4.SINIF KKİMYA KONULARI GİRİŞ MADDENİN ÖLÇÜLEBİLİR ÖZELLİKLERİ MADDENİN HALLERİ MADDE-CİSİM-MALZEME-EŞYA MADDENİN ÖZELLİKLERİ MADDEYİ NİTELEYEN ÖZELLİKLER
GİRİŞ MADDEYİ TANIYALIM Maddeleri özelliklerine göre katı, sıvı ve gaz olarak üç grupta toplayabiliriz.çevremizde bulunan maddelere göz atalım. Ağaç, taş, çanta, kitap, defter gibi maddeler katıdır. Su, meyve suyu, süt ve ayran ise sıvıdır. Soluduğumuz havayı, arabadan çıkan egzoz dumanını ve mutfak tüpündeki petrol gazını gaz maddelere örnek verebiliriz
Katı, sıvı veya gaz hâlde bulunması ile her madde kendine özgü bir kimlik kazanır. Maddelerin ne işe yarayacağı ve nasıl kullanılacağı, bu özelliklerine bakılarak belirlenir.
KÜTLE MADDENİN ÖLÇÜLEBİLİR ÖZELLİĞİ Kütle, madde miktarının bir ölçüsüdür. Aynı büyüklükteki maddeler, farklı kütlelere sahip olabilir. Maddenin büyüklüğü kütlesini tahmin etmede yanıltıcı olabilir. Maddelerin kütlelerini doğru ve tam ölçmek için eşit kollu terazi adı verilen alet kullanılır. Eşit kollu terazilerde, tartılan maddenin kütlesi, bilinen kütlelerle karşılaştırılır. Kütle birimi olarak gram ve kilogram kullanılır. Bu iki birim sırasıyla; g ve kg sembolleriyle gösterilir. 1 kg = 1000 g ve 500 g = 0,5 kg dır.
Sıvıların kütlesi, katılarda olduğu gibi eşit kollu teraziyle tartılarak öğrenilebilir. Açık pekmez veya tahin satılan dükkânlarda önce boş kap tartılır. Bu tartım sonucu elde edilen değer, kabın darasını verir. Sonra kap pekmez veya tahin ile doldurularak yeniden tartılır. İkinci tartımın sonucu pekmez ile kabın brüt kütlesidir. Brüt kütleden dara çıkarılırsa net kütleye ulaşılır.sıvıların hacmini ölçmek için dereceli silindir veya ölçülü kaplar kullanılır.
HACİM Sıvı madde dereceli silindir veya ölçülü kaba doldurulur. Sıvının hacmini, bu kapların üzerindeki çizgiler ve rakamlar yardımıyla ölçeriz. Bu kaplar, düzgün şekilli olmayan maddelerin de hacmini ölçmemizi sağlar.marketten alınan süt veya meyve suyu paketinin üzerinde 1 litre ya da 1000 mililitre yazmaktadır. Sıvı maddelerin hacmini ölçmek için litre (L) adı verilen ölçü birimi kullanılır. Küçük meyve suyu kapları ya da süt paketleri üzerinde 200 mililitre (ml) gibi hacim gösteren değerler görürüz. Küçük su şişesinin üzerinde ise 0.5 L ya da 500 ml yazmaktadır. Üzerinde yazılandan anlaşılabileceği gibi 1 L = 1000 ml ve 500 ml = 0.5 L dir.
MADDENİN HALLERİ KATI-SIVI-GAZ Katı maddelerin belirli bir şekli vardır. Dışarıdan bir etki olmadıkça şekilleri değişmez. Katıların bu özelliği sayesinde sıra, masa, tekerlekli sandalye, çanta gibi eşyaları rahatça kullanabilmekteyiz. Yemek yaparken kullandığımız sıvı yağ, içtiğimiz su, süt, ayran birer sıvı maddedir. Bazı sıvılar renkli bazıları ise renksizdir. Örneğin su, renksiz; zeytinyağı, sirke, süt vb. sıvılar ise renklidir.
Sıvı maddeler akıcı olup, bulundukları kabın şeklini alma özelliğine sahiptir. Örneğin süt; bardağa konulursa bardağın, şişeye konulursa şişenin, sürahide ise sürahinin şeklini alır. Bu durum bütün sıvılar için geçerlidir. Sizler de günlük hayatta kullandığınız ve bulundukları değişik kapların şeklini alan sıvı örnekleri verebilirsiniz. Soluduğumuz hava bir gazdır. Havanın ne kokusu ne de bir tadı vardır. Gözümüzle göremediğimiz havanın bir rengi de yoktur. Mutfak ocaklarında ve ısınma sistemlerinde kullandığımız doğal gaz ve petrol gazı da birer gaz maddedir.
MADDE-CİSİM-MALZEME-EŞYA MADDE Belli bir hacmi ve kütlesi olan her varlık bir maddedir. Taş, toprak, ağaç, metal, cam, plastik, kağıt, kum gibi varlıklar birer maddedir. CİSİM Maddenin biçimlendirilmiş şekline cisim denir.bardak, silgi, kalem, kitap, bıçak, oyuncak, masa, ampul çeşitli maddelerden yapılmış cisimlerdir.
MALZEME Bir yada birkaç tanesini bir araya getirdiğimiz ve bir tüketim maddesine dönüştürdüğümüz maddeler malzemeleri oluştururlar. Un, tuz, su, maya gibi maddeler ekmeği oluşturan; kereste, çivi, tutkal gibi maddeler masayı oluşturan; çimento, kum, su gibi maddeler betonu oluşturan malzemelerdir. EŞYA Evlerimizde, okulumuzda ve daha bir çok yerde kullandığımız koltuk, halı, sandalye, çanta, kalem, silgi, ayakkabı, gömlek gibi cisimler birer eşyadır.
MADDENİN ÖZELLİKLERİ MIKNATISA ÇEKİLME Mıknatıs demir, kobalt, nikelden yapılan maddeleri kendine çeker. Bu tür maddelerden yapılan çivi, toplu iğne, ataç raptiye gibi maddeler mıknatıs tarafından çekilirler. Ağaç, cam, alüminyum, kauçuk gibi maddeler mıknatıs tarafından çekilmezler. SUYU ÇEKME-ÇEKMEME ÖZELLİĞİ Bazı maddelerin su gibi sıvı maddeleri emme özelliği vardır. Bu durum maddelerin gözenekli bir yapıya sahip olmasından kaynaklanır. Sünger, el bezi, kağıt peçete yada kağıt havlu gibi cisimler suyu emerken, plastik mermer, seramik, cam, tahta, metal cisimler suyu emmezler. Elbezi suyu çeker.
SUDA BATMA-YÜZME ÖZELLİĞİ Maddelerin bazıları suda batmaz ve su üzerinde yüzerler. Şişe mantarı, plastik köpük, kağıt, tahta gibi maddeler suda batmazlar. Metal para, silgi, taş, seramik ve cam parçaları suda batarlar Şişe mantarı suda yüzerken metal para batar.
PARLAKLIK- MATLIK Altın, gümüş, çelik çaydanlık, mermer, cilalı mobilya gibi cisimler parlak; halı yazı tahtası, silgi, kumaş gibi cisimler mat tır. KOKULU-KOKUSUZ Çevremizde kokulu ve kokusuz bir çok madde bulunur. Çiçek, meyve, kolonya, parfüm kokusu güzel;çöp kanalizasyon kokusu gibi kokular kötü kokulara örnek verile bilir. Bazı maddeleri kokularından tanıya biliriz. Hava, su, şeker, tuz, pirinç, can, demir, altın gibi bir çok maddelerin kokusu yoktur. Bu maddeleri koklayarak tanıyamayız. Çiçekler güzel kokarlar.
SERTLİK-YUMUŞAKLIK Çevremizde gördüğümüz ve kullandığımız madde yada cisimlerin bazıları sert, bazıları yumuşaktır. Taş, demir, tahta gibi cisimler sert, hamut, sünger, pamuk, lastik gibi cisimler yumuşaktır. ESNEKLİK-BERKLİK Lastik gibi maddelere kuvvet uygulayarak şekilden şekle sokabiliriz. Ancak esnek maddeler kuvvetin etkisi kalktığında eski şekillerine döner. Bu tür maddelere esnek maddeler denir. Sünger, paket lastiği gibi maddeler esnektir. Esnemeyen maddelere berk maddeler denir. Kurşun kalem, mermer vazo, cam sürahi gibi berk maddeler esnetildiği zaman kırılırlar.
SAYDAMLIK-OPAKLIK Işığı geçiren maddelere saydam, ışığı geçirmeyen maddelere opak maddeler denir. Cam, su, bazı plastik maddeler, hava saydam maddelerdendir. Tahta, demir, kitap, duvar, çelik tencere gibi maddeler ise opak tır.bazı badeler ise ışığı tam olarak geçirmezler. Bu tür maddelere yarı saydam maddeler denir. Buzlucam, defter yaprağı, şeffaf poşetler, ışıklandırmada kullanılan kapaklar yarı saydam maddelere birer örnektir. D E M İ R C A M M A S A