TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI İstanbul Ekonomi ve Finans Konferansı Dr. İbrahim Turhan Başkan Yardımcısı 20 Mayıs 2011 İstanbul 1
Sunum Planı I. 2008 Krizi ve Değişen Finansal Merkez Algısı II. III. IV. Fiyat İstikrarı Finansal İstikrar Yeni Politika Bileşimi V. Genel Değerlendirme 2
I. 2008 Krizi ve Değişen Finansal Merkez Algısı 3
Kriz Öncesi Dönem 1. Finansal piyasaların etkinliği 2. Deregülasyon 3. Muhasebe ilkeleri (market value) 4. Denetim (market disclosure) 5. Kredi derecelendirme ve piyasa değerlemesi (CDS) 6. İdeal finansal merkez 7. Düzenleme ve denetimin az olduğu yer 4
Kriz Sonrası Dönem Finansal istikrarın yükselişi G-20, FSB, IMF Finansal sektörün vergilendirilmesi Yeniden düzenleme (Basel III) Yeni muhasebe standartları Kredi derecelendirme Türev marketler Merkezi takas ve saklama 5
Merkez Bankasının Finansal İstikrar Rolü Merkez Bankası finansal merkez oluşumuna nasıl katkı sağlayabilir? Fiyat istikrarı Finansal istikrar 6
II. Fiyat İstikrarı 7
Fiyat İstikrarı - Türkiye TÜFE (yıllık yüzde değişim) 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Kaynak: TUİK 8
Miktarsal Sıkılaştırma Yoluyla Dezenflasyon 18 Hizmet Fiyatları (yıllık değişim, yüzde) 16 14 12 10 8 MS1 MS2 6 4 2 0 04 05 06 07 08 09 10 11 Kaynak: TÜİK, TCMB 9
800 700 600 500 400 300 200 100 0 Finansal Oynaklık ve Risk Primi Düşük Seyrediyor 5-yıllık CDS Primi Döviz Kuru Oynaklığı 0.04 Portekiz 0.03 GOÜlerin Oynaklık Aralığı İspanya 0.02 0.01 İtalya Türkiye Türk Lirasının Oynaklığı 0.00 04-09 06-09 08-09 10-09 12-09 02-10 04-10 06-10 08-10 10-10 12-10 02-11 04-11 01-08 03-08 05-08 07-08 09-08 11-08 01-09 03-09 05-09 07-09 09-09 11-09 01-10 03-10 05-10 07-10 09-10 11-10 01-11 03-11 05-11 Kaynak: Bloomberg, TCMB Kaynak: Bloomberg, TCMB 10
III. Finansal İstikrar 11
Türkiye: (1) Emtia İthalatçısı Enerji Fiyatlarının Etkisi Kaynak: Hazine 12
Türkiye: (2) Genç Nüfus Ülkelerin Demografik Profili (2010 yılı) Kaynak: BM 13
Türkiye: (3) Düşük Tasarruf Oranları 60 Toplam Tasarruf (GSYİH ye oranı, 2009) 50 40 30 20 10 0 Çin Hindistan Endonezya Kore Brezilya Türkiye Kaynak: IMF WEO 14
Türkiye: (4) Düşük Borçluluk Oranları İspanya Portekiz İrlanda Lüksemburg Hollanda İsveç Almanya İngiltere AB27 Finlandiya Estonya Fransa Avusturya Yunanistan Letonya Belçika İtalya Macaristan Bulgaristan Litvanya Polonya Çek Cum. Slovenya Slovakya Romanya Türkiye 2009 Türkiye 2008 Hanehalkı Yükümlülüğü (GSYİH ye oranı, yüzde) 0 20 40 60 80 100 Kaynak: ECB, TÜİK, TCMB İngiltere İrlanda Danimarka Hollanda İspanya Portekiz AB Avusturya İsveç Almanya Fransa Belçika İtalya Slovenya Yunanistan Finlandiya Bulgaristan Macaristan Çek Cum. Slovakya Polonya Türkiye 2009 Türkiye 2008 Romanya Banka Kredileri (GSYİH ye oranı, yüzde) 0 50 100 150 200 250 300 *Türkiye nin kredi verisine, AB verilerine paralel olarak takipteki alacaklar ve finansal kiralama alacakları da dahil edilmiştir. Kaynak: Eurostat, ECB, TUİK, BDDK, TCMB 15
150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Türkiye: (5) Avrupa Birliğine Yakınsama Kişi Başı GSYİH (2009, Satın Alma Gücü Paritesine göre, AB 27=100) Kaynak: IMF WEO 16 Türkiye Polonya Portekiz İtalya Yunanistan İspanya AB 27 Fransa İngiltere Almanya Belçika İsveç Avustruya İrlanda Hollanda İsviçre
Zorluklar: (1) Sermaye Akımlarındaki Artış 50 Ödemeler Dengesi Alt Kalemleri (12 aylık birikimli toplam, milyar ABD Doları) 120 Cari Açığın Finansmanı (cari açığa oranı) 40 Özel Sektör Kredileri* 100 80 Kısa Vadeli Krediler + Portföy Yatırımları + Mevduat 30 Doğrudan Yatırımlar 60 20 40 20 10 0 0-20 -10-20 Portföy Yatırımları + Mevduat -40-60 -80 Doğrudan Yatırımlar -30-100 01-08 04-08 07-08 10-08 01-09 04-09 07-09 10-09 01-10 04-10 07-10 10-10 01-11 01-06 01-07 01-08 01-09 01-10 Source: TURKSTAT, CBRT * 32 sayılı karada yapılan değisikliğin etkisinden arındırılmıs Kaynak: TCMB 17
Zorluklar: (2) Hızlı Kredi Genişlemesi Kredi Kullanımı ve Cari İşlemler Açığı Cari Açık/GSYİH* *12-aylık birikimli cari açığın GSYİH'ye oranı. **Kredi stoğundaki yıllık değişimin GSYİH'ye oranı. Kaynak: BDDK, TCMB. 18
Zorluklar: (3) Cari İşlemler Açığı 0 Cari İşlemler Dengesi (GSYİH ye oranı, yüzde) -1-2 -3-2,2-4 -5-6 -7-8 -9-5,3-6,8-6,6-7,7 2007 2008 2009 2010 Şub.11 Kaynak: TÜİK, TCMB 19
Zorluklar: (4) Zayıf Dış Talep Türkiye nin Dış Talep Endeksi* (Haziran 2008=100) Yurtiçi Talep ve İhracat (2008 1.Ç=100) 112 110 Küresel İktisadi Faaliyet Endeksi 105 Yurtiçi Talep 108 100 104 95 100 90 96 Türkiye nin Dış Talep Endeksi 85 80 Mal ve Hizmet İhracatı 92 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 75 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 * Türkiye nin dış talep endeksinin hesaplanmasında, ülkelerin Türkiye nin ihracatı içindeki payları ile ağırlıklandırılmış GSYİH verileri kullanılmıştır. Kaynak: Bloomberg, Consensus Forecasts, IMF WEO, TUİK, TCMB 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Kaynak: TUİK, TCMB 20
Zorluklar: (5) Çıktı Açığı Kapasite Kullanım Oranı (yüzde) İşsizlik Oranı* (yüzde) 90 85 2007 Ortalaması 16 15 80 75 70 65 76,4 14 13 12 11 10 60 60,7 9 2006-2010 dönemindeki en düşük değer 55 2007 2008 2009 2010 2011 Mevsimsellikten arındırılmış Kaynak: TÜİK, TCMB 8 2006 2007 2008 2009 2010 2011 *Mevsimsellikten arındırılmış Kaynak: TÜİK, TCMB 21
IV. Yeni Politika Bileşimi 22
Yeni Politika Bileşimi Politika Faizi Finansal İstikrarı Sağlayan Faiz Eğrisi r F > r P Finansal Risklerin Ortaya Çıkması r F r P Fiyat İstikrarını Sağlayan Faiz Eğrisi (Taylor Kuralı) Not: Faiz dışı araçların kullanılmadığı durumda 0 Çıktı Açığı 23
Yeni Politika Bileşimi Daha düşük politika faizi, daha yüksek zorunlu karşılıklar ve daha geniş faiz oranı koridoru Benimsediğimiz bu çerçeve, özünde geleneksel enflasyon hedeflemesi çerçevesinden çok da farklı değildir. Tek fark, önceden politika aracımız bir haftalık repo faiz oranı iken mevcut durumda politika aracı olarak bir politika bileşimi kullanıyor olmamızdır. Hem enflasyonla hem de makro-finansal risklerle baş edebilmek için elimizdeki araçları doğru bileşimle kullanmayı hedeflemekteyiz. Bu çerçevedeki para politikası duruşu, yalnızca politika faiz oranlarının seyri ile değil, tüm politika araçlarının bileşimiyle belirlenmektedir. 24
Politika Faizi ve Faiz Koridoru 25 Politika Faizi ve Faiz Koridoru (yüzde) 20 Faiz Koridoru 15 10 5 Politika Faizi 0 01-08 05-08 09-08 01-09 05-09 09-09 01-10 05-10 09-10 01-11 Kaynak: TCMB 25
Faiz Dışı Araç Olarak Zorunlu Karşılıklar Zorunlu Karşılık Oranları (yüzde) Kaynak: TCMB 26
Finansal İstikrar: Hedefler 1. Borçluluk Oranları: Daha çok özkaynak kullanımı, daha basiretli borçlanma 2. Borçlanma Vadeleri: Yurt içi ve yurt dışı borçlanma ile mevduatın vadesinin uzatılması 3. Döviz Pozisyonları: Kamu ve özel sektörün döviz pozisyonunun güçlendirilmesi 4. Risk yönetim süreçleri ve yönetimi: Her türlü riskin, tüm ekonomik birimlerce daha etkin bir şekilde yönetilmesi 27
Faiz Dışı Araçlar Sadece politika faizi ile hem fiyat istikrarını hem de finansal istikrarı birlikte sağlamak her zaman mümkün olmamaktadır. Çözüm: Faiz dışı araçların, diğer kamu otoriteleri ile birlikte eşgüdüm içinde kullanılması. Araçlar: 1. Zorunlu karşılık oranları 2. Merkez Bankasının likidite yönetimi 3. Sermaye yeterlilik oranları 4. Likidite yeterlilik oranları 5. Vergiler 6. Hükümetin faiz dışı harcamalar 28
Alınan Diğer Önlemler 1. Mali disiplin 2. Dövize endeksli kredilere yasak getirilmesi 3. Yurt içi Türk lirası tahvil ihracına izin verilmesi 4. Kredi/Değer oranının sınırlandırılması 5. Bazı tüketici kredilerinin kullanılmasında vergi artışı yapılması 6. Kredi kartı üzerinden borçlanmanın sınırlandırılması 29
V. Genel Değerlendirme 30
Para Politikası Tedbirleri Enflasyon raporundaki baz senaryo ve diğer olası senaryolar ile bunlara karşı alınabilecek para politikası tedbirleri geçerliliğini koruyor. 31
Alınan Tedbirlerin Sonuçları Ekonomide aşırı ısınma ile aşırı borçlanmayı ayrı ayrı değerlendiriyoruz. Bugüne kadar aldığımız tedbirler öncelikli olarak aşırı borçlanmaya yöneliktir. Nisan ayından itibaren alınan tedbirlerin olumlu etkilerini gözlemeye başladık. 32
Alınan Tedbirlerin Sonuçları Enerji hariç dış ticaret açığında yılın ikinci çeyreğinden itibaren iyileşme bekliyoruz. 12 aylık birikimli cari açıktaki iyileşme ise baz etkisi nedeniyle yılın son çeyreğinde başlayacaktır. 33
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI İstanbul Ekonomi ve Finans Konferansı Dr. İbrahim Turhan Başkan Yardımcısı 20 Mayıs 2011 İstanbul 34