Şizofrenlerde Suç İşlemeyi Etkilemesi Olas ı Faktörler* iyazi Uygur**, Mehmet I şıkh**, Kültekin Ögel**, Ali R ıza Çeliker**. ÖZET Çalışma, şizofreni tan ısına varılm ış hastalarda suç işlemeyi etkilemesi olas ı faktörleri belirlemek amacı ile planlanmıştır. Suç işlemiş ve işlememiş şizofren grupları arasında alkol-madde kullan ım ı, ailede psikotik bozukluk ve suçluluk görülme oranlar ı, maddi destek al ıp almama ve evden kaçma gibi de ğişkenler açısından fark bulunmam ıştır. Ancak, suç işlemiş şizofrenler grubunda baba ölümünün suç işlememişlere göre daha fazla olduğu belirlenmiştir. Anahtar sözcükler: Suç, Şizofreni. Düşünen Adam, 1991, 4(3):10- SUMMAR Y Aim of this study is to consider the factors which delinquency may derived from at schizophrenic patients. There is no difference between deliquent and non-delinquent schizophrenic patients but in the group of the delinquent schizophrenic patients loss of father frequent. Key words: Crime, Schizophrenia. Düşünen Adam 1991, 4(3):10 - GIRIŞ Bugüne kadar suç i şleme nedenleri üzerine çok çe şitli varsay ımlar öne sürülmü ştür. Bunlardan sadece bir nedene ağırl ık verenler günümüzde önemlerini yitirmi şlerdir. Antropolojik ve biyolojik görü şlerin ilk temsilcilerinden say ılan Cesar Lombroso, baz ı insanlar ın suçlu olarak doğduklar ım ve baz ı bedensel özellikleriyle di ğer ki şilerden ayr ıld ıklann ı öne sürmü ştür. Coğrafi ve iklimsel özelliklerin suç i şleme üzerine önemli etkileri oldu ğunu öne süren görü şler de vard ır. Sosyal görü şler ise, suçun i şlenmesinde ki şisel faktörleri de kabul etmekle beraber, bu faktörlerin ikinci derecede önemli olduklar ını, suçun ortaya ç ıkışına esasen sosyal çevrenin neden oldu ğunu savunmu şlard ır. Daha önce yap ılmış birçok çal ışmada, anne-baba ölümlerinin suç i şlemeye ön eğilim verdiği bildirilmi ştir (9); (4); (3);. Ayr ıca litedatürde, aile ile birlikte yaşaman ın, anne, baba kayb ının ve bu kayb ın görüldü ğü dönemin hastal ığın ortaya ç ıkışı, seyri, suçluluk ve sosyal kay ıplar üzerine etkili olduğu yolunda çok say ıda bildiri vard ır (4), (1), (9), (8). 89 juvenil suçlunun incelendi ği bir çalışmada ise, suç i şleyen juvenillerin % 37'sinin hem annesi, hem babas ı ile birlikte ya şadığı ; evlerinin %82'sinde biyolojik annenin bulunduğu; biyolojik baban ın ise evlerin sadece 3/440' ında bulundu ğu bildirilmi ştir (6). Yerli Alaskal ılar ile beyazlar ın adli ve psikiyatrik sorunlar aç ıs ından incelendikleri bir çal ışmada da konuya başka bir aç ıdan yakla şılmış, doğum yeri ve göçün suç i şleme ve psikiyatrik sorunlar üzerine etkileri ara ştır ılmıştır. Adli ve psikiyatrik * 27. Ulusal Psikiyatri ve örolojik Bilimler Kongresinde sunulmu ştur. ** Bak ırköy Ruh ve Sinir Hastal ıklar ı Hastanesi nedenlerle psikiyatriste gönderilen yerli suç i şlemişlerin % 56's ının 1000 kişiden daha küçük yerle şim yerlerinde do ğduklar ı ve suç işledikleri s ırada daha büyük yerle şim yerlerinde ya şad ıklar ı bildirilmiştir (7). YÖTEM Araştırma kapsam ına Bak ırköy Ruh ve Sinir Hastal ıklar ı Hastanesinde Şubat 1990 ve Aral ık 1990 tarihleri aras ında yatarak tedavi gören 50 suç i şlememiş şizofren ile i şledikleri suç nedeniyle TCK'nun 46. maddesi kapsam ında değerlendirilip, çalışma yapıldığı sırada muhafaza ve tedavileri sürdürülmekte olan 50 suç i şlemiş şizofren hasta al ınmışt ır. Çal ışmaya al ınan hastalar ın tümü erkek olup, paranoid tip şizofrenlerde suç i şleme oran ı- n ın diğer şizofreni tiplerine göre daha yüksek olduğu bilindiğinden (5), de ğişik şizofreni tiplerindeki hastalar ın her iki grupta da e şit sayıda bulunmalar ına dikkat edilmi ştir. Hasta ile ilgili bilgilerin toplanmas ında taraf ı- mızdan haz ırlanan bir görü şme formu kullan ılmış, tan ıya var ılırken DSM 111-R kriterleri esas al ınıp, tüm hastalara SCID uygulanmıştır. Tüm bilgiler tarafımızdan hasta ve hasta yak ınlar ıyla yüzyüze, bireysel görü şmeler yoluyla alınmışt ır. Literatürde, suç i şlemeye ön eğilim verdiği bildirilen anne-baba ölümü, aile ile birlikte ya şay ıp yaşamama, do ğum yeri ve göç gibi değişkenlerin yan ısıra, alkol ve madde kullanımı, ailede psikotik bozukluk, ailede suçluluk, evden kaçma ve maddi destek al ıp alma 10
et kilemesi olası faktörler Uygur, Işiklı, ()gel, Çeliker. ma gibi değişkenler de, suç i şlemeyi etkileyebilecekleri düşünülerek incelenmi şlerdir. Anne var Anne yok 31 70 30 44 100 Tablo 3: Son dönemde evde baban ın bulunma durumuna göre dağıhmları. Evde Baba var 23 52.5 27 61.4 50 Baba yok 21 47.7 17 38.6 38 44 100 44 100 88 Tablo 4: Anne ölümüne göre dağılım. Anne Ölü Sağ BULGULAR Hastan ın birlikte yaşadığı kişiler: İki grup aras ında son dönemde bir aile ile birlikte yaşama bakımından fark yoktur. (Son dönemden kastedilen, suç i şlemiş şizofrenler için suç öncesi bir yıl, suç i şlememi ş şizofrenler için hastaneye yat ış öncesi bir y ıldır). Her iki grupta aile ile birlikte ya şama oran ı %88' dir. Birlikte yaşanan kişiler incelenirken daha çok anne ve baba üzerinde durulmu ştur. Suç i şlemiş ve i şlememi ş şizofrenler aras ında son dönemde anne ve baba ile birlikte ya şama bak ımından önemli bir fark yoktur. Son dönemde bir ya da her iki ebeveynle birlikte ya şama oran ı suç i şlemi ş şizofrenlerde %70, suç i şlememiş şizofrenlerde %76' d ır (Tablo 1). Ayrıca, anne ve baban ın birlikte olup olmad ıklarına bak ılmaks ız ın evde anne ve baban ın bulunup bulunmadığı ayr ı ayr ı incelenmi ştir. İki grup aras ında son dönemde anne ve baban ın evde bulunu şlar ı açısından önemli bir fark yoktur (Tablo 2, Tablo 3). AE, BABA ÖLÜMÜ: İki grup aras ında anne ölümü bak ımından önemli bir fark yoktur. Baba ölümü ise, suç i şlemiş şiçzofrenlerde suç i şlememişlere göre daha fazla görülmektedir. Ebeveyn ölümünün suç i şleme üzerine etkileri söz konusu oldu ğundan, annesini öldüren bir hasta ile babas ını öldüren be ş hasta, anne, babas ı ölenler grubunun d ışında b ırak ılmışt ır (Tablo 4, Tablo 5). Çalışmamızda ebeveyn kay ıpları hastal ık öncesi ve sonras ı dönemde görülüşlerine göre de incelenmi ş ve iki grup aras ında ebeveyn kayb ının görüldüğü dönem bak ımından önemli bir fark bulunmadığı belirlenmiştir (Tablo 6). Tablo 1: Son dönemde anne ve baba ile birlikte ya şama durumuna göre dağılımları Son dönemde birlikte yaşanan Suç işlemiş Suç işiememiş ebeveynler olo % Hem anne hem baba var 19 38 22 44 41 Ebeveynlerden sadece biri var 16 32 16 32 32 Hem anne hem baba yok 15 30 12 24 27 50 100 50 100 100 Tablo 2: Son dönemde evde annenin bulunma durumuna göre da ğılımları. Evde % % 33 75 64 11 25 24 44 100 88 olo 35 28.5 71.5 9 41 18 82 49 100 50 100 23 76 99 Baba Ölü Sağ sd:1 P = 0.05 Tablo 5: Baba ölümüne göre dağılım. olo olo 23 22 51.1 48.9 36 28 72 45 100 50 100 X 2 cal = 4.6 > X' tab =3.8 1 1 37 58 95
etkilemesi olası faktörler Uygur, Işıklı, ögel, Çeliker. Baba kaybının görüldüğü dönem Tablo 6: Baba kayb ın ın görüldüğü döneme göre dağıhmları. % % Hastal ık öncesi 12 52 6 43 18 Hastal ık sonrası 11 48 8 57 19 23 100 100 37 Tablo 7: Doğum yerine göre dağılım. Doğum yeri % % Metropol 10 20 16 32 26 Diğer kent 7 9 18 16 Köy 33 66 25 50 58 50 100 50 100 100 Tablo 8: Köyden kente göç durumuna göre dağılım. Göç durumu Göç edenler 20 60.6 56 34 Göç etmeyenler 39.4 11 44 24 (Köyde doganlar) 33 100 25 100 58 DOĞUM YERI VE GÖÇ: Doğum yeri bak ım ından iki grup aras ında önemli bir fark bulunmam ış olup, suç i şlemiş şizofrenlerin (1/44'ü kentte, %66's ı köyde; suç i şlememi ş şizofrenlerin ise %50'si kentte, %50'si köyde do ğ- mu ştur (Tablo 7). Her iki grup aras ında köyden kente göç bak ımından da önemli bir fark yoktur (Tablo 8). ALKOL VE PS İKOAKT İF MADDE KUL- LAIMI: Suç işlemi ş ve i şlememiş şizofrenler aras ında alkol kullan ımı bak ım ından fark yoktur. Her iki grupta da alkol kullanma oran ı eşittir (%4). Alkol kullan ım ı bağıml ıl ık düzeyinde olmay ıp, kötüye kullan ım şeklindedir. Her iki grupta da esrar, eroin ve kokain gibi psikoaktif madde kullan ım ı yoktur. Ancak, suç i şlemiş grupta %2, suç i şlememi ş grupta %4 oran ında biperiden bağımlılığı görülmüştür. Biperiden kullan ımı hastal ık öncesi döneme uzanmamaktad ır. AİLEDE PSIKOTIK BOZUKLUK: Suç işlemiş ve i şlememiş şizofrenler aras ında, ailede ve akrabalarda psikotik bozukluk görülmesi bakımından fark yoktur. Her iki grupta da ailede ve akrabalarda psikotik bozukluk görülme oran ı eşittir (%30). Psikotik bozuklu ğun birinci ya da ikinci derece yak ınlarda görülmesi bak ımından da iki grup aras ında önemli bir fark yoktur (Tablo 9). A İLEDE SUÇLULUK: Her iki grup aras ında ailede ba şka suçlu ya da suçlulann bulunma oran ı bakımından önemli bir fark yoktur (Tablo 10). Tablo 9: Hastaların birinci ve ikinci derece yakınlarında psikotik bozukluk görülme durumuna göre dağılım. Psikotik bozukluk Suç i şlemiş Suç iş- lememiş Birinci derece yak ında 8 İkinci derece yak ında 7 Psikotik bozukluk yok 35 50 16 5 10 10 20 17 70 35 70 70 100 50 100 100 12
etkilemesi olası faktörler Uygur, Işıklı, ()gel, Çeliker Tablo 10: Ailede suçluluk durumuna göre dağılım. Ailede suçluluk Ailede başka suçlu var 8 16 5 10 Ailede başka suçlu yok 42 84 45 90 87 50 100 50 100 100 Maddi destek Tablo 11: Maddi destek alma durumuna göre da ğğılım. Maddi destegi yok 12 24 8 16 20 Maddi desteği var 38 76 42 84 80 50 100 50 100 100 Tablo 12: Evden kaçma sıklığına göre dağılım. Evden kaçma Suç i şlemiş Suç işlememiş % Sık s ık evden kaçar 12 24 8 16 20 Evden 1 kez kaçt ı; yada hiç kaçmad ı 38 76 42 84 80 50 100 50 100 100 MADD İ DESTEK: Her iki grup aras ında maddi destek alma bak ı- m ından önemli bir fark yoktur (Tablol 1). EVDE KAÇMA: Suç işlemiş ve işlememiş şizofrenler aras ında evden kaçma ve varsa kaçma s ıkl ığı bakımından önemli bir fark bulunmam ıştır (Tablo 12). TARTIŞMA Çal ışmam ızın sonuçlar ı, giri ş bölümünde sözü edilen, bir aile ortam ında yaşamaman ın; evde anne, özellikle de baba bulunmay ışının suç işlemeye ön eğilim verdiğini bildiren çal ışmalar ın sonuçlar ı ile farkl ılık arz etmektedir. Çal ışmamızda suç i şlemiş ve işlememi ş şizofrenler aras ında son dönemde anne ve baba ile birlikte ya da bir aile ortam ında yaşama bak ımından önemli bir fark bulunmam ışt ır. Bu kar şıt sonuçlann aile ile birlikte ya şama konusundaki toplumsal farkl ılıklardan ya da sözü edilen çal ışmaların juvenil suçlularla yap ılmış oluşundan kaynaldanm ış olabileceği düşünülmektedir. Literatürde yer alan, baba ölümünün, özellikle 16 yaşından önceki kay ıpların ileride psikopatolojilere ve suçlulu ğa neden oldu ğu yolundaki çal ışmalar göz önüne al ındığında; çal ışmamızdaki suç işlemiş şizofrenlerde baba ölümünün suç i şlememişlere göre daha fazla bulunmas ı dikkat çekici bir nokta olmaktad ır. Baba ölümü suç i şlemeyi etkileyen bir değişken gibi görünmektedir. İki grup aras ında son dönemde babayla birlikte ya şama bak ımından önemli bir fark olmad ığı hatırlanırsa, burada önemli olan noktamn babayla birlikte ya- şama değil baba kayb ı hadisesinin kendisi olduğu ortaya ç ıkmaktad ır. Doğum yeri ve göç, alkol ve madde kullan ımı, ailede psikotik bozukluk, ailede suçluluk, maddi destek alma ve evden kaçma gibi de ğişkenler bak ı- mından ise iki grup aras ında önemli bir fark bulunmamıştır. Ancak, alkol ve madde kullan ımı konusunda çalışmamızdaki suç i şlemiş şizofrenlere ait verilerle literatür bilgileri farkl ılık arzetmektedir. Kopenhag'da psikotik homisidi konu alan bir çal ışmada suç işlemiş şizofrenlerin %25'inde alkol ba ğımlılığı, %6'sında ilaç bağımlılığı bulunduğu bildirilmiştir (2). Sözü edilen çal ışmada yer alan suç i şlemiş şizofrenlerdeki alkol kullanma oramn ın çalışmamada bulunan orandan yakla şık 6 kat fazla oluşunun muhtemelen alkol kullan ım ın ın yaygmlığındaki ülkeler aras ı farka bağlı olduğu düşünülmektedir. Hastanın evden kaçmas ının, tedavisi ve davranışları üzerindeki aile denetiminin ortadan kalkmas ı anlamına geleceği düşünülerek: denetimin ortadan kalk ışmın suç işleme üzerine olan etkileri incelenmeye çal ışılmıştır. Ancak bütün bunlar şizofrenler evden kaçt ıklan için ya da kaçt ıkları s ı- rada suç i şliyorlar anlam ına gelmez. Hasta evden kaçmadığı halde ailenin ilgi ve denetimi yetersiz olabilir. Bütün bunlara ra ğmen, daha önce de sözü edildiği gibi sonuçta suç i şlemiş ve işlememiş şizofrenler aras ında evden kaçma ve varsa kaçma s ıklığı bakımından önemli bir fark bulunmam ıştır. Çalışmamada suç i şlemiş şizofrenler için belirlenen doğum yeri ve göçle ilgili verilerin literatür-
etkilemesi olas ı faktörler Uygur, Işıklı, Ögel, Çeliker le uyumlu olmas ına rağmen, iki grup aras ında önemli bir fark bulunamay ışın ın: toplumumuzda göç sonras ında da ailesel özelliklerin uzunca bir süre kornumas ına bağl ı olduğu düşünülmektedir. Suç i şlemeye ön eğilim vermesi olas ı faktörler konusunda daha geni ş örneklerle ve daha ayr ınt ıl ı, anne ve baban ın kişilik yapılar ını, aile içi ileti şim ve dinamikleri de göz önüne alan çal ışmalar yap ılmas ının yararl ı olacağına inan ıyoruz. KAYAKLAR 1. Gibbons J.S. ve ark.: Schizophrenic Patients and Their Familes: A Survey in a Psiychiatric Service Based on DGH Unit. British Journal of Psychiatry. 4: 70-77, 1984. 2. Gottlieb P., Gabrielsen G., Kramp P.: Psychotic Homicides in Copenhagen from 1959 to 1983. Acta Psychiatrica Scandinavia. 76: 285-292, 1987. 3. Kolvin ve ark.: Social and Parenting Factors Affecting Criminal-Offence Rates: Finding from the ewcastle Thousand Family Survey (1947-1980). British Journal of Psychi- atry, 152: 80-90, 1988. 4. Laajus S.: Parental Losses. Acta Psychiatrica Scandinavica 69: 1-12, 1984. 5. Lehmann H., Cancro R.: Schizophrenia: Clinical Features. Comprehensive Textbook of Psychiatry içinde. Editörler, Kaplan H.I, Sadock B.J., s: 701-702. Wilkins, Baltimore, 1985. 6. Mars D.T., Clement J., Stoughton.L., Marckioni F.: Pattenis of Juvenile Criminal Activity as a Function of Demographic, Family and Individual Variables. Journal of Clinical Psychology. 42/4: 658-663, 1986. 7. Phillips M.R., Inui T.S.: The Interaction of Mental Illnes Criminal Behavior and Culture: ative Alaskan Mentaly III Criminal Offenders. Culture, Medicine and Psychiatry. 10: 123-9, 1986. 8. Spiegel D., Wissler T.: Family Environment as a Predictor of Psychiatric Rehospitalization. American Journal of Psychiatry. 3/1: 56-60, 1986. 9. Stastny ve ark.: Early Parental Absence as an Indicator of Course and Outcome in Cronic Schizofrenia. American Journal of Psychiatry. 1: 294-296, 1984.