İŞ DEĞERLEME ve ÜCRET YÖNETİMİ Doç. Dr. Ersin KAVİ İş Değerleme İş değerleme ve İKY fonksiyonudur. İşletmede var olan çok sayıda iş vardır. Her işin nitelik ve özelliğine bağlı olarak değerleri de birbirlerinden farklıdır. İş değerleme, bir organizasyondaki mevcut işler arasındaki değer farklılıklarını ortaya çıkaran bir karşılaştırma yöntemidir. 1
İşlerin önem sırasını belirleyen bir gruplama yapılarak, iş yapısı oluşturulur. İş değerleme sonucunda, işlerin nispi değer farklılıkları ortaya çıkar. İş değerlemenin en önemli fonksiyonlarından biri ÜCRETİN ADİL olmasının sağlanmasıdır. İş değerleme, bir işletmedeki işlerin beceri, çaba, eğitim, sorumluluk ve iş koşulları gibi faktörler açısından birbirine oranla taşıdıkları değerlerin ücret tespitine esas olmak üzere derecelendirilmesi ve ortaya konulmasıdır. İş Değerleme Yöntemleri Analitik Olmayan Yöntemler -Sıralama Yöntemi. -Sınıflandırma Yöntemi. Analitik Yöntemler -Puanlama Yöntemi. 2
Puanlama Yöntemi 3
Ücret ve Ücret Yönetimi Ücret; bedeni ve zihni emeğe, üretime katkısı karşılığında ödenen bedeldir. Ücret, ticari faaliyetten bağımsızdır. Ücret kavramı, kısa süreli ödemeler için kullanılırken, Maaş, daha uzun dönemli ve peşin ödenir. ÜCRET YAPISI: Emek piyasasındaki ücretlerin durumunu ifade eder. Bu çerçevede, ücret farklılıkları analiz edilir. Sektörel, kurumsal, bölgesel ve mesleki ücretler en az 1 yılda bir kez gözden geçirilmelidir. ÜCRET DÜZEYİ: Bir işletmede çalışanlara ödenen ücretlerin oluşturduğu sınırdır. Yüksek yada düşük ücret politikası. 4
Ücretleme İlkeleri Eşit işe eşit ücret ilkesi. Dengeli ücret ilkesi: Ne işveren ne de işçi aleyhine. Piyasa ücretleri ile karşılaştırma ilkesi. Terfi ile ücret artışının paralel olması. Bütünlük ilkesi: Mavi-beyaz yakalı ayrımı olmadan. Nesnellik: Adaletli olmalı, duygusal nedenlere dayanmamalı. Esneklik: Değişen şartlara uymalı. Açıklık: Herkesçe anlaşılır olmalı. Ücret Sistemleri ANA (KÖK) ÜCRET SİSTEMLERİ Ödenecek ücretin önceden belirlenmiş zaman, standart yada iş miktarına göre hesaplandığı sistemdir. Zaman Temeline Dayanan Ücret Sistemi. Parça Başına Dayanan Ücret Sistemi. Götürü Ücret Sistemi. 5
Zaman Temeline Dayanan Ücret Sistemi Yapılan işin miktarı, niteliği ve verimi dikkate alınmaksızın sadece zaman birimi dikkate alınarak ödenen ücrettir. Bu zaman birimi saat, gün, hafta veya ay olabilir. En eski ve sık kullanılan bir yöntemdir. Anlaşılması ve uygulanması kolaydır. Miktardan çok kalitenin önemli olduğu işler için uygundur. Dezavantajı çok çalışan ile az çalışanı ayırt etmemesidir. Bazı işler ve meslekler için alternatif bir ücret öngörülemeyebilir. Parça Başı Ücret Sistemi Ücret, üretilen ürün miktarına göre belirlenir. Çıktı birimleri ölçülebilir olmalıdır. Kalitenin daha az önemli olması gerekir. İşin standartlaşmış olması gerekir. İşçiler sağlıklarını tehlikeye atabilirler. Ücret Toplamı= Ürün başına alınan ücret x Ürün miktarı 6
Götürü Ücret Sistemi Ücretin ölçüsü işin bütünüdür. Söz konusu iş, işgören tarafından belirli bir süre içinde ve iki tarafın önceden belirlediği bir ücret karşılığında yapılır. Müteahhitlerin, ustaların ve tamircilerin ücretleri gibi.. Örneğin, bir evin badanası için 5 günlük süre belirlenmişse, bu sürede bitirilmesi yönünde bir ücrette anlaşılır. Ancak, gününden sonra bitirilirse, ücretten kesinti hakkı doğar. TEŞVİK EDİCİ ÜCRET SİSTEMLERİ Zaman Tasarrufuna Dayalı Sistemler Halsey Sistemi: Bu sistemde her işin bitirilmesi için gerekli standart bir zaman vardır. Eğer, işgören bu işi tam belirlenen zaman içinde yerine getirmekte ise, önceden belirlenmiş taban ücretini alır. Fakat, belirlenmiş zamandan önce bitirirse, arttırdığı zaman için prime hak kazanır. Elde edilen prim işçi ile işveren arasında pay edilir. 7
Rowan Sistemi: Halsey sistemini temel almaktadır. Ancak, farkı, tasarruf edilen zamanın primi işveren ile paylaşılmaz. Prim yüzdesi, tasarruf edilen zamanın standart zaman içindeki oranı şekilde hesaplanır. Bedeaux Sistemi: Halsey sisteminden farkı, prim oranının standart olarak %75 oranında işçiye verilmesidir. Emerson Sistemi: Diğer sistemlerden farklı olarak bu sistemde Etkinlik Endeksi nin hesaplanmasıdır. Etkinlik endeksi=standart çal.zamanı/fiili çalışma zamanı olarak hesaplanır. İlave ücretin ödenebilmesi için Etkinlik endeksinin %66 yı geçmesi gerekir. Etkinlik endeksi şartı sağlanıyorsa, toplam standart ücretin %20 si oranında prim verilir. Ayrıca, etkinlik endeksi, %100 ü aşarsa, %20 lik prime ek olarak, tasarruf edilen zaman, standart ücret ile çarpılarak ek ücret ödenir. 8