BİYOKİMYA LABORATUVAR TEST REHBERİ

BİYOKİMYA LABORATUVAR TEST REHBERİ 2012 HAZIRLAYAN: BİYOKİMYA VE KLİNİK BİYOKİMYA UZMANI KONTROL EDEN: KALİTE YÖNETİM DİREKTÖRÜ ONAYLAYAN: BAŞHEKİM SYF: 1

İÇİNDEKİLER 1. Giriş 3 2. Genel Laboratuvar Bilgileri 4 2.1. Gaziantep Çocuk Hastanesi Laboratuvarı İşleyişi 5 2.1.1. Test Girişi 5 2.1.2. Numunelerin Alınması ve Laboratuvara Transferi 5 2.1.3. Numunelerin Laboratuvara Kabulü, Ayrıştırılması 6 2.1.4. Analiz 6 2.1.5. Sonuç Gönderme ( Raporlama) 7 2.1.6. Biyokimya Laboratuvar Sonuç Verme Süreleri 7 2.1.7. Acil laboratuvarda çalışılan tetkik listesi ve test sonuç verme süreleri 8 2.2. Analiz Sonucunu Etkileyen Faktörler 9 2.3. Referans Aralığı 9 2.4. Kalite Güvenliği 10 2.5. Numunelerin Alınması ve Hazırlanması 10 2.5.1. Kan Numunelerinin Alınması 10 2.5.2. İdrar Örneklerinin Toplanması 13 2.6. Panik Değerler 14 2.7. Laboratuvar Numune Ret Kabul Kriterleri 15 3. Testlerin Alfabetik Listesi 17 3.1. Biyokimya Testleri 17 3.1.1. Allerji Testleri 17 3.1.2. Biyokimya Testleri 23 3.1.3. Hematoloji Testleri 30 3.1.4. Hormon Testleri 33 3.1.5. İdrar Analizi 35 3.2. Dış Laboratuvarda Çalışılan Tetkikler 37 4. Kısaltmalar 45 SYF:2

1. GİRİŞ Hastanelerde laboratuvarlar tüm biyolojik örneklerin laboratuvar testlerinin yapılmasını ve raporlandırılmasını sağlayan birimlerdir. Günümüzde laboratuvar çalışmalarında hedef, test isteklerinin yapılmasından sonuçların ilgili yerlere ulaşmasına kadar geçen süreyi kısaltmaktır. Bu sürenin önemli bir bölümü (%55-60) preanalitik evredir. Laboratuvar enformasyon sistemi (LIS) ve Hastane Otomasyon Sistemlerinin (HOS) geliştirilmesiyle bu süreler ideal zamanlara yaklaşmıştır. Laboratuvar akreditasyonu, laboratuvarın yetkili bir kurum tarafından uluslararası kabul görmüş teknik kriterlere göre değerlendirilerek yaptığı tetkiklerin doğru ve güvenilir olduğunun resmen tanınmasıdır. ISO 15189 ve 17025 standartları bir laboratuvarın akreditasyonu için genel şartları açıklayan standartlardır. Hastanemizde ISO 9001:2000 toplam kalite yönetimi sistemini kurulmasıyla birlikte laboratuvar yönetim ve organizasyonu da standardın mantığına göre revize edilmiştir. Laboratuvarımız ISO 15189 a göre akreditasyon için olabilirlik ve kapsam belirleme çalışmalarını sürdürmektedir. Hastanelerde laboratuvar hizmetlerinde yaşanan sorunların önemli bir kısmı laboratuvar işleyişinin hasta ve personel tarafından yeterince bilinmemesi ve iletişim eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Test sonuçlarının eksik çıkması, kaybolması, test öncesi uyulması gereken kurallara uyulmaması, yanlış örnek kabı seçimi, yetersiz örnek alınması, yanlış test gününde hastaneye gelinmesi, eksik test girişi yapılması vb. en çok karşılaşılan sorunlardır. Hem bu tür sorunları azaltabilmek hem de laboratuvar işleyişini başta klinisyenler olmak üzere diğer hastane çalışanlarıyla paylaşabilmek amacıyla laboratuvar rehberi hazırlanmıştır. Bu rehberde Gaziantep Çocuk Hastanesi Laboratuvarları nın işleyişi, test profili, tetkik girişinden sonuçların gönderilmesine kadar olan süreç (LIS / HOS), laboratuvarın analitik kalite çalışmaları, testlerin çalışılma yöntemleri, çalışılma zamanları, teste göre numune türü/ numune kabı seçimi, numunelerin kabul/ret kriterleri, sonuçların raporlanma zamanları, normal değerleri, varsa panik değerleri ve kısaca testlerin klinik yararları hakkında bilgilere yer verildi. SYF : 3

İdrar bardağı Gaita kabı SYF: 4

2. GENEL LABORATUVAR BİLGİLERİ 2.1. GAZİANTEP ÇOCUK HASTANESİ BİYOKİMYA LABORATUVARI İŞLEYİŞİ 2.1.1. Test Girişleri Test girişleri için hastane otomasyon sisteminde (HOS) hasta sayfasında yer alan tetkik menüsü seçilerek tetkik giriş sayfası açılır. Burada hangi test/testler istenmişse adı, kısaltması veya kodu girilerek istek yapılabilir. Tüm testler açılarak tek tek işaretleme de yapılabilir. Test seçimi tamamlandıktan sonra hastalar poliklinikten laboratuvar kayıt ve kan alma birimine yönlendirilir. Test onayları laboratuvar kayıt biriminde yapılır. Acil biriminde ve Servislerde test girişleri için aynı işlemler yapılır ve hastalardan alınan test materyalleri laboratuvara gönderilir. Tetkik girişleri onaylandıktan sonra test eklenmemelidir. Çünkü onay sonrası işaretlenen testler laboratuvar enformasyon sistemi (LIS) tarafından görülmeyecektir. Onay sonrası her yeni test isteği için yeni bir HOS girişi ve LIS kaydı yapılması gerekir. 2.1.2. Numunelerin alınması ve laboratuvara transferi Polikliniklerden yapılan test isteklerinin LIS e kaydı yapıldıktan sonra kayıt/kan alma biriminde kan örnekleri alınır. İdrar ve gaita testleri için hastalara barkot etiketi yapıştırılmış idrar ve gaita kabı verilip tuvalete yönlendirilir, daha sonra hastalar örneklerini ilgili laboratuvar birimine getirirler. Kan örneği için testlere göre uygun örnek tüpü seçimi yapılır, seçilen tüplere barkot etiketler yapıştırılır ve kan alma işlemi gerçekleştirilir. Kan alma işlemi tamamlanan hastalara sonuçların ne zaman çıkacağı ve sonuçlarını nereden alabileceği bilgileri verilir. Bebeklerden idrar ve gaita örneği için örnek kapları aileye verilip nasıl örnek toplayacakları hakkında bilgi verilir ve topladıkları örnekleri ilgili laboratuvar birimine getirmeleri söylenir. Servisler ve Acil de hastaların örnekleri kendi birimlerinde alınır. Test istekleri HOS a girildikten sonra testlere göre örnek kabı seçimi yapılır, örnek kaplarına barkot etiketi yapıştırılır. Damar yolu açık hastalarda kan alma için hastanın diğer kolu kullanılır. Kan alma işlemi hemşireler tarafından gerçekleştirilir Alınan örnekler bekletilmeden taşıma kaplarına yerleştirilerek personelle veya pnömatik sistemle ilgili laboratuvar birimine gönderilir. Kan Alma biriminde toplanan örnekler sürekli olarak ilgili laboratuvara transfer edilir. Hem kan alma biriminde hem de acil ve servislerde biyolojik numune alma ve numunelerin transferi işlemleri; numune alma ve transferi talimatı, numune kabul ve ret kriterleri talimatı doğrultusunda gerçekleştirilmelidir. SYF: 5

2.1.3. Numunelerin laboratuvara kabulü, ayrıştırılması Örnekler laboratuvara gelince önce numune kabul biriminde kabulleri yapılır. Daha sonra numuneler ilgili laboratuvar birimlerine dağıtılır. Laboratuvar birimlerinde LIS den yapılan test isteklerine bakılarak örnek kabının uygunluğu, örnek miktarı, pıhtılaşma, kontaminasyon, vb. kontrolü yapılır. Tüp kabulü yapılan örneklerden serum veya plazmada çalışılacak testler için olanlar santrifüj edilir. Santrifüj Süresi ve hızı testlere göre değişiklik gösterebilir. Genel olarak biyokimyasal analizler, hormon analizleri için serum, koagülasyon testleri için plazma eldesinde 3000 rpm 5 dakika santrifüj etmek yeterlidir. Santrifüj sonrası hemoliz görülen serumlar çalışılmaz. Hastadan tekrar kan alınması için kan alma birimi, acil veya servisler bilgilendirilir. Ayrıca LIS ortamında hasta sonuç sayfasına numune ret sebebi belirtilir. 2.1.4. Analiz Cihazları kullanarak yapılan analizlerden önce cihazların kontrolü ve internal kalite kontrol çalışmaları gerçekleştirilir. Sonuçlar kabul edilebilir değerlerde ise hasta örnekleri çalışılmaya başlanır. Sonuçlar geçersiz olarak değerlendirilirse çalışma başlatılmaz ve cihaz ile ilgili prosedürler gerçekleştirilir. Cihazlar tamamladığı analizlerin sonuçlarını otomatik olarak LIS e gönderir. LIS de hastaların tüm sonuçları toplanır, bu sonuçlar değerlendirilir, uygun bulunan sonuçlar onaylanır. Uygun olmayan testler, sebebi araştırılarak (numunenin göz ile değerlendirilmesi, vb) yeniden çalışılır. Acil örnekler rutinden ayrı olarak hemen çalışılır ve analiz sonuçları bekletilmeden onaylanır. Panik Değer Listesine ait bir test sonucu bulunursa, analiz süreci gözden geçirilerek test tekrarlanır. Tekrar sonuçları da panik değer listesinde ise, testi isteyen klinisyene bilgi verilir. Test sonucu hastanın kliniği ile örtüşmüyorsa hastadan yeni örnek alınarak analiz tekrarlanır. Üyesi olduğumuz eksternal kalite kontrol programının belirlediği takvim günlerinde program dahilinde olan testler için eksternal kalite kontrol serumları hasta testleriyle birlikte çalışılır. Laboratuvarımızda çalışılan testlerin büyük çoğunluğu 1 yılı aşkın süredir eksternal kalite kontrol programına dahildir. 2.1.5. Sonuç Gönderme ( Raporlama) Test sonuçları LIS de onaylandığı zaman poliklinik, acil ve servislerdeki bilgisayarlarda hasta sayfasında görülebilir. Test sonuçlarının yazıcı çıktıları da hastanın muayene olduğu birim sekreterleri tarafından hastaya verilir. 2.1.6. Biyokimya Laboratuvar Sonuç Verme Süreleri SYF : 6

Biyokimya, Hormon ve Hematoloji Laboratuvarı: 14:00 e kadar gelen numunelerin sonuçları saat 16:00 ya kadar, 14:00 den sonra gelen numunelerin sonuçları ertesi gün saat 10:00 dan sonra verilecektir. Hafta sonu ve mesai saatleri dışında sadece acil testler çalışılmaktadır (Bkz. Tablo 1 ve tablo 2). Alerji Testleri: Alerji testleri Pazartesi günleri sabahtan saat 12:00 a kadar çalışılmaktadır. NOT: Yukarıda belirtilen sonuç verme süreleri olağandışı durumlarda bazen değişebilir (yetersiz ve yanlış numuneler, otomasyon problemleri, vb. ). 2.1.7. Acil Laboratuvarda yapılan tetkik listesi ve test sonuç verme süreleri BİYOKİMYASAL TETKİKLER Glukoz Ure Kreatinin Na K Cl Amilaz LDH GGT ALP CK Demir Ca Demir bağlama kapasitesi Magnezyum Trigliserit Fosfor Total kolesterol Ürik asit Mikroprotein (BOS, idrar ve vücut sıvılarında) Total protein Neonatal bilirubin Albumin Hemogram Total bilirubin PTZ / INR Direk bilirubin APTT AST Tam idrar tahlili ALT Tablo 1. Acil biyokimya laboratuvarında çalışılan tetkikler SYF : 7

Tetkik Grubu Sonuçlanma süresi Biyokimya testleri 60 dakika Tam kan sayımı (Hemogram) 30 dakika Koagülasyon tetkikleri 60 dakika Tam idrar tetkiki (Kimyasal ve mikroskobik) 45 dakika Tablo 2. Acil biyokimya laboratuvarında çalışılan tetkiklerin sonuçlanma süreleri 2.2. ANALİZ SONUCUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER Güvenilir ve tıbbi açıdan değerlendirilebilir sonuç elde edebilmek için sadece doğru transport ve doğru analiz yeterli değildir. Analiz sonuçlarını etkileyen faktörler Tablo 2 de verilmiştir. Değişmeyen faktörler Değişen faktörler Endojen faktörler Ekzojen faktörler Cinsiyet Beslenme Hemoglobinemi Farmakoterapi Irk Alkol Bilirubinemi Antikoagülanlar Kalıtım Vücut ağırlığı Hiperlipemi Bakteriyel kontaminasyon Kas dokusu Aktivite Pozisyon Günlük ritim İlaçlar Gebelik Tablo 2: Analiz sonuçlarını etkileyen faktörler 2.3. REFERANS ARALIĞI Testler için belirtilen referans aralığı sağlıklı bireylerden elde edilen değerlerin %95 ini içeren grubu temsil eder ve test sonucunu değerlendirmek için genel bir baz olusturur. Çeşitli faktörlere bağlı olarak bu değerler hastadan hastaya varyasyonlar gösterebilir. Analiz yönteminin değiştiği durumlarda metoda bağlı olarak referans aralığı da değişebilir. SYF: 8

2.4. KALİTE GÜVENLİĞİ Laboratuvarımız kalite güvenliği için:riqas,eqas, ECAT Foundation gibi uluslar arası düzeyde çok sayıda laboratuvarın katıldığı dış kalite kontrol programlarına katılmaktadır. İç kalite kontrol programı uygulaması ile her gün en az iki seviyeli kontrol örnekleri çalışılarak günlük ve günler arası performans denetlenmektedir. Dış kalite kontrol programı uygulamasında ise, analizi yapılan dış kalite kontrol örnekleri dünyanın her yerinden bu programa katılmış çok sayıda laboratuvarın sonuçları ile karşılaştırılır ve gerçek değere uygunluk denetlenir. Sonuçların Klinik Uyumluluğu Test istem formuna veya LIS ın ilgili bölümüne hasta ile ilgili bilgilerin yazılması bulguların değerlendirilmesi açısından çok değerlidir. Klinik tablo ile uyumsuz olduğu düşünülen sonuçlarda laboratuvar ile mutlaka temasa geçilmelidir. Hasta örnekleri laboratuvarımızda 24 saat saklandığı için gerektiğinde testler aynı örnekte tekrarlanarak sonuç ile yeniden değerlendirme yapmak mümkündür. 2.5. NUMUNELERİN ALINMASI VE HAZIRLANMASI 2.5.1. Kan Numunelerinin Alınması Venöz Kan Alımı Açlık gerektiren testler için 8-12 saat açlık gerekir. İlaç tedavisinin sürdüğü durumlarda örneğin alınması sabah ilaç alımından önce yapılmalıdır. Kan alımı esnasında hasta yatar veya oturur pozisyonda olmalıdır. Prognoz izlenmesi için istenen testlerle ilgili kan örnekleri hastadan her zaman aynı pozisyonda alınmalıdır. İğne ucu mümkün olduğu kadar geniş seçilmelidir. Turnike kolda 30 saniyeden fazla sıkılı kalmamalıdır. Turnike iğnenin başarılı bir şekilde damara yerleştirilmesinden sonra çözülmelidir. Enjektör ile kan alımı esnasında kanın tüpe kuvvetli aspirasyonundan kaçınılmalıdır. Kan alımı şu sıra ile yapılmalıdır: Kan kültürü Antikoagülansız düz tüpe alınan kan SYF: 9

Koagülasyon testleri için antikoagülanlı (sitratlı) mavi kapaklı tüpe alınan tam kan Hematoloji testleri için antikoagülanlı (EDTA lı) mor kapaklı tüpe alınan tam kan Antikoagülan içeren vakumlu tüplere kan alımı sırasında kanın işaretli çizgiye kadar dolmasına özellikle dikkat edilmelidir. Antikoagülan içeren tüplere kan alındıktan sonra tüp 5-6 kez yavaşça alt üst edilerek özenle araştırılmalıdır. Kesinlikle çalkalama yapılmamalıdır. Serum Tüp: Sarı kapaklı, plastik, jelli tüp Tüplerin içinde bulunan jel, santrifüj sonrasında serum ve kan hücreleri arasında fiziksel bir bariyer oluşturmaktadır. Tüp çeperinde bulunan silika partikülleri sayesinde serumun pıhtılaşması hızlanmaktadır. Aynı örnekten birden fazla test istenmesi halinde 4-5 ml serum yeterlidir. (Bu miktar yaklaşık 10 ml kan örneğinden sağlanabilir). Jelli tüpler 5 ml kan örneği ile tamamen doldurulmalıdır. Daha az kan örneği ile yeterli serum elde edilemez. Kanın, tüpün çeperindeki silika partikülleri ile iyice temas etmesi için tüp 5-6 kez yavaşça altüst edilmelidir; tüp kesinlikle çalkalanmamalıdır! Hemolizli veya bulanık serumlar birçok tetkik için uygun değildir. Yeniden örnek alınmalıdır!! EDTA'lı tam kan Tüp: Mor kapaklı, jelli, K3EDTA lı tüp 2 ml tam kan mor kapaklı EDTA lı tüplere alınır. Tüplerin içerisinde pıhtı oluşmaması için kan alınır alınmaz tüp 5-6 kez yavaşça alt üst edilerek karıştırılır. Çalkalama işleminden kesinlikle kaçınılmalıdır. Kan alımı esnasında kanın işaretli çizgiye kadar doldurulmasına özellikle dikkat edilmelidir. Kan tam olarak tüp üzerindeki işaretli çizgiye kadar alınmamış veya tüpün içerisinde pıhtı oluşmuş ise yeniden örnek alınmalıdır! Sitratlı tam kan Tüp: Mavi kapaklı, jelli, sitratlı tüp Kan örneği 9:1 oranında sodyum sitrat içeren mavi kapaklı tüplere alınır. Venöz kan alımı esnasında damara ilk seferde zorlamadan girilmeli, turnike çok sıkı olmamalıdır. Eğer kan yavaş ve zorlama ile geliyor ise diğer koldan tekrar doğru kan örneği alınmalıdır. SYF : 10

Kan örneğinin sodyum sitrat ile karışabilmesi için tüpler işaretli çizgiye kadar tam olarak doldurulmalı ve 5-6 kez çok yavaşça altüst edilerek kanın antikoagülan ile tam teması sağlanmalıdır. Alınan kan örneği 1500 x g'de 15 dakika oda ısısında santrifüj edilerek trombositten fakir plazma elde edilmelidir. Daha düşük santrifüj hızı ve zamanında trombositler plazmada kalarak F IV'ü plazmaya verirler ve pıhtılaşma analizinin yanlış çıkmasına yol açabilirler. Numune tüpü test çalışılana kadar buzlu kap içerisinde saklanmalıdır. Hemolizli örnek kesinlikle kabul edilmez. Koagülasyon testleri için alınan sitrat plazma örneği en geç 2 saat içerisinde test edilmelidir. Bu nedenle etiket üzerine örnek alınış saati not edilmelidir. Kan Örneklerinin korunması Kan alımı sonrasında numune direk olarak güneş ışığı almayacak şekilde pıhtılaşma süreci bitene dek oda ısısında bekletilir. Bu süre genellikle 20-25 dakika kadardır. Bu süre sonrası serumun santrifüj ile pıhtıdan ayrılması gerekir. Santrifüj edilmeden bekleyen numunelerde hücrelerin metabolizması devam ettiğinden analitlerin değerlerinin değişmesine neden olurlar. Düz tüpe alınan kan serumu ayrılmadan buzdolabında (+4 C) bekletilirse, Na-K-ATP az enziminin inhibe olması sonucu potasyum hücrelerden serum veya plazmaya geçer ve yüksek değerlerin ölçülmesine neden olur. Aynı mekanizma ile sodyum değerleri hatalı düşük olabilir. Serum glukoz düzeyleri ise saatte 10 mg/dl düşer. Numunelerin uzun süre bekletilmesi, örnekteki elektrolit konsantrasyonlarında, enzimlerin aktivitesinde, hematoloji ve pıhtılaşma parametrelerinde çeşitli değişikliklere yol açmaktadır. Bu nedenle kan alındıktan sonra en geç bir saat içerisinde laboratuvara gönderilmesi gerekmektedir. 2.5.2. İdrar Örneklerinin Toplanması Spot idrar numunesi toplanması Spot idrardan tam idrar tahlili için idrar, numune kabında (idrar bardağında / idrar toplama kabında / pediatrik idrar toplama torbası) toplanmalıdır. İdrar miktarının en az 5 cc olması gerekmektedir. Numunenin 5 cc den az olması durumunda sadece mikroskobik inceleme yapılabilir, kimyasal inceleme için numune yetersiz kalabilir. 24 Saatlik İdrar Toplanması Analizi yapılacak parametrelerin stabilizasyonu için gerekli koruyucu maddeler (6N Hidroklorik asit) SYF : 11

idrar toplamaya başlamadan önce toplama kabına konulmalıdır. Sabah ilk idrar atılarak mesane boşaltılır. 24 saat süresince idrarın tamamı idrar toplama kabı içine boşaltılır. Bu süre içinde toplama kabı serin bir yerde saklanır. Ertesi sabah ilk idrarda toplama kabına alınarak en kısa zamanda laboratuvara ulaştırılır. İdrar örneklerinin Saklanması İdrar numuneleri bir saat içinde laboratuvara ulaşmış olmalıdır. Ulaştırılamıyorsa 2-8 C de buzdolabında 24 saat bekletilebilir. 2.6. PANİK DEĞERLER Panik değerler listesi, laboratuvarda çalışılan testlerden belirlenen referans aralığı dışında ve kişi için riskli olabilecek değerlerinin belirlenmesi sonucu oluşturulan listedir. Bu listenin amacı hasta güvenliğini tehlikeye atabilecek sonuçlar elde edildiğinde ilgili hekime bildirilmesi sürecinin işletilmesinin sağlanmasıdır. Biyokimya, hematoloji laboratuvarlarına ait panik değerler aşağıdaki tablolarda görülmektedir: Tablo 4. Hematoloji Laboratuvarı Panik Değerler Listesi TEST DÜŞÜK YÜKSEK Hematokrit % 20 % 66 Hemoglobin 6,5 g/dl 22 g/dl WBC 1500 / mm 3 35000 / mm 3 Trombosit sayısı 30000 / mm 3 1000000 / mm 3 PT - 35 sn APTT - 78 sn INR - 4 FİBRİNOJEN 75 mg/dl - SYF : 12

Tablo 3. Biyokimya Laboratuvarı Panik Değerler Listesi TEST DÜŞÜK YÜKSEK Glukoz 40 mg/dl 400 mg/dl BUN - 100 mg/dl Kreatinin - 10 mg/dl Total bilirubin - 15 mg/dl Direk bilirubin - 10 mg/dl Kalsiyum 6 mg/dl 12 mg/dl Sodyum 125 mmol/l 160 mmol/l Potasyum 3 mmol/l 6 mmol/l Klor 75 mmol/l 130 mmol/l Amilaz - 800 U/L Fosfor 1 mg/dl 10 mg/dl CK-MB - 150 U/L Serbest T4-4,5 ng/dl TSH - 150 U/mL 2.7. BİYOKİMYA LABORATUVARI NUMUNE RED KABUL KRITERLERI 1. Hasta adı ve soyadının bulunmadığı, örnek tanımının yapılmadığı, hatalı yapıldığı veya istem formu ile örnek kabındaki bilgilerin uyumsuz olduğu durumlarda numune kabulü yapılmaz. Ayrıca barkodu olmayan numuneler laboratuvara kabul edilmez. Sistem arızası olduğunda, servis sorumlusunun laboratuvarı bilgilendirmesi dahilinde acil testler çalışılır. 2. Uygun tüplere alınmayan numuneler laboratuvara kabul edilmez; servis ve polikliniklerden yeni numune istenir. 3. Hemolizli ve pıhtılı numuneler laboratuara kabul edilmez (Tablo 7). 4. Lipemik numuneler geldiğinde LIS in açıklama kısmında belirtilir (Tablo 7). 5. Barkot tüp üzerine uygun şekilde yapıştırılmamışsa, altında isim olup olmadığı kontrol edilir ve yeni barkot basarak kabul yapılır. 6. Tüp içindeki numune miktarı yeterli değilse numune kabul edilmez. (Kan tüpleri için tüpün üzerindeki işaretli yere kadar kan alınmamışsa, spot idrar için 5 cc idrar toplanmamışsa) 7. Laboratuvara uygun transfer koşullarında gelmeyen örnekler kabul edilmez. 8. Önerilen sürelerin dışında bekletilmiş örnekler laboratuvara kabul edilmez. 9. Kan, BOS ve idrar dışında kalan steril vücut sıvılarına ait aynı tarihli örnekler kabul edilmez. 10. Kırık veya steril olmayan kaplar ile gönderilen örnekler kabul edilmez. 11. Bir başka materyalle kontamine örnekler (idrarın dışkı ile karışmış olması gibi) reddedilir. SYF:13

Test adı Hemoliz Lipemi İkter Fazla/eksik alınmış numune 1 saatten fazla beklemiş numune aptt +++ + +++ +++ Fibrinojen +++ +++ +++ PT +++ + +++ +++ Albumin + ++ + + ALP + ++ + ALT + +++ + AMY +++ ++ + AST +++ +++ + ++ Pıhtılı numune T.BİL +++ +++ ++ +++ D.BİL +++ ++ + +++ Demir +++ ++ + UIBC +++ ++ + Fosfor ++ ++ + Glukoz ++ ++ + +++ GGT ++ ++ + HbA1c ++ + + +++ Kalsiyum + ++ + +++ Klor + +++ + Kreatinin + ++ + + Kreatin kinaz +++ ++ + + CK-MB ++ + + ++ HDL kolesterol + + + LDL kolesterol + + + Total kolesterol + ++ + LDH +++ ++ + +++ Magnezyum ++ +++ + Potasyum +++ ++ + ++ Sodyum + ++ + Total protein + +++ + + Trigliserid + ++ Ure + ++ + + Urik asid ++ ++ ++ + Tablo 7. Biyokimya Laboratuvarımızda çalışılan testlerin hemoliz, lipemi ve bilirubinemiden etkilenme dereceleri +++ = En çok etkilenen testlerdir. Kesinlikle çalışılamaz. Işığa maruz kalmış numune SYF : 14

TESTLERİN ALFABETİK LİSTESİ 3.1. BİYOKİMYA TESTLERİ 3.1.1. ALLERJİ TESTLERİ TEST Alatop ÖRNEK KAP/KAPAK YÖNTEM ÇALIŞMA GÜNÜ SONUÇ TARİHİ Eozinofilik Katyonik Protein (ECP) Serum Sarı CHEM Total Ig E Gıda maddeleri karışımı (f25, f45, f47, f48, f85) Serum Sarı CHEM Meyve karışımı (f33, f49, f92, f95) Yumurta (f1, f75) Otlar (erken açanlar) (g3, g4, g5, g6, g8) Ev tozu karışımı (h2, d1, d2, i6) Ağaç karışımı (t7, t8, t11, t12, t14) Yabani ot- çiçek karışımı (w1, w6, w9, w10, w11)

SYF : 15 TEST ÇALIŞMA ÖRNEK KAP/KAPAK YÖNTEM GÜNÜ Penicilloyl G SONUÇ TARİHİ Ampicilin Dermatophagoides pteronyssinus Dermatophagoides farinea Kedi epiteli ve kepeği Köpek epiteli At kepeği Sığır kepeği Fare epiteli Koyun epiteli Muhabbet kuşu tüyü Tavuk tüyü Yumurta akı SYF : 16

TEST SONUÇ ÖRNEK KAP/KAPAK YÖNTEM ÇALIŞMA GÜNÜ TARİHİ Yumurta sarısı Süt Buğday unu Pirinç Öğütülmüş susam Yer Fıstığı Domates Havuç Portakal Patates Çilek Sarımsak Elma Muz SYF : 17

TEST ÖRNEK KAP/KAPAK YÖNTEM ÇALIŞMA GÜNÜ SONUÇ TARİHİ Şeftali Parmak otu Festuca elatior Delice otu Çavdar Greer Labs., Inc Hollister-Stier Labs. Meşe Çınar Söğüt ağacı Kavak Pelin otu Çayır papatyası Serum CHEM Karahindiba otu SYF : 18

Allerji Test Sonuçlarının Yorumlanması Allerji test sonuçlarının yorumlanması aşağıdaki tabloya göre yapılmaktadır: Klas sige (ku/l) Sonuç Klas 0 < 0.1 Negatif Klas 0/I 0.1-0.35 Düşük Pozitif Klas I 0.35-0.69 Pozitif Klas II 0.70-3.49 Güçlü Pozitif Klas III 3.50-17.49 Güçlü Pozitif Klas IV 17.5-52.49 Güçlü Pozitif Klas V 52.5-99.99 Güçlü Pozitif Klas VI 100 Güçlü Pozitif 3.1.2. BİYOKİMYA TESTLERİ TEST ÖRNEK KAP/KAPAK YÖNTEM ÇALIŞMA GÜNÜ SONUÇ TARİHİ REFERANS DEĞERLER Alanin Aminotransferaz ENZ Serum Sarı Her gün 5-45 U/L (ALT) (SGPT) Albumin Serum Sarı PHOT Her gün 3.5-5.2 mg/dl Serum (Örnek Alkalen fosfataz 0-12 yıl: 0-500 U/L aç olarak Sarı ENZ Her gün (ALP) >12 yıl:40-150 U/L alınmalıdır.) Amilaz Serum İdrar (24 saatlik) Sarı ENZ Her gün 0-1 ay: 5-65 U/L >1 ay: 25-125 U/L İK ENZ Her gün 40-320 U/L 0-1 ay: 16-74 U/L AspartatAminotransfera z (AST) (SGOT) Bilirubinler Total bilirubin Direk bilirubin Serum Sarı ENZ Her gün Serum (Işıktan korunmalıdır) Sarı PHOT Her gün 1 ay-2 yıl: 15-60 U/L 2 yıl-13 yıl erkek: 8-60 U/L 2 yıl-13 yıl kadın: 8-50 U/L >13 yıl: 5-35 U/L 0,2-1 mg/dl 0-0.5 mg/dl SYF :19

TEST ÖRNEK KAP/KAPAK YÖNTEM ÇALIŞMA GÜNÜ SONUÇ TARİHİ REFERANS DEĞERLER Kan Üre Azotu (BUN) Carbamazepine CK (Kreatin Kinaz) Serum Sarı PHOT Her gün 7-26 mg/dl Serum (Örneğin bir sonraki doz öncesinde alınması önerilir.) Bkz. Kreatin kinaz Sarı PHOT Hafta içi her gün Bir gün sonra 4-10 μg/ml CK-MB Bkz. Kreatin kinaz-mb Demir Serum (Örnek aç iken alınmalıdır) Sarı PHOT Her gün Kadın: 50-170 µg/dl Erkek: 65-175 µg/dl SYF :20

TEST ÖRNEK KAP/KAPAK YÖNTEM ÇALIŞMA GÜNÜ SONUÇ TARİHİ REFERANS DEĞERLER Demir Bağlama Kapasitesi serbest Serum Sarı PHOT Her gün 155-300 μg/dl Fenobarbital Serum (Örneğin dozlar arasında alınması tavsiye edilir.) Sarı PHOT 1 gün sonra 10-20 μg/ml Fosfor Serum Sarı PHOT Her gün Gama Glutamil Transpeptidaz (GGT) Glukoz Serum Sarı ENZ Her gün Serum (Örnek aç alınmalı, bekletilmeden çalışılmalıdır.) BOS (Analiz hemen yapılmayacaksa BOS santrifüj edildikten sonra +4 o C de saklanmalıdır.) Sarı ENZ Her gün ST ENZ Her gün 2.7-4.5 mg/dl 7-49 U/L 75-106 mg/dl 45-80 mg/dl SYF :21

TEST ÖRNEK KAP/KAPAK YÖNTEM ÇALIŞMA GÜNÜ SONUÇ TARİHİ REFERANS DEĞERLER HbA1c Tam kan (EDTA) Mor PHOT Her gün % 4.8-6.0 HDL kolesterol Serum (Örnek aç alınmalıdır.) Sarı ENZ Her gün 30-70 mg/dl Kalsiyum Serum Sarı PHOT Her gün 0-10 gün: 7,6-10,4 mg/dl 2 hafta-2 yıl: 9-11 mg/dl 2 yıl-12 yıl: 8-10,8 mg/dl >12 yıl: 8.6-10.3 mg/dl Klor İdrar (Spot veya 24 saatlik) İK PHOT Her gün Serum Sarı PHOT Her gün İdrar (24 saatlik) İK PHOT Her gün 100-300 mg/g 0-1 ay: 98-113 mmol/l >1 ay : 96-110 mmol/l 110-250 mmol/l Kolesterol, total Serum (Örnek 12 saatlik açlık sonrası alınmalıdır) Sarı ENZ Her gün 110-220 mg/dl Kreatin Kinaz (CK) Serum Sarı ENZ Her gün Erkek: 55-170 U/L Kadın: 30-135 U/L Kreatin kinaz (CK) MB Kreatinin Laktat Dehidrogenaz (LDH) Serum Sarı ENZ Her gün 0-25 U/L Serum Sarı PHOT Her gün 0.4-1.3 mg/dl İdrar (24 saatlik) İK PHOT Her gün 600-1800 mg/g Serum Sarı ENZ Her gün 0-3 yıl: 180-430 U/L 3-13 yıl: 110-295 U/L >13 yıl: 100-190 U/L SYF :22

TEST ÖRNEK KAP/KAPAK YÖNTEM ÇALIŞMA GÜNÜ SONUÇ TARİHİ REFERANS DEĞERLER LDL kolesterol Mikroprotein (Mikroalbuminüri) Serum (Örnek aç iken alınmalıdır.) İdrar (Spot veya 24 saatlik) Sarı ENZ Her gün 30-160 mg/dl İK PHOT Her gün 30-300 mg/gün Mikroprotein BOS ST PHOT Her gün 15-60 mg/dl Serum Sarı ISE Her gün 3.5-5.1 mmol/l Potasyum İdrar (24 saatlik) İK ISE Her gün 25-125 mmol/gün Protein, total Sodyum Serum Sarı PHOT Her gün İdrar (24 saatlik) İK PHOT Her gün BOS ST PHOT Her gün 0-1 yıl:5,1-7,3 mg/dl 1-3 yıl: 5,6-7,5 mg/dl >3 yıl: 6-8 mg/dl 30-300 mg/gün 15-45 mg/dl Ponksiyon sıvısı ST PHOT Her gün Serum Sarı ISE Her gün 134-150 mmol/l İdrar (24 saatlik) İK ISE Her gün 40-220 mmol/l SYF :23

TEST ÖRNEK KAP/KAPAK YÖNTEM ÇALIŞMA GÜNÜ SONUÇ TARİHİ REFERANS DEĞERLER Trigliserit Serum (Örnek aç iken alınmalıdır.) Sarı ENZ Her gün 35-150 mg/dl Üre Azotu Serum Sarı PHOT Her gün 10-50 mg/dl Ürik asit Serum Sarı ENZ Her gün İdrar (24 saatlik) 0-15 yıl: 2-5,5 mg/dl >15 yıl erkek: 3,5-7,2 mg/dl >15 yıl kadın: 2.6-6 mg/dl İK ENZ Her gün 250-750 mg/g Valproik Serum Sarı PHOT Hafta içi her gün Bir gün sonra 50-100 ug/ml asit SYF:24

3.1.3. HEMATOLOJİ TESTLERİ ÇALIŞMA SONUÇ REFERANS TEST ÖRNEK KAP/KAPAK YÖNTEM GÜNÜ TARİHİ DEĞERLER Antitrombin- Plazma İki haftada İki hafta Mavi COAG III (AT-III) (Sitratlı) bir sonra % 70-125 APTT Plazma Mavi COAG Her gün 22,7-31,8 sn Faktör VIII Plazma Mavi COAG İki haftada İki hafta bir sonra % 70-150 Faktör IX Plazma Mavi COAG İki haftada İki hafta bir sonra % 70-150 Fibrinojen Plazma Mavi COAG Bir sonraki günü Haftada bir hafta gün pazartesi 200-400 mg/dl Hemogram (Tam kan sayımı) Protein C Aktivitesi Protein S Aktivitesi Protrombin zamanı (PT) Tam kan (EDTA) Mor Otomatize Her gün Plazma Mavi COAG Plazma Mavi COAG Plazma (Örnek 4 saat içinde analiz edilmelidir.) Mavi COAG İki haftada bir İki haftada bir Her gün İki hafta sonra İki hafta sonra %70-140 % 60-130 9,8-12,1 sn TEST ÖRNEK KAP/KAPAK YÖNTEM ÇALIŞMA GÜNÜ SONUÇ TARİHİ REFERANS DEĞERLER Sedimentasyon hızı (ESR) Von Willebrand Faktör antijeni Tam kan (EDTA) Plazma (Sitratlı) Mor Westergren Her gün Mavi COAG İki haftada bir İki hafta sonra K: 0-20 mm/saat E: 0-15mm/saat % 60-150 SYF :25

3.1.4. HORMON TESTLERİ ÇALIŞMA SONUÇ REFERANS TEST ÖRNEK KAP/KAPAK YÖNTEM GÜNÜ TARİHİ DEĞERLER ft3 Her gün 1.5-5 pg/ml ft4 Her gün 0.8-1.8 ng/dl Ferritin Folik asit Follikül Stimülan Hormon (FSH) Luteinizan Hormon (LH) Tiroid Stimülan Hormon (TSH) Her gün 13-150ng/mL Her gün 3-17 ng/ml Her gün Folliküler faz: 2.8-11.3mIU/mL Ovulasyon: 5.8-21mIU/Ml Lutealfaz: 1.2-9mIU/mL Postmenapoz: 21.7-153mIU/mL Erkek: 0.7-11.1mIU/mL Her gün Folliküler faz: 1.1-11.6mIU/mL Ovulasyon:17-77mIU/mL Luteal faz:0-14.7miu/ml Postmenapoz: 11.3-39.8mIU/mL Erkek:0.8-7.6mIU/mL Her gün 0.4-4 miu/ml Serum Sarı CHEM SYF:26

3.1.5. İDRAR ANALİZİ TEST ÖRNEK KAP/ KAPAK YÖNTEM Tam İdrar Tetkiki (TİT) İdrar İdrar kabı Kimyasal Mikroskobik ÇALIŞMA SONUÇ NUMUNE GÜNÜ TARİHİ MİKTARI Hergün 5mL İdrar Biyokimyası Referans Değerler Ürobilinojen Normal Glukoz Bilirubin Keton Protein Nitrit Negatif Negatif Negatif Negatif Negatif Dansite 1005-1030 ph 5-8,5 Eritrosit Lökosit Negatif Negatif SYF:27

3.2. DIŞ LABORATUVARDA ÇALIŞILAN TESTLER Hastane dışında anlaşmalı oldugumuz laboratuvarda çalışılan testler, numune kabul saatleri ve sonuç verme zamanları aşağıda belirtilmiştir. TEST NUMUNE TÜRÜ ÇALIŞMA ZAMANI SONUÇ VERME ZAMANI Adacık hücre antikoru (ICA) 2 hafta sonra Adrenokortikotropik hormon (ACTH) Mor kapaklı tüp (Numune 30 dakika içerisinde laboratuvara ulaştırılmalıdır.) AFP Aldosteron Alfa-1 antitripsin SYF:28

TEST NUMUNE TÜRÜ ÇALIŞMA ZAMANI SONUÇ VERME ZAMANI Amonyak (NH 3 ) Yeşil kapaklı tüp (Numune 30 dakika içerisinde laboratuvara ulaştırılmalıdır, numune hava ile temas etmemelidir) saat Ertesi gün Anti diüretik hormon (ADH) Mor kapaklı tüp (Numune 30 dakika içerisinde laboratuvara ulaştırılmalıdır.) saat 2 hafta sonra Anti double stranded DNA (Anti ds DNA) saat Anti-GAD antikoru saat 2 hafta sonra Anti insulin antikoru saat 2 hafta sonra Anti Nötrofil sitoplazmik Antikor (ANCA) profil Anti Nükleer antikor (ANA) saat saat Anti tiroglobulin antikoru saat Anti TPO saat 2 gün sonra Beta-2 mikroglobulin (serum,idrar) /24 saatlik idrar (örnek soğuk ortamda saklanmalıdır) saat SYF :29

TEST NUMUNE TÜRÜ ÇALIŞMA ZAMANI SONUÇ VERME ZAMANI Beta HCG (total HCG) 14:30 a kadar 1 gün sonra Büyüme hormonu 14:30 a kadar CEA 14:30 a kadar C peptit 14:30 a kadar D-Dimer Dehidroepiandrosteron sülfat (DHEA-SO 4 ) Mavi kapaklı tüp (Numune 30 dakika içerisinde laboratuvara ulaştırılmalıdır.) 14:30 a kadar 14:30 a kadar Ertesi gün Dehidrotestosteron 14:30 a kadar 1,4-Delta androstenedion 14:30 a kadar 11-Deoksikortizol 14:30 a kadar 2 hafta sonra 1,25 Dihidroksi Kolekalsiferol 14:30 a kadar 2 hafta sonra Doku Transglutaminaz IgA 14:30 a kadar 2 gün sonra SYF :30

TEST NUMUNE TÜRÜ ÇALIŞMA ZAMANI SONUÇ VERME ZAMANI ENA antikorları (6 lı panel) (RNP/Sm, Sm, SS-A, SS-B, Scl-70, Jo-1) Estradiol Gliadin antikor IgA Gliadin antikor IgG Glukoz-6-fosfat dehidrogenaz (G6PD) Mor kapaklı tüp Hemoglobin elektroforezi HPLC ile Mor kapaklı tüp 2 gün sonra 17-Hidroksiprogesteron 25-Hidroksi Vitamin D Mor kapaklı tüp İnsulin 2 gün sonra İnsulin like growth factor binding protein-3 (IGF-BP3) İyot (idrarda) Spot idrar Karnitin Özel kağıda emdirilmiş kan SYF :31

TEST NUMUNE TÜRÜ ÇALIŞMA ZAMANI SONUÇ VERME ZAMANI Kortizol saat 2 gün sonra Laktik asit MIF testi Gri kapaklı tüp (Numune 15 dakika içerisinde laboratuvara ulaştırılmalıdır.) saat saat 2 gün sonra 2 hafta sonra Mikroalbumin 24 saatlik idrar/spot idrar saat Myoglobin saat Organik asid analizi (idrarda) Ozmolarite İdrar saat saat 2 hafta sonra Ozmotik frajilite testi Mor kapaklı tüp saat Parathormon (PTH) saat 2 gün sonra Progesteron saat 2 gün sonra Prolaktin (PRL) saat 2 gün sonra Renin Mor kapaklı tüp saat SYF:32

TEST NUMUNE TÜRÜ ÇALIŞMA ZAMANI SONUÇ VERME ZAMANI Serbest kortizol (idrar) 24 saatlik idrar 2 gün sonra Serbest testosteron 2 gün sonra Seruloplazmin Serum Amiloid A SHBG (Seks Hormon Bağlayıcı Globulin) Sistatin-C Somatomedin-C (IGF-1) Tiroglobulin Total testosteron TSH reseptör bloke edici antikor (TRab) 2 hafta sonra EBV EA EBV EBNA Ig G 2 hafta sonra EBV EBNA Ig M 2 hafta sonra SYF:33

TEST NUMUNE TÜRÜ ÇALIŞMA ZAMANI SONUÇ VERME ZAMANI EBV VCA Ig G EBV VCA Ig M Kabakulak Ig G (ELISA) Kabakulak Ig M (ELISA) Kızamık Ig G Kızamık Ig M Parvovirus B19 Ig G 2 hafta sonra Parvovirus B19 Ig M 2 hafta sonra Varicella zoster virus (VZV) Ig G Varicella zoster virus (VZV) Ig M SYF :34

4.KISALTMALAR Ab: Antikor ACTH: Adrenokortikotropik hormon ADH: Anti diüretik hormon AFP: Alfa fetoprotein Ag: Antijen ANA: Anti Nükleer antikor ANCA: Anti Nötrofil sitoplazmik Antikor CEA: Carcino embryonic antigen CHEM: Chemiluminescence COAG: Koagülasyon DHEA-SO 4: Dehidroepiandrosteron sülfat EBV EA: Epstein-Barr Virus Early Antijen EBV VCA: Epstein-Barr Virus Viral Capsid Antigen ENA: Extractable Nuclear Antigen ENZ: Enzimatik ELISA: Enzyme-Linked ImmunoSorbent Assay GAD: Glutamik Asit Dekarboksilaz G6PD: Glukoz 6-fosfat dehidrogenaz HCG: Human chorionic gonadotropin HPLC: High Performance Liquid Chromatography ICA: Islet Cell Antibody IGF-1: Insulin like growth factor-1 IGF-BP3: İnsulin like growth factor binding protein-3 ISE: İyon Selektif Elektrod İK: İdrar Kabı MEIA: Microparticle Enzyme Immunoassay MIF: Mullerian inhibiting factor SYF: 35

MS: Mass spectrometry NEPH: Nephelometric PCR: Polymerase Chain Reaction PHOT: Photometric PRL: Prolaktin PTH: Parathormon SK: Steril kap ST: Steril Tüp TPO: Tiroid peroksidaz TRab: Thyroid stimulating hormone receptor antibody VZV: Varicella zoster virus WB: Western Blot SYF :36