Ekonomi Bülteni, Sayı: 24 Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Makro Ekonomi & Strateji 32 Takım, Tek Şampiyon Ekonomik Araştırma ve Strateji Dr. Saruhan Özel Ercan Ergüzel Ezgi Gülbaş Ali Can Duran 1
Yurt Dışı Gelişmeler Dünya Bankası büyüme tahminlerini düşürdü. Dünya Bankası yılın ilk yarısındaki ekonomik aktiviteyi olumsuz etkileyen pek çok faktör nedeniyle sene başında açıkladığı global büyüme tahminini %3.2 den %2.8 e indirdi. Yılda iki defa yayınladığı Global Ekonomik Beklentiler raporunda Ukrayna ve Rusya arasındaki gerginliğin dünya genelinde güveni olumsuz etkilediğinden ABD de yaşanan soğuk hava koşullarının etkisine kadar pek çok faktörü aşağı yönlü revizesinin nedeni olarak sundu. Dünya Bankası önümüzdeki iki yıl için ise büyüme beklentisini değiştirmeyerek sırasıyla %3.4 ve %3.5 olarak korudu. Gelişmekte olan ülkeler kategorisi için bu yıl büyüme tahminini hayal kırıklığı olarak tanımladığı %4.8 seviyesine indirdi. Ocak ayında yayınladığı raporunda gelişmekte olan ülkeler için büyüme tahmini %5.3 seviyesinde bulunuyordu. 6% 4% 2% 0% -2% -4% -6% Dünya Bankası 2014 Büyüme Tahmini 5.3% 4.8% 3.2% 2.8% 2.2% 3.5% 2.4% 2.2% 2.0% 1.3% Ocak 0.5% Haziran -5.0% Dünya GÜ GOÜ Türkiye Rusya Ukrayna Japonya da ilk çeyrek büyümesi yukarı revize edildi. Japonya da ilk çeyrek büyüme oranı nihai değerinde %1.5 olan ilk hesaplamadan %1.6 ya revize edildi. Japonya ekonomisi 2011 in 3.çeyreğinden bu yana en hızlı büyüme oranına ulaşmış oldu. Yıllıklandırıldığında ise büyüme %5.6 olan piyasa beklentisinin üzerinde %6.7 olarak gerçekleşmiş oldu. Nisan ayında Japonya da vergi Japonya Çeyreklik GSYH Büyümesi (Önceki çeyreği göre, %) artışlarının devreye girmesinden önce beklenildiği gibi tüketim harcamala- 2.6 2.5 rının öne çekilmesinin (ilk çeyreğe) etkisiyle ilk çeyrekte büyüme oranında 1.3 1.6 1.5 artış kaydedildi. Öte yandan özel sektörün yatırım harcamalarında görülen 0.70.3 0.5 artışın yapılan yukarı yönlü revizyonda etkili olduğu dikkat çekti. Açıklanan 0.1-0.5 büyüme rakamlarında özel sektörün yatırımlarını artırmış olması iç talebe ve -1.5 büyüme güven duyduklarının göstergesi olarak öne çıktı. Bu da merkez bankasının vergi artışı nedeniyle yaşanacak yavaşlamaya karşı ek destek paketi -2.5 açıklaması yönünde üzerindeki baskının bir miktar azalmasına destek verdi. Mart 10 Mart 11 Mart 12 Mart 13 Mart 14 Euro Bölgesi nde sanayi üretimi beklentilerin 2 katı artış gösterdi. Euro Bölgesi nde sanayi üretimi Nisan ayında bir önceki aya göre beklentilerin iki katı oranında %0.8 artış kaydetti. Bu da bir önceki yılın aynı dönemi ile kıyaslandığında %1.4 oranında artışa işaret etti. Son 5 aylık dönemdeki en güçlü sanayi üretimi artışına işaret eden veri ekonomik toparlanmanın devamı adına pozitif sinyaller verdi. Önceki hafta Nisan ayı perakende satışlar verisinin de beklentileri aşması ile birlikte bölge ekonomisinin sağlığına yönelik güven toparlanmaya devam etti. ABD de perakende satışlar büyümenin devamına işaret etti. ABD de Mayıs ayı perakende satışları %0.6 olan beklentilerin altında %0.3 lük bir artış göstermesine karşın önceki ayın %0.1 lik büyüme oranı %0.5 e revize edildi. İkinci çeyreğin ilk iki ayında tüketim harcamalarının arttığına işaret eden veri 3.çeyreğe de pozitif bir momentumla girileceğine işaret ediyor. Daha volatil olan otomobil ve yakıt satışlarını dışarıda tutan ABD Perekande Satışlar (Mia $) çekirdek gösterge herhangi bir değişim göstermedi, buna karşın çekirdek 440 veride de önceki ayın verisi %0.1 lik daralmadan %0.2 lik büyümeye revize 420 edildi. Hafta içerisinde açıklanan haftalık işsizlik maaşı başvuruları 4 bin kişilik bir artış göstermesine karşın 317 bin adet ile kriz öncesi seviyelerinden 380 400 çok uzakta değiş ve uzun süredir düşük seyretmeye devam ediyor. Önceki 360 hafta açıklanan tarım dışı istihdam verisi de ek istihdam artışlarının 200 bin 340 adetin üzerinde seyretmeye devam ettiğini göstererek bu tarafta da toparlanmanın devam ettiği görüşüne destek 320 vermişti. Ocak 07 Ocak 09 Ocak 11 Ocak 13 Çin de yavaşlamaya yönelik endişeler azalmaya devam etti. Çin de Mayıs ayına ait açıklanan perakende satışlar verisi yılın en iyi performansına işaret ederek ekonominin hızlı yavaşlamasına yönelik endişelerin azalmasına destek verdi. Bir önceki yılın aynı ayına göre perakende satışlar %12.1 lik artış beklentisinin üzerinde %12.5 lik artış sergiledi. Ayrıca sanayi üretimi bir önceki yılın aynı ayına göre piyasa beklentisine paralel %8.8 lik artış gösterdi. Nisan ayındaki artış oranı ise %8.7 seviyesindeydi. Çin de geçtiğimiz dönemde açıklanan küçük teşvik paketlerinin (demiryolu projelerinin hızlandırılması vb.) ve merkez bankasının bazı bankaların zorunlu karşılık oranlarını düşürmesine paralel yılın geri kalan döneminde ekonomik aktivitede dengenin sağlanması beklenebilir. Ayrıca hafta sonunda açıklanan dış ticaret dengesi de büyüme adına pozitif bir resim çizdi. İhracat önceki yıla göre beklentilerin üzerinde artış sergilerken (%7), dış ticaret fazlası 22 milyar $ olan beklentilerin üzerinde 35.9 milyar $ olarak açıklandı. 2
Yurt İçi Gelişmeler Büyüme, 1. Çeyrek 2014 Türkiye ekonomisi 2014 yılı ilk çeyreğinde geçtiğimiz yılın aynı dönemine göre %4.2 olan piyasa beklentisine yakın %4.3 lük büyüme kaydetti. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış GSYH nin büyüme hızı ise önceki çeyreklere göre ivmelenme ile %1.7 lik güçlü artış gösterdi. Talep tarafını incelediğimizde, Euro Bölgesi nde ekonomik toparlanmanın devam etmesiyle 2013 yılında büyümeye negatif katkı yapan net ihracatın büyümeye etkisinin pozitife döndüğünü ve ilk çeyrekte net ihracatın büyümeye 2.7 puanlık pozitif katkı yaptığını görüyoruz. Özel tüketimin de büyümeye olan katkısı devam ederken, 2014 yılı başında BDDK nın kredi kartı taksit ve limit sınırlaması gibi tüketimi kısıtlayıcı tedbirlerinin ve Merkez Bankası nın sıkı para politikasının etkisiyle özel tüketim harcamalarının büyümeye katkısının önceki çeyreklere göre bir miktar zayıfladığını görüyoruz (2.1 puan). Diğer taraftan özel sektör yatırımları bir önceki yıla göre %1.3 gerileyerek büyümeye 0.3 puan negatif etkide bulundu. Kamu tüketim harcamalarında seçim öncesinde ivmelenme (bir önceki yıla göre %8.6 artış) ile büyümeye 0.9 puan ederken, kamu yatırımlarının katkısı 0.2 puan ile sınırlı kaldı. Geçtiğimiz yıl büyümeye pozitif katkıda bulunan stok birikimlerinin ise ilk çeyrekte büyümeye 1.2 puanlık negatif etkisi oldu. 2014 yılı ilk çeyreğinde Merkez Bankası nın sıkı para politikası ve iç talebi sınırlamaya yönelik önlemlerin iç tüketimi yavaşlatıcı etkisinin beklendiği kadar sert olmadığını, buna karşın dış talep koşullarındaki düzelmenin büyümeyi yukarı çektiğini görüyoruz. Nisan ayı sanayi üretimi verisi de (yıllıklandırılmış ortalama artış oranı %4.1) büyüme hızındaki yavaşlamanın henüz olmadığına işaret ediyor. Ancak kredi büyüme hızı düşük seviyelerde kaldıkça iç talebin büyümeyi sınırlamaya devam edeceğini düşünüyoruz, 2014 yılsonu için %2.5 olan büyüme tahminimizi koruyoruz. Cari Denge, Nisan 2014 Nisan ayında cari denge piyasanın $4.9 milyar olan beklentisine yakın $4.8 milyar açık verdi. Yılbaşından itibaren olan dönemde cari açık geçtiğimiz yılın aynı dönemine göre %34 gerileyerek $16.4 milyar oldu. 12 aylık kümülatif cari açık ise 2013 yılsonunda $65 milyar iken (GSYH'nın % 7.9 u), $56.8 milyara (GSYH'nın %7.0 si) geriledi. Finansman tarafında, yılın ilk çeyreğinde $7.2 milyar çıkışın olduğu kısa vadeli sermaye hareketlerinin Nisan ayında tersine döndüğünü ve $1.8 milyar kısa vadeli sermaye girişinin olduğunu görüyoruz. Nisan ayında hisse senedi piyasasına ise $579 milyon giriş olurken, son iki ayda $2.7 milyar çıkışın olduğu tahvil piyasasına $4.6 milyar kuvvetli girişin olduğunu görüyoruz. Bunda bankaların yurtdışı tahvil ihraçları ($1.7 milyar) da etkili oldu. Uzun vadeli kaynaklar Nisan ayında cari açığın finansmanına toplamda $6.1 milyarlık katkıda bulundu. Bunda tahvil ihraçlarına ek olarak doğrudan yatırımlar ($668 milyon), bankaların ve diğer sektörlerin uzun vadeli kredi kullanımları ($1.4 milyar) etkili oldu. Yılbaşından beri kuvvetli girişlerin (toplamda $6.7 milyar) olduğu net hata noksan kaleminden Nisan ayında $873 milyonluk çıkış oldu. Resmi rezervler ise Nisan ayında $2.7 milyar artış kaydetti. 12 aylık kümülatif borç çevrim oranlarına baktığımızda ise, Nisan ayında şirketlerin uzun vadeli borç çevirme oranı %104 seviyesinde kalırken, bankaların uzun vadeli borç çevirme oranı %274 seviyesine yükseldi. 2014 yılında cari açıkta beklenen gerileme eğiliminin Euro Bölgesi ndeki toparlanmanın ihracata pozitif etkilemesi, net altın ihracatının pozitife dönmesi ve iç talepteki gerilemenin ithalata yansımasıyla devam ettiğini görüyoruz. Önümüzdeki dönemde de cari açıktaki iyileşmenin sürmesini bekliyoruz ve 2014 yılı sonunda cari açık/gsyh oranının %5.8 e 3
H. Senedi Piyasaları Para Piyasaları Haftalık ve Aylık Getiri DenizBank Ekonomi Bülteni Finansal Göstergeler Jeopolitik risklere yönelik endişeler global olarak risk iştahını baskı altına aldı Eur Libor ECB kararından sonra başladığı gerilemeye devam ediyor Türkiye haftalık bazda diğer GOÜ lerden Musul daki gelişmeler nedeniyle negatif ayrıştı Not: Tüm veriler raporun çıktığı Cuma günü saat 12:00 itibarı ile güncellenmiştir. 4
Emtia Piyasaları Döviz Piyasaları Tahvil Piyasaları DenizBank Ekonomi Bülteni Finansal Göstergeler Gösterge tahvil faizi ile politika faizi arasındaki fark 100 baz puanın üzerinde kalmaya devam etti. USD sonb dönemlerin aksine geçtiğimiz hafta içerisine değer kazandı. Güvenli liman arayışı altını (değerli maden), savaş endişesi petrolü (enerji) yukarı taşıdı.. Not: Tüm veriler raporun çıktığı Cuma günü saat 12:00 itibarı ile güncellenmiştir. 5
Makro Ekonomi & Strateji 32 Takım, Tek Şampiyon 4 senede bir seyretme fırsatımızın olduğu dünya kupası bu sene Brezilya da başladı. Efsane futbolcu Pele nin dediği gibi ("Birinciysen birincisindir, ikinciysen hiçbir şey.") tüm takımlar şampiyon olmak için yarışacak ve spor anlamında dolu dolu bir ay geçirilecek. Bu süreçte ziyadesiyle futbol değerlendirmesi duyulacak. Buna karşın artan oranda ekonomik yönü ağır basan bu spor dalı ile ilgili aşağıdaki 4 soruyu cevaplamanın şampiyonaya farklı bir açıdan bakmaya yardımcı olacağı düşüncesi ile bu haftaki raporumuzun fokus kısmını dünya kupasının ekonomik açıdan değerlendirilmesine ayırıyoruz. 1- Dünya kupasına ev sahipliği yapmak avantajlı mı dezavantajlı mı? Brezilya nın 2014 kupasına ev sahipliği yapacağını bugünün çok tartışılan Fifa başkanı Sepp Blatter Ekim 2007 de açıkladı. 2008 de başlayan global krizden önce oldukça olumlu ekonomik ortamda alınan dünya kupası ev sahipliği tartışmasız tüm Brezilyalıları sevindirdi. Tarihte ikinci kere kupaya ev sahipliği ülkeler arasına adını yazdıran Brezilya için önünde gerekli hazırlıkları yapması için 7 yıl vardı. Fakat 2004-2007 arasında ortalama %4.8 gibi yüksek bir hızda büyüyen GOÜ lerin yıldızı Brezilya nın büyüme hızı 2008 global krizi sonrasında iyiden iyiye geriledi. Son 5 yılda ortalama %2.6 ya gerileyen ekonomik büyüme hızı, 2014 te daha da gerileyerek %2 nin altında kalacak. Bu ortamda ülkenin limitli kaynaklarını bu organizasyona (stad ve altyapı yatırımlarının toplam maliyetinin 15 milyar $ civarında olduğu hesaplanıyor, bunun yaklaşık 3 te biri stadyum, geri kalanını ise altyapı harcamaları oluşturuyor) ayırmasına ciddi eleştiriler gelmeye başladı. Bir de bunun üzerine Brezilya nın 2016 daki Olimpiyat ev sahipliği yapması eklenince endişeler arttı. Yapılan hesaplama bu iki mega organizasyon için Brezilya nın kamu harcamalarının bütçe açığı / GSYH oranını 2009-2016 arasında ortalama 1 puan yükselteceğini gösteriyor. Türkiye gibi disiplinli bir kamu bütçesinde çok fazla önemsenmeyebilecek bu rakam 2009-2013 arasında ortalama %7.8 bütçe açığı / GSYH oranına sahip Brezilya da doğal olarak dikkat çekiyor. Yine de dünya kupası tarihindeki örneklerde harcamalar nedeni ile ciddi bütçe problem yaşayan bir ülke olduğu görülmüyor. Buna karşın yakın tarihte benzer başka turnuvalar nedeniyle problem yaşayanlar da var. 2004 Atina olimpiyatlarına ev sahipliği yapan Yunanistan o yıl %6.1 bütçe açığı verdi ve program sonra erdikten hemen sonra AB yetkililerine bütçe açığı ve kamu borcu rakamlarının tahminlerin ötesinden olabileceğini açıkladı. Takip eden sene AB ilk defa bir ülkeyi mali gözetim altına aldı. Bu alanda bir başka negative örnek de 2014 Sochi Kış Olimpiyatları. 12 milyar $ lık bütçeye karşın toplam harcamaların (her ne kadar üzerinde tartışmalar olsa da) 51 milyar $ a ulaştığı açıklanmıştı. Diğer taraftan bu tarz turnuvaların ev sahibi ülkelere pozitif katkıları da oluyor. Örneğin dünya kupası nedeni ile Brezilya ya 600 bin yabancı turist gelecek. Normal zamanlarda ülkeye yılda ortalama sadece 5-6 milyon turistin geldiği düşünülürse (vs. Türkiye ye yılda 37 milyon turist geliyor) bu onlar için önemli bir artış oranı. Gerçi kupa nedeni ile gelen turistlerin normal turistleri kaçırdığı durumlar da yok değil. 2004 teki Atina Olimpiyatları nedeniyle ülkenin yaz turistlerinin bir kısmını (kalabalık vb. endişelerle) Türkiye ve Hırvatistan gibi rakip ülkelere kaptırdığı şeklinde değerlendirmeler olmuştu. Bir diğer katkısı parasal gelir tarafında. 2006 da Almanya daki dünya kupasında tüm masraflar ve FIFA ya yapılan (41 milyon luk) ödeme düşüldükten sonra Almanya Futbol Federasyonu nun elinde 57 milyon luk bir kaynak kalmıştı. Bu para futbol altyapısının geliştirilmesi amacı ile kullanıldı. Bu tarz turnuvaların yaptığı üçüncü bir katkı da istihdam tarafında. Geçici süre ile olsa da Brezilya daki kupanın 700 bin istihdam yaratacağı hesaplanıyor. Dünya kupası ve Olimpiyatların katkıları sayesinde 2009-2013 Brezilya ekonomisinin normal potansiyelinden 0.15 puan (0.15%) daha fazla büyüdüğü; 2014 te bu rakamın 0.2 puana çıkacağı; takip eden iki yılda da 0.1 puan civarı yıllık katkı yapacağı hesaplanıyor. Bunun yanında ölçülemeyen reklam geliri yukarıdakilerin çok üzerinde katkı yaratma gücüne sahip. 2010 daki dünya kupası finalinin 3.2 milyar kişi (dünya nüfusunun %46 sı) tarafından izlendiğini hatırlatmak bu etkinin büyüklüğünü gösterme açısından fazlasıyla yeterli. Bu katkıların farkında olan gelişmekte olan ülkelerin dünya kupasına ev sahipliği yapma iştahı oldukça yüksek. 2010 Güney Afrika ve 2014 Brezilya nın ardından 2018 Rusya ve 2022 Katar sıradaki turnuvaların yapılacağı ülkeler olacak. 2- Kupa nın piyasalara etkisi olacak mı? Kupa ile ilişkili olarak televizyon ve spor malzemeleri gibi ürün satışları hızla arttığı için genelde dünya kupası öncesinde bu şirketlerin hele kupanın resmi sponsoru ise değerlerinde ekstra iyileşmeler görülebiliyor. Bunun yanında kupa başarısının da piyasa dinamiklerini pozitif etkilediğine yönelik çalışmalar var. 1972 den bugüne yapılan tüm turnuvalara bakıldığında birinci olan ülkelerin hisse senedi endeksleri kupayı kazandıktan sonraki 1 ayda ortalamada diğer ülkelere kıyasla 3.5 puan (%3.5) daha iyi performans gösteriyor. 6
Makro Ekonomi & Strateji Bu pozitif ayrışma kupayı takip eden 3 ay boyunca azalarak devam edip sonrasında ortadan kalkıyor. Fakat ikinci ve sonraki sıralarda gelen ülkelerde bu şekilde pozitif ayrışma gözlenmiyor. Bu durumu doğrular biçimde ev sahibi olan ve kupanın en büyük favorisi konumundaki Brezilya da hisse senedi endeksi Haziran başından bugüne diğer GOÜ lerden yaklaşık 6 puan pozitif ayrıştı. Bu noktada (sadece birincilerin piyasaları olumlu etkileniyor) bir kez daha Pele nin Birinciysen birincisindir, ikinciysen hiçbir şey sözünü hatırlatmakta fayda var. 3- Futbolda başarı ile ekonomik başarı arasında ilişki var mı? Ekonomik büyüklük açısından dünyanın en büyük 3 ülkesi ABD, Çin ve Japonya. 3 ünün de futbolda dünyada söz sahibi olan ülkelerden olduğunu söylemek mümkün değil. Örneğin son 20 yılın büyüme şampiyonu Çin tarihinde sadece bir kere katıldı. Türkiye ile aynı grupta olan Çin kupayı hiç gol atamadan ve puan kazanamadan tamamladı. Yine ekonomi ve nüfus olarak dünyanın en büyüklerinden olan Hindistan da da durum aynı. Tarihinde hiç dünya kupasına katılamayan ülke bugün FIFA başarı sıralamasında Afganistan ın bile gerisinde. Senelerdir Türkiye de çok söylenen 77 milyonluk nüfusumuzla 17 milyonluk Hollanda kadar futbolda başarılı olamıyoruz değerlendirmesi çok da doğru bir yaklaşım değil. Zira 1.4 ve 1.2 milyar nüfusu olan Çin ve Hindistan ın futbol başarısı ortada. Yani bu örneklere bakıldığında futbol başarısı ekonomik ya da nüfus gücüyle alakalı gibi görülmüyor. Gerçi futbol altyapısına yapılan yatırımların uzun vadede ortaya çıkabileceği Çin ve Hindistan gibi ülkelerin bundan 15-20 yıl sonrasında dünya futbolunda söz sahibi olacağı iddia edilebilir. Fakat yine geçmiş örnekler bunun her zaman bu şekilde olmayabileceğini gösteriyor. Örneğin dünyanın en iyi altyapısına sahip, futbolun çok sevildiği ve desteklendiği İngiltere nin 1966 dışında şampiyonluğunun olmaması (1990 da da 4. lüğü var) bu teze şüphe ile bakmamıza neden oluyor. Bu alanda yine İngiltere ile ilgili bir başka istatistik var. Uzun zaman diliminde İngiltere milli futbol takımının başarısı ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkiye bakıldığında aralarında negatif korelasyon (ilişki) olduğu görülüyor. Yani futbolda başarı olmadığı zamanlarda ekonomik performansı daha iyi oluyor (böyle bir çalışma Türkiye de kulüp düzeyinde yapılsa ilginç sonuçlar görebiliriz). 4- Kupayı kim kazanır? İlk dünya kupası 1930 da Uruguay da yapıldı ve finalde kupayı Arjantin i 4-2 yenen Uruguay kazandı. 1950 lere kadar bu 10-15 civarı ülkenin katıldığı toplamda 17 maçın yapıldığı kupa bu tarihte itibaren daha da büyüdü bugünkü gibi 32 takımın katıldığı; 64 maçın yapıldığı dev bir organizasyon halini aldı. Bugüne kadar yapılan tüm kupalarda Brezilya 5 şampiyonlukla birinci. Onu 4 ve 3 şampiyonluklarla İtalya ve Almanya izliyor. Global yatırım bankası Goldman Sachs bununla ilgili bir ekonometrik model kurarak daha önceki şampiyonluklardan kupanın yapıldığı kıtaya ve ev sahibi olmadan son 10 maçta atılan gol sayısına kadar birçok kriteri içine alan bu modelle finale kadar tüm maçları gol sayıları ile tahmin ediyor. Bu modele göre finalde kupayı Arjantin i 3-1 yenen Brezilya kazanacak. Model Brezilya nın kazanma olasılığını da %48.5 olarak hesaplıyor. Benzer şekilde bahis siteleri verileri göre de Brezilya (yaklaşık %25 olasılıkla) şampiyonluğa en yakın ülke Bu noktada 2010 daki dünya kupasında yarı finale kalan 4 takımdan üçünün Avrupa lı olduğunu (Hollanda, İspanya ve Almanya), finalde de iki Avrupa takımının karşılaştığını (İspanya ve Hollanda) hatırlatalım ve tıpkı 2010 da olduğu gibi bu sefer de ekonomik başarısızlıklarına karşın bu kupada da Avrupa takımlarının beklenenin üzerinde başarılı olabileceği beklentilerimizi paylaşalım. 7