SEÇKİSİZ OLMAYAN ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİ
SEÇKİSİZ OLMAYAN ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİ Seçkisiz olmayan örnekleme yöntemleri Fraenkel ve Wallen(2006) ın sınıflandırmasıyla tutarlı olarak ; Sistematik Örnekleme Amaçsal Örnekleme Uygun Örnekleme olarak üç başlık altında incelenmiştir.
1. SİSTEMATİK ÖRNEKLEME Sistematik Örnekleme İlk k birimden birinin belirlenerek başlangıç noktası olarak alındığı ve bundan sonra gelen her k ıncı birimin örnekleme seçildiği yönteme sistematik örnekleme adı verilir.
ÖRNEKLEM IÇIN BAŞLANGıÇ NOKTASıNıN KURA ILE BELIRLENMESI BEKLENIR. BU DURUMDA BIRIMLERIN ÖRNEKLEME EŞIT SEÇILME OLASıLıKLARı SÖZ KONUSU OLUR. BUNA BAĞLı OLARAK SISTEMATIK ÖRNEKLEME OLASıLıĞA DAYALı ÖRNEKLEME YÖNTEMLERI IÇINDE SAYıLıR. Evrendeki tüm birimlerin bağımsız olarak seçilme şansına sahip olmaması bir sorun olarak görülebilir.
Örneklem için birinci birim seçilirse, geriye kalanlardan örnekleme girecek olanlar otomatik olarak belirlenir. Seçimler bağımsız olmadığı halde, evren listesi seçkisiz düzenlenmiş ve başlangıç noktası seçkisiz belirlenmişse sistematik örnekleme pratik bir yol olarak iyi bir seçim olabilir. Ancak kararlaştıran büyüklükteki bir örneklemi oluşturmada olası kombinasyonlardan örneklem aralık genişliğine göre sadece sınırlı sayıda izin vermesi temel bir sınırlılık hatırda tutulmalıdır.
Evren büyüklüğünün örneklem büyüklüğüne bölünmesiyle bulunan sayıya k katsayısı deniliyordu. Örneğin 80 kişilik bir gruptan 4 kişi seçilecekse aralık genişliği 20 olur. Burada başlangıç noktası en fazla 1-10 arasında 10 farklı nokta ve buna bağlı olarak da örneklem için olası kombinasyon sayısı en fazla 10 olur. Oysa basit seçkisiz örnekleme yapılmış olsa 80 kişiden 4 kişilik kombinasyon sayısı iki milyondan fazladır.
Başka bir örnek ele alalım. Alper lise öğrencilerinin öğrenme stratejileri ile akademik başarıları arasındaki ilişkiyi incelemeyi amaçlıyor. Alper in araştırmasında evren birimi olarak liselerin yansız olarak sıralandığını kabul edelim. Lise sayısının 200 ve seçilecek lise sayısının 20 olduğunu düşünelim. Bu durumda örneklem için hesaplanması gerek k aralık genişliği 200/20=10 olarak bulunur. Daha sonra 1-10 arasındaki rakamlardan biri kura ile belirlenir. Bu rakamımız 8 olsun. O zaman liseler listesinden örnekleme alınacak ilk lise 8 numaralı lise olur ve bunu aralık genişliği kadar arttırarak 20 liseyi belirleriz. Bu 8,18,28,38,48 olarak devam eder.
2.AMAÇSAL ÖRNEKLEME Amaçsal örnekleme, olasılı olmayan seçkisiz olmayan bir örnekleme yaklaşımıdır. Amaçsal örnekleme, çalışmalarının amacına bağlı olarak bilgi açısında zengin durumların seçilerek derinlemesine araştırma yapılmasına olanak tanır. Belli ölçütleri karşılayan veya belli özelliklere sahip olan bir veya daha fazla özel durumlarda çalışılmak istenildiğinde tercih edilir.
Araştırmacı, seçilen durumlar bağlamında doğa ve toplum olaylarını ya da olgularını anlamaya ve bunlar arasındaki ilişkileri keşfetmeye ve açıklamaya çalışır.
Patton amaçsal örnekleme ile ilgili 14 farklı stratejiden bahsetmektedir. Burada sadece anılan yöntemlerden görece daha sık kullanılan aykırı örnekleme, maksimum çeşitlilik örnekleme, benzeşik örnekleme, tipik durum örnekleme, tabakalı amaçsal örnekleme ve ölçüt örnekleme yöntemlerine yer verilmiştir.
AYKıRı DURUM ÖRNEKLEME İncelenen problemle ilgili olarak var olan birbirine aykırı durumların, örneklerin araştırmacıya değişkenliği daha net görme olanağı vereceği kabul edilir. Araştırmada amaç aykırılıklarla ilgili olarak değişkenliğin doğasını genelleme kaygısı yaşamadan ayrıntılı olarak görmek ise, aykırı durum örnekleme iyi bir çözüm olabilir.
Öğrenci performansını çeşitli boyutlarıyla inceleyerek başarı ve başarısızlık olgusunu anlamaya çalışan bir araştırmacı, örneklemini amacına bağlı olarak öğrenci başarısının en yüksek ve en düşük olduğu okullardan seçmesi aykırı örnekleme bir örnektir.
MAKSİMUM ÇEŞİTLİLİK ÖRNEKLEME Evrende incelenen problemle ilgili olarak kendi içinde benzeşik farklı durumların belirlenerek çalışmanın bu durumlar üzerinde yapılması maksimum çeşitlilik örneklemeyi tanımlar. Dikkat edilmesi gereken nokta, örnekleme yansıtılacak çeşitlilik durumlarının araştırmanın amacını gözeterek karar verilmesidir. Burada temel amaç, araştırmanın amacıyla tutarlı olarak belirlenen farklı durumlar arasındaki ortak ya da ayrılan yönlerin ortaya çıkartılması ve bu vasıtayla problemin daha geniş bir çerçevede betimlenmesidir.
Türkiye de 2005/2006 öğretim yılında uygulamaya konulan ilköğretim 1-5 yeni ders programlarının uygulanmasında karşılaşılan sorunları irdelemeyi amaçlayan bir araştırmacı, örneklemini farklı sosyo-ekonomik özelliklere sahip bölgelerdeki okullardan seçerek durumlarda çeşitlilik sağlayabilir.
BENZEŞİK ÖRNEKLEME Bu örnekleme yöntemi, evrenden araştırmanın problemi ile ilgili olarak benzeşik bir alt grubun, seçilerek çalışmanın burada yapılmasını tanımlar.
Kentlerde aileleri tarafından istismar ve ihmal edilen çocukların gelişim özelliklerinin inceleneceği araştırmada, bu tür davranışların görece daha fazla gözlendiği yaşam biçimi benzeşik alt sosyo-ekonomik çevredeki aileler örnekleme alınabilir. Grup içi değişmenin en aza indirgendiği durumlarda odaklanmanın temel ilke olduğu bu yöntemde, odak grup görüşmeleri temel veri toplama tekniğidir.
TİPİK DURUM ÖRNEKLEME Bu örnekleme yöntemi, araştırma problemi ile ilgili olarak evrende yer alan çok sayıdaki durumdan tipik olan bir durumun seçilmesidir. Örneğin Ankara ili kent merkezindeki resmi ilköğretim okullarındaki öğretmenlerin ve velilerin yeni ders programlarının uygulanmasına ilişkin tutumlarını incelemek istediğimizi düşünelim. Bu durumda, çalışmamızı çok sayıda okul yerine tipik olarak belirlediğimiz kent merkezinde bulunan sıra dışı özellik göstermeyen vasat bir ya da iki okulda yürütebiliriz.
TABAKALI AMAÇSAL ÖRNEKLEME Bu yöntem, ilgilenilen belli alt grupların özelliklerini göstermek, betimlemek ve bunlar arasında karşılaştırmalara olanak tanımak amacıyla tercih edilir. Bu örnekleme yöntemi seçkisiz tabakalı örneklem yöntemine benzemekle birlikte seçkisiz yöntemde gözlem birim rastgele yöntemle seçilirken tabakalı amaçsal örneklemede rastgele seçilmez.
ÖLÇÜT ÖRNEKLEME Araştırmacı tarafından araştırmaya konu olacak örnekleme belli bir ölçütün getirilmesiyle oluşur. Araştırmacı hangi tür birey ya da durumları çalışacağına karar verir ve ölçütü kendisi belirler. Örneğin 10 günden fazla devamsızlığı olan öğrenciler ya da dört yıllık fakülteleri beş veya altı yılda bitirenler bir ölçüt oluşturur.
3.UYGUN ÖRNEKLEME Zaman, para ve işgücü kaybını önlemeyi temel amaç edinen bu yöntem, sonuçlarına en az güvenilen ve araştırmacılar tarafından önerilmeyen bir yöntemdir. Olayları ve olaylar arasındaki mantıksal bağlantıları görmemize yarayan yeterince zengin bilginin toplanması zordur. Alper in ikamet ettiği yere yakın olan ve düşük maliyetle kolayca uygulama yapabileceğine inandığı bir lise belirleyerek bu okullardaki öğrencileri örneklemine alması uygun bir örnekleme olur.
ÖRNEKLEM BÜYÜKLÜĞÜ Araştırmam için örneklem büyüklüğü ne kadar olmalıdır? sorusu oldukça zor bir sorudur ve araştırmacıların cevaplamada güçlük çektikleri temel yöntemsel sorunlardan biridir. Örneklem büyüklüğünün ne kadar olması gerektiğine karar vermeden önce araştırmanın ulaşılabilir evrenin tanımlanması gerekir. Alper in araştırması için evreni, Ankara il merkezindeki liselere devam eden öğrencileri olarak tanımlayalım. Bu durumda Ankara merkezindeki tüm lise öğrencilerini içine alan ve örneklemi seçmede esas alacağımız çerçeveyi belirlemiş oluruz.
Ayrıca araştırmacının örneklem büyüklüğüne karar vermesinde çeşitli kısıtlamalar rol oynar. Örneğin; parasal kaynak örneklem büyüklüğünü belirleyebilir. Araştırma bütçesi kısıtlı ise, siz bütçeye uygun bir örneklem büyüklüğü kararlaştırmak zorunda kalırsınız.
Örneklem büyüklüğünün kararlaştırılmasında araştırmanın türü (nitel ve nicel), araştırmanın deseni, eş zamanlı incelenecek değişkenlerin sayısı, uygulanacak veri analizi yöntemleri, tahmin için kabul edilen güven düzeyi ve tolere edilecek sapma miktarı dikkate alınır. Bazı çalışmalarda örneklem büyüklüğünü kararlaştırmada analiz birimleri de dikkate alınır. Analiz birimi, araştırmacının hakkında konuşmak istediği grup(lar) olarak tanımlanabilir.
Nitel araştırmalar için örneklem büyüklüğüne karar vermek nicel araştırmalara göre daha zordur. Çünkü izlenmesi gereken net bir yol yoktur. Burada önemli olan neyi bilmek istediğiniz, araştırmanın amacı, güvenilirlik durumu ve elde bulunan zaman ve kaynaklar ölçüsünde neler yapabileceğinizdir. Her zaman olduğu gibi kısıtlı kaynaklarla, küçük bir örneklem grubuyla özel bir olguyu derinlemesine araştırmayı veya daha geniş kapsamlı bir araştırma için büyük bir örneklem grubu ile çalışmayı seçebilirsiniz.
Süreksiz değişkenler için evren için p tahminleri kolayca yapılabilir ve belli sapma miktarları ve güven düzeyleri için tablolar hesaplanabilir. Aşağıdaki tabloda süreksiz değişkenlerde farklı sapma miktarları için uygun örneklem büyüklükleri gösterilmiştir.
N SAPMA MİKTARI
KAYNAKÇA
TEŞEKKÜR EDERİZ CEMİLE DOĞAN MERVE AYDIN YASEMİN ASLAN ZEYNEP MEYGİL