen İhtiyacı (BOİ), Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ), Çözünmüş Oksijen (ÇO) ve Amonyak Azotu (NH 3 _N) tayinleri yapılmıştır, örneklerdeki klorlu pestisit kalıntıları ise Gaz Kromatografisi yöntemi ile tayin edilmiştir. Yapılan analizlerin sonuçları, gölde Pb, Cd, Co ve Ni kirliliğinin zamanla arttığını, KOİ ve BOİ değerlerinin yüksek olduğunu ve bazı istasyonlarda da pcslisit kirliliğinin bulunduğunu göstermektedir. Halkalı Çöplüğü gölclindcn alınan su örneklerinde ph değerleri ölçülmüş ve AAS yöntemiyle toplam çözünmüş metal (Pb, Co, Cu, Ni, Ag, Co, Mn, Zn) tayinleri yapılmıştır. Çeşitli reaksiyon şartlarında sentez edilen poliakrilamidlerin molekül ağırlık dağılımları Yüksek Basınçlı Sıvı Kromatografisi (HPLC) ile analiz edilmiştir. Molekül ağırlık dağılımı dar olan polimerlerin elde edilmesine imkan sağlayan optimum reaksiyon şartlan tayin edilmiştir. Infra-red ve kondüktometrik litrasyon ölçümleri ile elde edilen polimerlerin uç grupları incelenmiştir. Ayrıca, poliakrilik asit (PAA), poli 4- \inil piridin, poli 4-vinil piridin-sclil bromüretil bromür, poli 4-vinil piridin-etil bromür polimerleri sentez edilmiş ve belirli molekül ağırlığında polimerlerin elde edilmesi için fraksiyonlama işlemi uygulanmıştır. Polimerlerin sudaki çözeltisine ph=7.0'dc değişik oranlarda Cu 2+ ilave edilmiş ve en uygun polimer-metal ikili komplcksi;ikili komplekse de Bovine Serum Albumine (BSA) ilave edilerek üçlü polimcr-mctal-prolcin kompleksi hazırlanmıştır. Polimer ve komplekslerinin sulu çözeltileri Co-60 y-ışınları ile değişik doz ve doz hızlarında ışınlanmış, ışınlanan ve ışınlanmayan örnekler spektrofotometri ve HPLC yöntemleri ile incelenmiştir. 20

Gecikmiş nötron sayım sisteminde impuls sayıcısından alınan düzensiz taban yansımalarının minimuma indirilebilmesi ve kontrol altına alınabilmesi için çalışmalar yapılmıştır. Ayrıca gecikmiş nötron sayım sisteminde kullanılan analiz programının Epson-486 DX bilgisayarında çalışacak bir yazılımı için çalışmalara devam edilmiştir Kayaçlarda uranyum ve toryum analizleri yapılmıştır. Mevcut standart örneklerin dışında hazırlanan yapay standart örnekler de kullanılarak düşük miktarda uranyum içeren silikallı kayaç örneklerinin gecikmiş nötron sayım tekniği ile analizlenmesi konusunda ayrıntılı bir çalışma yapılmış ve ayrıca uranyum konsantrasyonu bilinen örneklerde U-235 oranının tayin yöntemi belirlenmiştir. Bu arada IAEA ile mukayeseli çalışmalar için IAEA-326 ve 327 örneklerinin uranyum analizleri yapılmıştır. Belirli Ağır Metal, Radyonüklil ve Ağır Metallerin Sulardan Giderilmesi projesi kapsamında, bitümlü şist çeşitli ön işlemlerden geçirilerek adsorban olarak kullanıma hazır hale getirilmiştir. 10-500 ppm konsantrasyon aralığmdaki fenol çözeltileri oda sıcaklığında I g adsorbanla çeşitli sürelerde çalkalanarak, adsorpsiyonım zamanla değişimi incelenmiştir. Optimum zaman saptandıktan sonra 30 C ve 50"C sıcaklıklarda denemeler yapılarak adsorpsiyonun sıcaklığa bağımlılığı araştırılmıştır. Her iki sıcaklık için datalar Langmuir ve Freundlich denklemlerine uygulanmıştır. Langmuir izolemi dcnklemiyle daha yüksek bir korelasyon katsayısı elde edilmiştir. Ayrıca adsorpsiyon ısısı hesaplanarak adsorpsiyonun endotermik olduğu saptanmıştır. Metal alaşım oksitleri, seramik ve camların TLD olarak kullanılması amacıyla temin edilen çeşitli alüminyum alaşımları clcktrokimvasal yöntemle oksitlendirilmişim. Bu alaşım oksitleri CuO, ZnO ve A1 2 O 3 tozları ile birlikte aııhilc edildikten sonra Co-60 gama kaynağında ışınlanmış ve herbirinin temıolüminesan (TL) karakteristikleri incelenmiştir. Ayrıca, örneklerdeki TL sönümlcnmcsinin zamanla değişimi araştırılmıştır. REAKTÖR BÖLÜMÜ TR-2 Reaktöründe Silisyum Kalkılama Sisteminin Kurulması projesi kapsamında, Ajans kanalı ve iç olanaklarla sağlanan cihaz ve malzemeler ile Silisyum dilim ve kütüklerin dirençlerinin ölçülmesi için bir ölçme sistemi kurulmuştur. TÜBİTAK Marmara Araştırma Enstitüsü'ndeki Yarı İletken Laboraluarfndan sağlanan n-tipi, direnci belirli silisyum dilimler kullanılarak kurulan sistem test edilmiş ve güvenilir ölçme sonuçları elde edilmiştir. Reaktörde ışınlamanın yapılacağı konumda ckscncl akı dağılımının düzeltilmesi için seçilen yöntem alüminyum kütük kullanılarak test edilmiş ve olumlu sonuçlar elde edilmiştir. Uygulamada islenilen direnç değerinin elde edilmesinde önemli olan, ışınlamanın yapıldığı konum için nötron akısı, direnç ve ışınlama süresini ilişkilendircn katsayının belirlenmesi için silisyum dilim ışınlanmıştır. Işınlama işlemi sonrası örnek, yüksek sıcaklıkta tavlandıktan sonra yapılan ölçüm ile direnç değişimi belirlenmiş ve orantı sabiti hesaplanmaya çalışılmıştır. Kesin sonuçların alınabilmesi için denemelere devam edilmektedir. Kişisel bilgisayar ile çok kanallı sayını sistemi (nötron akısı ölçümleri için) ve veri toplama sisteminin (ışınlamanın sürekli izlenmesi için) kurulması çalışmalarına devam edilmekledir. 21

ANKARA NÜKLEER ARAŞTİRMA VE EGITIM MERKEZİ RADYASYON UYGULAMALARI Türkiye'de Toryum Madenleri Üzerinde Yetişen Bitkilere Th-232'nin Geçiş Oranının XRF Yöntemiyle Hesaplanması amacıyla sera denemesi kurulması düşünülmüş ve bunun için merkezde 1 m'de 3200 lüx aydınlatma verecek bir oda hazırlanmıştır.denemelerde kullanılacak toprakların asidik ve alkalin olmasına karar verilerek nem, ph, tuz, tarla kapasitesi, organik madde miktarı gibi aıtin ölçümleri yapılmış, toprakların kalitatif ve kantitalif analizleri UAEA toprak standartları kullanılarak radyoizotop uyartmalı XRF sepktrometresi ile belirlenmiştir. Toryum ihtiva etmeyen asidik ve alkalin topraklara, her cins topraktan dört adet olmak üzere 0, 1500, 3000, 4500 ppm Th-ihtiva edecek şekilde ThO, ilave edilip, bitki olarak fig (çayır-mcra) ve arpa (tahıl) seçilerek toplam 64 adet saksıya ekimler yapılmıştır. Bazı Farmasotik Bitkilerin Anorganik Yapılarının XRF Emisyon-Transmisyon Yöntemi ile incelenmesi için daha önce belirlenen farmasolik toz ve dem hallerindeki numunelerin XRF emisyon-transmisyon yöntemiyle analizleri yapılmıştır. Toz halindeki numunelerde mevcut anorganik elementlerin deme geçiş oranları belirlenmiştir. Ayrıca XRF, standartla karşılaştırma metodu ile tüm analizler tekrar yapılıp, E-T metodu ile bulunan sonuçlarla karşılaştırılmıştır. Sonuçların uyum içersinde olduğu görülmüştür. Gıda Maddelerindeki Sezyum Aktivilcsinin Zenginleştirilerek Tayininde kullanılan rcaktifin pahalı olması ve örneklerdeki potasyumun da birlikte çökmesi önemli bir dezavantaj olmuştur. Bu nedenle, halen potasyum içeriği az olan gıda maddeleriyle çalışmalara devam edilmekte ve sezyum-potasyum ayırması için daha ekonomik yollar araştırılmaktadır. Gum'lu Maddelerde Pb, Cu ve As Tayini'nin amacı, çikletleri uygun bir yolla çözmek ETA-AAS yöntemiyle analiz etmektir. Bu konuda literatürde mevcut bir yöntem yoktur. Çiklet örnekleri tamamen çözülebilmesine rağmen ETA-AAS yönteminde tekrarlanabilir sonuçlar alınamamıştır. Bu nedenle çikletteki katkı maddelerinin analiz edilecek element üzerindeki etkileriyle ilgili bir çalışma başlatılmıştır. Özellikle, titanın kurşun üzerindeki etkisi araştırılmaktadır. Sütlerde PCB's ve Toksik Element Analizleri kapsamında halen süt örnekleri üzerindeki analiz çalışmalarına devam edilmektedir. Bu çalışmada, hayvan sütlcrindcki tarım ilaçlarından klorlu pcstisitlcrin (çevre kirliliği kriteri olarak kabul edilen PCB'lcr) ve loksik elementlerin analizi ile hayvanların cinsine bağlı olarak bunların değişiminin tespiti amaçlanmıştır. H.Ü.Diş Hekimliği Fakültesi ile daha önce yürütülen "nikcl-krom alaşımlarından yapılan diş köprülerinden insanlara geçen nikel miktarları" ile ilgili TÜBİTAK Projcsi'nin devamı olarak titanla yapılan çalışmadan elde edilen örneklerde titan analizlerine devam edilmekledir. Sıvı Örneklerde Sr-90 Aktivilcsinin Zenginleştirilmesi amacıyla laboraluvarda hazırlanan K, Cs, Sr, Ca ve Na çözeltisi H + formundaki katyon değiştirici ile doldurulmuş kolondan geçirilmiş ve değişik elementlerle Na, K, Cs, Ca ve Sr'un biribirinden ayrılması sağlandıktan sonra Kızılcahamam Kaplıcalarından su örnekleri alınmış ve K, Cs, Sr, Ca ve Na'nın H + formundaki katyon değiştirici vasıtasıyla zenginleştirilmesi çalışmalarına başlanmış olup, bu çalışmalar devam etmektedir. Çevre Örneklerinde Bulunan Düşük Dcrişimlcrdeki Uranyumun Polimcr ve Kil Absorplayıcılarla Tutulmasının Gama Spcktromctrcsi ile İncelenmesi projesi kapsamında, Amidoksim polimerin üretilmesi için kullanılan melanol içerisindeki %3'lük hidroksilamin

çözeltisinin hazırlanması için değişik yöntemler denenerek hazırlanan çözeltinin tam olarak % (kütle/hacim) derişimini saptamak için potansiyometrik titrasyon eğrileri çizilmiş ve çözelti tam % 3 'lük olacak şekilde metanol ile seyreltilmiştir. Poliakrilonitril polimeri kurulan cam sistemde geri soğutucu altında hidroksilamin çözeltisi ile 70 C ta iki saat kaynatılarak amidoksim polimer örneği hazırlanmıştır. Amidoksim grubunun oluşumu FTIR spektroskopisi ile denetlenmiştir. Küresel Tokamak Projesinde geliştirilen plasma topunun (C-gıın) yapısal özellikleri göz önüne alınarak küresel Tokamak'ın profil kontrolü ve MHD denge mekanizmaları incelenmiş, başlama, ısınma ve global enerji korunma zamanı arasındaki uyum koşulları saptanmıştır. Nükleer Tarım Bölümüyle birlikle yürütülen " l4 C-Chlorpyrifos'un Topraktaki Bozunma Oranının Laboratuvar Şartlarında Toprak Derinliğine Bağlı Olarak İncelenmesi" adlı çalışma kapsamında Merkezimiz tarlasından toprak örnekleri alınarak deney başlatılmış, uzaklaşan l4 CO 2 'i belirlemek amacıyla örnek alma ve sayımlar sürdürülmüştür. Daha sonra belirli zaman aralıklarında alınan toprak örneklerinde toplanı, ekstrakte edilebilir ve bağlı kalıntı tespit edilmiş, chlorpyrifos ve metaboliti trichloro-pyridinopun oranları TLC ile belirlenmiştir. Mısır ve Mısır Yağına Geçen l4 C-Chlorapyrifos Kalıntısının ve Rafinasyon İşleminin Kalıntı Miktarına Etkisinin Araştırılması amacıyla mısır ve mısır yağı ckstraklarında chlorpyrifos ve mctabolitlcrinin TLC ile analizleri üzerine çalışılmıştır. Domates ve Domates Ürünlerindeki l4 C-Chlorpyrifos Kalıntısının Araştırılması için domateslerden chloropyrifos ve nıetabolillerinin sıvı-sıvı ekstraksiyon ile ayrılması ve TLC ile analizleri üzerine çalışılmıştır. Havuçta l4 C-Trifluralin Kalıntısının Araştırılması konulu proje kapsamında havuç ve toprak örneklerinde triflııralin ile mctabolillcri nükleer ve kromatografik yöntemlerle belirlenmiştir. Bazı Pestisitlerin Polimcrik Mikrokapsiılasyonu ile Kontrollü Salımı konulu araştırma projesinde yöntemin kurulması ile ilgili olarak pestisit standartlarının UV spektroskopisi ile tanımlama çalışmaları yapılmıştır. Hcrbisil grubunun UV spektrofotometrisinde kalibrasyon grafikleri elde edilmiştir. Hız kontrolü bulunmayan ve sadece ön denemeler için kullanılan mağnelik karıştırıcıda elde edilen kapsüller Nükleer Tarım Bölümünde bulunan optik mikroskop ile görülmüştür. Kabaca boyutlarının 40-80 um olduğu tesbit edilmiştir. Ayrıcı kapsüllerin görüntüleri fotoğrafla belirlenecektir. Kapsüllerin kontrollü salım kinetiği açısından UV spcklroskopisi ile incelenmesine devam edilmekledir. Kapsül oluşumunda kullanılan, organik çözücülerin kontrollü salıma etkisinin araştırılmasına ve organik fosforlu insektisit gnıbıınııııda çalışmalarına devam edilecektir. Sıvı ve Katı Örneklerde Düşük Düzeydeki Radyoaktif Madde Miktarının Belirlenmesi için Gama Spektroskopik Tekniklerin Geliştirilmesi ve Uygulaması amacıyla düşük akliviteli sayımlarda zırhlama (Shielding) elkisi ve örnek geometrisi konusunda üç farklı geometri için (alışılmış silindirik sayım kabı geometrisi, marinelli geometrisi ve kuyu tipi sayım geometrisi) deneysel çalışmalar tamamlanmış olup, matematiksel model geliştirme çalışmaları devam etmektedir. Sulu örneklerin tayininde optimum sayım geometrisinin (sayım zamanı, verim ve ayırma gücü optimizasyonu) bulunması ile ilgili deneysel çalışmalar tamamlanmıştır. NÜKLEER ELEKTRONİK BÖLÜMÜ ANAEM'dc kurulmuş bulunan bilgisayar ağının bütün bölümleri içine alacak şekilde genişletilmesi çalışmaları sürdürülmüş ve Gama Işınlama Tesisi de dahil olmak üzere toplam 22 adet bilgisayar ağa bağlanmıştır. 23