Türkiye-Afrika Siyasi liflkileri Can Altan Sunuyu flu flekilde vermek istiyorum; bir politikam z n temel ilkeleri nelerdir, genel bir görüfl amac yla buna ana hatlar yla bakmaya çal flaca m. Daha sonra Afrika hakk nda baz verilere de inmek istiyorum çünkü politikam - z bir yerde bu veriler etkiliyor. Sonras nda Afrika ya Aç l m Eylem Plan ve Afrika ya Ekonomik Aç l m Plan hakk nda konuflaca m. Bunlar n hedefi ve kapsam, uygulamas, gerçeklefltirdikleri, 2004 y l nda kabul edilen Afrika ya Ekonomik Aç l m Plan ve en nihayet ilan edilen 2005 Afrika Y l üzerinde duraca m. Vakit kald takdirde bu politikalar n iliflkilerin h zla geliflmesine etkileri üzerinde duraca m yani hangi faktörler h zl geliflmeye etkide bulunuyor ve biraz da Kuzey Afrika ülkeleri ile iliflkilerimize de inmek istiyorum. Politikam z n temel hedefi nedir? Gayet basit; baflta politik ve ekonomik iliflkiler olmak üzere her alanda iliflkilerin gelifltirilmesi. Politika ve ekonomi gibi her alanda diyorum çünkü bu iliflkileri bir iskemleye benzetmek mümkün; bir iskemle dört aya üzerine oturmaz ise sa lam durmaz. Sadece politik iliflkiler yeterli de il, di er alanlarda da iliflkilerimizi gelifltirmek zorunday z. kinci olarak Afrika ya Aç l m Eylem Plan üzerinde duraca m. Bu plan nedir? Afrika ya Aç l m Eylem Plan 1998 y l nda kabul edilen ve Sahra Alt Güney Afrika dedi imiz (SAGA) yani Kuzey Afrika ülkeleri d fl ndaki ülkeler ile iliflkileri güçlendirmeyi hedefleyen uzun vadeli bir çal flma plan. Afrika ya Aç l m Eylem Plan n n uygulamas ne flekilde olufltu? 1998 y l nda çeflitli bakanl klar, devlet kurulufllar, özel sektör, üniversiteler ve sivil toplum örgütlerinin katk lar yla bir plan haz rland. Ve yine ayn kurulufllar n, özellikle devlet kurulufllar ve özel sektörün katk lar yla da uygulanmaya konuldu. Böylece Afrika ile iliflkilerimizde ne yapt m za genel bir bak fl oluflturmaktad r. fiimdi ise Afrika ile ilgili baz veriler vermek istiyorum, zaten bunlar n bir k sm benden önceki konuflmac larca da söylendi. Yüzölçümü 30 milyon km 2 yani dünyadaki ikinci en büyük k ta. Dünyadaki karan n %22 sini oluflturan k tada 53 ülke var. Bunlardan befli Kuzey Afrika da. Geriye kalan 48 ülke SA- GA dedi imiz bölgede. Bunlar birbirlerinden çok farkl ülkeler. Avrupa ülkeleri de birbirine benzemiyor ama Afrika daki ülkelerin baz lar dev ülkeler. Örne in befl ülkenin yüzölçümünün toplam 10 milyon km 2, yani afla yukar
280 Yükselen Afrika ve Türkiye / Rising Africa and Turkey Avrupa kadar büyük. Buna mukabil, 31 ülkenin yüzölçümü sadece 4.4 milyon km 2 yani bu befl ülkenin yüzölçümlerinin toplam n n yar s ndan daha az. Afrika n n nüfusu 850 milyon ve y ll k nüfus art fl h z %2.2. Bu oran ile Afrika dünyada en h zl nüfus art fl h z na sahip k ta durumundad r. Bu da baz sosyal problemleri beraberinde getiriyor. SAGA ya bakacak olursak, bu bölgede 48 ülke vard r ve yüzölçümü yaklafl k 24 milyon km 2 ve nüfusu 690 milyon. SAGA, tüm Afrika k tas n n hem yüzölçümü olarak hem de nüfusu olarak 4/5 ini oluflturmaktad r. Bu bölgeye yönelik iliflkileri gelifltirmeyi hedefleyen bir politika benimserken flu hususlar göz önünde bulundurmak zorunday z; ülkeler aras nda büyük farkl l klar n oldu u, baz ülkelerin iliflki kurulamayacak kadar güç flartlarda olduklar, örne in nüfuslar çok az, Gayr Safi Milli Has lalar çok düflük. Bu tabii imkanlar n n da düflük oldu u, siz onlarla iliflki kurmak için teflebbüste bulundu unuz zaman bir yan t alamaman z, bu ülkelere Türkiye den uçuflun çok zor oldu u ülkeler anlam na geliyor. Zaten 48 ülke ile iliflkileri gelifltirmek kolay bir çal flma de il. Ayr ca bu ülkelerin bir bölümünde silahl çat flmalar ve siyasi istikrars zl k var. Dolay s yla sürekli bir politika yürütmekte de zorlanabiliyoruz. Yani iliflkileri gelifltirmeye yönelik karfl m zda bazen geçerli bir ortak bulamayabiliyoruz. Direk hava uçufllar n n olmay fl ve haberleflmede telefon ve di er yollarda bir tak m zorluklar n olmas iliflkilerin gelifltirilmesini güçlefltiren bir di er faktör. Ticaret iliflkilerde çok önemli bir unsurdur. SAGA daki 26 ülke ile ticaret hacmimiz 10 milyon dolar n alt ndad r, bu çok küçük bir rakam. fiimdi, 1998 y l nda kabul edilen Afrika ya Aç l m Eylem Plan ndan bahsettim, bunun hedefleri ve kapsam nedir? Az önce de belirtti im gibi amaç gayet basit; iliflkileri güçlendirmek. Neden böyle bir fleye ihtiyaç duyuldu sorusu akla geliyor. Bu bir tespite dayan yor, yani 1998 y l na gelindi inde görüldü ki, Türkiye nin dünyadaki yeri ile Türkiye nin Afrika ülkeleri ile olan iliflkileri birbiriyle örtüflmüyor. Arada büyük bir boflluk oldu undan bu bofllu u bir fleyler yaparak kapatmak laz m. Bafllat lan çal flma bu eksikli in tespitine dayanmaktad r. Bütün çal flmalar gibi uzun nefesli bir çal flma olmas gerekti i sonucuna var ld, aksi halde istenen sonucu alamayacakt k. Önceli in ekonomik ve kültürel iliflkilerin geliflmesine verilmesi kararlaflt r ld çünkü özellikle Afrika ile iliflkilerde politik iliflkiler ancak bu alandaki iliflkiler geliflti i zaman hayatiyet kazan yor. Dolays yla karar, geliflen ekonomik ve kültürel iliflkiler baz nda politik iliflkilerin de daha sonra geliflmesi için gerekli zeminin oluflmas. Haz rl k çal flmalar hakk nda size bilgi vermifltim. Özel sektör, sivil toplum örgütleri, devlet kurulufllar çal flmalar yapt lar. Bu bölümü zaman kazanmak ad na geçebilirim.
Türkiye-Afrika Siyasi liflkileri 281 Uygulamalar m z ne oldu flimdi k saca buna bakal m. Çeflitli kurulufl ve özel sektörden oluflan heyetlerce yirminin üzerinde Afrika ülkesi ziyaret edildi. Ticaret, çifte vergilendirmenin önlenmesi ve yat r mlar n karfl l kl korunmas anlaflmalar üzerinde çal flmalar bafllat ld. Bu ülkelere anlaflma metinleri verildi. Bu ülkelerin D fliflleri Bakanl ve Türk D fliflleri Bakanl aras nda iflbirli i protokolleri imzaland. Büyükelçimizin olmad ülkelerde Fahri Baflkonsolosluklar n aç lmas için çal flmalar yap ld. Ve bu arada birazdan de- inece im çok önemli sonuçlar ald k. Bu ülkelerin yöneticileri ve ifladamlar Türkiye yi ziyaret etmeye davet edildiler. Yap lan bu ilk ziyaretlerden sonra özellikle teknik heyetlerce D fl Ticaret Müsteflarl m zca ek ziyaretler yap ld ve al nan sonuçlar n somutlaflt r lmas için temaslar gerçeklefltirildi. Özel sektör Afrika ülkelerini ziyaret etmeye ve oralarla ifl yapmaya teflvik edildi. Belediyelerimiz, düflünce kurulufllar m z ve üniversitelerimiz Afrika ülkelerindeki karfl tlar yla iliflkilerini gelifltirme konusunda teflvik edildi. Ayr ca Afrika daki büyükelçilerimiz zaten yapt klar iflleri plan n mevcudiyetine dayanarak daha da güç kazanarak yürütmeye devam ettiler. Plan ne sonuçlar verdi? K saca buna da bakmak istiyorum. Bir kere temsil durumumuzda ne gibi de ifliklikler oldu? Bölgedeki büyükelçiliklerimizin say s de iflmedi. Kuzey Afrika daki bütün ülkelerde büyükelçiliklerimiz var. Ama SAGA daki 48 ülkenin sadece 7 sinde büyükelçili imiz bulunuyor ve 1998 den beri bu de iflmedi. Fakat fahri baflkonsolosluklar say s nda de ifliklikler oldu. 1998 den beri SAGA da 10 yeni fahri baflkonsoloslu umuz aç ld. Bu yaklafl k %100 bir art fla tekabül ediyor. 7 yeni fahri baflkonsoloslu umuzun aç lmas çal flmalar da sürdürülüyor. Bunlar da tamamland nda SA- GA da 7 büyükelçili imize ek 27 fahri baflkonsolosluk daha olacak. Yani SA- GA da yaklafl k 30-34 ülkede temsilcili imiz olacak. Fahri baflkonsolosluk konusuna a rl k veren sadece Türkiye de il Türkiye nin Afrika ile iliflkilerini gelifltirme çabalar na SAGA ülkelerinden de bir yan t var. Onlar da 1998 den beri Türkiye nin farkl flehirlerinde 12 fahri baflkonsolosluk açt lar. SAGA ülkelerinde temsilde önemli bir geliflme ticaret müflavirliklerimizin 1 den 5 e ç - kar lmas d r. Önceden sadece Güney Afrika Cumhuriyeti nde ticaret müflavirimiz varken bu say dört art flla befle ulaflt. Di er bir önemli geliflme de üst düzey ziyaretlerde görülen art flt r. Çünkü burada ikili iflleyen bir yol görüyoruz. Ticari iliflkiler politik iliflkilere olumlu katk da bulunuyor ve ama politik iliflkilerin geliflmesi de ekonomik ve ticari iliflkileri teflvik ediyor. Politikam z çerçevesinde SAGA ülkelerinden çeflitli düzeyde yöneticileri srarla Türkiye ye davet ettik, Devlet Baflkanlar, Baflbakanlar, D fliflleri Bakanlar ve çeflitli teknik bakanlar. Bunlardan gerçekten olumlu sonuçlar ald k.
282 Yükselen Afrika ve Türkiye / Rising Africa and Turkey Son y llarda Afrika ülkelerinden Türkiye ye gelen üst düzey yöneticilerin say s nda kayda de er bir art fl var. Türkiye den Afrika ya ziyaretlere bakarsak, say n Baflbakan m z bu y l iki SAGA ülkesini ziyaret etti. En son 1996 y l nda bir Türk Baflbakan bir SAGA ülkesini ziyaret etmiflti. O da Nijerya ya yap lan bir ziyarette ve Nijerya dan do algaz al mlar m z n bafllamas yla irtibatl bir ziyaret idi. D fliflleri Bakan m z n da önümüzdeki sene içinde Afrika ülkelerini ziyaret etmesi öngörülüyor. Ayr ca çeflitli bakanlar m z birçok SAGA ülkesini ziyaret etmekte ve bu ziyaretler sürdürülmektedir. Plan n uygulanmas n di er bir sonucu SAGA ülkeleriyle imzalanan anlaflma ve protokollerin say s nda görülen kayda de er art flt r. Bunlar ticaret alan nda, yat r mlar n korunmas, sa l k, e itim ve güvenlik gibi alanlarda gerçekleflmiflti. Di er bir önemli fley, benim bakanl m aç s ndan önemli olan, fluanda 8-10 SAGA ülkesiyle D fliflleri aras nda iflbirli ini öngören anlaflmas imzalanm fl bulunuyor. Burada sadece bir bafll k Türk flbirli i ve Kalk nma Ajans (T KA) n n Adis Ababa da bölge ofisi aç lm flt r. Bu çok önemli bir ad md r. lk defa Türkiye, cesur bir ad m atarak T KA ile Afrika k tas na ayak bast. T KA dan gelen arkadafl m z daha ayr nt l olarak anlatacakt r, fakat ben flunu vurgulamak istiyorum politik iliflkilerimizin geliflmesi aç s ndan, Türkiye ye sa lad prestij bak m ndan aç lan bu bölge ofisi Türk d fl politikas için büyük bir kazan m olmufltur. Plan n baz di er sonuçlar ndan bir di eri de SAGA da düzenlenen fuarlara özel sektörümüzün kat l m nda bir art fl var. 2002-2004 y llar aras nda 16 uluslar aras fuara Türk firmalar nca kat l m oldu. zmir uluslar aras fuar na kat lan SAGA ülkelerinin say s nda bir art fl görüldü. Buna ilave olarak kat - l mlar n düzeyi de artt, bakan düzeyinde kat l mlar say ca art yor. Plan n uygulanmas n n bir di er önemli sonucu da Türk özel sektörünün art k eskiden yabanc s oldu u SAGA ya ilgisinin artmas d r. Ticari iliflkilerimizde çok büyük bir art fl oldu unu belirtmek istiyorum. 1998 y l na k yaslad m zda SAGA ülkeleri ile olan ticari iliflkilerimizde %300 lük bir art fl ile 600 milyon dolardan 2.3 milyar dolara ulaflm fl durumdad r. 2005 y l sonlar nda bu rakam n 3 milyar dolara kadar yükselmesi beklenmektedir. 2005 y l n n Afrika Y l ilan edilmesi k taya verdi imiz önemin politik düzeyde bir kere daha vurgulanmas d r ve bu aç l m n arkas ndaki siyasi iradeyi göstermektir. Y l n ilan edilmesi az önce belirtti im Afrika ya Aç l m Eylem Plan kapsam nda yürütülen çal flmalar n devam na bir engel de il sadece
Türkiye-Afrika Siyasi liflkileri 283 bir bak ma onlar n bir zirvesi konumundad r. 2005 Afrika y l n n gözüken en önemli boyutu yap lan ve yap lmas planlanan üst düzey ziyaretlerdir. Afrika boyutunda bu üst düzey ziyaretlerin önemini yeterince vurgulayamad m düflünüyorum. Bunlar n politik, ekonomik ve kültürel sonuçlar çok önemlidir. Baflbakan m z n ziyaretine ek olarak önümüzdeki günlerde yeni ziyaretler de öngörülmektedir. Ayr ca D fliflleri bakan m z 2006 y l içinde baz Afrika ülkelerini ziyaret edecektir. Bugün say n D fliflleri Bakan m z konufltu ve ben konuflmas nda de indi- i bir hususu hat rlatmak istiyorum. 2005 y l n n Afrika Y l ilan edilmesi 31 Aral k 2005 günü bu konudaki tüm çal flmalar n sona erece i anlam nda de il. Bafllayan çal flmalar uzun nefeslidir, uzun solukludur. Ayn uygulamalar önümüzdeki y llarda da devam edecektir. Söylenecek daha çok fley var ancak ben zaman tahdidine uymak için sözlerime burada son vermek istiyorum. Teflekkür ederim.