KEMER BARAJ GÖLÜ'NDEKİ Cypr nus carpio L., 1758'NUN BAZI BİYOLOJİK ÖZELLİKLERİ

KEMER BARAJ GÖLÜ'NDEKİ Cypr nus carpio L., 1758'NUN BAZI BİYOLOJİK ÖZELLİKLERİ ÖZET Gülnaz ÖZCAN*, Süleyman BALIK EGE ÜNİVERSİTESİ SU ÜRÜNLERİ FAKÜLTESİ TEMEL BİLİMLER BÖLÜMÜ *gulnazozcan@yahoo.com Bu araştırmada, Kemer Baraj Gölü nde yaşayan Cyprinus carpio L., 1758 nun büyüme özelliklerini tespit etmek amacıyla, Ocak 2006 ile Aralık 2006 tarihleri arasında balık örnekleri elde edilmiştir. Çalışmada, Cyprinus carpio L., 1758 türünün yaş kompozisyonu ve eşey dağılımı, yaş-boy, yaş-ağırlık, boy-ağırlık ilişkileri tespit edilmiştir. Boy-ağırlık ilişkisi tüm bireyler için, W= 0,0099L 3.101 olarak hesaplanmıştır. Anahtar Kelimeler: Cyprinus carpio, büyüme, Kemer Baraj Gölü. SOME BIOLOGICAL CHARACTERISTICS OF Cyprinus carpio L., 1758 IN THE KEMER DAM LAKE ABSTRACT In order to determination the growth characteristics of Cyprinus carpio L., 1758 living in Kemer Dam Lake, fish were caugth January 2006-December 2006. In this study, age composition, sexual ratio, age-length, age-weight and length-weight relationship of Cyprinus carpio were determined. The Length-weight relationship were calculated as W= 0.0099L 3.101 (both sexes together). Keywords: Cyprinus carpio, growth, Kemer Dam Lake. GİRİŞ Cyprinus carpio ülkemizin bütün göl, gölcük, baraj gölleri ve akarsularında bulunan ekonomik öneme sahip, sıcak seven bir formdur (Geldiay ve Balık, 1999). Ülkemizde sazanın biyolojik özellikleri üzerine pek çok araştırmacı çalışmalar yapmıştır (Balık ve Ustaoğlu (1986), Erdem (1988), Bircan ve Erdem (1994), Ekmekçi (1996), Özyurt ve Avşar (2001), Kırankaya ve Ekmekçi (2004)). Kemer Baraj Gölü nde bulunan ekonomik balıklardan biri olan sazanın biyolojik özellikleri üzerine şimdiye kadar hiçbir çalışma yapılmamıştır. Bu sebeple C. carpio nun büyüme özelliklerini ortaya koymak amacıyla yaş-eşey kompozisyonu, boy ve ağırlık dağılımı, yaş-boy, yaş-ağırlık ve boyağırlık ilişkileri incelenmiştir. MATERYAL VE YÖNTEM Çalışma, 37 0 32' 58" K ve 28 0 32' 48" D koordinatlarında, Aydın ili Bozdoğan ilçesi sınırları dahilinde bulunan Kemer Baraj Gölü nde gerçekleşmiştir (Şekil 1). Kemer Baraj Gölü nden aylık olarak Ocak-Aralık 2006 tarihleri arasında elde edilen balık örnekleri, 18-55 mm arasında değişen göz açıklığındaki fanyalı ağlar ile yakalanmıştır. Yakalanan balık örnekleri, %4 lük formalinde tespit edilerek laboratuara getirilip, her bir örneğin total boy ve çatal boy uzunlukları ±1 mm hassasiyetli ölçü tahtası kullanılarak ölçülmüştür. Vücut ağırlıkları ile gonad ağırlıkları ±0.01 g hassasiyetli terazi kullanılarak ölçülmüştür. Yaş tayini, en yaygın ve kolay olan pullardan yapılmıştır. Boy ağırlık ilişkisinin incelenmesinde W=aL b formülünden yararlanılmıştır (Le Cren, 1951). C. 170

carpio populasyonunun yaşa göre boyca ve ağırlıkça von Bertalanffy büyüme parametrelerini Ford-Walford yöntemi ile L t =L (1-e -k(t-t0) ) ve W t =W (1-e -k(t-t0) ) b formülleri kullanılarak hesaplanmıştır (Erkoyuncu, 1995). BULGULAR Yaş ve Eşey Kompozisyonu Şekil 1. Çalışma bölgesinin haritası Figure 1. Map of study region Göl deki aylık örneklemeler sonucunda elde edilen 92 adet sazan I-V. yaş grupları arasında dağılım göstermiştir. 0. yaş grubundaki bireylere örnekleme periyodu boyunca rastlanılmamıştır. Tüm bireylerde II. yaş grubu %41.30 luk oran ile dominanttır. En az birey V. yaş grubunda elde edilmiş olup, V. yaşın üstünde bireye rastlanılmamıştır (Çizelge 1). Dişi bireylerde en fazla birey %13.04 lük oran ile II. ve III. yaş grubunda, erkek bireylerde ise en fazla birey %28.26 lık oran ile II. yaş grubundadır. 92 adet bireyin %46.74 ünü dişiler, %53.26 sını erkekler oluşturmuştur. Dişi bireyler I-V. yaş, erkek bireyler ise I-IV. yaş arasında dağılım göstermiştir (Çizelge 1). 171

Çizelge 1. Cyprinus carpio nun yaş-eşey dağılımı Table 1. Age-sex distribution of Cyprinus carpio + N %N N %N N %N I 16 17.39 9 9.78 7 7.61 II 38 41.30 12 13.04 26 28.26 III 20 21.74 12 13.04 8 8.70 IV 15 16.30 7 7.61 8 8.70 V 3 3.26 3 3.26 -- -- Toplam 92 100.00 43 46.74 49 53.26 Uygulanan X 2 analizi sonucunda, dişi:erkek (1:1.14) oranlarındaki farklılığın istatistiksel açıdan önemsiz (X 2 hesap :0.783< X 2 1,0.05: 3.84) olduğu tespit edilmiştir. Boy Dağılımı İncelenen örneklerin çatal boy dağılımı 10.9 cm ile 28.5 cm arasındadır (Şekil 2). En fazla birey % 28.26 lık oran ile 15.0-17.9 cm boy sınıfındadır. En az birey ise % 1.09 luk oran ile 9.0-11.9 cm boy sınıfındadır. 30 25 20 %N 15 10 5 0 9-11,9 12-14,9 15-17,9 18-20,9 21-23,9 24-26,9 27-29,9 Çatal Boy (cm) Şekil 2. Kemer Baraj Gölü ndeki C. carpio un çatal boy dağılımı Figure 2. Fork length distribution of C. carpio in Kemer Dam Lake Ağırlık Dağılımı Çalışma bölgesinden yakalanan C. carpio bireylerinin ağırlık dağılımı 24.00 g ile 444.66 g arasındadır (Şekil 3). Populasyonda 70.0-119.9 g ağırlık grubu %36.96 lık oran ile en fazla bireyi, 420.0-469.9 g ağırlık grubu ise %2.17 lik oran ile en az bireyi içermektedir. Populasyonun %67.39 u 20 g ile 169.9 g arasındadır. 172

40 35 30 25 20 15 10 5 0 20-69.9 70-119.9 120-169.9 170-219.9 220-269.9 270-319.9 320-369.9 %N 370-419.9 420-469.9 Ağırlık (g) Şekil 3. Kemer Baraj Gölü ndeki C. carpio nun ağırlık dağılımı Figure 3. Weight distribution of C. carpio in Kemer Dam Lake Büyüme Kemer Baraj Gölü nden elde edilen sazanların yaşlara göre ortalama boy ve ağırlık değerleri kullanılarak boyca von Bertalanffy denklemi L t =61.31(1-e -0.073(t+2.633) ), ağırlıkça von Bertalanffy denklemi ise W t =3457.56(1-e -0.073(t+2.633) ) 3.101 olarak hesaplandı. Boy-Ağırlık İlişkisi C. carpio bireylerinde çatal boy ve ağırlık değerlerinden en küçük kareler metodu ile hesaplanan boy-ağırlık ilişkileri tüm bireyler için W=0.0174L 3.0372 (r 2 =0.9826) olarak bulunmuştur. Boy-ağırlık ilişkisine ait grafik Şekil 4 te verilmiştir. 500 450 400 350 W = 0,0174L 3,0372 R 2 = 0,9826 Ağırlık (g) 300 250 200 150 100 50 0 0 5 10 15 20 25 30 Çatal Boy (cm) Şekil 4. Kemer Baraj Gölü ndeki Cyprinus carpio nun boy-ağırlık ilişkisi Figure 4. Length-weight relationship of Cyprinus carpio in Kemer Dam Lake Çalışma bölgesinden elde edilen sazanların b değeri 3.0372 olarak bulunmuş olup, C. carpio populasyonunun izometrik büyüme gösterdiği gözlemlenmiştir. Korelasyon katsayına göre (r 2 =0.9826) çatal boy ile ağırlık arasında pozitif yönde çok kuvvetli bir ilişkinin olduğu bulunmuştur. 173

TARTIŞMA VE SONUÇ Araştırma sonucunda Kemer Baraj Gölü ndeki C. carpio nun yaş kompozisyonu I ile V yaş arasında değişmiş olup, en fazla %41.30 luk oran ile II. Yaşta, en az birey ise %3.26 lık oran ile V. yaştadır. Balık ve Ustaoğlu (1986) nun Gölcük Gölü ndeki çalışmalarında yaş dağılımını I-XIV arasında dağılım gösterdiğini bulmuşlardır. En fazla birey VI. yaşta (%31.30), en az birey ise I, II ve XIII. yaşta (%1.15) elde edilmiştir. Erdem (1988) in Tödürge Gölü ndeki çalışmasında yaş dağılımı I-VII yaş arasında olup, en fazla birey %33.11 lik oran ile III. yaşta en az birey ise %2.79 luk oran ile VII. yaşta elde edilmiştir. Bircan ve Erdem (1994) Altınkaya Baraj Gölü ndeki çalışmalarında sazanın I-VII yaş grubu arasında dağılım gösterdiğini bulmuşlardır. En fazla birey III. yaşta (%50.51) en az birey ise I. yaşta (%0.84) elde edilmiştir. Ekmekçi (1996) nin Sarıyar Baraj Gölü ndeki çalışmasında C. carpio nun yaşları I ile XVIII arasında olup, en fazla birey %25.86 oran ile IV. yaşta ve %24.14 oranla V. yaşta elde edilmiştir. Kırankaya ve Ekmekçi (2004) nin Gelingüllü Baraj Gölü ndeki çalışmalarında sazanın I ile V yaş grupları arasında dağılım gösterdiğini bulmuşlardır. En fazla birey (%49.88) II. yaş grubunda ve en az birey ise (%0.98) V. yaş grubundadır. Çalışmamızda elde ettiğimiz yaş dağılımı Kırankaya ve Ekmekçi (2004) nin verilerine benzer olup, diğer çalışmalardaki yaş dağılımından küçüktür. Kemer Baraj Gölü nde yaptığımız bu çalışmada sazanın çatal boy dağılımı 10.9-28.5 cm arasındadır. En fazla birey 28.26 lık oran ile 15.0-17.9 cm boy sınıfındadır. En az birey ise % 1.09 luk oran ile 9.0-11.9 cm boy sınıfındadır. C. carpio nun ağırlığı 24.00-444.66 g arasındadır. En fazla birey % 36.96 lık oran ile 70.0-119.9 g ağırlık sınıfındadır. En az birey ise % 2.17 lik oran ile 420.0-469.9 g ağırlık sınıfındadır. Bircan ve Erdem (1994) Altınkaya Baraj Gölü ndeki çalışmalarında çatal boy dağılımı 9.5 cm ile 67.7 cm arasında olup, en fazla birey %83.8 lük oran ile 29.0-48.9 cm boy aralığındadır. Vücut ağırlığı 16.63 g ile 5250.0 g arasında olup, en fazla birey %45.34 lük oran ile 465-914 g arasındadır. Ekmekçi (1996) Sarıyar Baraj Gölü ndeki çalışmasında sazanın çatal boylarını 8.2 ile 78.6 cm arasında olup, en fazla birey %58.04 lük oran ile 26.7-38.0 cm boy aralığındadır. Populasyonun vücut ağırlıkları 12-9000 g arasında olup, en fazla birey %46.84 lük oran ile 483-964 g arasındadır. Kırankaya ve Ekmekçi (2004) çalışmalarında C. carpio nun çatal boy dağılımını 11.7 cm ile 63.8 cm arasında olup, en fazla birey %36.4 lük oran ile 25.4 cm boy grubunda, en az birey ise %0.20 lik oran ile 63.9 cm boy sınıfındadır. Gelingüllü Baraj Gölü ndeki C. carpio nun ağırlığı 41-5998 g arasında olup, en fazla birey %58.2 lik oran ile 340.5 g ve en az birey ise %0.20 lik oran ile 5740.5 g ağırlık sınıfındadır. Kemer Baraj gölü ndeki çalışmamızda elde ettiğimiz maksimum çatal boy ve ağırlık değerleri diğer çalışmalarda elde edilenlerden düşüktür. Bu farklılık çalışma ortamlarının birbirlerinden farklı ve uzak olması ile ortamın besin miktarı ve kalitesinin düşük olmasından kaynaklanabilir. Kemer Baraj Gölü ndeki C. carpio populasyonunun boy-ağırlık ilişkisi W=0.0174L 3,037 (r 2 = 0.983). Balık ve Ustaoğlu (1986) çalışmalarında W=0.0000341L 2.84 (r 2 = 0.9566) olarak bulmuşlardır. Erdem (1988) in Tödürge Gölü ndeki boy ağırlık ilişkisini W=0.1506L 2,489 olarak bulmuştur. Bircan ve Erdem (1994) in çalışmalarında W=0.163L 2.376 olarak bulmuşlardır. Kırankaya ve Ekmekçi (2004) C. carpio populasyonunun boy ağırlık ilişkisi W=0.0215L 3.0226 (r 2 = 0.9566) olarak bulmuşlardır. Bizim araştırmamızdaki boy-ağırlık ilişkisindeki b değeri Kırankaya ve Ekmekçi (2004) nin çalışmalarındaki değere yakın olup, diğer çalışmalardan ise yüksek çıkmıştır. Balıklarda b değeri türe, cinsiyete, habitata, mevsimlere, beslenme durumuna, eşeysel olgunluğa ulaşıp ulaşmama durumuna göre değişiklilik gösterir (Le Cren, 1951). 174

Kemer Baraj Gölü ndeki çalışmamızda boyca von Bertalanffy denklemi L t =61.31(1-e - 0.073(t+2.633) ), ağırlıkça von Bertalanffy denklemi ise W t =3457.56(1-e -0.073(t+2.633) ) 3.101 olarak hesaplandı. Erdem (1988) in Tödürge Gölü ndeki çalışmasında L t =80.71(1-e -0.855(t+0.616) ), W t =6336(1-e -0.110(t+0.603) ) 2.489 olarak bulmuştur. Özyurt ve Avşar (2001) Seyhan Baraj Gölü ndeki çalışmalarında boyca von Bertalanffy büyüme parametresini L t =64.43(1-e - 0.115(t+1.862) ) olarak hesaplamışlardır. Bizim çalışmamızdaki sonsuz boy Özyurt ve Avşar (2001) ın Seyhan Baraj Gölü nde yaptıkları çalışmada elde ettikleri değere çok yakın olup, Erdem (1988) in Tödürge Gölü ndeki çalışmasındaki değerden ise düşüktür. Bizim çalışmamızdaki sonsuz ağırlık değeri Erdem (1988) in elde ettiği sonsuz ağırlık değerinden düşük çıkmıştır. Sonuç olarak, yaptığımız çalışmada Kemer Baraj Gölü nün ortam sıcaklığı, besin miktarı, çalışma ortamındaki prey-predatör ilişkisi gibi bazı faktörler sazan bireylerinin diğer bölgelerdeki gelişmesine göre daha düşük çıkmasına sebep olabilir. KAYNAKLAR Balık, S. ve Ustaoğlu, M.R., 1986. Gölcük Gölü ndeki (Bozdağ-Ödemiş) sazan (Cyprinus carpio L., 1758) populasyonunun biyolojik özellikleri üzerine araştırmalar, VIII. Ulusal Biyoloji Kongresi, 3-5 Eylül 1986 İzmir, 656-671. Bircan, R. ve Erdem, M., 1994. Altınkaya Baraj Gölü ndeki sazan balığının (Cyprinus carpio L., 1758) gelişmesine ilişkin bir araştırma, XII. Ulusal Biyoloji Kongresi, 6-8 Temmuz 1994, Edirne, 103-112. Ekmekçi, F.G., 1996. Sarıyar Baraj Gölü nde (Ankara) yaşayan sazan (Cyprinus carpio L., 1758) populasyonunun büyüme özellikleri, Tr. J. of Zoology, 20, 107-115 Ek sayı. Erdem, Ü., 1988. Tödürge Gölü ndeki sazan (Cyprinus carpio L., 1758) populasyonunun bazı biyolojik özelliklerinin incelenmesi, DOĞA TU Zooloji D., 12, 1, 32-47. Erkoyuncu, İ., 1995. Balıkçılık Biyolojisi ve Populasyon Dinamiği, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yayınları, Yayın no:95. Geldiay, R. ve Balık, S., 1999. Türkiye Tatlısu Balıkları, Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Yayınları No:46. Kırankaya, Ş. G. ve Ekmekçi, F. G., 2004. Gelingüllü Baraj Gölü nde Yaşayan Aynalı Sazan (Cyprinus carpio L., 1758) ın Büyüme Özellikleri, Turk J. Vet. Anim. Sci., 28, 2004, 1057-1064. Le Cren, E.D., 1951. The length-weight relationship and seasonal cycle in gonad weight and condition in the perch (Perca fluviatilis), Animal Ecol., 20, 201-219. Özyurt, C. E. ve Avşar, D., 2001. Seyhan Baraj Gölü sazan (Cyprinus carpio Linnaeus, 1758) ların bazı biyolojik özelliklerinin belirlenmesi, E. Ü. Su Ürünleri Dergisi Cilt:18, Sayı:3-4, 333-342. 175