HEDEFLER İÇİNDEKİLER KAMU YÖNETİMİNDE KARAR VERME Rasyonel Karar Verme Modeli Artırmacı (Incrementalism) (İlaveci) Karar Verme Modeli Karma Karar Verme Modelleri Karar Vermede Değerlerin Etkileri KAMU YÖNETİMİ Prof. Dr. Hasan Hüseyin Çevik Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Kamu yönetiminde karar verme sürecini anlayabilecek, Karar verme sürecini inceleyebilecek, Karar verme sürecini açıklayan modelleri öğrenebilecek, Karar verme modellerini öne sürenleri görebilecek Karar verirken yöneticiyi etkileyen değer sistemlerini kavrayabilecek, Sonuçta kamu kurum ve kuruluşlarında karar verme sürecini incelemenin önemini kavrayabileceksiniz. BÖLÜM 11
GİRİŞ Karar verme, kamu yönetiminde en fazla gerçekleştirilen faaliyetlerin başında gelir. Bu noktada ortaya konan görüşler karar verme faaliyetiyle ilgili önemli açıklamalar getirmiştir. Birçok unsurun bir arada ve birçok bilimsel disiplinin önermelerini birlikte hesaba katarak hazırlanan kamu yönetimi ve kamu politikaları sürecinin belki de en önemli aşaması karar vermedir. Teknik ve analitik yöntemlerin en üst düzeyde kullanılmasıyla yapılan politika analizinin tavsiyelerinden ve nitelikli bilgilerinden beslenen karar verme mekanizması aynı zamanda sosyal, kültürel, siyasi ve idari birçok boyutu da içine almaktadır. Aslında, karar verme bir hizmetin ne olduğunun, nasıl yapılacağının ve kime hitap edeceğinin saptanması faaliyetidir. Karar verme konumunda olan kamu yöneticileri karar verirken bazı işlemler gerçekleştirir. Karar verme bir hizmetin ne olduğunun, nasıl yapılacağının ve kime hitap edeceğinin saptanması faaliyetidir. Bu açıdan kamu kurumlarında işleyen karar verme mekanizmaları önemlidir. Karar verme işlevinin açıklanmasıyla ilgili temelde birkaç tane yaklaşım vardır. Bunlardan birincisi, Rasyonel Model; diğeri, İlaveci Model ve son olarak bu ikisi arasında bir uzlaşma sağlayan Karma Model dir. Şimdi bunlar sırasıyla ele alınabilir. RASYONEL KARAR VERME MODELİ Rasyonel Yaklaşım ın kurucusu olarak görülen sosyal bilimci, Herbert Simon dur. Rasyonel Yaklaşım ın kurucusu olarak görülen sosyal bilimci, Herbert Simon dur. 1 Kitabının ilk sayfasında, bir yönetim teorisinin uygulama ve hareket süreç ve işlemleri kadar karar verme süreç ve işlemleriyle de ilgilenmek zorunda olduğunu belirtmektedir. Kamu yönetimi ve kamu politikalarını ve onların önemli bir parçası olan karar vermeyi açıklayan en iyi yaklaşımlardan biri olduğu söylenebilir. Bu yaklaşıma göre bir kamu politikası maksimum sonuca ulaşmayı amaçlar. Dye tarafından vurgulandığı gibi rasyonel bir kamu politikası, maksimum toplumsal kazanımı başaran politikadır. Bu demektir ki "Hükûmetler, topluma en yüksek miktardaki maliyetleri aşan kazançları sonuç veren kamu politikaları konusunda karar vermelidirler ve hükûmetler kazançların maliyetleri karşılamayıp geçemediği politikaları terk etmelidirler. 2 Karar verme sürecini açıklayan teorilerin başında gelen Rasyonel Model in özellikleri ve aşamaları şunlardır: Belli bir sorunun varlığı (Gereksinimlerin ve sorunun saptanması) Hedeflerin belirlenmesi (Amaçlar ve hedeflerin önemlerine göre sıralanması) Alternatif seçeneklerin saptanması Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2
Seçeneklerin değerlendirilmesi (Maliyet ve kârların araştırılması) Tercih edilen alternatiflerin seçimi (Her seçeneğin diğerleriyle karşılaştırılması ve birinin seçilmesi) Uygulama Sonucu izleme ve alınan derslerden geri besleme yapma. 3 Rasyonel Karar Verme Teorisi ne bazı eleştiriler yöneltilmiştir. Bu eleştiriler genellikle Lindbolm tarafından ortaya konmuştur. 4 Özetle bu eleştirilerin önemli noktaları şunlardır: Kamu politikalarını oluşturan ve kararı veren kamu yöneticilerinden istenen çok fazla istem ve beklenti vardır. Oysa karar vericilerin elinde çoğu zaman bu kadar imkân olmayabilir. Ayrıca, alternatif politikalar için ayrı ayrı ve öncelikli hedeflerin belirlenmesinin ve kurulmasının çok fazla mümkün olabileceği düşünülmemelidir. Özellikle hem bilgi eksikliği hem de karar verenlerin seçeneklerle ilgili imkânlarının sınırlı olması olasılığı yüzünden karar vericiler çoğu zaman çok fazla hedef ve amaç belirleyemeyebilirler ve genelde de işi oluruna bırakabilirler. Diğer bir eleştiri ise kâr ve zararların daha baştan tam olarak araştırılmasının zorluğudur. En başta, değerlendirme yapmak için yeterli bir yöntemin geliştirilmesi imkânsız olabilir. Çünkü daha hiçbir şeyi yapmaya başlamadan maliyetin ne olacağı ve ne gibi zorluklarla karşılaşacağı çoğu zaman ilk baştan hesaplanamaz. Ayrıca karar verme faaliyetini doğrudan etkileyebilecek değerler sistemi ile örgüt içi ve örgütler arası davranışsal gerçekler göz önüne alınmadan karar verme faaliyeti gerçekçi açıklanamaz. Bununla birlikte; kamu politikası analizinde teklif edilen modeller tek başlarına zaten etkin ve yetkin olmayabilir. Aynı kamu politikası analiz için farklı modeller birlikte kullanılabilir. Rasyonel Model in politika alternatiflerini çok sade bir şekilde ortaya koyabilmesi, gözden kaçırılmaması gereken önemli bir özelliktir. ARTIRMACI (INCREMENTALİSM) (İLAVECİ) KARAR VERME MODELİ Artırmacı (İlaveci) Karar Verme Modeli, Rasyonel Karar Verme Modeli ne alternatif bir yaklaşım olarak Lindbolm tarafından ortaya atılmıştır. Karar verme işleminde Artırmacı (İlaveci) Yaklaşım ın (incrementalism) rasyonalizme bir tepki olarak ortaya çıktığı söylenebilir. Bu yöntem alternatif bir yaklaşım olarak Lindbolm tarafından ortaya atılmıştır. 5 Bu yaklaşımda kamu politikası, geçmiş hükûmetlerin faaliyetlerini ilave düzenlemelerle devam ettirme ve devamı olarak görülmektedir. Böylece bu yaklaşıma göre karar verme, sadece sınırdaki marjinal değişiklikleri düşünmeyi gerektirir. Bir problem karar verici tarafından devam eden şekilde yeniden tanımlanır. Karar verici, yeni bir ideal amaç yerine hâlen yürürlükte olan politikalarla işe başlar. İlaveci Yaklaşım amaçlar ve araçlar arasında sürekli ve Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3
karşılıklı bir ilişkiyi oluşturmaya çalışır, fakat geleneksel rasyonel modelin gördüğü gibi, araçları sonuçlara göre ayarlanmış olarak görmez. Lindbolm kamu politikası yapma sürecinde gerçek anlamda bir rasyonel aktörün oluşturulamayacağını ve hatta oluşturmak istenmeyeceğini ayrıca vurgulamaktadır. 6 Bu bakımdan rasyonel kriterlere göre en iyi olmaksızın, kabul edilebilir düzeyde, ama mevcut probleme çözüm niteliğindeki marjinal değişiklerin teklif edilebilmesiyle İnkrementalist Model in karar verme mekanizmalarında daha etkili olabileceği değerlendirilmelidir. 7 İnkrementalist Yaklaşım da hedef veya amaçların seçimi ve bunların birleştirilmesi için gerekli deneysel hareket analizi birbirinden ayrı olmak yerine tam tersi iç içe geçmiştir. Hâlbuki Rasyonel Yaklaşım da, hedefler ve amaçlar ayrı ayrı ele alınıp incelenebilmektedir. Bu yaklaşım sayesinde; karar verici sorunla uğraşırken alternatiflerin hepsini değil sadece bazılarını düşünür. Bu alternatifler sadece ilaveler bağlamında (Marjinal ekler) var olan politikalardan farklılaşacaktır. Her alternatif için sadece sınırlı sayıda önemli sonuçlar değerlendirilecektir. Karar vericinin karşısındaki sorun devamlı olarak yeniden tanımlanmaktadır. İlaveci Yaklaşım, sosyal sorunların daha kolay yönetilebilmesi ve başa çıkılabilmesini kolaylaştıran etkiye sahip sonsuz amaçlar-araçlar ve araçlar-amaçlar ayarlamalarına izin verir. İnkrementalist Yaklaşım da; bir sorunun çözümü için tek bir karar veya doğru yoktur. İyi bir kararın test edilmesi, çeşitli analizcilerin, ortak görüşle saptanan bir hedefe göre en uygun araç olduğu kararında aynı görüşe sahip olmaksızın, karar üzerinde görüş birliğine varmalarıdır. Diğer bir ifadeyle üzerinde anlaşılan hedefin çözümünde verilen kararın en uygun olduğu konusunda görüş birliğine varmaksızın, sadece analiz yapan kişilerin karar konusunda sadece aynı görüşte olmaları iyi bir kararın testi anlamına gelmektedir. İlaveci karar verme esasında düzeltici özelliğe sahiptir. Bu karar verme modeli, gelecekle ilgili sosyal amaçların iyileştirilmesinden çok mevcut somut sosyal eksikliklerin iyileştirilmesine göre düzenlenmiştir. Bu yaklaşımın en önemli yararlarından biri bir sorunla ilgili olarak siyasal anlamda bile sadece uygulanan politikalarda ilavelerle uğraşılacağı için karar verirken görüş birliğine varmanın daha kolay olmasıdır. Ancak Türkiye gibi siyasal yapısında önemli sorunlar ve bölünmüşlük olan bir ülkede iktidar değişikliklerinde eskiden verilen kararların yok sayılıp yeniden karar verme düşüncesinin varlığı dikkat çekmektedir. Çünkü siyasal anlamda iktidar değişikliğinde önceki iktidar partilerinin verdiği kararlar yok sayılarak mevcut sorunlar çözülmeye çalışılmaktadır. Aslında aynı konu kamu kurumlarında da söz konusu olabilir. Siyasiler kadar olmasa da bürokratlar da genelde göreve geldiklerinde hep yeni bir sayfa açma düşüncesinde olup eskiden alınmış kararları Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4
yok sayabilirler. Bu doğal olarak ülkenin siyasal ve idari kültürüne bağlı bir durumdur. İlaveci Karar Verme Modeli, Rasyonel Yaklaşım a göre daha sınırlı, uygulanabilir ve kabul edilebilir kararlar alınmasında daha etkin ve yaygın kullanılabilir. Bununla birlikte; Lindbolm, daha sonraki çalışmalarında ilave karar alma konusundaki görüşlerinden kısmen dönüş yapmıştır. Bazı önemli hususlarda gerçekten ilave düzeltmelerle kararlar gerçekleştirilemez. Örneğin özel teşebbüsle ve özel mülkiyetle ilgili ya da gelir ve zenginliğin dağıtımıyla ilgili sorunlar küçük ayarlamalarla çözülemez. 8 Bu konular bir toplum için çok önemli konulardır. Bu noktada Lindblom inkrementalizmin çoğulcu bir yapıda gruplar arasında uzlaşma sonucu ulaşılan noktalarda kararlar verilmesini sağlayacağını ifade etse de, daha sonra düşüncelerinde değişim başlamış ve çoğulcu bir yapıda grupların eşit olmadığı ve özellikle iş dünyasının ve onların kurduğu kurumların diğerlerine göre daha etkin olduğunu düşünmektedir. Dolayısıyla kamu yöneticilerinin toplumdan gelen taleplere göre ve pazarlık sonucu kararlar alacağı konusu daha sonra bazı grupların egemenliğiyle alınan kararlar olarak görülmeye başlanmıştır. Özellikle baskı grupları arasında ekonomik güce sahip işveren gruplarının daha etkin oldukları ve karar mekanizmaları arasında pazarlık sürecinden çok sonuçta bunların etkisi olduğunu kabul etmek anlamına gelmektedir. Bu aslında Lindblom un pozisyonunun kamusal karar mekanizması konusunda pazarlık yapılmasının kaçınılmaz ve istenilen bir şey olması noktasından ideolojinin asıl rolü oynadığı bir duruma doğru kaydığını düşündürmektedir. KARMA KARAR VERME MODELLERİ Rasyonel Teori nin yukarıda özetlenen eleştirileri genelde kabul görürken, bunun yanında ilaveci yaklaşımın da bazı eksikliklere sahip olduğu öne sürülmüştür. Örneğin bu model çerçevesinde karar verilirken toplumdaki güçlü ve organize grupların çıkarları karara yansırken, organize olmayan grupların çıkarları göz ardı edilebilir. Daha da ötesi kısa dönemli ve sadece mevcut politikaların üzerindeki sınırlı değişiklikler üzerine yoğunlaşma sosyal yeniliklerin göz ardı edilmesine neden olabilir. Örneğin bir savaş ilanı gibi önemli kamusal kararlar, İlaveci Yaklaşım la verilemez. Ara yol olarak her iki yaklaşımı kullanan karma modeller geliştirilmiştir. 9 Etzioni, bu bağlamda karma karar verme modelini ortaya koymuştur. Bu yaklaşım, kararları ikiye ayırır: Temel (esas) kararlar ve ilave veya küçük kararlar. Temel kararlar temel politika yönünü belirler ve savaş, uzay programının başlatılması ve benzeri genel ve yeni kararlar gibi kararlar köklü ve temel Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5
kararlardır; hem rasyonel yaklaşımda olan temel ve önemli ilk kararları hem de daha önceki politikalarda alınan ilave kararları göz önüne alır. 10 Dolayısıyla bu yaklaşım hem temel kararların verilmesini sağlayan ilave süreçleri hem de ulaşılan kararların uygulamasında ilave alınacak kararları göz önüne alır. Karma Karar Verme Modeli karar vericilerin, farklı durumlarda hem Rasyonel Modeli hem de İnkremental (İlaveci) Yaklaşımı kullanmasını sağlar. Bazı durumlarda, inkrementalizm yararlı ve daha uygun olacaktır. Bazı durumlarda ise rasyonel yaklaşımın getirdiği doğrultuda bir yöntem yararlı olacaktır. Karma Karar Verme Modeli aynı zamanda karar vericilerin farklılaşan kapasitelerini de göz önüne alır. Genel olarak söylemek gerekirse, kararların uygulanması için gücün harekete geçirilmesinde karar verici ne kadar büyük kapasiteye sahipse, o kadar gerçekçi olarak kararın inceden inceye yapılması gerçekleşir. Ayrıca ne kadar kapsayıcılık genişse, o kadar karar verme verimli olacaktır. Dror a, göre, Lindbolm un incrementalizm dediği karar verme yöntemi, tembelliğin ve yeniliğe karşı olmayı ideolojik olarak sağlamlaştırma çalışmasıdır. Dror bu tür bir yaklaşımın sadece mevcut politikaların yeterli ve tatmin edici olması ile toplumun herhangi bir yeni sorunla karşılaşmaması durumunda işe yarayacağını ifade eder. Toplumda gerçekten değişmeyen bir sosyal istikrar varsa bu tür bir karar verme yöntemi işe yarar. Dror a göre bazı alanlarda gerçekten işe yarayan bu yöntemin, koşulların sıklıkla değiştiği ve gelişen toplumlarda artan sorunlar karşısında çaresiz kalacağını belirtmektedir. 11 Karma karar verme modelleri, inkrementalizm ile rasyonalizmin kullanımını birleştiren bir çeşit uzlaşmadır. Dror a göre bunun alternatifi rasyonel karar verme modeli değildir. Dror un alternatif olarak sunduğu model, gerçekçilikle idealizmi birleştiren ortalama bir modeldir. Genel hatlarıyla bu model, hem rasyonel hem de extra-rasyonel unsurları karar vermede kullanmaktadır. Extra-rasyonel unsurlar, düşünme, değer yargıları, yaratıcı icat, beyin yorma (beyin fırtınası) ve diğer yaklaşımları kapsar. Rasyonel unsurlar ise, seçeneklerin gözden geçirilmesi ile hedef ve amaçların açıklığa kavuşturulmasını kapsar. Aslında bu model bu yönüyle kapsamlı rasyonel teori ile inkrementalizm arasında bir yerde durmaktadır. 12 Görüldüğü gibi Karma Karar Verme Modelleri, inkrementalizm ile rasyonalizmin kullanımını birleştiren bir çeşit uzlaşmadır. Ancak uygulamada ne kadar başarılı olacağı konusunda şüpheler bulunmaktadır. Çünkü karar vericilerin her iki yaklaşımı kullanmada nasıl karar verecekleri pek açık değildir. Ayrıca Rasyonel Yaklaşım, karar vermeden sorumlu kamu yöneticilerine çoğu zaman daha kolay gelebilir. Kamu yönetiminde karar verme durumunda olan kişilerin çevrelerinden bağımsız olmadıkları, kendilerine ait değerlerinin olduğu ve bunları yönetime çoğu zaman taşıdıkları ve aldıkları kararlarda bunların çok etkisi olduğu göz önüne alınmalıdır. Karar verirken bir kez veya önceki kararların devamı olup olmaması noktasında en iyi veya en doğru karar diye bir şey yoktur. Karar verme durumunda olan yöneticinin çevresel, kişisel ve ortamın koşullarına göre bir takdir Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6
yapması zorunludur. Dolayısıyla kamu yönetiminde kararlar verilirken ortaya konabilecek çok fazla standart yoktur. Çünkü standart ortaya koyma, tercihlerin ve anlayışların etkisinde kalacaktır. Özellikle bu noktada bazı değerlerin karar vericinin davranışını yönlendirdiği düşünülmelidir. Bu açıdan karar verme faaliyetiyle kimlerin uğraştığı ve politika oluşturma sürecinde kimlerin olduğu ve rol oynadığı önem kazanmaktadır. Şimdi kim kamu politikalarının yapar sorusuna cevap aramak açısından demokratik bir ülkede genelde kamu politikalarında rol oynayan kişi ve kesimlerin ve bunların rollerinin kısaca tartışılması gerekir. Aslında ne Rasyonel Modelin ne de İlaveci Modelin ya da Karma Modeller in söylediklerinin çok farklı olmadığı da tartışılan konular arasındadır. Örneğin, Smith ve May, yazdıkları makalede Rasyonalist Karar Verme Modeli ile inkrementalist Karar Verme Modelleri arasındaki tartışmanın sanal olduğunu söylemektedirler. Aslında Rasyonalist Yaklaşım ın olması gereken ya da beklenilen şeylerle ilgili reçeteler verirken İnkrementalist Model in olan şeylerle ilgili açıklama yaptığını söyleyen Smith ve May üçüncü yol olarak Karma Model in birleştirici bir rol üstlenebileceğine işaret etmektedirler. Diğer yandan bu tartışmaların uygulamada karar vericiler ve karar verilen alana bağlı olarak anlamsız hâle gelebileceğini de belirtmektedirler. 13 Örneğin kamu kurumlarında hedef ve amaçların belirlenmesinde ya da uygulamada dikkate alınmasında sorunlar vardır. Konuyu kamu yönetimi-kamu politikası-siyaset bilimi ayrımı ışığında kısaca ele almak yararlı olabilir. Karar alma sürecinde bir kurumun amaç ve hedeflerinin belirlenmesi konusunda yönetim yaklaşımının yeterli ve güçlü bir bakış açısı getiremediğini örnek olarak tartışmak yararlı olabilir. Yeni kamu yönetiminin kamu politikası sürecini, rasyonel bir mantıkla ele alması gerçek yaşam ile planlanan yaşam arasındaki farkı ortaya koymada yetersiz kalabilir. Özellikle kamu kurumlarında amaç ve hedeflerin belirlenmesi karmaşık bir alandır. Resmî anlamda ifade edilen ya da belirlenen amaç ve hedeflerin ne kadar gerçeklere uygun ve başarılabilir hedefler olduğunu bilmek zordur. Bu noktada günümüzde güncel olan stratejik planlama gereği bütün kamu kurumlarının amaç ve hedeflerini planlara yazmaları birer faraziyedir. 14 Özellikle bu noktada bazı değerlerin karar vericinin davranışını yönlendirdiği düşünülmelidir. Bu açıdan karar verme faaliyetiyle kimlerin uğraştığı ve politika oluşturma sürecinde kimlerin olduğu ve rol oynadığı önem kazanmaktadır. Şimdi kim kamu politikalarının yapar sorusuna cevap aramak açısından demokratik bir ülkede genelde kamu politikalarında rol oynayan kişi ve kesimlerin ve bunların rollerinin kısaca tartışılması uygun olacaktır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7
KARAR VERMEDE DEĞERLERİN ETKİLERİ Yukarıda söylendiği karar verme genel anlamda kamu yönetiminde özel anlamda kamu politikası sürecinde en çok gerçekleştirilen faaliyetlerden biridir. Yöneticiler karar verirken sahip oldukları değer sisteminden bağımsız olamazlar. Bu bağlamda kamu yönetiminde karar vermeyi etkileyebileceği düşünülen değerler olarak siyasal, örgütsel, kişisel ve ideolojik değerlerin var olduğu ifade edilebilir. Kısaca bu değerler sisteminin karar vermeyi nasıl etkileyebileceğinin tartışılması yararlı olabilir. Siyasal değerler denince, karar vericilerin etkilendikleri veya bağlı oldukları iktidardaki siyasal partinin lehine olacak kararlar vermesi beklenebilir. Normal olarak özellikle gelişmekte olan ülkelerde kamu yönetiminde karar vericiler üzerinde siyasal baskı ve etkilemeler söz konusudur. Dolayısıyla bir program veya yöntemle ilgili kararlar verilirken siyasal partinin lehine olabilecek kararlar üretilir. Özellikle seçimlerden önce verilen kararlarla yapılan uygulamalarda bu tür bir değer kaygısı kamusal faaliyetlerde izlenebilmektedir. Karar verme sürecini etkileyen değerler şunlardır: siyasal, örgütsel, kişisel ve ideolojik değerler. Örgütsel değerler ise daha çok bir kurum içindeki bürokratların örgütsel değerlerden etkilenmesi şeklinde anlaşılabilir. Örgütler kendi içinde çalışanların davranışlarıyla ilgili bazen genelgeler yayınlayabilir. Ayrıca her kademede görev yapan bürokratlardan beklenen şeyler ortaya konabilir. İşte bu bağlamda karar verme konumunda olan yöneticiler genellikle bu tür örgütsel değerlerden etkilenirler. Ayrıca kişiler örgüt içinde bulundukları anda ve ayrıca örgütle olan bağlarından dolayı kişisel davranışları veya değerleri değil örgütsel değerleri göz önüne alabilir. Örneğin bir polis teşkilatında çalışanlar gizli bir dayanışma içinde olabilirler. Özellikle uzun dönemde beraber olmaktan ve mesleğe girmeden önce uzun yıllar beraber aynı ortamlarda bulunmaktan dolayı kendi içlerinde örgüte karşı bir bağlılık ve dayanışma hissedebilirler. Bu tür değerler karar mekanizmalarını doğrudan etkileyebilir. Kişisel değerler bazen karar vermede bir ölçüt işlevi yerine getirebilir. Bir işin yapılması için bir bürokrat veya politikacının rüşvet alması düşünce bazında bir kazançtır. Bu tür kişisel zenginliğini veya ününü artırmak için çalışanların kendi değer ölçüleri verilen kararlarda önemli rol oynar. Ayrıca bir örgütteki yerinin çok önemli görülmesi için veya tarihi bir görev yaptığı imajı gibi kişisel değerler kamusal karar verme mekanizmalarında önemli etkenler olarak görülebilir. İdeolojik değerler, özellikle gelişmekte olan ülkelerde kararlar verilirken önemli rol oynayan etkenlerden biridir. Kamu politikalarının uygulanmasında tarafsızlık ve eşit davranma olması gerekirken, bürokratların ve kamu görevlilerinin ideolojik yapısı vereceği kararlarda etkin olabilir. Bu da hizmet verilen kişiler arasında ayrım yapma anlamına gelmektedir. Daha geniş açıdan özellikle geçen Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8
Bireysel Etkinlik Kamu Yönetimi yüzyılda milliyetçiliğin öne çıkması, kamusal kararlarda kamu yönetimine yön vermektedir. Ayrıca özellikle eski Doğu bloğu ülkelerinde sosyalist ideoloji sistemin her aşamasında etkindi. Bugün halâ gelişmiş ülkeler dışında milliyetçilik anlayışı kamu yönetimini tamamen sarmış bir mekanizmadır. Özellikle kamu politikalarının (iç veya dış politikalar) şekillendirilmesinde bu tür sembolik ideolojik değerler çok önemli rol oynarlar. Sizce siyasal, örgütsel, kişisel ve ideolojik değerlerden hangisi karar vermede diğerlerinden daha etkilidir? Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9
Özet Kamu Yönetimi Devlet kurum ve kuruluşlarını yönetmek ve bu kurumların görev alanlarında kamu politikası yapmak, üretilen politika alternatiflerinin içerisinden en uygununu seçebilme ve uygulayabilme sanatı zor bir süreçtir. Karar vermede denilen bu süreç faaliyetleri karar vericilerin işine yarayacak karşılaştırmalı ve kullanılabilir nitelikli bilgiler üretmek ise kamu yönetimi biliminin temel amacıdır. Bu bakımdan, kamu yönetimi sürekli bir şekilde politika üretirken karar verme sürecini şekillendirici bir etkiye sahiptir. Dolayısıyla birçok sosyal unsurun güç ve baskısı altında şekillenen kamu yönetimi gelenekleri ve kamu politikası sürecinde karar verme mekanizmalarının kendine özgü canlı hareket tarzları olduğu anlaşılmaktadır. Karar verme sürecini ister Rasyonel Yaklaşımla ister İlaveci Yaklaşım'la isterse de Karma Yaklaşımlarla açıklama çabası aslında yöneticilerin bu süreçte daha kolay hareket edebilmelerini sağlamayı amaçlamaktadır. Bu yönüyle bu bölümde ele alınan yaklaşımlar karar verme sürecini açıklamaya çabalasalar da aslında her bir yönetici kendine uyan ve içinde bulunduğu şartlara göre karar verme faaliyetini gerçekleştirebilir. Ancak bilimsel bakış açısıyla bu yaklaşımların kazandırdığı bilgi birikiminden de yararlanmalıdırlar. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10
DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz 1. Aşağıdakilerden hangisi karar verme ile ilgili bir model değildir? a) Sorun Çözme Teknikleri Modeli b) Rasyonel Karar Verme Modeli c) İlaveci Karar Verme Modeli d) Karma (hem Rasyonel hem İlaveci Karar Verme) modeli e) Hiçbiri 2. Aşağıdakilerden hangisi karar verme sürecinde doğrudan etki yapan değerlerden değildir? a) Örgütsel değerler b) Ailevi değerler c) Kişisel değerler d) İdeolojik değerler e) Siyasal değerler 3. Aşağıdakilerden hangisi karar verme süreciyle ilgili doğru bir önermedir? a) Değerlerden bağımsız ve tarafsız bir süreçtir. b) Değerleri yok sayan bir süreçtir. c) Anlaşılan bir süreç değildir. d) Değerlerden bağımsız ve tarafsız olmayan bir süreçtir. e) Karar verme bir süreç değildir. 4. Aşağıdakilerden hangisi Rasyonel Karar Verme Modeli ni öneren düşünürdür? a) A. Etzioni b) C. E. Lindblom c) Y. Dror d) D. Easton e) H. Simon Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11
5. Aşağıdakilerden hangisi İlaveci Karar Verme Modeli ni öneren düşünürdür? a) A. Etzioni b) Y. Dror c) C. E. Lindblom d) D. Easton e) H. Simon Cevap Anahtarı: 1. a 2.b 3.d 4.e 5.c Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12
KAYNAKLAR 1 Simon, H. (1997) The Proverbs of Administration J.M. Shafritz ve A. C. Hyde (Ed) Classics of Public Administration, New York, Harcourt Brace College Publishers.s. 127-141. 2 Dye, T.R. (2002) Understanding Public Policy.(Tenth Edition) Upper Saddle River, Prentice Hall. 3 Leach, S. (1982). "In Defence of Rational Model", Approaches in Public Policy. (Eds) S. Leach and J. Steward. London, George Allen & Unwin. s. 6 4 Lindbolm, C.E (1968) The Policy-Making Process, London,Prentice Hall, Lindbolm, C.E (1979) Still Muddling, not yet through Public Administration Review, 39 S. 517-525. 5 Braybrooke, D. And C.E. Lindbolm (1963) A Strategy Of Decision New York Free Press. 6 Lindbolm, C.E. (1965) The Intelligence Of Democracy, New York Free Press., Lindbolm, C.E. (1968) The Policy-Making Process, London,Prentice Hall, 7 Cooper, Philip J. Linda P. Brady, Olivia Hidalgo Hardeman, and Katherine C. Naff (1998) Public Administration for the Twenty-First Century. Forth Worth, Harcourt Brace College Publishers. s.166. 8 Lindbolm, C.E. (1977) Politics And Markets, New York Basic Books. Lindbolm, C.E. (1979) Still Muddling, Not Yet Through Public Administration Review, 39 s. 523 9 Dror, Y. (1968) Public Policy Making Re-Examined, San Fransisco California: Candler. Etzioni, A.(1967) Mixed-scanning: a third approach to decisionmaking, Public Administration Review, Vol. 27. No. 5, s. 385-392. 10 Etzioni, 196, s.388. 11 Dror 1964, s.153. 12 Dror (1964: 153) 13 Smith, G. Ve D. May (1997) The artificial debate between rationalist and incrementalist models M. Hill (Ed) The Policy Process, London, Prentice Hall, ss. 163-174 14 Çevik, H. Hüseyin, ve Demirci, S. (2008). Kamu Politikası Bekir Parlak (Ed) Kamu Yönetimi, Ankara: Turhan Kitabevi. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13