STRATEJİK ÜRÜN PAMUKTA TEHLİKE ÇANLARI Gözde SEVİLMİŞ-Şebnem BORAN 1. Giriş Pamuk, çırçır sanayisinin, lifi ile tekstil sanayisinin, çekirdeği ile yağ ve yem sanayisinin, linteri ile de kağıt sanayisinin hammaddesidir. Ayrıca pamuğun çekirdeğinden elde edilen yağ, giderek artan miktarda biodizel üretiminde de hammadde olarak kullanılmaktadır. Artan nüfus ve yükselen yaşam standardı pamuk bitkisine olan talebi de arttırmaktadır. Dünyada az sayıda ülke pamuk tarımına elverişli olup dünyadaki üretimin yaklaşık % 80 i, Türkiye nin de içinde bulunduğu az sayıda ülke tarafından gerçekleştirilmektedir. Beyaz altın diye de adlandırılan pamuk, yarattığı istihdam ile önemli tarım ürünlerimiz arasında yer almaktadır. Pamuk, tekstil sektörünün belkemiğidir. Ülkemiz, dünyanın sayılı pamuk ihracatçısı ülkeleri arasında yer alırken 1980 sonrasında tekstil ve konfeksiyon sektörümüzün hızlı bir gelişim göstermesi nedeniyle üretimimiz iç talebi karşılamaya yönelmiştir. Pamuk ihtiyacının ülkemiz pamuk üretimi ile karşılanamaması üzerine, Türkiye dünyada önemli pamuk ithalatçısı ülkeler arasında yerini almıştır. 2. Dünya da Pamuk Ekim Alanları, Üretimi ve Verimi Uluslararası Pamuk Danışma Kurulu (ICAC) verilerine göre; dünyada ortalama 33 milyon hektar alanda pamuk ekimi yapılırken bu ekimden ortalama 25 milyon ton lif pamuk elde edilmektedir. Hindistan, Çin, ABD, Pakistan, Özbekistan ve Brezilya dünya pamuk ekim alanları açısından ilk altı sırada yer almaktadır. 24
Tablo 1: Dünya Pamuk Ekim Alanları (Bin Ha) Ülkeler 2014/15 2013/14 2012/13 1 Hindistan 12.250 11.730 11.980 2 Çin 4.216 4.600 4.975 3 ABD 3.999 3.053 3.793 4 Pakistan 2.805 2.914 2.960 5 Özbekistan 1.275 1.275 1.285 6 Brezilya 990 1.122 894 7 Burkina Faso 644 644 586 8 Mali 570 559 548 9 Arjantin 560 481 362 10 Türkmenistan 545 550 525 Kaynak: Uluslararası Pamuk Danışma Kurulu (ICAC), Şubat 2015 2014/15 sezonu itibariyle ICAC verilerine göre, dünya toplam pamuk ekim alanının 464 bin hektarı Türkiye ye aittir. Ülkeler bazında pamuk üretimi incelendiğinde 2014/15 sezonunda en büyük üreticilerin sırasıyla; Hindistan, Çin, ABD, Pakistan, Brezilya, Özbekistan, Türkiye ve Avustralya olduğu görülmektedir. Hindistan 6.805 bin ton üretim ile en büyük pamuk üreticisidir. Ülkemiz ise 724 bin ton üretimle dünyada pamuk üretiminde 7. sırada yer almaktadır. Tablo 2: Dünya Pamuk Üretimi (Bin Ton) Ülkeler 2014/15 2013/14 2012/13 1 Hindistan 6.805 6.766 6.205 2 Çin 6.436 6.929 7.300 3 ABD 3.539 2.811 3.770 4 Pakistan 2.103 2.076 2.002 5 Brezilya 1.507 1.704 1.310 6 Özbekistan 940 940 1.000 7 Türkiye 724 639 659 8 Avustralya 651 897 1.002 9 Türkmenistan 327 328 335 10 Yunanistan 308 280 248 Kaynak: Uluslararası Pamuk Danışma Kurulu (ICAC), Şubat 2015 En verimli üretim yapan ülkeler sırasıyla Avustralya, İsrail, Türkiye, Çin ve Brezilya dır. Hindistan, Çin ve ABD nin dünya pamuk ekim alanlarında önemli miktarlarda payı olmasına rağmen ortalama verim düzeyinin altında bir verimle üretim yapıldığı görülmektedir. Ülkemiz ise pamuk veriminde dünya pamuk verimi sıralamasında 3. sırada yer almaktadır. 25
Tablo 3: Dünya Pamuk Verimi (Kg/Ha) 2014/15 2013/14 2012/13 1 Avustralya 2.068 2.136 2.354 2 İsrail 1.963 1.810 1.786 3 Türkiye 1.560 1.419 1.351 4 Çin 1.527 1.506 1.467 5 Brezilya 1.522 1.520 1.465 6 Meksika 1.475 1.625 1.511 7 G.Afrika 1.148 1.142 777 8 Yunanistan 1.120 1.120 887 9 Bangladeş 998 1.035 773 10 Suriye 981 976 1.100 Kaynak: Uluslararası Pamuk Danışma Kurulu (ICAC), Şubat 2015 3. Türkiye de Pamuk Ekim Alanları, Üretimi ve Verimi Türkiye de pamuk; Ege, Güneydoğu Anadolu, Çukurova ve Antalya bölgelerinde yetiştirilmektedir. Tablo 4: Yıllara Göre Türkiye Pamuk Ekim Alanları, Üretimi ve Verimi Yıllar Pamuk Ekim Alanı (Bin Ha) Pamuk Üretimi (Bin Ton) Pamuk Verimi (Kg/Ha) 2004/05 640 900 1.406 2005/06 547 800 1.463 2006/07 591 750 1.269 2007/08 530 625 1.179 2008/09 495 488 986 2009/10 420 464 1.105 2010/11 481 564 1.235 2011/12 542 733 1.353 2012/13 488 659 1.351 2013/14 451 639 1.419 2014/15 464 724 1.560 Kaynak: Uluslararası Pamuk Danışma Kurulu (ICAC), Şubat 2015 Son on yıllık süreçte pamuk ekim alanları yüzde 27,5 oranında gerilemiştir. Ege Bölgesinde ekim alanlarındaki azalışın da önemli bir etkisi bulunmaktadır. 2011/12 üretim sezonunda her ne kadar az bir artış görülse de 2012/13 ve 2013/14 üretim sezonlarında tekrar ekim alanlarında azalma yaşanmıştır. 26
Son yıllarda ekim alanlarında yaşanan gerilemenin temel nedeni reel olarak pamuk fiyatlarının önemli oranda gerilemesi ve pamukta ürün-girdi fiyat paritesinin girdiler lehine değişmesi olarak belirtilmektedir. Tüm bu nedenlerle, üreticilerimiz pamuk üretiminden vazgeçmekte ve pamuk yerine buğday, mısır gibi daha düşük maliyetli alternatif ürünlerin ekimine yönelmektedir. Türkiye de son on yıllık süreçte en yüksek pamuk üretimi 900 bin ton ile 2004/05 üretim sezonunda yaşanmıştır. Fakat pamuk üretimi genel olarak düşüş eğilimindedir. 2014/15 üretim sezonunda ise bir önceki sezona göre % 13 bir artış olmuştur. Kuraklık ve buna bağlı sulama sorunları pamuk rekoltesini etkileyen en önemli etkenlerdir. Fazla sulama toprakta tuz oranını arttırdığından pamukta verim kaybına neden olabilmektedir. Verimlilik açısından incelendiğinde Türk pamuğunun karnesi iyi durumdadır. 2014/15 üretim sezonunda pamuk verimi 1.560 kg/ha olmuştur. Son on yıllık dönemde yaklaşık yüzde 11 oranında pamuk veriminde artış olduğu görülmektedir. Pamuk verimindeki bu artış oldukça sevindiricidir. 4. Türkiye Pamuk İhracatı ve İthalatı 1980 öncesinde ülkemiz dünyanın sayılı pamuk ihracatçısı arasında yer almaktaydı. Tekstil ve konfeksiyon sektörünün hızlı gelişimi neticesinde pamuk üretimi talebi karşılayamaz duruma geldi. Bu durumda, pamuk ihracatımızda düşüş ve ithalatımızda yükseliş meydana gelmeye başladı. Hali hazırda Türkiye pamuk arzının yarısı ithalat ile karşılanmaktadır. Ayrıca dünyada ikinci ithalatçı ülke olmamız, dünya pamuk fiyatlarının yurtiçi pamuk fiyatlarına yansımasına neden olmaktadır. 27
Tablo 5: Yıllara Göre Türkiye Pamuk İhracat ve İthalatı Yıllar Pamuk İhracatı Pamuk İthalatı Miktar (bin ton) Değer (milyon $) Miktar (bin ton) Değer (milyon $) 2004/05 33,0 49,0 748,4 882,8 2005/06 47,0 66,4 762,3 960,8 2006/07 66,0 92,0 877,3 1.137,9 2007/08 80,6 141,9 711,4 1.099,8 2008/09 29,7 53,9 630,2 866,4 2009/10 32,5 60,5 960,9 1.570,2 2010/11 31,8 102,7 729,4 2.044,1 2011/12 65,2 143,8 518,6 1.274,2 2012/13 48,7 99,4 800,0 1.511,9 2013/14 47,0 90,6 935,2 1.864,4 Kaynak: TUİK, İzmir Ticaret Borsası Son on yıllık dönemde en fazla pamuk ihracatı 81 bin ton ile 2007/08 üretim sezonunda, en düşük pamuk ihracatı ise 30 bin ton ile 2008/09 sezonunda yapılmıştır. 2013/14 sezonunda 47 bin ton ihracat yapıldığı ve 90,6 milyon dolar döviz geliri sağlandığı belirtilmektedir. Yine son on yıllık verilere bakıldığında en fazla pamuk ithalatı ise 2.044,1 milyon dolar ile 2010/11 üretim sezonunda gerçekleştirilmiştir. 2011/12 üretim sezonunda düşüş kaydedilse de daha sonraki üretim sezonlarında ithalatımız artmıştır. 5. Ege Bölgesi nde Pamuk Ekim Alanı, Üretimi ve Verimi Ege Bölgesine dahil olan iller bazında üretim sezonlarına göre pamuk üretim alanları Tablo-6 da verilmiştir. On yıl kadar geriye gidildiğinde 120 bin hektarın üzerinde olan Ege Bölgesi ndeki pamuk ekim alanı, günümüzde 94 bin hektara kadar gerilemiştir. 28
Tablo 6: İllere Göre Ege Bölgesi Pamuk Ekim Alanları (hektar) İller 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 Aydın 50.470 54.477 50.555 53.637 58.880 İzmir 23.608 28.352 22.306 20.603 23.495 Denizli 4.431 6.503 5.690 4.841 6.480 Manisa 3.160 5.772 3.410 3.155 4.195 Muğla 941 1.582 700 407 426 Balıkesir 406 724 620 245 237 Çanakkale 136 640 157 51 140 Uşak 85 60 65 - - TOPLAM 83.237 98.110 83.503 82.939 93.853 Kaynak: TUİK Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre son on yıllık süreçte en yüksek pamuk üretimi 221,4 bin ton ile 2006 yılında, en düşük pamuk üretimi ise 94,1bin ton ile 2008 yılında gerçekleşmiştir. 2014 yılında Ege Bölgesi nde pamuk üretimi % 4,4 artarak 184,4 bin ton olmuştur. Tablo 7: Ege Bölgesi nin Lif Pamuk Üretim ve Verimi Yıl Üretim(ton) Verim(kg/da) 2006 221.409 151 2007 163.336 141 2008 94.077 116 2009 113.285 141 2010 143.408 173 2011 166.698 172 2012 151.209 183 2013 176.513 214 2014 184.358 197 Kaynak: TUİK Ege Bölgesi nde pamuk verimi yıllar itibariyle değişiklik göstermekle birlikte 2014 yılı için 197 kg/da dır. Bir önceki yıla göre verimde % 8 bir düşüş olduğu görülmektedir. 6. Sonuç ve Değerlendirme Ülke ekonomisine sağladığı istihdam ve yarattığı katma değer nedeniyle pamuk önemli ve stratejik bir üründür. Pamuk fiyat hareketlerinde belirsizlik, gelecekte fiyatların düşeceği beklentileri, pamuk ekim alanlarının ve dolayısıyla rekolte azalışı pamuk fiyatlarını arttırabilmektedir. 29
Ülkemiz pamuk ihtiyacının yarısını ithalat ile karşılamaktadır. Bu nedenle, dünya pamuk fiyatlarındaki değişiklikler yurtiçi pamuk fiyatlarına da yansımakta ve piyasayı kırılgan kılmaktadır. Bölgemiz ve ülkemiz için son derece önemli bir yere sahip olan pamukta yaşanan sorunların aşılması gerekmektedir. Ülkemiz pamuğu kaliteli olmakla birlikte son yıllarda makineli pamuk hasadının gece yapılması nedeniyle kaliteyle ilgili bazı sıkıntılar yaşanabilmektedir. Makineli pamuk hasadının gece yapılması ile birlikte, akşam belli bir saatten sabaha kadar olan zaman diliminde havanın nispi nemi % 55 i geçmekte ve çiğ oluşmaktadır. Bu durum pamuğun nemli toplanmasına ve dolayısıyla kalitesinin bozulmasına neden olmaktadır. Mevzuata göre yasak ve cezai yaptırımı olmakla birlikte denetimlerin yetersiz olması sonucu gece hasadı devam etmektedir. Pamuk kalitesinde yaşanacak bir düşüşün iplikten hazır giyime kadar her alanda etkisinin olacağı gerçeğinden hareketle; pamukta gece hasadının önlenmesine yönelik denetimlerde etkinliğin sağlanması için sık ve düzenli aralıklarla denetim yapılması gerekmektedir. Ege Bölgesi ekonomisinde önemli bir yer tutan pamuk gibi tarım ürünlerinin değerlendirilmesi ve finans piyasalarına açılmasına yönelik Ege Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk A.Ş. kurulmuştur. Ülke genelinde pamukların depolanması için de, lisanslı depoculuk faaliyetlerinin yaygınlaştırılması önem taşımaktadır. Ayrıca, serbest piyasa koşulları ve dünya fiyatları, üretici eline geçen fiyatların sınırlı kalmasına sebep olmakta ve sürdürülebilir pamuk üretimi için prim miktarı da yeterli olmamaktadır. Pamuk üretimindeki düşüşün önüne geçebilmek amacıyla, çiftçinin pamuk ekimine özendirilmesi için prim uygulamasının, miktarı her yıl enflasyon oranında arttırılarak devam ettirilmesi gerekmektedir. Bununla birlikte pamuğun eski günlerine kavuşması için; üretimi arttıracak prime ek olarak girdilerde maliyetlerin düşürülmesi, özellikle yüksek olan motorin fiyatları nedeniyle mağdur olan pamuk üreticilerine düşük fiyatla motorin verilmesi veya motorinin ÖTV sinin iade edilmesi yönünde desteklemelerde bulunulmalıdır. Aksi takdirde; üreticilerin pamuk yerine alternatif ürünlere kayması ile üretimimiz azalmaya devam edecek ve pamukta dışarıya bağımlılığımız daha da artacaktır. 30
Kaynaklar: İzmir Ticaret Borsası, 2011 İktisadi Rapor http://www.tuik.gov.tr http://www.tzob.org.tr/tzob/tzob_urun_rapor/rapor_2003_pamuk.htm,05.10.20 07 T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü, 2013 Yılı Pamuk Raporu, Şubat 2014 Uluslararası Pamuk Danışma Kurulu (ICAC), Şubat 2015 31