Erbil Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Dara Celil Hayat ile Türkiye ile Kürdistan arasındaki ekonomik ilişkiler son yılların en önemli rakamlarına ulaşmış bulunuyor. Bugünlerde petrol anlaşmaları ön plana çıksa da ekonomik işbirlikleri bundan çok daha öncesine dayanıyor. Başbakan Erdoğan ile KBY Başkanı Mesud Barzani nin liderlik ettiği bu birliktelik Türkiye ve Kürdistan tarihinin de en önemli ekonomik işbirliğine işaret ediyor. Son yaşanan IŞİD kriziyle birlikte tüm 02 Temmuz 2014 bu konuları Genel Koordinatörümüz İdris Kardaş, Erbil Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Dara Celil Hayat ile konuştu.
Erbil ekonomisinde genel olarak durum nedir? Erbil sadece Kürdistan Bölgesi nin değil aynı zamanda Irak ın da en canlı ekonomisine sahip şehri. Iraklı ve Kürt şirketlerinin yanı sıra uluslararası şirketlerin de merkezi şu anda Erbil de. Tüm bölgenin canlılığını yansıtan bir şehir Erbil. Kürdistan a özellikle Erbil e en çok hangi ülkeden ticaret ve yatırım için geliyorlar? Erbil Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Dara Celil Hayat RAKAMLARLA TÜRKIYE- Türkiye kurulduğundan beri İngiltere, Fransa, Hollanda, Belçika, Danimarka gibi birçok Avrupa ülkesiyle ekonomik ilişkiler içerisindedir. Ama son on yıl içerisinde Kürdistan ile giriştiği siyasi ve ekonomik ilişkilerle beraber Kürdistan Almanya dan sonra Türkiye nin ikinci ihracat yaptığı ülke konumuna gelmiştir. En fazla yatırım yapan ülkelerin başında Türkiye geliyor. Bunun yanı sıra; Lübnan, İran ve diğer Arap ülkelerinden, Körfez den ve Avrupa dan gelenler var. Genel olarak Erbil ve Süleymaniye yi tercih ediyorlar. Diyebilirim ki yatırımların yüzde 70-80 i Erbil de gerçekleşiyor. Erbil yatırım için güvenli bir şehir mi? Erbil şu an bölgenin en güvenli şehirlerinin başında geliyor. Güvenlik bakımından bir Avrupa ülkesinden farksızız. Hırsızlık olaylarına dahi rastlamazsınız Erbil de. Basit asayiş olaylarının oranları çok çok düşüktür. Dolayısıyla yatırım için uygun bir ortamın olduğunu rahatlıkla söyleyebilirim. Birçok yabancı ve yerli şirketin yıllardır burada yatırım yapması da bunun göstergesidir. 2 Erbil Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Dara Celil ile
Erbil e uzun süreli yatırımlar geliyor mu? Örneğin sanayileşme ne durumda? Elbette Erbil e uluslararası birçok şirket yatırım yapmaya geliyor. Özellikle lojistik olarak iyi bir yerde bulunan Erbil Ortadoğu pazarı için önemli bir merkez. Güvenli olması sayesinde birçok fabrika temelleri atılıyor. Mesela henüz çok yeni bir süre içerisinde Türkiye den bir şirket fabrika kurmak için girişimlerde bulundu. Sanayileşmeye gelince, bugüne kadar savaş öncesinden kalan eski makinalarla yürüyordu. Ancak yeni nesil teknolojiye geçiş için stratejik çalışmalara başladık, bu yönde kararlar aldık. İstikrar ile birlikte teknolojiye de yatırım yapmaya başlıyoruz. Kürdistan bölgesindeki yatırımlar 2012 yılına göre yüzde yüzden fazla artış gösterdi. Bölgede 2012 de 5 milyar 985 milyon dolar olan yatırım miktarı, 2013 te 12 milyar 419 milyon dolara yükseldi Türkiye den Güneydoğu dan Kürdistan a yapılan ihracat 2 milyar 261 milyon dolardan yaklaşık yüzde 43 artışla 3 milyar 242 milyon dolara yükseldi. Türkiye ile nasıl bir ekonomik ilişki var? Türkiyeli şirketler genel olarak Erbil e ticaret ve müteahhitlik işleri için geliyorlar. Bu konuda da oldukça başarılı işler yapıyorlar. Her yerde Türkiyeli firmaların yaptıkları inşaat işlerini yada Türkiye den gelen ürünleri görebilirsiniz. Kaliteli olması nedeniyle de tercih ediliyorlar. Ancak biz Türkiyeli firmalara uzun vadeli yatırım yapmalarını da öneriyoruz. Zira uzun sürecek bir ilişkinin henüz çok başındayız. Burada kalıcı yatırımlar da yapmalarını öneriyoruz. 3 Erbil Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Dara Celil ile
Türkiye nin Kürdistan bölgesine olan ihracatı, 2003 yılında 829 milyon dolar olan iken, 2005 yılında 2 milyar 750 milyon dolara, dış ticaret hacmi 2009 yılında 6 milyar dolar seviyesini aşarken, 2010 yılında 6 milyar 36 milyon dolara ulaştı Çözüm süreciyle Diyarbakır da ihracat bir önceki döneme göre yaklaşık yüzde 15 artmış durumda. Kürdistan Bölgesi nde kayıtlı 2000 e yakın Türkiyeli şirket faaliyet göstermektedir. Kürdistan ın yatırımcılar için teşvikleri var mı? Evet tabi ki. Hükümetin çıkardığı bir yatırım yasası var. Buna göre yatırım yapmak isteyen bir yatırımcı birçok konuda vergiden ve gümrükten muaf tutuluyor. Yine yatırımcılar için bedelsiz arsa tahsisi de yapılıyor. Sadece sanayi yatırımları için de değil; turizm ve diğer yatırımlar için de bu teşvikler veriliyor. Türkiye-Kürdistan arasında gelişen ilişkilerde ekonominin yüksek bir payı olduğu hep konuşuluyor. Bu konu hakkında ne düşünüyorsunuz? Açıkçası ekonomik ilişkilere bizler çok eskiden başladık. Gerek Kürdistan dan gerekse de Türkiye den iş insanları defalarca ziyaretler gerçekleştirdik, karşılıklı ticaret yaptık, yatırımlar yaptık. Ekonomik açıdan ilişkiler bu anlamda yeni değil. Ama ilişkilerin böyle gelişmesinde her iki tarafın liderinin işbirliği konusundaki tutumu çok önemli oldu. Karşılıklı ekonomik kazanç elbette önemlidir. Türkiye ile Kürdistan bazı stratejik konularda da işbirliğine girdi malumunuz. Petrol ve gaz konusu mesela. Petrol anlaşmaları her iki ülke için de çok önemli. Önümüzdeki dönemlerde böyle giderse Kerkük petrolü de bize bağlanır ve daha çok miktarda petrol ihracatı mümkün olur. Tabi bütün bunlar Kürdistan- Türkiye ilişkilerini geliştiren gelişmeler. 4 Erbil Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Dara Celil ile
Bölgeye yapılan yatırımların başında konut sektörü geliyor. Yatırımların yüzde 35 ini konut oluştururken sanayiye yüzde 31, turizme yüzde 15, ticarete yüzde 7; sağlık, banka ve tarıma yüzde 2 şer yatırım yapıldı. Son 7 yılda toplamda 316 milyar Irak dinarı alt yapı, su, elektrik ve ulaşım masrafları olarak yatırım hizmetlerine harcandı. 2013 Nisan ayı itibariyle Kürdistan bölgesindeki yabancı menşeili firmaların yüzde 47.87 sini Türkiyeli firmalar oluşturuyor. Son yaşanan IŞİD krizi? Irak 10 yıldır bu krizi zaten yaşıyor. Irak uzun süredir savaş atmosferi içerisinde yaşıyor. Şimdiye kadar olmamış bir şekilde Musul ve bazı şehirlerde yeni bir durum söz konusu tabi. Ekonomik anlamda nasıl bir etki söz konusu? Ekonomik olarak olumsuz etkileri oluyor mutlaka. Kürdistan bölgesi de dahil olmak üzere hepimiz bir şekilde bu krizden etkileniyoruz. Ancak bunun dışında bir de merkezi hükümet 6 aydır bütçeden Kürdistan a pay vermemiş durumda. Ekonomiyi çok olumsuz etkileyen bir durum bu. Kürdistan hükümeti de kendi öz kaynakları ile bu olumsuzlukları gidermeye çalışıyor. Maaşlar verilmeye başlandı ancak gecikmeler oluyor tabi ki. Ayrıca yapılması planlanan bazı projeler beklemede kaldı maalesef. Bazı mali problemler yaşanıyor. 5 Erbil Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Dara Celil ile
Kürdistan da 2013 yılında toplam 6 milyar 500 milyon dolarlık ihracat vizesi verildi. En fazla ithalat ise Türkiye den yapıldı. Türkiye yi sırasıyla İran ve Çin takip etti. Türkiye nin birinci derecede tercih edilmesinin nedeni Türk mallarının kalitesinden kaynaklanıyor. 644 yatırım projesi için Erbil, Süleymaniye ve Duhok ta toplam 38 bin 712 dönüm arazi tahsis edildi. 21 milyar 33 milyon dolarla yatırımın en fazla yapıldığı il Erbil olurken Süleymaniye 11 milyar 427 milyon dolarla ikinci, Duhok 4 milyar 569 milyon dolarla üçüncü oldu. Erbil, Irak ın geri kalanı ile karşılaştırılınca daha az etkilendiniz diyebilir miyiz? Tabi ki bizim bölgemiz çok daha güvenli olduğu için daha az etkilenme söz konusu. Irak ın geri kalanı ekonomik aktivite için gerçekten kötü durumda. Erbil e; Suriye den, Irak ın birçok şehrinden insanlar geliyor. Örneğin Musul dan yaklaşık yüz bin insan Erbil e gelmiş durumda. Bölgenin en güvenli şehri Erbil şu anda. Türkiye den en çok bizim bölgemize yatırım yapıldığı için çok fazla bir olumsuzluk yaşadıklarını sanmıyorum. Türkiye Kürdistan ekonomik ilişkileri nasıl gelişecek? Her geçen gün daha fazla geliştiğini söyleyebilirim. Böyle giderse daha da gelişecektir. Yatırımlar arttı. Kürdistan dan da Türkiye ye yatırımlar yapılmaya başlandı. Türkiye ile ilişkilerimiz çok iyi olacaktır. Herkeste bir heyecan var. Bölgenin en önemli işbirlikleri bizim aramızda oluyor. Bunu en iyi şekilde değerlendirmemiz gerektiğini düşünüyorum.
Hakkımızda Küresel Sorunlar Platformu İstanbul Bilgi Üniversitesi ev sahipliğinde kurulmuş olan bir düşünce kuruluşudur. Platformumuz; insan hakları, sürdürülebilir barış, demokrasi ve refahın arttırılması doğrultusunda, demokrasilerin olmazsa olmazı olan, düşünce kuruluşları, üniversiteler, sivil toplum örgütleri ve kamu kuruluşları ile ortak çalışmalar yürüterek bögemizde ve dünyamızda vuku bulan sorunların çözüm süreçlerine katkı sağlamaktadır. Platformumuz; karar vericilerin, akademik çevrelerin, medyanın ve iş dünyasının referans aldığı bir düşünce kuruluşu olup, Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa, Kuzey Afrika ve Ortadoğu, Asya Pasifik, Kafkaslar Orta Asya ve Afrika bölgelerinin siyasi, kültürel ve ekonomik gelişmelerini takip eder ve yaptığı çalışmaları kamuoyu, akademik çevreler ve karar vericiler ile paylaşır. İstanbul Bilgi Üniversitesi Santral Yerleşkesi Kazım Karabekir Cad. No: 2/13 34060 Eyüp İstanbul +90 (0212) 311 7248 www.kureselsorunlarplatformu.org info@kureselsorunlarplatformu.org 7 Erbil Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Dara Celil ile