MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI TEST REHBERİ

Transkript

1 KOD:MİK.RH.01 YAYIN TRH:MART 2009 REV TRH:EYLÜL 2012 REV NO:02 Sayfa No: 1 /19 MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI TEST 2012 HAZIRLAYAN: MİKROBİYOLOJİ VE KLİNİK MİKROBİYOLOJİ UZMANI KONTROL EDEN: KALİTE YÖNETİM DİREKTÖRÜ ONAYLAYAN: BAŞTABİP

2 KOD:MİK.RH.01 YAYIN TRH:MART 2009 REV TRH:EYLÜL 2012 REV NO:02 Sayfa No: 2 /19 İÇİNDEKİLER 1. Giriş 2. Genel Laboratuvar Bilgileri 2.1. Gaziantep Çocuk Hastanesi Laboratuvarı İşleyişi Test Girişi Numunelerin Alınması ve Laboratuvara Transferi Numunelerin Laboratuvara Kabulü, Ayrıştırılması Analiz Sonuç Gönderme ( Raporlama) Laboratuvar Testleri Sonuç Teslim Süreleri 2.2. Referans Aralığı 2.3. Kalite Güvenliği 2.4. Numunelerin Alınması ve Hazırlanması Kan Numunelerinin Alınması Bakteriyoloji Laboratuvarı na Gönderilecek Numunelerin Alınması ve Transferi 2.5. Panik Değerler 2.6. Laboratuvar Numune Ret Kabul Kriterleri 3.1. Seroloji Laboratuvarı 3.2. ELISA Laboratuvarı 3.3. Bakteriyoloji Laboratuvarı 3.4. Moleküler Mikrobiyoloji Laboratuvarı 3.5 Dış laboratuarda çalışılan testler 4. Kısaltmalar

3 KOD:MİK.RH.01 YAYIN TRH:MART 2009 REV TRH:EYLÜL 2012 REV NO:02 Sayfa No: 3 /19 1.GİRİŞ Hastanelerde laboratuvarlar tüm biyolojik örneklerin laboratuvar testlerinin yapılmasını ve raporlandırılmasını sağlayan birimlerdir. Günümüzde laboratuvar çalışmalarında hedef, test isteklerinin yapılmasından sonuçların ilgili yerlere ulaşmasına kadar geçen süreyi kısaltmaktır. Bu sürenin önemli bir bölümü (%55-60) preanalitik evredir. Laboratuvar enformasyon sistemi (LIS) ve Hastane Otomasyon Sistemlerinin (HOS) geliştirilmesiyle bu süreler ideal zamanlara yaklaşmıştır. Laboratuvar akreditasyonu, laboratuvarın yetkili bir kurum tarafından uluslararası kabul görmüş teknik kriterlere göre değerlendirilerek yaptığı tetkiklerin doğru ve güvenilir olduğunun resmen tanınmasıdır. ISO ve standartları bir laboratuvarın akreditasyonu için genel şartları açıklayan standartlardır. Hastanemizde ISO 9001:2000 toplam kalite yönetimi sistemini kurulmasıyla birlikte laboratuvar yönetim ve organizasyonu da standardın mantığına göre revize edilmiştir. Laboratuvarımız ISO a göre akreditasyon için olabilirlik ve kapsam belirleme çalışmalarını sürdürmektedir. Hastanelerde laboratuvar hizmetlerinde yaşanan sorunların önemli bir kısmı laboratuvar işleyişinin hasta ve personel tarafından yeterince bilinmemesi ve iletişim eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Test sonuçlarının eksik çıkması, kaybolması, test öncesi uyulması gereken kurallara uyulmaması, yanlış örnek kabı seçimi, yetersiz örnek alınması, yanlış test gününde hastaneye gelinmesi, eksik test girişi yapılması vb. en çok karşılaşılan sorunlardır. Hem bu tür sorunları azaltabilmek hem de laboratuvar işleyişini başta klinisyenler olmak üzere diğer hastane çalışanlarıyla paylaşabilmek amacıyla laboratuvar rehberi hazırlanmıştır. Bu rehberde Gaziantep Çocuk Hastanesi Laboratuvarları nın işleyişi, test profili, tetkik girişinden sonuçların gönderilmesine kadar olan süreç (LIS / HOS), laboratuvarın analitik kalite çalışmaları, testlerin çalışılma yöntemleri, çalışılma zamanları, teste göre numune türü/ numune kabı seçimi, numunelerin kabul/ret kriterleri, sonuçların raporlanma zamanları, normal değerleri, varsa panik değerleri ve kısaca testlerin klinik yararları hakkında bilgilere yer verilmiştir.

4 KOD:MİK.RH.01 YAYIN TRH:MART 2009 REV TRH:EYLÜL 2012 REV NO:02 Sayfa No: 4 /19 ASO, CRP, RF, İmmunglobülinler, ELISA Brucella, Salmonella testleri Gaita kabı 2. GENEL LABORATUVAR BİLGİLERİ 2.1. GAZİANTEP ÇOCUK HASTANESİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI İŞLEYİŞİ Test Girişleri Test girişleri için hastane otomasyon sisteminde (HOS) hasta sayfasında yer alan tetkik menüsü seçilerek tetkik giriş sayfası açılır. Burada hangi test/testler istenmişse adı, kısaltması veya kodu girilerek istek yapılabilir. Tüm testler açılarak tek tek işaretleme de yapılabilir. Test seçimi tamamlandıktan sonra hastalar poliklinikten laboratuvar kayıt ve kan alma birimine yönlendirilir. Test onayları laboratuvar kayıt biriminde yapılır. Acil biriminde ve Servislerde test girişleri için aynı işlemler yapılır ve hastalardan alınan test materyalleri laboratuvara gönderilir. Tetkik girişleri onaylandıktan sonra test eklenmemelidir. Çünkü onay sonrası işaretlenen testler laboratuvar enformasyon sistemi (LIS) tarafından görülmeyecektir. Onay sonrası her yeni test isteği için yeni bir HOS girişi ve LIS kaydı yapılması gerekir.

5 KOD:MİK.RH.01 YAYIN TRH:MART 2009 REV TRH:EYLÜL 2012 REV NO:02 Sayfa No: 5 / Numunelerin alınması ve laboratuvara transferi Polikliniklerden yapılan test isteklerinin LIS e kaydı yapıldıktan sonra kayıt/kan alma biriminde kan örnekleri alınır. İdrar ve gaita testleri için hastalara barkot etiketi yapıştırılmış idrar ve gaita kabı verilip tuvalete yönlendirilir, daha sonra hastalar örneklerini ilgili laboratuvar birimine getirirler. Kan örneği için testlere göre uygun örnek tüpü seçimi yapılır, seçilen tüplere barkot etiketler yapıştırılır ve kan alma işlemi gerçekleştirilir. Kan alma işlemi tamamlanan hastalara sonuçların ne zaman çıkacağı ve sonuçlarını nereden alabileceği bilgileri verilir. Bebek kan alma işlemi 3 teknisyen tarafından yapılmaktadır. Bebeklerden idrar ve gaita örneği için örnek kapları aileye verilip nasıl örnek toplayacakları hakkında bilgi verilir ve topladıkları örnekleri ilgili laboratuvar birimine getirmeleri söylenir. Servisler ve Acil de hastaların örnekleri kendi birimlerinde alınır. Test istekleri HOS a girildikten sonra testlere göre örnek kabı seçimi yapılır, örnek kaplarına barkot etiketi yapıştırılır. Damar yolu açık hastalarda kan alma için hastanın diğer kolu kullanılır. Kan alma işlemi hemşireler tarafından gerçekleştirilir Alınan örnekler bekletilmeden taşıma kaplarına yerleştirilerek personelle veya pnömatik sistemle ilgili laboratuvar birimine gönderilir. Kan Alma biriminde toplanan örnekler sürekli olarak ilgili laboratuvara transfer edilir. Hem kan alma biriminde hem de acil ve servislerde biyolojik numune alma ve numunelerin transferi işlemleri; numune alma ve transferi talimatı, numune kabul ve ret kriterleri talimatı doğrultusunda gerçekleştirilmelidir Numunelerin laboratuvara kabulü, ayrıştırılması Örnekler laboratuvara gelince önce numune kabul biriminde kabulleri yapılır. Daha sonra numuneler ilgili laboratuvar birimlerine dağıtılır. Laboratuvar birimlerinde LIS den yapılan test isteklerine bakılarak örnek kabının uygunluğu, örnek miktarı, pıhtılaşma, kontaminasyon, vb. kontrolü yapılır. Tüp kabulü yapılan örneklerden serum veya plazmada çalışılacak testler için olanlar santrifüj edilir. Genel olarak biyokimyasal serum eldesinde 3000 rpm 5 dakika santrifüj etmek yeterlidir. Santrifüj sonrası hemoliz görülen serumlar çalışılmaz. Hastadan tekrar kan alınması için kan alma birimi, acil veya servisler bilgilendirilir. Ayrıca LIS ortamında hasta sonuç sayfasına numune red sebebi belirtilir.

6 KOD:MİK.RH.01 YAYIN TRH:MART 2009 REV TRH:EYLÜL 2012 REV NO:02 Sayfa No: 6 / Analiz Cihazları kullanarak yapılan analizlerden önce cihazların kontrolü ve internal kalite kontrol çalışmaları gerçekleştirilir. Sonuçlar kabul edilebilir değerlerde ise hasta örnekleri çalışılmaya başlanır. Sonuçlar geçersiz olarak değerlendirilirse çalışma başlatılmaz ve cihaz ile ilgili prosedürler gerçekleştirilir. Cihazlar tamamladığı analizlerin sonuçlarını otomatik olarak LIS e gönderir. LIS de hastaların tüm sonuçları toplanır, bu sonuçlar değerlendirilir, uygun bulunan sonuçlar onaylanır. Uygun olmayan testler, sebebi araştırılarak (numunenin göz ile değerlendirilmesi, vb) yeniden çalışılır. Acil örnekler rutinden ayrı olarak hemen çalışılır ve analiz sonuçları bekletilmeden onaylanır. Panik Değer Listesine ait bir test sonucu bulunursa, analiz süreci gözden geçirilerek test tekrarlanır. Tekrar sonuçları da panik değer listesinde ise, testi isteyen klinisyene bilgi verilir. Test sonucu hastanın kliniği ile örtüşmüyorsa hastadan yeni örnek alınarak analiz tekrarlanır. Üyesi olduğumuz eksternal kalite kontrol programının belirlediği takvim günlerinde program dahilinde olan testler için eksternal kalite kontrol serumları hasta testleriyle birlikte çalışılır. Laboratuvarımızda çalışılan testlerin büyük çoğunluğu eksternal kalite kontrol programına dahildir Sonuç Gönderme ( Raporlama) Test sonuçları LIS de onaylandığı zaman poliklinik, acil ve servislerdeki bilgisayarlarda hasta sayfasında görülebilir. Test sonuçlarının yazıcı çıktıları da hastanın muayene olduğu birim sekreterleri tarafından hastaya verilir Laboratuvar Testleri Sonuç Teslim Süreleri Seroloji Laboratuvarı: 14:00 e kadar gelen numunelerin sonuçları Wright agglütinasyon testleri dışındakiler aynı gün saat 16:00 ya kadar 14:00 den sonra gelen numunelerin sonuçları ertesi gün saat 10:00 dan sonra verilecektir. Wright agglütinasyon test sonuçları ertesi gün verilir. Hafta sonu ve mesai saatleri dışında sadece acil testler çalışılmakta olup, çalışılmayan test istemlerinde gönderilen numuneler ertesi gün mikrobiyoloji laboratuarına devredilir (Tablo 1). Bakteriyoloji Laboratuvarı: Yapılan kültür sonuçları normal şartlarda ortalama 48 saatte verilmektedir. Kan kültüründe üreme saptandığında işleme alınmakta, üreme olmadığı durumda 6.

7 KOD:MİK.RH.01 YAYIN TRH:MART 2009 REV TRH:EYLÜL 2012 REV NO:02 Sayfa No: 7 /19 gün negatif sonuç verilmektedir. Mantar, boyalı preparat ve parazit incelemeleri numune alındığı aynı gün verilmektedir. ARB boyama sonuçları numune verildikten 1 gün sonra alınmaktadır. Hafta sonu ve mesai saatleri dışında sadece acil testler çalışılmakta olup, çalışılmayan test istemlerinde gönderilen numuneler ertesi gün mikrobiyoloji laboratuarına devredilir (Tablo 1). ELISA Laboratuvarı: 14:00 e kadar gelen numunelerin sonuçları saat 16:00 ya kadar, 14:00 den sonra gelen numunelerin sonuçları ertesi gün saat 10:00 dan sonra verilecektir. Hafta sonu ve mesai saatleri dışında sadece acil testler çalışılmakta olup, çalışılmayan test istemlerinde gönderilen numuneler ertesi gün mikrobiyoloji laboratuarına devredilir (Tablo 1). NOT: Yukarıda belirtilen sonuç verme süreleri olağandışı durumlarda bazen değişebilir (yetersiz ve yanlış numuneler, otomasyon problemleri, vb. ). ACİL LABORATUVARDA ÇALIŞILAN MİKROBİYOLOJİK TETKİKLER Kültür ASO CRP RF Gaitada parazit incelemesi Gaita Antijenleri (Rotavirus, Adenovirus, Entamoeba histolytica, Giardia intestinalis, Gaitada gizli kan) Tablo 1. Acil laboratuvarda çalışılan tetkikler REFERANS ARALIĞI Testler için belirtilen referans aralığı sağlıklı bireylerden elde edilen değerlerin %95 ini içeren grubu temsil eder ve test sonucunu değerlendirmek için genel bir baz olusturur. Çeşitli faktörlere bağlı olarak bu değerler hastadan hastaya varyasyonlar gösterebilir. Analiz yönteminin değiştiği durumlarda metoda bağlı olarak referans aralığı da değişebilir KALİTE GÜVENLİĞİ Laboratuvarımız kalite güvenliği için: EQAS, ECAT Foundation gibi uluslar arası düzeyde çok sayıda laboratuvarın katıldığı dış kalite kontrol programlarına katılmaktadır.

8 KOD:MİK.RH.01 YAYIN TRH:MART 2009 REV TRH:EYLÜL 2012 REV NO:02 Sayfa No: 8 /19 İç kalite kontrol programı uygulaması ile her gün iki seviyeli kontrol örnekleri çalışılarak günlük ve günler arası performans denetlenmektedir. Dış kalite kontrol programı uygulamasında ise, analizi yapılan dış kalite kontrol örnekleri dünyanın her yerinden bu programa katılmış çok sayıda laboratuvarın sonuçları ile karşılaştırılır ve gerçek değere uygunluk denetlenir. Sonuçların Klinik Uyumluluğu Test istem formuna veya LIS ın ilgili bölümüne hasta ile ilgili bilgilerin yazılması bulguların değerlendirilmesi açısından çok değerlidir. Klinik tablo ile uyumsuz olduğu düşünülen sonuçlarda laboratuvar ile mutlaka temasa geçilmelidir. Hasta örnekleri laboratuvarımızda 24 saat saklandığı için gerektiğinde testler aynı örnekte tekrarlanarak sonuç ile yeniden değerlendirme yapmak mümkündür NUMUNELERİN ALINMASI VE HAZIRLANMASI Kan Numunelerinin Alınması Venöz Kan Alımı Açlık gerektiren testler için 8-12 saat açlık gerekir. İlaç tedavisinin sürdüğü durumlarda örneğin alınması sabah ilaç alımından önce yapılmalıdır. Kan alımı esnasında hasta yatar veya oturur pozisyonda olmalıdır. Prognoz izlenmesi için istenen testlerle ilgili kan örnekleri hastadan her zaman aynı pozisyonda alınmalıdır. İğne ucu mümkün olduğu kadar geniş seçilmelidir. Turnike kolda 30 saniyeden fazla sıkılı kalmamalıdır. Turnike iğnenin başarılı bir şekilde damara yerleştirilmesinden sonra çözülmelidir. Enjektör ile kan alımı esnasında kanın tüpe kuvvetli aspirasyonundan kaçınılmalıdır. Kan alımı şu sıra ile yapılmalıdır: Kan kültürü Antikoagülansız düz tüpe alınan kan Koagülasyon testleri için antikoagülanlı (sitratlı) mavi kapaklı tüpe alınan tam kan Hematoloji testleri için antikoagülanlı (EDTA lı) mor kapaklı tüpe alınan tam kan Antikoagülan içeren vakumlu tüplere kan alımı sırasında kanın işaretli çizgiye kadar dolmasına özellikle dikkat edilmelidir.

9 KOD:MİK.RH.01 YAYIN TRH:MART 2009 REV TRH:EYLÜL 2012 REV NO:02 Sayfa No: 9 /19 Antikoagülan içeren tüplere kan alındıktan sonra tüp 5-6 kez yavaşça alt üst edilerek özenle araştırılmalıdır. Kesinlikle çalkalama yapılmamalıdır. Serum Tüp: Sarı kapaklı, plastik, jelli tüp Tüplerin içinde bulunan jel, santrifüj sonrasında serum ve kan hücreleri arasında fiziksel bir bariyer oluşturmaktadır. Tüp çeperinde bulunan silika partikülleri sayesinde serumun pıhtılaşması hızlanmaktadır. Aynı örnekten birden fazla test istenmesi halinde 4-5 ml serum yeterlidir. (Bu miktar yaklaşık 10 ml kan örneğinden sağlanabilir). Jelli tüpler 5 ml kan örneği ile tamamen doldurulmalıdır. Daha az kan örneği ile yeterli serum elde edilemez. Kanın, tüpün çeperindeki silika partikülleri ile iyice temas etmesi için tüp 5-6 kez yavaşça altüst edilmelidir; tüp kesinlikle çalkalanmamalıdır! Hemolizli veya bulanık serumlar birçok tetkik için uygun değildir. Yeniden örnek alınmalıdır!! Kan Kültürü En uygun kan alımı antimikrobial tedavi öncesinde veya bittikten sonra yapılmalıdır. Kan alınacak bölge 3 defa betadinli steril pamukla daha sonra % 70 lik alkolle iyice temizlenmelidir. Kan alımının venöz kateterden yapılmasından kaçınılmalıdır. Çocuklarda 1-3 ml kan, kültür için yeterlidir. Kan kültürü şişesine kanın eklenmesinden hemen sonra şişe hafifçe karıştırılmalıdır. Kesinlikle çalkalama yapılmamalıdır. Örnek mümkün olduğunca çabuk laboratuvara ulaştırılmalıdır.

10 KOD:MİK.RH.01 YAYIN TRH:MART 2009 REV TRH:EYLÜL 2012 REV NO:02 Sayfa No: 10 /19 Kan Örneklerinin korunması Kan alımı sonrasında numune direk olarak güneş ışığı almayacak şekilde pıhtılaşma süreci bitene dek oda ısısında bekletilir. Bu süre genellikle dakika kadardır. Bu süre sonrası serumun santrifüj ile pıhtıdan ayrılması gerekir. Santrifüj edilmeden bekleyen numunelerde hücrelerin metabolizması devam ettiğinden analitlerin değerlerinin değişmesine neden olurlar. Düz tüpe alınan kan serumu ayrılmadan buzdolabında (+4 C) bekletilirse, Na-K-ATP az enziminin inhibe olması sonucu potasyum hücrelerden serum veya plazmaya geçer ve yüksek değerlerin ölçülmesine neden olur. Aynı mekanizma ile sodyum değerleri hatalı düşük olabilir. Serum glukoz düzeyleri ise saatte 10 mg/dl düşer. Numunelerin uzun süre bekletilmesi, örnekteki elektrolit konsantrasyonlarında, enzimlerin aktivitesinde, hematoloji ve pıhtılaşma parametrelerinde çeşitli değişikliklere yol açmaktadır. Bu nedenle kan alındıktan sonra en geç bir saat içerisinde laboratuvara gönderilmesi gerekmektedir Bakteriyoloji Laboratuvarına Gönderilecek Numunelerin Alınması ve Transferi Mikrobiyolojik inceleme için gönderilen numunenin yeterli, kaliteli ve uygun olması, gerek enfeksiyon kontrolü gerekse tanısal amaçlar için son derece önemlidir. Klinik örnek ancak uygun şekilde seçilmiş, toplanmış ve nakledilmiş ise içerdiği patojen mikroorganizma gerçek pozitif sonucu gösterir. Negatif bir örnek ancak klinik örneğin alındığı yer, toplanma biçimi, miktarı ve transportu doğru ise patojen mikroorganizmanın bulunmadığına işaret eder. Bu nedenle yüksek örnek kalitesi tanıda en kritik aşamadır. Uygun numune toplanması ile ilgili genel prensipler: 1. Numuneyi temin etmek için doğru anatomik bölge seçilmelidir. Endojen mikrobiyal flora ile kontaminasyonu önlenmelidir. Numune uygun teknik ve steril ekipmanla toplanmalıdır. Aseptik teknikler 2. uygulanmalıdır. 3. İnfeksiyonun akut safhasında antibiyotik tedavisi başlanmadan alınmalıdır. Başlanmış ise numune yeni antibiyotik dozu verilmeden hemen önce alınmalı ve laboratuvar bilgilendirilmelidir. 4. Numune etkenin canlılığını koruyacak ve çevrenin biyolojik güvenliğini sağlayacak bir taşıma kabına aktarılmalıdır. Üzerine hasta adı, soyadı, numunenin alındığı tarih ve saat kaydedilmelidir. 5. Numunenin kaynağı ve/veya özel bölge hem istem formu hem de numune kabı üzerinde açık ve

11 KOD:MİK.RH.01 YAYIN TRH:MART 2009 REV TRH:EYLÜL 2012 REV NO:02 Sayfa No: 11 /19 doğru olarak tanımlanmalıdır. 6. Numunenin laboratuvara hızla ulaşması, saklanacaksa saklama koşullarının uygun olması sağlanmalıdır. 7. Numune miktarı yeterli olmalıdır. Aksi halde hatalı negatif sonuçlara neden olur. Kültür için en az 1 ml idrar alınmalıdır. Numunelerin nakli: Mikroorganizmalar, numunelerin toplanması, nakli veya saklanması sırasında çoğalır veya ölürlerse hastalığı tanımlamadaki önemlerini kaybederler. Uyulması gereken prensipler şunları içerir: 1. Tüm numunelerin nakli hemen hiç beklenilmeden yapılmalıdır. Numune alınırken lokal anestezik madde kullanılmış ise bu maddeler antibakteriyel etki gösterebileceğinden lokal anestezikle temas süresi kısa olmalıdır. 2. Herhangi bir nedenle hemen nakledilemiyorsa 2-8 C de buzdolabında saklanmalıdır. Bazı numuneler bu durumun dışındadır: a. Kan kültürü için alınan numuneler laboratuvara hemen nakledilmeli, laboratuvara ulaşana kadar oda ısısında muhafaza edilmelidir. b. Beyin omurilik sıvısı (BOS) örnekleri 37 C de veya oda ısısında bekletilmelidir. 3. İdrar ve solunum sistemine ait numuneler bir saat içinde laboratuvara ulaşmış olmalı, ulaştırılamıyorsa 2-8 C de buzdolabında 24 saat bekletilebilir. 4. Gaita örnekleri kültür için transport besiyerine alınmalı, mikroskobik ve paraziter inceleme için gaita kabına alınmalı ve 30 dakika içinde laboratuvara ulaştırılmalıdır. Aksi halde flora bakterileri çoğalarak patojen bakterilerin üremesini engeller. Gaita örneği en az fındık büyüklüğünde olmalıdır. 5. Yara ve vücut sıvıları 1 saat içinde laboratuvara ulaştırılmalıdır. Mikobakteriyel inceleme için hastadan sabah alınan ilk idrar ve balgam gönderilmelidir PANİK DEĞERLER Panik değerler listesi, laboratuvarda çalışılan testlerden belirlenen referans aralığı dışında ve kişi için riskli olabilecek değerlerinin belirlenmesi sonucu oluşturulan listedir. Bu listenin amacı hasta güvenliğini tehlikeye atabilecek sonuçlar elde edildiğinde ilgili hekime bildirilmesi sürecinin işletilmesinin sağlanmasıdır (Tablo 2).

12 KOD:MİK.RH.01 YAYIN TRH:MART 2009 REV TRH:EYLÜL 2012 REV NO:02 Sayfa No: 12 /19 TEST YAŞ PANİK DEĞER Potansiyel biyoterörizm ajanı Her yaş Bacillus anthracis Kan Kültürü Her yaş Her pozitif üreme Gaita Kültürü Her yaş Salmonella Shigella Genel kültür ve direkt inceleme Epidemiyolojik önemi olan etkenler Her yaş Her yaş Campylobacter 1. ARB pozitif yayma ve/veya kültürde Tüberküloz basili üremesi 2. Brucella spp. 3. BOS da Gram boyamada bakteri görülmesi ve/veya kültürde üreme olması 4. Kan yaymasının Giemsa ile boyamasında Plasmodium görülmesi Vancomycin-resistant enterococci (VRE) Anti HIV Her yaş Grey zone da bulunan zayıf pozitif değerler ve her pozitif sonuç Anti HCV Her yaş Her pozitif sonuç HBsAg Her yaş Her pozitif sonuç Tablo 2. Mikrobiyoloji Laboratuvarı Panik Değerler Listesi LABORATUVAR NUMUNE RED KABUL KRITERLERI 1. Hasta adı ve soyadının bulunmadığı, örnek tanımının yapılmadığı, hatalı yapıldığı veya istem formu ile örnek kabındaki bilgilerin uyumsuz olduğu durumlarda numune kabulü yapılmaz. Ayrıca barkodu olmayan numuneler laboratuvara kabul edilmez. Sistem arızası olduğunda, servis sorumlusunun laboratuvarı bilgilendirmesi dahilinde acil testler çalışılır. 2. Uygun tüplere alınmayan numuneler laboratuvara kabul edilmez; servis ve polikliniklerden yeni numune istenir. 3. Hemolizli numuneler laboratuara kabul edilmez. 4. Lipemik numuneler geldiğinde LIS in açıklama kısmında belirtilir. 5. Barkot tüp üzerine uygun şekilde yapıştırılmamışsa, altında isim olup olmadığı kontrol edilir ve yeni barkot basarak kabul yapılır.

13 KOD:MİK.RH.01 YAYIN TRH:MART 2009 REV TRH:EYLÜL 2012 REV NO:02 Sayfa No: 13 /19 6. Tüp içindeki numune miktarı yeterli değilse numune kabul edilmez. Pıhtılı numuneler kabul edilmez. 7. Laboratuvara uygun transfer koşullarında gelmeyen örnekler kabul edilmez. 8. Önerilen sürelerin dışında bekletilmiş örnekler laboratuvara kabul edilmez. 9. Kan, BOS ve idrar dışında kalan steril vücut sıvılarına ait aynı tarihli örnekler kabul edilmez. 10. Yukarıdaki istisnalar dışında 24 saat içinde bir hastadan aynı mikrobiyolojik incelemenin tekrar istenmesi durumunda numune reddedilir. 11. Kırık veya steril olmayan kaplar ile gönderilen örnekler kabul edilmez. 12. Bir başka materyalle kontamine örnekler (idrarın dışkı ile karışmış olması gibi) reddedilir. 13. Formalin içindeki örnekler laboratuvara kabul edilmez. 14. Mantar ve mikobakteri incelemesi dahil 24 saat süre ile toplanan balgam ve idrar örnekleri laboratuvara kabul edilmez. 15. Balgamın makroskobik olarak değerlendirilmesinde tükürük görünümünde olması durumlarında numune reddedilir. 16. Boyama için gönderilen materyallerin taşıma besi yerinde gönderilmesi durumlarında numune reddedilir. 17. Flora ile kontaminasyon olasılığından dolayı hatalı veri sağlama ihtimali bulunan numuneler reddedilir. Numune tipi Uygun yaklaşım Yüzeysel, oral, periodontal sürüntü Doku örneği veya aspirat Dekübit ülserinde sürüntü Doku örneği veya aspirat Variköz ülserlerinde sürüntü Doku örneği veya aspirat Yanık yaralarında sürüntü Doku örneği veya aspirat Yüzeysel gangrenöz lezyonda sürüntü Doku örneği veya aspirat Perirektal apsede sürüntü Doku örneği veya aspirat Barsak içeriği İşlem yapılmamalı Kusmuk İşlem yapılmamalı Foley sonda ucu kültürü İşlem yapılmamalı Kolostomi yerinden gelen akıntı İşlem yapılmamalı Yenidoğanda gastrik aspirat İşlem yapılmamalı Tablo 3. Hatalı veri sağlama ihtimali bulunan numuneler

14 KOD:MİK.RH.01 YAYIN TRH:MART 2009 REV TRH:EYLÜL 2012 REV NO:02 Sayfa No: 14 /19 Bir numunenin mikrobiyolojik incelemeye uygun olmadığı için reddedilmesi, tıbbi kararlar için daha doğru bilgi sağlamak amacıyla yeni numune istenmesine yöneliktir. Ancak çoğunlukla numune alındıktan sonra ampirik tedavi başlanabileceği için aynı etkinlikte yeni örnek temini güç olabilir. Bu nedenle hasta ile ilgili durum çok iyi değerlendirilmeli, gerekiyorsa reddedilmemeli, fakat klinisyen hatalı negatif veya pozitif sonuç yönünden uyarılmalıdır. TESTLERİN LİSTESİ 3.1. SEROLOJİ LABORATUVARI TEST ÖRNEK KAP/KAPAK YÖNTEM ÇALIŞMA GÜNÜ SONUÇ TARİHİ REFERANS DEĞERLER ASO Serum Sarı NEPH IU/mL CRP Serum Sarı NEPH 0 5 mg/l RF Serum Sarı NEPH 0 15 IU/mL Brucella Rose Bengal Brucella Tüp Aglütinasyonu Serum Serum Sarı Sarı Gruber-Widal Serum Sarı Ig E Serum Sarı NEPH Lateks Aglütinasyon Tüp Aglütinasyonu Lateks Aglütinasyon Ertesi gün Negatif Negatif Negatif < 100 LU/mL Ig G Serum Sarı NEPH 6,5 16 g/l Ig A Serum Sarı NEPH 0,4 4,9 g/l Ig M Serum Sarı NEPH 0,4 3,5 g/l C3 Serum Sarı NEPH Her Cuma 0,9 1,8 g/l C4 Serum Sarı NEPH Her Cuma 0,1 0,4 g/l

15 KOD:MİK.RH.01 YAYIN TRH:MART 2009 REV TRH:EYLÜL 2012 REV NO:02 Sayfa No: 15 / ELISA LABORATUVARI TEST ÖRNEK KAP/KAPAK YÖNTEM ÇALIŞMA SONUÇ REFERANS GÜNÜ TARİHİ DEĞERLER HBsAg Serum Sarı CHEM Negatif AntiHbs Serum Sarı CHEM Negatif AntiHbc IgG Serum Sarı CHEM Negatif AntiHbc IgM Serum Sarı CHEM Negatif HbeAg Serum Sarı CHEM Negatif Anti Hbe Serum Sarı CHEM Negatif HAV IgG Serum Sarı CHEM Negatif HAV IgM Serum Sarı CHEM Negatif Anti HIV Serum Sarı CHEM Negatif AntiHCV Serum Sarı CHEM Negatif Anti Rubella IgG Serum Sarı CHEM Negatif Anti Rubella IgM Serum Sarı CHEM Negatif Anti Toxoplazma IgG Serum Sarı CHEM Negatif Anti Toxoplazma IgM Serum Sarı CHEM Negatif Anti CMV IgG Serum Sarı CHEM Negatif Anti CMV IgM Serum Sarı CHEM Negatif

16 KOD:MİK.RH.01 YAYIN TRH:MART 2009 REV TRH:EYLÜL 2012 REV NO:02 Sayfa No: 16 / BAKTERİYOLOJİ LABORATUVARI TEST ÖRNEK KAP/KAPAK YÖNTEM ÇALIŞMA GÜNÜ SONUÇ TARİHİ İdrar kültürü Steril idrar SK Boğaz kültürü Burun kültürü Boğaz sürüntüsü Burun sürüntüsü Balgam kültürü Balgam SK Kulak kültürü Dış kulak yolu sürüntüsü Orta kulak aspiratı Taşıma besiyeri Taşıma besiyeri Taşıma besiyeri ST Gaita kültürü Gaita Gaita kabı Kan kültürü Kan Kan kültürü şisesi Kalibre öze ile ekim yöntemi Tek koloni ekim yöntemi Tek koloni ekim yöntemi Tek koloni ekim yöntemi Tek koloni ekim yöntemi Tek koloni ekim yöntemi Tek koloni ekim yöntemi Şişeye direkt ekim 48 saat sonra 48 saat sonra 48 saat sonra 48 saat sonra 48 saat sonra 48 saat sonra 48 saat sonra Üreme saptandığı gün, altı gün Steril vücut sıvıları kültürü Gaita mikroskobisi BOS Eklem sıvısı Plevra sıvısı Periton sıvısı ST Dökerek ekim yöntemi 48 saat sonra Gaita Gaita kabı 1 saat sonra Gaita antijen testleri Rota/ Adenovirus G. intestinalis antijeni E. histolytica antijeni H. pylori antijeni Gaita Gaita kabı Gaitada gizli kan Gaita Gaita kabı Boyalı preparat Her örnek SK, lama yayılmış örnek İmmunokromatografik yöntem İmmunokromatografik yöntem Mikroskobi 1 saat sonra 1 saat sonra 2 saat sonra

17 KOD:MİK.RH.01 YAYIN TRH:MART 2009 REV TRH:EYLÜL 2012 REV NO:02 Sayfa No: 17 / MOLEKÜLER MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI TEST ÖRNEK KAP/KAPAK YÖNTEM ÇALIŞMA GÜNÜ SONUÇ TARİHİ REFERANS DEĞERLER HBV DNA Serum Sarı HCV RNA Serum Sarı VRE DNA RSV RNA M. tuberculosis DNA Rektal sürüntü, Gaita, bakterikoloni Nazofaringeal sürüntü, Nazofaringeal aspirat Balgam, BOS, BAL, Bronşial aspirat, Mide öz suyu, Peritoneal sıvı, İdrar Taşıma besiyeri Özel transport besiyeri Sarı Real Time PCR Real Time PCR Real Time PCR Real Time PCR Real Time PCR Her Çarşamba Her Pazartesi Haftada 1 gün 1 hafta sonra 1 hafta sonra 1 hafta sonra 1 hafta sonra 1.2*10 1 IU/mL (Saptama sınırı) 3.15*10 1 IU/mL (Saptama sınırı)

18 KOD:MİK.RH.01 YAYIN TRH:MART 2009 REV TRH:EYLÜL 2012 REV NO:02 Sayfa No: 18 / DIŞ LABORATUVARDA ÇALIŞILAN TESTLER TEST NUMUNE TÜRÜ ÇALIŞMA ZAMANI SONUÇ VERME ZAMANI EBV EA 1 hafta sonra EBV EBNA Ig G 2 hafta sonra EBV EBNA Ig M 2 hafta sonra EBV VCA Ig G EBV VCA Ig M Kabakulak Ig G (ELISA) Kabakulak Ig M (ELISA) Kızamık Ig G Kızamık Ig M Parvovirus B19 Ig G Parvovirus B19 Ig M Varicella zoster virus (VZV) Ig G Varicella zoster virus (VZV) Ig M 1 hafta sonra 1 hafta sonra 1 hafta sonra 1 hafta sonra 1 hafta sonra 1 hafta sonra 2 hafta sonra 2 hafta sonra 1 hafta sonra 1 hafta sonra

19 KOD:MİK.RH.01 YAYIN TRH:MART 2009 REV TRH:EYLÜL 2012 REV NO:02 Sayfa No: 19 /19 4. KISALTMALAR Ab: Antikor Ag: Antijen CHEM: Chemiluminescence EBV EA: Epstein-Barr Virus Early Antijen EBV VCA: Epstein-Barr Virus Viral Capsid Antigen ENA: Extractable Nuclear Antigen ENZ: Enzimatik ELISA: Enzyme-Linked ImmunoSorbent Assay MEIA: Microparticle Enzyme Immunoassay NEPH: Nephelometric PCR: Polymerase Chain Reaction SK: Steril kap ST: Steril Tüp TPO: Tiroid peroksidaz TRab: Thyroid stimulating hormone receptor antibody VZV: Varicella zoster virus WB: Western Blot