ANONİM OTAKLIKLARDA YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN HUKUKÎ SORUMLULUĞUNU SONA ERDİREN NEDENLERDEN İBRA VE ZAMANAŞIMI

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ÖZEL HUKUK(TİCARET HUKUKU) ANABİLİM DALI ANONİM OTAKLIKLARDA YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN HUKUKÎ SORUMLULUĞUNU SONA ERDİREN NEDENLERDEN İBRA VE ZAMANAŞIMI YÜKSEK LİSANS TEZİ Mehmet Zülfü ÖTLEGEN Ankara - 2003

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ÖZEL HUKUK(TİCARET HUKUKU) ANABİLİM DALI ANONİM OTAKLIKLARDA YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN HUKUKÎ SORUMLULUĞUNU SONA ERDİREN NEDENLERDEN İBRA VE ZAMANAŞIMI YÜKSEK LİSANS TEZİ Mehmet Zülfü ÖTLEGEN Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Aynur YONGALIK Ankara - 2003

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ÖZEL HUKUK(TİCARET HUKUKU) ANABİLİM DALI ANONİM OTAKLIKLARDA YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN HUKUKÎ SORUMLULUĞUNU SONA ERDİREN NEDENLERDEN İBRA VE ZAMANAŞIMI Yüksek Lisans Tezi Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Aynur YONGALIK Tez Jürisi Üyeleri Adı Soyadı: İmzası 1. 2. 3. Tez Sınav Tarihi:

İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... I KISALTMALAR... KAYNAKÇA... X VIII GİRİŞ VE KONUNUN SINIRLANDIRILMASI... 1 BİRİNCİ BÖLÜM ANONİM ORTAKLIKLARDA YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN HUKUKî SORUMLULUĞUNU DOĞURAN VE SONA ERDİREN NEDENLER I - YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN SORUMLULUĞU, HUKUKÎ NİTELİĞİ VE DAYANAĞI... 5 A - Yönetim Kurulu Üyelerinin Sorumluluğu... 5 B - Sorumluluğun Hukukî Niteliği... 8 1 - Kusurlu Sorumluluk... 8 2 - Müteselsil Sorumluluk... 9 C - Sorumluluğun Dayanağı... 11 II - YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN SORUMLULUĞUNUN NEDENLERİ... 13 A - Genel Olarak... 13 B - Türk Ticaret Kanunu nda Düzenlenen Sorumluluk Nedenleri... 13 1 - Ödemelerin Doğru Olmaması (TTK m.336 / I b.1 )... 14 2 - Kâr Paylarının Gerçek Olmaması (TTK m.336 / I b.2)... 14 3 - Defterlerin Mevcut Olmaması veya Düzensiz Tutulması (TTK m.336 / I b.3)... 16 4 - Genel Kurul Kararlarının Nedensiz Yerine Getirilmemesi (TTK m.336 / I b.4)... 17 5 - Kanun veya Ana Sözleşmenin Yüklediği Görevlerin Yerine Getirilmemesi (TTK m.336 /I b.5 )..... 19 a - Yönetim Görevlerinden Doğan Sorumluluk... 20 b - Yönetim Kurulu Üyelerinin Yanlış Açıklamaları (TTK m.339)... 22

c - İlk Yönetim Kurulu Üyelerinin Sorumluluğu (TTK m.308)... 22 d - Temsil Yetkisinin Aşılması (TTK m.321)... 23 e - İşlem Yapma Yasağı (TTK m.334)... 24 f - Rekabet Yasağı (TTK m.335)... 24 C - Diğer Kanunlarda Düzenlenen Sorumluluk Nedenleri... 26 III - YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN SORUMLULUĞUNU SONA ERDİREN NEDENLER... 29 A - Genel Olarak... 29 B - Nedenler... 29 1 - Kusursuzluğun İspatı... 29 2 - Sulh... 31 İKİNCİ BÖLÜM ANONİM ORTAKLIKLARDA YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN HUKUKÎ SORUMLULUĞUNU SONA ERDİREN NEDENLERDEN İBRA I - İBRA... 34 A - İbra Kavramı...... 34 B - Borçlar Hukukunda İbra... 35 C - Anonim Ortaklıklarda İbra... 37 1 - Eski Ticaret Kanunu... 38 2 - Türk Ticaret Kanunu... 39 II - İBRANIN HUKUKÎ NİTELİĞİ VE TEMELİ... 41 A - Hukukî Niteliği... 41 1 - Yabancı Hukuklarda... 41 2 - Türk Hukukunda... 42 B - Hukukî Temeli... 44 III - İBRANIN TARAFLARI VE KAPSAMI... 47

A - Tarafları..... 47 B - Kapsamı... 48 1 - Konu Yönünden...... 48 a - Genel Olarak......... 48 b - Kapsamı Belirleyen Kaynaklar... 49 aa - Bilânço... 49 bb - Kâr ve Zarar Hesabı... 50 cc - Yıllık Faaliyet Raporu... 51 dd - Denetçi Raporu... 51 ee - Özel Denetçi Raporu... 52 2 - Süre Yönünden... 53 3 - Kişi Yönünden... 53 IV - İBRA KARARININ KOŞULLARI VE ŞEKİLLERİ... 54 A - Koşulları... 54 B - Şekilleri... 55 V - İBRADA OY HAKKINDAN YOKSUNLUK DURUMLARI VE AZINLIK HAKLARI... 57 A - İbra Kararında Oydan Yoksunluk Durumları... 57 1 - Yönetim Kurulu Üyeleri ile Akrabalık... 57 2 - Ortaklık İşlerine Katılan Kişiler... 58 3 - Pay Senetlerinin Devri... 60 4 - Kamu Tüzel Kişilerinin Oy Hakkı... 60 5 - Teminat Olarak Verilen Paylar... 62 6 - Oy Sözleşmeleri... 63 B - İbrada Azınlık Hakları... 64 1 - Bilânço Görüşmelerinin Ertelenmesini İsteme Hakkı... 64

2 - Sorumluluk Davası Açılmasını İsteme Hakkı... 66 3 - Kurucular Yönünden İbrayı Engelleme Hakkı... 67 VI - İBRA TALEBİ VE DAVASI... 68 A - İbra Talebi... 68 B - İbra Davası... 69 1 - Genel Olarak... 69 2 - Hukukî Niteliği... 69 3 - Taraflar ve İspat Yükü... 70 VII - İBRA KARARININ SAKATLIĞI... 71 A - Genel Olarak... 71 B - Mutlak Hükümsüzlük... 74 C - İptal... 76 1 - Borçlar Hukukuna Göre... 76 2 - Türk Ticaret Kanunu na Göre... 7 a - Genel Olarak... 77 b - İptalin İleri Sürülmesi ve Sonuçları... 78 VIII - İBRA KARARININ HUKUKÎ SONUÇLARI... 80 A - Ortaklığın Dava Hakkına Etkisi... 80 B - Pay Sahiplerinin Dava Hakkına Etkisi... 81 1 - Doğrudan Doğruya Zararlar... 81 2 - Dolaylı Zararlar... 82 C - Ortaklık Alacaklılarının Dava Hakkına Etkisi... 83 1 - Doğrudan Doğruya Zararlar... 83 2 - Dolaylı Zararlar... 84 D - İbranın Diğer Sonuçları... 85 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ANONİM ORTAKLIKLARDA YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN HUKUKÎ SORUMLULUĞUNU SONA ERDİREN NEDENLERDEN ZAMANAŞIMI I - ZAMANAŞIMI KAVRAMI VE ÖĞRETİDEKİ TARTIŞMA... 86 A - Zamanaşımı Kavramı... 86 B - Öğretideki Tartışma... 87 II - ZAMANAŞIMI SÜRELERİ... 91 A - Eski Ticaret Kanunu nda... 91 B - Türk Ticaret Kanunu nda... 92 1 - İki Yıllık Süre... 93 2 - Beş Yıllık Süre... 95 3 - Ceza Zamanaşımı Süresi... 96 4 - Diğer Durumlarda Zamanaşımı Süresi... 97 III - ZAMANAŞIMININ DURMASI VE KESİLMESİ... 99 SONUÇ... 100 ÖZET... 105 SUMMARY... 107

KISALTMALAR AATUHK : Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanun b. bkz. : Bent : Bakınız Batider : Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi BK : Borçlar Kanunu C. : Cilt D. : Daire DK : Dernekler Kanunu dn. : Dipnot E. : Esas ETK : Eski Ticaret Kanunu HGK HD : Hukuk Genel Kurulu : Yargıtay... Hukuk Dairesi HUMK İBD : Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu : İstanbul Barosu Dergisi İkt.Mal. : İktisat ve Maliye Dergisi İKİD : İlmî ve Kazaî İçtihatlar Dergisi İÜHFM : İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası İBK : İsviçre Borçlar Kanunu K. : Karar krş. : karşılaştırınız KoopK : Kooperatifler Kanunu m. : Madde TMK : Türk Medenî Kanunu s. : Sayfa S. : Sayı TCK TDK : Türk Ceza Kanunu : Türk Dil Kurumu TTK : Türk Ticaret Kanunu vs. vd. : ve saire : ve devamı VUK : Vergi Usul Kanunu YKD : Yargıtay Kararları Dergisi

KAYNAKÇA * I - GENEL ESERLER VE MONOGRAFİLER ANSAY, Tuğrul : Anonim Şirketler Hukuku, 6.Bası, Ankara 1982 (Anonim Şirketler). ARKAN, Sabih : Halka Açık Anonim Ortaklıkların Özellikleri ve Dış Denetim, Ankara 1976. ARSEBÜK, Esat : Borçlar Hukuku, C.I-II, 3.Bası, Ankara 1950. ARSLANLI, Halil : Anonim Şirketler I, Genel Hükümler, 3.Bası, İstanbul 1960. ATAN, Turhan : Türk Ticaret Kanunu na Göre Anonim Şirketlerde İdare Meclisi Azalarının Hukukî Mesuliyeti, Ankara 1967. AYTAÇ, Zühtü : Anonim Ortaklıklarda İbra, Ankara 1982 (İbra). BAŞTUĞ, İrfan : Şirketler Hukukunun Temel İlkeleri, İzmir 1974. CANDAN, Turgut : Kanunî Temsilcilerin Vergi ve Diğer Kamu Alacaklarından Sorumluluğu, Ankara 1998. ÇAMOĞLU, Ersin : Anonim Ortaklık Yönetim Kurulu Üyelerinin Hukukî Sorumluluğu, İstanbul 1972 (Hukukî Sorumluluk). ÇEVİK, Orhan Nuri : Anonim Şirketler, Ankara 1982 (Anonim) ÇEVİK, Orhan Nuri : Uygulamada Şirketler Hukuku, Ankara 1994 (Şirketler). DOĞANAY, İsmail : Türk Ticaret Kanunu Şerhi, C.I, Ankara 1980. DOMANİÇ, Hayri : Türk Ticaret Kanunu na Göre Anonim Şirketlerin Kuruluşundan Doğan Hukukî Mesuliyet, İstanbul 1964 (Kuruluştan Doğan Mesuliyet). DOMANİÇ, Hayri : Anonim Şirketler, İstanbul 1978 (Anonim). DOMANİÇ, Hayri : Türk Ticaret Kanunu Şerhi, C.II, Anonim Şirketler Hukuku ve Uygulaması, İstanbul 1988 (Şerh). EREN, Fikret : Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 7.Bası, İstanbul 2001. ERİŞ, Gönen : Açıklamalı İçtihatlı Türk Ticaret Kanunu, Ticarî İşletme ve Şirketler, 2.Bası, Ankara 1992. FEYZİOĞLU, Feyzi N. : Borçlar Hukuku, Genel Hükümler, C.II, İstanbul 1977. HELVACI, Mehmet : Anonim Ortaklıkta Yönetim Kurulu Üyesinin Hukukî Sorumluluğu, 2.Bası, İstanbul 2001. HİRŞ, Ernst E. : Ticaret Hukuku, 3. Bası, İstanbul 1948. * Birden çok eserinden yararlanılan yazarlara yapılan yollamalarda kullanılan kısaltmalar parantez içinde gösterilmiştir.

İMREGÜN, Oğuz : Anonim Ortaklıklar, 4.Bası, İstanbul 1989 (Anonim). İMREGÜN, Oğuz : Anonim Şirketlerde Pay Sahipleri Arasında Umumî Heyet Kararlarından Doğan Menfaat İhlalleri ve Bunların Telif Çareleri, İstanbul 1962 (Menfaat İhlalleri). KARAYALÇIN, Yaşar : Ticaret Hukuku II, Şirketler Hukuku, 2.Bası, Ankara 1973 (Ticaret Hukuku). KARAYALÇIN, Yaşar : Bilanço Hukuku, Kavramlar - İlkeler - Başlıca Sorunlar - Yeni Gelişmeler, Ankara 1979 (Bilanço Hukuku). Anonim Ortaklıkta Pay Sahibinin Bilgi Alma Hakkı, Ankara KAYA Arslan : 2001. KURU, Baki / ARSLAN, Ramazan / YILMAZ, Ejder : Medeni Usul Hukuku, 10.Bası, Ankara 2000. MİMAROĞLU, Sait Kemal : Anonim Şirketlerde İdare Meclisi Azalarının Hukukî Mesuliyeti, Ankara 1967. MOROĞLU, Erdoğan : Anonim Ortalıkta Genel Kurul Kararlarının Hükümsüzlüğü, 3.Bası, Ankara 2001 (Genel Kurul Kararlarının Hükümsüzlüğü). MOROĞLU, Erdoğan : Özelikle Anonim ve Limited Ortaklıklarda Oy Sözleşmeleri, İstanbul 1978 (Oy Sözleşmeleri). NOMER, N. Füsun : Anonim Ortaklıkta Pay Sahibinin Sadakat Yükümlülüğü, İstanbul 1999. OĞUZMAN, Kemal / ÖZ T. : Borçlar Hukuku, Genel Hükümler, İstanbul 1995. ÖZTAN, Bilge : Medenî Hukuk Tüzel Kişilerinde Organ Kavramı ve Organın Fiillerinden Sorumluluk, Ankara 1979. POROY, Reha / TEKİNALP, Ünal / ÇAMOĞLU, Ersin PULAŞLI Hasan RADO, Türkan REİSOĞLU, Safa SUNGURBEY, İsmet : Ortaklıklar ve Kooperatif Hukuku, 8.Bası, İstanbul 2000. Şirketler Hukuku, 3.Bası, İstanbul 2001. : : Roma Hukuku Dersleri, Borçlar Hukuku, İstanbul 1978. Borçlar Hukuku, 14.Bası, Ankara 2000. : : Borç İkrarı ve Vaadi, İstanbul 1957 (Borç İkrarı).

TANDOĞAN, Haluk : Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, C.II, İstanbul 1989 (Borçlar Hukuku). TEKİNAY, S. Sulhi : Borçlar Hukuku, 4.Bası, İstanbul 1975. TEKİL, Fehiman : Şirketler Hukuku, C.II, Anonim Şirketler, İstanbul 1976. TEKİNALP, Ünal : Anonim Ortaklıkların Yönetim Kurullarında Tüzel Kişilerin Temsili, Ankara 1965 (Tüzel Kişilerin Temsili). TEOMAN, Ömer : Anonim Ortaklıkta Pay Sahibinin Oy Hakkından Yoksunluğu, İstanbul 1983 (Oy Hakkından Yoksunluk). TUNÇOMAĞ, Kenan : Borçlar Hukuku, C.I, Genel Hükümler, 5.Bası, İstanbul 1972. TURANBOY, K. Nuri : İbra Sözleşmesi, Ankara 1998. ÜNAL, Oğuz Kürşat : Sermaye Piyasalarında Halka Açık Anonim Ortaklıklar, Ankara 1999.

II - MAKALELER - BİLDİRİLER ANSAY, Tuğrul : Anonim Şirketlerin Ehliyeti, İdare Meclisinin İbrası, İdare Meclisi Aleyhine Mesuliyet Davası ve Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Kararı, Batider 1966, C.III, S.3, s. 407-431 (İdare Meclisinin İbrası). AYTAÇ, Zühtü : Anonim Ortaklık Denetçilerinin Sır Saklama Yükümlülüğü, Batider 1979, C.X, S.1, s. 177-218 (Sır Saklama Yükümlülüğü). ÇAMOĞLU, Ersin : Anonim Ortaklıklarda Yönetim Kurulunun Yıllık Raporu Hakkındaki Düşünceler, İkt. Mal. 1971, C.XVII, S.12, s. 540-551 (Yıllık Rapor). ÇAMOĞLU, Ersin : Anonim Şirket İdare Meclisi Üyelerine Karşı Açılacak Mesuliyet Davalarında Zamanaşımı, Batider 1966, C.III, S. 4, s. 267-269 (Zamanaşımı). ÇAMOĞLU, Ersin : Anonim Ortaklık Yönetim Kurulu Üyelerinin İbrasının Sorumluluk Davasına Etkileri, İÜHFM 1971, C.XXXVI, S. 1-4, s. 323-348 (İbranın Sorumluluk Davasına Etkisi). ÇAMOĞLU, Ersin : Anonim Şirket İdare Meclisi Üyelerinin Umumi Heyet Kararlarının İcrasından Doğan Mesuliyeti, Batider 1966, C.III, S. 4, s. 523-532 (İcradan Doğan Mesuliyet). ÇAMOĞLU, Ersin : Anonim Ortaklık Yönetim Kurulu Üyelerinin Rekabet Yasağı, İkt. Mal. 1969, C.XVI, S.9, s. 357-360 (Rekabet Yasağı). İMREGÜN, Oğuz : TTK.na Göre Ticaret Şirketlerinin Ehliyet ve Temsili, 2. Ticaret ve Banka Hukuku Haftası, Ankara 1962, s. 273-296 (Ehliyet ve Temsil). KALPSÜZ, Turgut : Anonim Şirketlerde İdare Meclisi Üyelerinin Rekabet Teşkil Eden Davranışları, Oğuzoğlu na Armağan, Ankara 1972, s. 347-3858. MOROĞLU, Erdoğan : Anonim Ortaklıklarda Özel Denetçi, İÜHMF 1976, C.XIII, S.1-4, Özel Sayı, E. HIRSCH e Armağan, s. 341-358 (Özel Denetçi). MOROĞLU, Erdoğan : Anonim Ortaklıkta Yönetim ve Denetim Kurulu Üyelerinin İbralarının Zamanı, Kapsamı ve Geri Alınması, Batider 2001, C.XXI, S.2, s.5-14. POROY, Reha / TEKİNALP, Ünal /

TEKİNALP, Gülören : Ortaklıklar Hukukunda Organların Sorumluluğu, İÜHMF 1979-1980-1981, C.XLV-XLVII, s. 348-398. POSTACIOĞLU, İlhan E. : Anonim Şirketlerde İdare Meclisi Azalarının Hukukî Mesuliyeti ile İlgili Bazı Meseleler, Halil Arslanlı nın Anısına Armağan, İstanbul 1978, s. 479-511. SUNGURBEY, İsmet : Anonim Ortaklık Yönetim Kurulu ya da Tasfiye Memurlarının İbrasının Hukukî Niteliği, Kapsam ve Etkisi Üzerine, Medenî Hukuk Sorunları, İstanbul 1974, C.II, s. 163-179 (İbranın Kapsam ve Etkisi). SUNGURBEY, İsmet : Anonim Ortaklık Müdürü ve Yönetim Kurulu Üyeleri Kendileriyle Ortaklık Arasındaki İç İlişkinin Hizmet Akdi Niteliğinde Olduğunu İspatlayarak Nedensiz Azil Yüzünden Tazminat İsteyebilirler, Medeni Hukuk Sorunları, İstanbul 1974, C.II, s.180-190 (Nedensiz Azil). TANDOĞAN, Haluk : Hükmî Şahısların Anonim Şirket İdare Meclisinde Temsili, Batider 1962, C.I, S.1, s. 3-35 (Temsil). TANDOĞAN, Haluk : Anonim Şirket İdare Meclisi Azalarına Karşı Açılacak Mes uliyet Davalarının Müruruzamanı Hakkında Bazı Düşünceler, Batider 1965, C.III, S.1, s. 122-126 (Müruruzaman). TEKİNALP, Ünal : Azınlığın Bilânçonun Onaylanmasına İlişkin Müzakerelerin Ertelenmesi İstemi - Sorunlar Düşünceler, E. HİRSH e Armağan, İÜHMF 1976, C.XLII, S.1-4, Özel Sayı, s. 233-243 (Müzakerelerin Ertelenmesi). TEKİNALP, Ünal : İbra Edilmeyen Yönetim Kurulu Üyelerinin veya Denetçilerin İptal Davası Açabilip Açamayacakları Sorunu, İkt. Mal. 1976, C.XXIII, S.4, s. 165-168 (İptal Davası). TEKİNALP, Ünal : Azlığın Hisse Senetlerini Rehin Olarak Tevdi Etmesi Zorunluluğunun Amacı ve Bazı Sorunlar, İkt. Mal. 1982, C.XXIX, S.8, s. 322-325 (Azlığın Hisse Senetlerini Tevdi Etmesi). TEOMAN, Ömer : Anonim Ortaklık Yönetim Kurulu Üyelerinin Özen Borçlarına Aykırılıktan Doğan Sorumluluğu, İkt. Mal. 1974, C.XXI, S.2, s. 60-65 (Özen Borcuna Aykırılık). TEOMAN, Ömer : Şirketçe Devralınan Payların Umumî Heyette Temsili Caiz Değildir, Kuralının Anlamı, İkt. Mal. 1976, C.XXIII, S.9, s. 374-382 (Şirketçe Devralınan Payların Temsili).

TÜRK, Hikmet Sami ÜNAL, Mustafa YASAMAN, Hamdi : Anonim Şirket Yönetim Kurulu Üyelerine Karşı Açılacak Sorumluluk Davalarında Zamanaşımı ve Başlangıcı, Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu VI, 14-15 Nisan Ankara 1989, s. 1-51. : Anonim Ortaklıklarda Yönetim ve Yönetim Görevlerinin Murahhaslara Bırakılması, Batider 1982, C.XI, S.3, s. 49-98. : Anonim Ortaklıkta Yönetim Kurulu Toplantıları, Yaklaşım 1994, Yıl 2, S.13, s. 62-65.

III SÖZLÜKLER ŞENER, Esat : Hukuk Sözlüğü, Ankara 2001. YILMAZ, Ejder : Hukuk Sözlüğü, 5.Bası, Ankara 2000. TÜRKÇE SÖZLÜK : TDK Yayınları, 6.Bası, Ankara 1974.

GİRİŞ VE KONUNUN SINIRLANDIRILMASI Anonim ortaklıklar, küçük sermaye sahiplerine tasarruflarını değerlendirme olanağı vererek bunları bir araya getirip büyük sermayelere çeviren ve toplanan büyük meblağlarla çeşitli yatırımlar yapan ortaklıklar olarak tanımlanırlar. Günümüzde küçük ölçekli işletmeler yerlerini giderek büyük sermayelerle iş gören, uluslararası çalışan ve teknolojik bakımdan üstün işletmelere bırakmaktadır. Ekonomik hayatta meydana gelen bu değişim ve gelişmeler, küçük sermayeleri ve sahiplerini bir araya getirerek piyasada tutunma zorunluluğunu beraberinde getirmektedir. İşte bu ihtiyaca büyük ölçüde cevap veren anonim ortaklıkların modern sermaye piyasalarının gelişimine paralel olarak, son zamanlarda, çok ortaklı ve halka açık olarak hızlı bir şekilde arttığı görülmektedir. Ekonomik hayatta anonim ortaklıkların sayısında meydana gelen bu artış, ortaklığın yönetiminin önem kazanmasına neden olmaktadır. Çünkü anonim ortaklığın devamlı yönetim ve temsil organı olan yönetim kurulu, tüzel kişilik kazanmasından sona ermesine kadar ortaklığın, pay sahiplerinin ve ortaklık alacaklılarının çıkarlarını ilgilendiren çok geniş görev ve yetkilerle donatılmıştır. Yönetim kurulunun bu görev ve

yetkilerini kötüye kullanması ve ortaklığı gerektiği gibi yönetmemesi, ortaklığın zarara uğramasına veya iflas etmesine yol açmaktadır. Bu durum ortaklığa güvenerek sermaye yatıran tasarruf sahiplerini ve ortaklıkla işlem yapan ortaklık alacaklılarını zarara uğratarak millî ekonomilerin de zarar görmesine neden olmaktadır. Bu nedenle ortaklığın yönetiminde görevli kişilerin sorumluluğunun tespiti ve sınırlarının belirlenmesi, sermaye piyasalarına olan güvenin sağlanması ve ekonomik yaşamın güvence altına alınması açısından önem taşımaktadır. Sorumluluğun tespiti ve sınırlarının belirlenmesi, bir yandan ortaklık için çalışan yöneticileri dikkat ve özen göstermeye sevk ederken, diğer yandan kamu güvenini sağlayarak sermaye piyasasının gelişimine katkıda bulunacaktır. Ayrıca şunu belirtmek gerekir ki, günümüzde özellikle gelişmiş sermaye piyasasına sahip ülkelerde, anonim ortaklık yöneticiliği önemli bir meslek haline gelmiştir. Sanayi ve teknolojinin gelişmesi ile büyüyen anonim ortaklıklarda, yönetim kurulu, ehliyet ve bilgi sahibi olan profesyonel yöneticilere açılmıştır. Buna bağlı olarak çoğunlukla pay sahiplerine yabancı olan teknik bir kadrodan seçilen yönetim kurulu üyelerinin kontrolü ve denetimi daha da önem kazanmıştır.

Bu çalışmanın konusu, anonim ortaklığı geniş yönetim ve temsil yetkileriyle donatılan ve önemi giderek artan yönetim kurulunun (üyelerinin) denetiminde ve sorumluluğunda önemli bir yeri bulunan ibra ve zamanaşımının incelenmesidir. Anonim ortaklıklarda geleneksel olarak yapılan iç ve dış denetim ayırımı göz önüne alındığında; ibra, ortaklık içi denetimin en önemli yaptırımı olarak karşımıza çıkar. Bunun nedeni; ibranın, ortaklığa karşı yöneticilerin sorumluluğunu ortadan kaldırmasıdır. İbra, yönetim kurulu üyelerinin belirli bir dönemde yapmış olduğu işlem ve eylemlerin sonuçlarını ortaklık genel kurulunun gündemine taşımaktadır. Ortaklık tarafından alınan ibra kararı ile yönetim kurulu üyelerinin ortaklığa karşı sorumlulukları sona ermektedir. Genel olarak ibra kararı, ortaklığın çıkarları açısından yöneticilerin denetimini sağlamakla kalmayıp, ibra edilenlerin işlemlerinin ortaklık tarafından onaylandığını ve benimsendiğini de göstermektedir. Ortaklık, ibra kararı ile yöneticilere güven duyduğunu ve muhtemel tazminat taleplerinden vazgeçtiğini açıklamakla yöneticilerde yeni bir istek ve heyecanın doğmasına da yardımcı olmaktadır. Zamanaşımı, anonim ortaklılarda yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunu sona erdiren nedenlerden bir diğeridir. Yöneticilerin yapmış olduğu işlem ve eylemler nedeniyle; ortaklığın, pay sahiplerinin ve ortaklık alacaklılarının uğradığı zararların giderilmesini sağlayacak sorumluluk davalarının

açılmasına olanak verecek, aynı zamanda yöneticilerin bu işlemler nedeniyle uzun zaman sorumluluk davası tehdidi altında kalmaması için bütün hukuk sistemlerinde olduğu gibi hukukumuzda da çeşitli zamanaşımı süreleri kabul edilmiştir. Böylece yönetim kurulu üyelerine karşı açılacak sorumluluk davaları belli sürelerle sınırlandırılmıştır. Son yıllarda, sermaye piyasalarının gelişimine paralel olarak ülkemizde de anonim ortaklıkların sayısında önemli bir artış olmuştur. Buna bağlı olarak hukukumuzda yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğu ve buna bağlı konular ile ilgili birçok çalışma yapılmıştır. Biz de bu önemli konuda sorumluluğu sona erdiren nedenlerden ibra ve zamanaşımını ayrı ve bağımsız şekilde incelemenin hukukumuz açısından yararlı olacağını düşündük. Çalışmamızın Birinci Bölümü, anonim ortaklıklarda yönetim kurulu üyelerinin sorumluğuna ayrılmıştır. İbra ve zamanaşımı konularını bağımsız olarak incelemeye başlamadan önce konuya giriş olması açısından bu Bölüm ü yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğuna ayırmayı uygun bulduk. Bu Bölümde, öncelikle yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğu, bu sorumluluğun hukukî niteliği ve dayanağı üzerinde açıklamalar yapacağız. Daha sonra sorumluluğu gerektiren nedenleri, Türk Ticaret Kanunu ve diğer kanunlar açısından ayrı ayrı genel olarak inceledikten sonra sorumluluğu sona erdiren nedenleri ele alacağız.

İkinci Bölümde, ibra konusunu inceleyeceğiz. Bu Bölümde, öncelikle ibra kavramı ve ibranın borçlar ve anonim ortaklıklar hukukundaki anlamını açıklamaya çalışacak, Eski Ticaret Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu nda ibra ile ilgili düzenlemelere değineceğiz. Daha sonra ibranın hukukî niteliği ve temeli üzerinde duracağız. İbranın tarafları ile ilgili açıklamalardan sonra ibranın kapsamını; konu, süre ve kişi yönünden ayırıma tabi tutarak incelenmeye çalışacağız. İbra kararının alınması ile ilgili olarak ibranın koşullarını ve şekillerini açıkladıktan sonra, ibrada oydan yoksunluk durumları ve azınlık hakları üzerinde duracağız. İbra talebi ve ibra davası ile ilgili açıklamalardan sonra ibra kararının sakatlığına yer vereceğiz. Son olarak ibranın hukukî sonuçlarını ortaklık, pay sahipleri ve ortaklık alacaklıları açısından ayrı ayrı inceleyeceğiz. Üçüncü Bölüm, zamanaşımına ayrılmıştır. Bu Bölümde, ilk olarak yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunda hangi zamanaşımı sürelerinin uygulanacağı konusunda öğretideki tartışmalara değindikten sonra Türk Ticaret Kanunu nun 309. maddesinde öngörülen iki, beş yıllık ve ceza zamanaşımı sürelerini inceleyeceğiz. Bu Bölümde son olarak zamanaşımının durmasını ve kesilmesini ele almaya çalışacağız. Çalışmamızı, ibra ve zamanaşımı ile ilgili ulaştığımız sonuçların yer aldığı Sonuç bölümüyle tamamlayacağız.

BİRİNCİ BÖLÜM ANONİM ORTAKLIKLARDA YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN HUKUKî SORUMLULUĞUNU DOĞURAN VE SONA ERDİREN NEDENLER I - YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN SORUMLULUĞU, HUKUKÎ NİTELİĞİ VE DAYANAĞI A - Yönetim Kurulu Üyelerinin Sorumluluğu Anonim ortaklıklar, kanunen yasak olmayan her türlü iktisadî amaç için kurulabilen, esas sermayesi paylara bölünmüş ve borçlarından dolayı yalnız malvarlığı ile sorumlu olan ticaret ortaklıklarıdır (TTK m.269). Bilindiği üzere ortaklıklar, bir tüzel kişi olarak hak ve borçlara sahip olmakta, organları vasıtasıyla iradelerini açıklamakta ve medenî haklarını kullanmaktadır (TMK m.48-50). Anonim ortaklıklar da sahip olduğu organlar aracılığıyla iradelerini açıklayarak faaliyet göstermektedir 1. Türk Ticaret Kanunu, anonim ortaklıklar için genel kurul (TTK m.360-398), yönetim kurulu (TTK m.317-341) ve denetim kurulu (veya denetçi) (TTK m.347-359) olmak üzere üç zorunlu organ öngörmüştür. Genel kurul, ortak konumunda bulunan bütün pay sahiplerini bünyesinde toplayan, ortaklığın karar alma ve üst yönetim organıdır. Bu organ, bu vasfının bir sonucu olarak ortaklıkla ilgili çoğu devredilemez nitelikte olan çeşitli görev ve yetkilerle donatılmıştır 2. 1 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. İMREGÜN, Oğuz : TTK.na Göre Ticaret Şirketlerinin Ehliyet ve Temsili, 2. Ticaret ve Banka Hukuku Haftası, Ankara 1962, s. 273-296; ÖZTAN, Bilge : Medeni Hukuk Tüzel Kişilerinde Organ Kavramı ve Organın Fiillerinden Sorumluluk, Ankara 1979, s. 25 vd.

Denetim organı, ortaklığın denetimi ile görevli organdır (TTK m.353-357). Bilindiği gibi ortaklık için yapılan denetim, iç denetim ve dış denetim olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Pay sahipleri adına ve yararına yapılan iç denetim, ortaklık denetçileri tarafından yerine getirilmektedir 3. Yönetim kurulu ise, ortaklığın yönetimi ve temsili ile ilgili organdır (TTK m.317). Pay sahiplerinin tamamını bünyesinde toplayan genel kurulun ağır işleyen ve devamlı olmayan yapısına karşın yönetim kurulu, ortaklığın devamlı bir organı olarak 4 ortaklığın temsilini sağlamakta ve yönetimini yürütmektedir. Yönetim kurulu, ortaklık sözleşmesinde yazılı konu kapsamında kalmak 5, kanun ve ana sözleşmenin verdiği yetkileri aşmamak koşuluyla, ortaklık adına bütün kararları alabilen, işlem ve tasarrufları yapabilen bir organdır. Yönetim kurulu bir kurul-organ niteliği taşımaktadır 6. Yönetim kurulu üyeleri, kendilerine verilen görevlerin büyük çoğunluğunu kurul olarak yerine getirmektedir. Ortaklığın yürütme organı olan yönetim kurulunun kanundan ve ana sözleşmeden doğan çeşitli görev ve yetkileri bulunmaktadır. Kanundan doğan bu görev ve yetkilere örnek olarak, ortaklığın yönetim ve temsili (TTK m.317), ortaklık defterlerinin tutulması (TTK m.66,326), genel kurulun çağrısı ve toplantıları (TTK m.365-366), genel kurul kararlarının yerine getirilmesi (TTK m.336), ortaklığın malvarlığı ve hesapları (TTK m.327-362), ortaklık sermayesi (TTK m.351-358), ortaklığın tasfiyesi ve sona ermesi ile 2 3 4 5 6 Yönetim kurulu üyelerinin ve denetçilerin seçimi, bilânço ve kâr-zarar hesabının kabulü veya reddi, ana sözleşme değişiklikleri devredilmez görev ve yetkilerdir. Bu görev ve yetkilerle ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. POROY, Reha /TEKİNALP, Ünal / ÇAMOĞLU, Ersin : Ortaklıklar ve Kooperatif Hukuku, 8.Bası, İstanbul 2000, s. 365 vd.; İMREGÜN, Oğuz : Anonim Ortaklıklar, 4.Bası, İstanbul 1989, s. 191. Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. POROY/TEKİNALP/ÇAMOĞLU, s. 343 vd.; Halka açık anonim ortaklıklar açısından ayrıca bkz. ARKAN, Sabih : Halka Açık Anonim Ortaklıkların Özellikleri ve Dış Denetim, Ankara 1976, s. 10 vd. Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. ARSLANLI, Halil : Anonim Şirketler I, Umumi Hükümler, 3.Bası, İstanbul 1959, s. 94; DOMANİÇ, Hayri : Türk Ticaret Kanunu Şerhi, C. II, Anonim Şirketler Hukuku ve Uygulaması, İstanbul 1988, s. 465; ÇAMOĞLU, Ersin : Anonim Ortaklık Yönetim Kurulu Üyelerinin Hukukî Sorumluluğu, İstanbul 1972, s. 32; İMREGÜN, Anonim, s. 191; MİMAROĞLU, Sait Kemal : Anonim Şirketlerde İdare Meclisi Azalarının Hukukî Mesuliyeti, Ankara 1967, s. 9 vd. Türk Ticaret Kanunu nun 137. maddesine göre, anonim ortaklıklar, diğer ticaret ortaklıkları gibi, ortaklık sözleşmesinde yazılı konu içerisinde kalmak koşuluyla, bütün hakları kazanabilir ve borç altına girebilirler. Yönetim kurulunun organ vasfına karşılık, yönetim kurulu üyelerinin organ vasfına sahip olup olmadıkları hususu tartışmalıdır. Bu konuda öğretideki tartışmalar ve ayrıntılı bilgi için bkz. ÇAMOĞLU, Hukukî Sorumluluk, s. 32-34; İMREGÜN, Anonim, s. 228; HELVACI, Mehmet : Anonim Ortaklıkta Yönetim Kurulu Üyesinin Hukukî Sorumluluğu, 2.Bası, İstanbul 2001, s. 29 vd.

ilgili olanlar verilebilir 7. Yönetim kuruluna ana sözleşme ile de ortaklığın konusuna giren işlemlerle ile ilgili çeşitli görev ve yetkiler verilmesi mümkündür 8. İşte ortaklığı temsil ve yönetim yetkileriyle donatılan yönetim kurulu ve üyeleri, hesap verme durumunda olan her organ ve kişi gibi, kanunun ve ayrıca ana sözleşmenin yüklediği bu görevleri gereği gibi yerine getirmemesi durumunda sorumlu tutulurlar 9. B - Hukukî Niteliği 1 - Kusurlu Sorumluluk Yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğu kusurlu sorumluluk ilkesine dayanmaktadır. Türk Ticaret Kanunu nda yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunu düzenleyen hükümlerin çoğunda açıkça kusura yer verilmiştir 10. Sorumluluğunun kusura dayandığı sonucuna yöneticilere özen borcunu yükleyen Türk Ticaret Kanunu nun 320. maddesinden de 7 8 Yönetim kurulu üyelerinin bu görev ve yetkilerine karşılık çeşitli borçları (yükümlülükleri) da bulunmaktadır. Bu borçlar genel olarak; ortaklığın yönetimini ve işleyişini gözetim ve denetim borcu, ortaklıkla işlem yapmama borcu (TTK m.334), ortaklıkla rekabet etmeme borcu (TTK m.335), özen ve sadakat borcu (TTK m.320), bazı müzakerelere katılmama borcu (TTK m.332) ve teminat verme borcu (TTK m.313) olarak sayılabilir. Bu görev ve yetkiler hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. POROY/ TEKİNALP/ ÇAMOĞLU, s. 293 vd. 9 Türk Ticaret Kanunu nda yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunu düzenleyen bir çok hüküm bulunmaktadır. Bu hükümler, Kanun un 481. ve 556. maddelerinin yaptığı atıflar gereği, paylı komandit ortaklık ve limited ortaklıklarda uygulanmaktadır. Ayrıca bu hükümler, Türk Ticaret Kanunu nun 359. maddesinin yaptığı atıf nedeniyle, anonim ortaklık denetçileri hakkında da uygulama alanı bulmaktadır. 10 Bkz. TTK m.308, 336/5, 338, 339, 346. TTK nun 336. maddesi yöneticilerin sorumluluğundan bahsederken kasd veya ihmal kelimelerini kullanmıştır. Öğretide bu ifadenin isabetli olmadığı ve tereddütlere neden olduğu ifade edilmiştir. Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. ÇAMOĞLU, Hukukî Sorumluluk, s. 13.

ulaşılabilir 11. Bu düzenleme karşısında yönetim kurulu üyeleri ortaklık adına işlem ve eylemlerde bulunurken bir yöneticinin göstermesi gereken dikkati ve özeni göstermek zorundadır. Gereken dikkat ve özeni göstermeyen yönetici kusurlu sayılır 12. Özen borcu sadece kanun veya ana sözleşmenin yönetim kurulu üyelerine somut olarak yüklediği görevlerin ifasında gösterilmesi gereken dikkat ve itinayı değil, başlı başına görev yaratan bir kaynağı ifade etmektedir. Öğretide de, yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunun kusura dayanan bir sorumluluk olduğu çoğunlukla kabul edilmektedir 13. Kusur sorumluluğunun sonucu olarak; yönetim kurulu üyeleri ortaklık adına yaptıkları işlem ve eylemlerde kusursuz olduklarını kanıtlamadıkları sürece bu işlem ve eylemlerden doğacak sorumluluğa katlanmak zorundadır. Ayrıca yöneticilerin sorumlu 11 TTK nın 320. maddesi özen borcunun belirlenmesi konusunda Borçlar Kanunu nun 528. maddesinin uygulanacağını hükme bağlamıştır. Borçlar Kanunu nun 528. maddesi ise özen konusunda 390. maddeye, bu maddede 321. maddeye yollama yapmıştır. Borçlar Kanunu nun 321. maddesinde ise işçinin özen borcu düzenlenmiştir. Öğretide kanun koyucunun özen borcunu belirlerken bu şekilde dolambaçlı bir yol izlemesi ve işçinin özen borcunun ölçü alınması eleştirilmiştir. Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. İMREGÜN, Anonim, s. 229; HELVACI, s. 44; ARSLANLI, s. 133; MİMAROĞLU, s. 34; ÇAMOĞLU, Hukukî Sorumluluk, s. 73. 12 Bu yönde bkz. 11. HD 16.12.1962 E. 4545, K. 4384 (Batider 1964, C.II, S.3, s. 490). 13 Bu yönde bkz. ATAN, Turhan : Türk Ticaret Kanunu na Göre Anonim Şirketlerde Yönetim Kurulu Üyelerinin Hukukî Mesuliyeti, Ankara 1967, s. 20 vd.; İMREGÜN, Anonim, s. 244-245; DOMANİÇ, Şerh, s. 655; MİMAROĞLU, s. 27-29; TEKİL, Fehiman : Şirketler Hukuku, C.II, Anonim Şirketler, İstanbul 1976, s. 268; Öğretide, olması gereken hukuk açısından, yöneticilerin sorumluluğunun

tutulmasında kusurun ağırlık derecesi önem taşımaz, kusurun ağırlık derecesi ancak üyelerinin kendi aralarındaki rücu ilişkisinde gündeme gelebilir. 2 - Müteselsil Sorumluluk Yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunu müteselsil ve bireysel olmak üzere ikiye ayırmak mümkündür. Yöneticiler, kurul olarak kendilerine verilen görev ve yetkilere bağlı olarak yaptıkları işlem ve eylemlerden dolayı müteselsilen sorumludurlar. Türk Ticaret Kanunu nun 336. maddesi yönetim kurulu üyelerini, kurul olarak yüklenen görevlerden doğan borçlardan dolayı müteselsilen sorumlu tutmuştur. Bu hüküm emredici bir hükümdür 14 ve kanun koyucu, yönetim kurulu üyeleri aleyhine açılacak sorumluluk davalarında teselsül ilkesini kabul ederek davacılara kolaylık sağlama amacını benimsemiştir. Müteselsil sorumluluğun geçerli olduğu durumlarda, yöneticilerin kusurunun ağır veya hafif olmasına bakılmaksızın zararın tamamı üyelerden birinden veya bütün üyelerden istenebilir. Yönetici, kusurunun hafif olduğunu ve kendisinden daha ağır kusurlu üyeler bulunduğunu ileri sürerek sorumluluktan kurtulamaz. Yönetim kurulu üyeleri, bazı işlem ve eylemlerden ise bireysel olarak sorumludurlar. Bireysel sorumluluğun söz konusu olduğu durumlarda yöneticiler yaptığı işlem ve eylemin sorumluğunu bizzat üstlenir. Türk Ticaret Kanunu çeşitli maddelerinde yöneticilerin bireysel olarak sorumlu olduğu durumlara yer vermiştir 15. Kanun un 319. maddesi, yönetim kurulu üyelerinin kendilerine verilen görev ve yetkilerini murahhaslara bırakması durumunda, devredilen bu görev ve yetkinin kullanılmasından doğacak kusursuz sorumluluk ilkesine göre düzenlenmesi yönünde görüşler ileri sürülmüştür. Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. ÇAMOĞLU, Hukukî Sorumluluk, s. 14 vd.; HELVACI, s. 40. 14 Bu yönde bkz. ÇAMOĞLU, Hukukî Sorumluluk, s. 20; İMREGÜN, Anonim, s. 242; DOMANİÇ, Şerh, s. 656; HELVACI, s. 34. 15 Bu konuda örnekler ve ayrıntılı bilgi için bkz. ÇAMOĞLU, Hukukî Sorumluluk, s. 23; ATAN, s. 32-35; HELVACI, s. 36.

sorumluluğun ilgili murahhasa geçeceğini hükme bağlamıştır. 339. maddesinde de; ortaklığın mevcut durumu hakkında yanlış bilgiler vererek ortaklığın zarara uğramasına neden olan üyenin, bu eyleminden bireysel olarak sorumlu olacağı belirtilmiştir. Türk Ticaret Kanunu nun 334. ve 335. maddeleri de bireysel sorumluluğa örnek olarak verilebilir. C - Sorumluluğun Dayanağı Yönetim kurulu üyelerinin yapmış oldukları işlem ve eylemlerden dolayı kendilerine karşı açılacak sorumluluk davalarının dayanağı ne olacaktır? Öğretide bu sorumluluğun dayanağı olarak sözleşme, haksız fiil ve kanun gösterilmektedir 16. İlk olarak yönetim kurulu üyeliğine seçilmekle, yöneticiler ile ortaklık arasında bir sözleşme ilişkisi meydana gelmektedir. Türk hukukunda, yönetim kurulu üyeleri ile ortaklık arasında bulunan bu ilişkinin vekâlet sözleşmesi olduğu genellikle kabul edilmektedir 17. Öğretide buna bağlı olarak kanun ve ana sözleşmenin yüklediği görevleri gereği gibi yerine getirmeyerek bu sözleşmeye aykırı davranan üyelerin bu sözleşmeye dayanarak sorumlu tutulması gerektiği ifade edilmiştir 18. İkinci olarak yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğu haksız fiile dayandırılmıştır. Özellikle yönetim kurulu üyeleri ile pay sahipleri ve ortaklık alacaklıları arasında bir sözleşme ilişkisi bulunmadığı, bu kişilerin uğradığı dolaylı zararlara karşı yöneticilere açılacak sorumluluk davalarının dayanağının haksız fiil olduğu söylenmiştir 19. Haksız fiil sorumluluğu ile ilgili olarak Türk Ticaret Kanunu nun 321. maddesinin V. fıkrasına 16 Sorumluluğun hukukî dayanağının belirlenmesi, ispat yükü, sorumluluğun kapsamı, zamanaşımı, sorumluluktan kurtulma koşullarının geçerliliği, görevli mahkemenin tespiti gibi konularda önem taşımaktadır. Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. ÇAMOĞLU, Hukukî Sorumluluk, s. 98. 17 Bu yönde bkz. ARSLANLI, s. 108; DOMANİÇ, Anonim, s. 385; İMREGÜN, Anonim, s. 156-157; ANSAY, Anonim Şirketler, s. 100; MİMAROĞLU, s. 102; ATAN, s. 12; ÇAMOĞLU, Hukukî Sorumluluk, s. 104. Ancak, yönetim kurulu üyeleri ile ortaklık arasında hizmet sözleşmesi yapılması da mümkündür. Bu konuda ayrıntılı bilgi için ayrıca bkz. HİRŞ, Ernst E. : Ticaret Hukuku, 3. Bası, İstanbul 1948, s. 311; BAŞTUĞ, İrfan : Şirketler Hukukunun Temel İlkeleri, İzmir 1974, s. 382; SUNGURBEY, İsmet : Anonim Ortaklık Müdürü ve Yönetim Kurulu Üyeleri Kendileriyle Ortaklık Arasındaki İç İlişkinin Hizmet Akdi Niteliğinde Olduğunu İspatlayarak Nedensiz Azil Yüzünden Tazminat İsteyebilirler, Medeni Hukuk Sorunları, İstanbul 1974, C.II s. 182 vd. 18 Bu yönde bkz. ARSLANLI, s. 242; İMREGÜN, Anonim, s. 206; ANSAY Tuğrul : Anonim Şirketler Hukuku, 6.Bası, Ankara 1982, s. 116; DOMANİÇ, Hayri : Anonim Şirketler, İstanbul 1978, s. 681. 19 Bu yönde bkz. ÇAMOĞLU, Hukukî Sorumluluk, s. 100; MİMAROĞLU, s. 106.

özel olarak değinmek gerekir. Bu fıkrada yönetim kurulu üyelerinin işledikleri haksız fiillerden ortaklığın sorumlu olacağı yönünde bir hüküm yer almaktadır. Organların hukuka uygun işlem ve eylemlerinin yanı sıra hukuka aykırı işlem ve eylemlerinin de ortaklığı bağlayacağı yönündeki ilkenin sonucu olan bu hükmün yönetim kurulu üyelerinin görev sırasında üçüncü kişilere karşı işledikleri haksız fiillerle ilgili olduğunu söylemek gerekir 20. Öğretide, yönetim kurulu üyelerinin işlem ve eylemlerinde sözleşmeye aykırılığın ve haksız fiil özelliklerinin birlikte bulunabileceği, bu durumlarda yarışan talep haklarının bulunduğu dile getirilmiştir 21. Son olarak, Türk Ticaret Kanunu nun, yönetim kurulu üyelerine, sorumluluklarına neden olabilecek görevleri özel olarak yüklediği ve sorumluluk davalarının dayanağının kanun olduğu ifade edilmiştir 22. II - YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN SORUMLULUĞUNUN NEDENLERİ A - Genel Olarak Yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunu gerektiren birçok neden bulunmaktadır. Biz çalışmamızın konusu sorumluluğu sona erdiren nedenlerden ibra ve zamanaşımı olması dolayısıyla, sorumluluğu gerektiren başlıca nedenleri, Türk Ticaret Kanunu ve diğer kanunlar açısından ayrı ayrı genel olarak incelemeye çalışacağız. B - Türk Ticaret Kanunu nda Düzenlenen Sorumluluk Nedenleri 20 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. ÇAMOĞLU, Hukukî Sorumluluk 38 vd. 21 Bu yönde bkz. ÇAMOĞLU, Hukukî Sorumluluk, s. 101. 22 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. ATAN, s. 16 vd.

Bilindiği üzere Türk Ticaret Kanunu, yönetim kurulu üyelerinin hukukî sorumluluğunu genel olarak 336-341. maddelerinde düzenlemiştir. Sorumluluğu gerektiren esas nedenler de bu maddelerde belirlenmiştir 23. Kanun, 336. maddesinin ilk dört bendinde özel sorumluluk nedenlerine yer vermiş, gerek kanunun gerek esas mukavelenin kendilerine yüklediği sair vazifelerin kasten ve ihmal neticesi olarak yapılmaması şeklindeki beşinci bendiyle geniş kapsamlı genel bir sorumluluk hükmü koymuştur 24. Kanun, 337. maddesinde ise, yeni seçilen yönetim kurulu üyelerinin kendilerinden önce görev yapan üyelerin yaptığı işlemleri kontrol etmekle yükümlü olduğunu, bu yükümlülüğü yerine getirmeyenlerin, önceki üyelerle birlikte müteselsilen sorumlu olacağını hükme bağlamıştır. 1 - Ödemelerin Doğru Olmaması (TTK m.336/ I b.1) Türk Ticaret Kanunu nun 336. maddesinin I. fıkrasının 1. bendinde, yönetim kurulu üyeleri ile diğer pay sahipleri arasında yapılacak bir anlaşma sonucu, pay senedi bedellerinin tamamının veya bir kısmının ödenmiş gösterilmesi sorumluluk nedeni olarak belirlenmiştir 25. Bu sorumluluk, Türk Ticaret Kanunu nun 279. maddesinin III. fıkrasına dayanarak tahsil edilmesi gereken bakiye sermaye borçları ile ilgilidir 26. Peşin ödenmesi gereken ilk sermaye borçlarının ödenmemesi ile ilgili sorumluluk 306. maddede ayrıca düzenlenmiştir. 2 - Kâr Paylarının Gerçek Olmaması (TTK m.336/ I b.2) Bilindiği üzere anonim ortaklıklarda pay sahiplerine dağıtılacak kâr payı, yıllık bilânçoya göre belirlenir. Bilânçoda belirlenen kâr payı, kanun ve ana sözleşme hükümlerine göre genel kurul tarafından 23 Bu maddelerin dışında çeşitli maddelerde diğer sorumluluk nedenlerine yer verilmiştir. Bkz.TTK m. 67, 308, 317, 321, 324, 331, 332, 334, 335, 343, 346, 352, 360, 374, 381, 385, 392, 405, 412, 420-432, 433, 435, 473, 474. 24 Öğretide bu bentte yer alan ifadenin diğer sorumluluk nedenlerini gereksiz hale getirdiği söylenmiştir. Bu yönde ayrıntılı bilgi için bkz. DOMANİÇ, Anonim, s. 500 vd. 25 Böyle bir anlaşma yapılmasının zorunlu olduğu yönünde ayrıntılı bilgi için bkz. ÇAMOĞLU, Hukukî Sorumluluk, s. 42; HELVACI, s. 52 vd.;mimaroğlu, s. 49 vd. 26 Bu yönde bkz. DOMANİÇ, Anonim, s. 502; Aksi yönde görüş için bkz. ÇAMOĞLU, Hukukî Sorumluluk, s. 42; HELVACI, s. 52.

dağıtılmasına karar verildiği andan itibaren pay sahipleri bakımından bir talep hakkı doğurur (TTK m.454-457) 27. Yönetim kurulu üyelerinin bu bende dayanarak sorumlu olması için, ortaklık genel kurulu tarafından kâr payı dağıtılmasına karar verilmesi ve bu kâr payının ödenmiş olması gerekir 28. Bu bentte, yönetim kurulu üyeleri, ödenen kâr payının dağıtılması gereken kâr payından çok veya az olmasından sorumlu tutulmuştur 29. Dağıtılmasına karar verilen kâr payının dağıtılması gerekenden az veya çok olması, yöneticilerin hazırladığı hatalı ve eksik bir bilânçoya dayanıyorsa, yöneticiler bu nedenle doğacak zararlardan da bu bende göre sorumlu olurlar 30. Türk Ticaret Kanunu nun 473. maddesi, haksız yere ve kötü niyetle kâr payı alan pay sahiplerinin, aldıkları kâr payını geri vermekle yükümlü olduğunu belirterek fazladan ödenen kar payının pay sahibinden geri alınarak zararın karşılandığı durumlarda, yönetim kurulu üyelerinin sorumlu tutulmayacağını hükme bağlanmıştır 31. Ancak pay sahibi kötü niyetli değilse ödenen kâr payı pay sahibinden geri istenemeyecektir. Ayrıca 473. maddesinde kâr payının geri alınması için beş yıllık zamanaşımı süresi öngörülmüştür. Bu nedenle kâr payının pay sahiplerinden alınamadığı durumlarda, yöneticilerin sorumluluğu devam edecektir 32. 3 - Defterlerin Mevcut Olmaması veya Düzensiz Tutulması (TTK m.336/ I b.3) Kanun, bu bentteki sorumluluk nedenini, defterlerin mevcut olmaması veya düzensiz bir şekilde tutulması olarak belirtmiştir 33. Yönetim kurulu üyelerinin tutmakla yükümlü bulundukları ve gerektiğinde sorumluluklarını gerektirecek ticarî defterler, tacir ve vergi mükellefi olarak ortaklığın 27 Yargıtay ın bu yöndeki bir kararı için bkz. 11.HD 27.10.1988, E. 1988/1772, K. 1988/6715 (ERİŞ, Gönen : Açıklamalı İçtihatlı Türk Ticaret Kanunu, Ticari İşletme ve Şirketler, 2.Bası, Ankara 1992, s. 1441-1442). 28 Bu yönde bkz. MİMAROĞLU, s. 57; HELVACI, s. 53. 29 Bu yönde bkz. ATAN, s. 103; DOMANİÇ, Anonim, s. 504; MİMAROĞLU, s. 57; HELVACI, s. 56. 30 Bu yönde bkz. MİMAROĞLU, s. 58; DOMANİÇ, Anonim, s. 504. 31 Bu yönde bkz. POROY /TEKİNALP / ÇAMOĞLU, s. 328. 32 Bu yönde ayrıntılı bilgi için bkz. HELVACI, s. 55.

tutmakla yükümlü bulundukları bütün defterlerdir 34. Defterlerdeki kayıtları doğrulayan ve yoklukları halinde defter kayıtlarının ispat gücünü ortadan kaldıran senet, makbuz... vs. belgeler de defter kavramına dahildir 35. Defterlerin mevcut olmaması ifadesi, tutulması gereken defterlerin tamamının veya bir kısmının tutulmamış olmasını ifade eder. Defterlerin Türk Ticaret Kanunu nun 79 ve 80. maddelerinde belirtilen koşullara uyulmadan tutulması da aynı sonucu doğurur 36. Defterlerin intizamsız tutulması ifadesinden ise, defterlerin kanuna aykırı olarak tutulması anlaşılmalıdır 37 4 - Genel Kurul Kararlarının Nedensiz Yerine Getirilmemesi (TTK m.336/ I b.4) Türk Ticaret Kanunu nun 336. maddesinin I. fıkrasının 4. bendinde umumi heyetten çıkan kararların sebepsiz olarak yerine getirilmemesi, yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunu gerektiren diğer bir neden olarak belirlenmiştir. Bu bentte sorumluluk için kararların yerine getirilmemesinden söz edilmiştir. Ancak yönetim kurulu üyelerinin, bu kararları zamanında yerine getirmemeleri durumunda da sorumluluğun doğacağı kabul edilmelidir 38. 33 Türk Ticaret Kanunu nun 67. maddesinde de, defterlerin tutulması ile ilgili hükümler bulunmaktadır. Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. MİMAROĞLU, s. 60; ÇAMOĞLU, Hukukî Sorumluluk, s. 45. 34 Bu defterlere örnek olarak yevmiye defteri, defteri kebir, envanter defteri, karar defteri (TTK m.66), pay sahipleri defteri (TTK m.326), toplantı ve müzakere defteri (TTK m.326), pay defteri (TTK m.417) gösterilebilir. Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. MİMAROĞLU, s. 58 vd. 35 Bu yönde bkz. DOMANİÇ, Şerh, s. 660-661; MİMAROĞLU, s. 59; ÇAMOĞLU, Hukukî Sorumluluk, s. 43-44. 36 Bu yönde bkz. DOMANİÇ, Şerh, s. 662; MİMAROĞLU, s. 59; ÇAMOĞLU, Hukukî Sorumluluk, s. 44. 37 TTK nun 75. ve 85. maddeleri buna örnek olarak verilebilir. Bu yönde ayrıntılı bilgi için bkz. DOMANİÇ, Anonim, s. 507; MİMAROĞLU, s. 59. 38 Bu yönde bkz. DOMANİÇ, Anonim, s. 511.

Bu bende dayanan sorumluluğun söz konusu olması için, genel kurul tarafından alınan kararlarının maddî ve şeklî açıdan geçerli olması; yani kanuna, ana sözleşmeye ve dürüstlük kurallarına uygun bulunması şarttır 39. Eğer genel kurul kararları hukuken sakat ise bu kararların uygulanmaması sorumluluk doğurmaz 40. Yoklukla sakat bir kararın yönetim kurulu üyeleri tarafından bir tespit davası ile saptanmasına gerek yoktur 41. Ancak yöneticilerin, böyle bir kararı uygulamama yükümlülüğü vardır ve bu kararı uygulayan yöneticiler doğan zararlardan sorumlu olurlar 42. Aynı şekilde butlan ile sakat bir kararın da yerine getirilmemesi gerekir. Türk Ticaret Kanunu nun 381. maddesi, genel kurul kararlarının iptal edilebilir olmasını kanuna, ana sözleşmeye ve dürüstlük kurallarına aykırı olmasına bağlamıştır. Kanun koyucu bu kararların uygulanmasının yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunu gerektireceğini düşünerek, bu kararlara karşı yönetim kurulu üyelerine iptal davası açma olanağını tanımıştır. Böylece yerine getirdiği genel kurul kararı nedeniyle sorumluluğu söz konusu olması olasılığı bulunan yönetim kurulu üyeleri, bu kararı yerine getirmeme yetkisine sahip kılınmıştır. Yönetim kurulu üyeleri, bu sakat kararların yerine getirilmemesi için, iptal davası açmak zorundadır. Bu nitelikteki kararlar hakkında iptal davası açmayan üyeler, bu kararların uygulanmasından doğan zararlardan müteselsilen sorumlu olurlar 43. Yönetim kurulu üyeleri, özen borcunun bir gereği olarak, genel kurul kararlarını geçerlilik açısından, olduğu kadar, ortaklığın çıkarlarına uygunluk açısından da incelemekle yükümlüdür 44. Yöneticiler, kararlar geçerli olsa bile koşullardaki değişiklere göre haklı nedenler ortaya çıkarsa bu kararı uygulamaktan kaçınmalıdır. 39 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. MOROĞLU, Erdoğan : Anonim Ortaklıkta Genel Kurul Kararlarının Hükümsüzlüğü, 3.Bası, Ankara 2001, s. 51 vd. 40 Bu yönde bkz. ÇAMOĞLU, Ersin : Anonim Şirket İdare Meclisi Üyelerinin Umumî Heyet Kararlarının İcrasından Doğan Mesuliyeti, Batider 1966, C.III, S. 4, s. 523 vd.; ATAN, s. 111-112. 41 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. MİMAROĞLU, s. 65. 42 Bu yönde bkz. ÇAMOĞLU, Hukukî Sorumluluk, s. 54-55. 43 Bu yönde bkz. İMREGÜN, Anonim, s. 178-179; MOROĞLU, Genel Kurul Kararlarının Hükümsüzlüğü, s. 145 vd. 44 Bu yönde bkz. TEOMAN, Ömer : Anonim Ortaklık Yönetim Kurulu Üyelerinin Özen Borçlarına Aykırılıktan Doğan Sorumluluğu, İkt. Mal. 1974, C.XXI, S.2, s. 60 vd.

5 - Kanun veya Ana Sözleşmenin Yüklediği Görevlerin Yerine Getirilmemesi (TTK m.336/ I b.5) Türk Ticaret Kanunu nun 336. maddesinin I. fıkrasının 5. bendinde, kanun veya ana sözleşme tarafından verilen görevlerin yerine getirilmemesi sorumluluk nedeni olarak sayılmıştır. Yöneticiler kendilerine verilen görevleri eksik ve hatalı yapar veya zamanında yerine getirilmezlerse bu bende göre sorumlu olurlar 45. Bentte yer alan kanun dan neyin kastedildiği açık değildir. Buradaki kanun kavramının yönetim kurulu üyelerine görevler yükleyen Türk Ticaret Kanunu ve diğer kanunları da kapsadığı söylenebilir 46. Bu bentte yer alan ifade geniş kapsamlı bir ifadedir 47.Türk Ticaret Kanunu, bazı maddelerinde yönetim kuruluna verilen görevlere aykırı davranmanın sonuçlarını özel olarak düzenlemektedir 48. Biz burada değişik maddelerde düzenlenen bu sorumluluk nedenlerini bu bent kapsamı ve başlığı altında inceleyeceğiz. a - Yönetim Görevlerinden Doğan Sorumluluk Türk Ticaret Kanunu ortaklığın faaliyet göstermesi ve kâr sağlayarak amacına ulaşması için yönetim kuruluna çeşitli görevler vermiştir. Bu görevlerin en önemlisi ortaklığın yönetimi ve temsilidir (TTK m.317). 45 Bu yönde bkz. DOMANİÇ, Şerh, s. 668; HELVACI, s. 67. 46 SPK, BK bu kanunlara örnek olarak verilebilir. Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. HELVACI, s. 67. Burada şunu belirtmek gerekir ki, yönetim kuruluna kanunlar dışında tüzük ve yönetmeliklerle hatta halka açık anonim ortaklıklarda olduğu gibi tebliğ adı altında düzenleyici işlemlerle de çeşitli görevler verilmesi mümkündür. Bu görevlerin yerine getirilmemesinin de sorumluluğa neden olacağını kabul etmek gerekir. 47 Öğretide,TTK nun 67, 317, 321, 324, 331, 332, 334, 335, 337, 339, 343, 346, 352, 360, 374, 381, 385, 392, 405, 412, 420-432, 433, 435, 473, 474. maddelerinde düzenlenen sorumluluk nedenlerinin bu bendin kapsamında olduğu ifade edilmiştir. Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. HELVACI, s. 68 vd.;domaniç, Anonim, s. 500 vd. 48 TTK nın 332, 334 ve 335. maddeleri gibi.

Yönetim kurulu üyeleri, bu görevi çoğunlukla kurul olarak ve toplantılarda aldığı kararlarla yürütürler. Yöneticilerin mazereti olmadan toplantılara katılmamaları sorumluluklarını doğurur 49. Ayrıca Türk Ticaret Kanunu nun 332. maddesi, yöneticilerin bazı yakınlarının çıkarlarını ilgilendiren işlerle ilgili toplantılara ve müzakerelere katılamayacağını belirtmiştir. Bu yasağa aykırı davranan yönetim kurulu üyeleri, bu yasağı bilen ve diğer üyeleri uyarmayan üyelerle birlikte müteselsilen sorumludur 50. Burada şunu belirtmek gerekir ki; toplantılara ve müzakerelere katılma yasağının ihlal edilmesi, toplantıda alınan yönetim kurulu kararının geçerliliğini etkilemez 51., Ancak bu yasağa aykırı davranan üyenin sorumluluğunu da ortadan kaldırmaz. Yönetim kurulu üyeleri, ortaklık işlerinin tamamını bizzat yerine getiremezler. Özellikle büyük ve halka açık anonim ortaklıklarda, yönetim kuruluna, görevlerinin bir kısmını devretme yetkisinin tanınması yönetim faaliyetlerinde uzmanlaşmanın bir gereği olarak kabul edilmektedir. Buna uygun olarak Türk Ticaret Kanunu nun 319. maddesi de, yönetim kurulu üyelerine ana sözleşmede hüküm bulunmak koşuluyla, aralarında görev bölüşümü yapma olanağı tanımıştır. Bu maddeye göre, yöneticilere yüklenen ve devredilmesi mümkün olan görevlerin tamamı veya bir kısmı pay sahibi olan veya olmayan murahhaslara bırakılabilir 52. Bu durumda bu görev devrinden doğacak olan sorumluluk, öncelikle görevi almış bulunan murahhasa ait olur. Ancak diğer yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğu, Türk Ticaret Kanunu nun 331. maddesinde yer alan denetim ve gözetim yükümlülüğü kapsamında devam eder 53. 49 Bu yönde bkz. MİMAROĞLU, s. 73; ÇAMOĞLU, Hukukî Sorumluluk, s. 76; YASAMAN, Hamdi : Anonim Ortaklıkta Yönetim Kurulu Toplantıları ', Yaklaşım 1994, Yıl 2, S.13, s. 62-65. 50 Bu yönde bkz. POROY /TEKİNALP / ÇAMOĞLU, s. 304. 51 Bu yönde bkz. DOMANİÇ, Şerh, s. 616; ÇAMOĞLU, Hukukî Sorumluluk, s. 76; Yargıtay ın kooperatifler hakkında bu yönde verdiği bir kararı için bkz. 11.HD 27.09.1988, E. 1988/2377, K. 1988/5337, (ERİŞ, s. 949). 52 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. ÜNAL, Mustafa : Anonim Ortaklıklarda Yönetim ve Yönetim Görevlerinin Murahhaslara Bırakılması, Batider 1982, C.XI, S.3, s. 49-98; HELVACI, s. 79 vd.; ARSLANLI, s. 126-127; DOMANİÇ, Şerh, s. 512; İMREGÜN, Anonim, s. 209; ÇAMOĞLU, Hukukî Sorumluluk, s. 173. 53 Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. HELVACI, s. 85.

b - Yönetim Kurulu Üyelerinin Yanlış Açıklamaları (TTK m.339) Türk Ticaret Kanunu nun 339. maddesi, ortaklığın mevcut durumu hakkında yanlış bilgiler vererek ortaklığın zarara uğramasına neden olan yönetim kurulu üyelerinin, bu zararları tazmin etmekle yükümlü olduğunu hükme bağlamıştır. Burada sorumluluğu doğuran neden, yanlış beyanlarda bulunarak üçüncü kişiler nezdinde ortaklığın durumu hakkında gerçeğe aykırı sonuçların oluşmasına neden olmaktır. Ortaklığın durumu hakkında yanlış açıklamalar yapan üye doğan zararlardan bireysel olarak sorumludur 54. c - İlk Yönetim Kurulu Üyelerinin Sorumluluğu (TTK m.308) Türk Ticaret Kanunu nun 308. maddesi, yönetim kurulu üyelerinin ve denetçilerin ortaklığın kurulması sırasında meydana gelen yolsuzlukları incelemekle yükümlü olduklarını, bu yükümlülüğü kusurlu bir şekilde yerine getirmemeleri durumunda sorumlu olacaklarını belirtmiştir 55. Bu maddeye göre sorumluluğun doğması için, ortaklığın uğramış olduğu zararın, kurucular tarafından tazmin edilmemiş olması gerekir. Bu nedenle bu sorumluluk, ikinci derecededir 56. Türk Ticaret Kanunu nun 337. maddesinde de buna benzer bir sorumluluk hükmü getirilmiştir. Bu maddede 308. maddeden farklı olarak her dönem için seçilen yönetim kurulu üyelerine, kendilerinden önce görev yapan üyelerin yapmış olduğu hukuka 54 Bu yönde bkz. ARSLANLI, s. 172; ANSAY, Anonim Şirketler, s. 140; ATAN, s. 120-121. 55 Yöneticilerin ihmallerinin de ayın sonucu doğurması gerekir. Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. DOMANİÇ, Hayri : Türk Ticaret Kanunu na Göre Anonim Şirketlerin Kuruluşundan Doğan Hukukî Mesuliyet, İstanbul 1964, s. 62 vd. 56 Bu yönde bkz. MİMAROĞLU, s. 97; HELVACI, s. 70.