Deneysel Dizaynlar İçsel ve Dışsal Geçerlilik
Bilimsel Deney Nedir? Çok sayıda deney dahi, doğru olduğumu kanıtlayamaz; Ama tek bir deney, yanlış olduğumu kanıtlayabilir. Bilimsel araştırma bağlamında, deney, Bazı manipule edilen değişkenlerin diğer değişkenler üzerindeki etkilerinin gözlemlenebildiği araştırma biçimi olarak ifade edilir.
Deneysel Dizaynın Geçerliliği (Validity of the Experimental Design) Bir bilimsel çalışmanın, hedef değişkenler arasındaki sebep-sonuç ilişkisine dair kestirimlerde bulunma imkanını sağlayabilmesidir Sebep-sonuç ilişkisine dair kestirimlerde bulunabilmek, aşağıdakileri gerektirir: 1. Bağımlı ve bağımsız değişkenler arasında istatistiksel bir ilişkinin varlığı 2. Geçicilik 3. İlişkinin belirsiz (spurious) olmaması
Araştırma Dizaynında Geçerliliğin İki Çeşidi İçsel Geçerlilik (Internal Validity) Ulaştığımız sonucun başka faktörlerden değil de, bağımsız değişkenlerimizden kaynaklandığından ne kadar eminiz? Dışsal Geçerlilik (External Validity) Başka deneklerle, başka bir yerde ve başka bir zamanda, aynı sonuçlara ulaşmamız mümkün mü?
İçsel Geçerliliğe Yönelik Tehditler Mazi (History) Olgunlaşma (Maturation) Test etkisi (Testing) Enstrumandaki Değişim (Instrumentation Changes) Ortalamaya yönelik temayül (Regression to the Mean) Seçmede taraflılık / Başlangıçtaki Gruplar-arası farklılıklar (Selection biases) Deneysel Kayıp (Experimental Mortality) Seçim Olgunlaşma Etkileşimi (Selection Maturation Interaction)
Mazi (History) Birinci ve ikinci gözlemler (ölçümler) arasında, bağımsız değişkenlerin bağımlı değişkenler üzerindeki etkisini etkileyebilecek bazı spesifik olayların meydana gelmesi Uzun bir zaman devam eden deneysel araştırmalarda, çevrenin ve şartların değişmesi araştırma üzerinde bu tür bir etki yaratabilir.
Olgunlaşma (Maturation) Araştırma deneklerinde, zaman içerisinde oluşan duygusal, psikolojik ve fizyolojik değişimlerin sebep olduğu etkilerdir Genellikle zamanın bir fonksiyonu olan faktörlerdir Örneğin, yaşlanma, yorulma, gelişme, vücut fonksiyonlarındaki değişim, kabiliyetlerdeki değişim, gibi.
Test Etkisi (Testing) İlk kez alınan bir testin veya gözleme tabi tutulan deneysel bir faaliyetin, sonraki testin / faaliyetin performansı üzerindeki etkisidir Bir ön-test (pretest) içeren deneysel dizaynlar, son-test (posttest) skorlarını, önceki testten kaynaklanan tecrübeden dolayı, suni olarak arttırabilir
Enstrumandaki Değişim (Instrumentation Changes) Ölçüm yapılan enstrumanlarda veya gözlemcilerde zaman içerisinde beliren değişimlerin, ölçümlerde farklılıklara yol açmasıdır Genellikle, çok sayıda ölçüm / gözlem gerektiren deneylerde başgösterebilir.
Ortalamaya yönelik eğilim (Regression to the Mean) Deney gruplarının, deneklerin ekstrem skorlarına / performanslarına dayalı olarak oluşturulması durumunda görülür Böyle durumlarda, deneklerin skorlarının grup ortalamasına yöneldiği görülmüştür Çok sayıda yapılan test veya ölçümlerde de, ekstrem skorların / ölçüm değerlerinin, ortalamaya doğru seyrettiği gözlemlenmiştir.
Seçmede taraflılık / Başlangıçtaki Gruplararası Farklılıklar (Selection biases) Deney öncesi gruplar arası farklılıkların, çalışma sonuçlarını etkilemesidir Deneklerin gruplara dağıtımında uygulanan farklı seçme kriterleri, bu tür sakıncalara yol açar Dolayısıyla, deney sonucunda yapılan deney grubu kontrol grubu karşılaştırmasında elde edilecek farklılıkların nedeni, deneyden ziyade başlangıçtaki farklılıklardan kaynaklanmış olabilir.
Deneysel Kayıp (Experimental Mortality) Araştırma gruplarında zaman içerisinde meydana gelebilecek kayıplardır Çalışma ne kadar uzarsa, bu durumun görülmesi olasılığı o kadar artar Deneklerden bazılarının ölümü, başka bir yere taşınması, çalışmaya ilgisini kaybetmesi, gibi.
Seçim Olgunlaşma Etkileşimi (Selection Maturation Interaction) Deney ve kontrol grubundaki deneklerin ve/veya gözlemcilerin motivasyonlarında zaman içerisinde meydana gelebilecek aksi yöndeki değişimlerdir Bu risk, uzun süren ve çok sayıda ölçüm gerektiren dizaynlarda daha çok ortaya çıkabilir.
Dışsal Geçerliliğe Yönelik Tehditler (Threats to External Validity) Test Etkileşimi (The reactive or interaction effect of testing) Seçimde taraflılık ve deney değişkeninin etkileşimi (The interaction effects of selection biases and the experimental variable) Deney düzeninden kaynaklanan reaksiyonlar (Reactive effects of experimental arrangements) Çok sayıda deneyden kaynaklanan etkiler (Multiple-treatment interference).