TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU (TTK) ANKARA DOĞAL ELEKTRİK 2012 YILI RAPORU ÜRETİM VE TİCARET AŞ (ADÜAŞ) 2012 YILI RAPORU
Bu rapor, 03.12.2010 tarih, 6085 sayılı Kanun ile 233 sayılı KHK uyarınca düzenlenmiş, Rapor Değerlendirme Kurulunun 25.10.2013 tarih ve 42 sayılı oturumunda kabul edilmiştir.
Sayıştay Teşekkülün Unvanı : Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) Merkezi : Zonguldak İlgili Bakanlık : T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Esas Sermayesi : 6.220.000.000 TL Ödenmiş Sermaye : 5.652.572.897 TL Ödenmemiş sermaye : 567.427.102 TL K A R A R O R G A N I (Y Ö N E T İ M K U R U L U) Karar organındaki unvanı Adı ve soyadı Temsil ettiği bakanlık veya kuruluş Kuruluştaki görevi ve mesleği Görevde bulunduğu süre Başlama tarihi Ayrılma tarihi 1- Başkan Burhan İNAN Türkiye Taşkömürü Kurumu Genel Müdür 20.11.2009 Devam Ediyor 2- Üye Mahmut ÖZÇELİK Türkiye Taşkömürü Kurumu Genel Müdür Yardımcısı 05.04.2010 Devam Ediyor 3- Üye Mustafa ŞİMŞEK Türkiye Taşkömürü Kurumu Genel Müdür Yardımcısı 30.01.2010 Devam Ediyor 4- Üye Dr.Nevzat KAVAKLI Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı TKİ'de Müşavir 21.09.2010 Devam Ediyor 5- Üye Salih ERBAY Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Serbest Meslek 29.04.2010 Devam Ediyor 6- Üye Arif Hikmet CESUR Hazine Müsteşarlığı Sigorta Denetleme Kurul Başkanı 09.03.2011 Devam Ediyor (*) Kurumun sermayesi YPK'nin 31.12.2012 gün ve 2012/T-23 sayılı kararıyla 6.220.000.000 TL'ye yükseltilmiştir.
Sayıştay Raporda yer alan kısaltmalar AB AID AKÇT COP ÇATES DPT DLF ECSC EKİ ESD ETKB EÜAŞ GSMH GSYİH IEA İDT İSO KHK KİK KİT KYSK MİGEM MKE MTA MTEP PAÜİ PCI PDKS TBMM TEP TİM TİS TKİ TTK TÜİK USBM YKK YPK : Avrupa Birliği : Alt Isıl Değeri : Avrupa Kömür Çelik Topluluğu : İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi : Çatalağzı Termik Santralı : Devlet Planlama Müsteşarlığı : Devolopment Loan Fund : Avrupa Kömür Çelik Topluluğu : Ereğli Kömür İşletmeleri : Eşik Sınır Değer (TWA) : Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı : Elektrik Üretim Anonim Şirketi : Gayri Safi Milli Hasıla : Gayri Safi Yurt İçi Hasıla : Uluslararası Enerji Ajansı : İktisadi Devlet Teşekkülü : Uluslararası Sınıflandırma Sistemi : Kanun Hükmünde Kararname : Kamu İhale Kurumu / Kanunu : Kamu İktisadi Teşekkülü : Karadon Yeni Servis Kuyusu : Maden İşleri Genel Müdürlüğü : Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu : Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü : Milyon Ton Eşdeğer Petrol : Pano Ayak Üretim İşçisi : Pulverize Kömür Enjeksiyonu : Personel Devam Kontrol Sistemi : Türkiye Büyük Millet Meclisi : Ton Eşdeğer Petrol : Taşkömürü İşletme Müessesesi : Toplu İş Sözleşmesi : Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu : Türkiye Taşkömürü Kurumu : Türkiye İstatistik Kurumu : Amerikan Jeolojik Teknikler : Yönetim Kurulu Kararı : Yüksek Planlama Kurulu
Sayıştay İÇİNDEKİLER Sayfa No I. TOPLU BAKIŞ. I A-Kömürün dünya ekonomisindeki yeri... I B-Kuruluşun tarihçesi, Türkiye ekonomisindeki yeri ve gelişimi... X C-Öneriler. XVII II. İDARİ BÜNYE... 1 A- Mevzuat... 1 B- Teşkilat. 4 C- Personel durumu. 10 III. MALİ BÜNYE... 28 A- Mali durum. 28 B- Mali sonuçlar.. 33 IV. İŞLETME ÇALIŞMALARI. 34 A-İşletme bütçesinin genel durumu 34 B-Finansman. 35 C- Giderler 37 D- Tedarik işleri 41 E- Üretim ve maliyetler 56 F- Pazarlama. 227 G- Sigorta işleri 239 H- İşletme sonuçları. 240 I- Kalkınma planı ve yıllık programlar 246 V. BİLANÇO 259 Aktif.. 259 Pasif.. 265 VI. GELİR TABLOSU 271 VII. EKLER.. 276
Sayıştay I I. TOPLU BAKIŞ A-Kömürün Dünya Ekonomisindeki Yeri: i- Dünya da Enerji; Ülkelerin kalkınma ve gelişmesinin en önemli parametrelerinden bir tanesi, sanayinin temel girdilerinden olan, tüketimi durmadan artan ve gelecekte de artmaya devam edecek olan enerji dir. Enerjinin yeterli miktarda, sürekli, düşük maliyetli ve güvenli bir şekilde elde edilmesi, diğer yandan çevre ile uyumlu bir şekilde sunulması tüm ülkelerin gündemini işgal eden önemli bir konudur. Dünyada görülen hızlı nüfus artışı, sanayileşme, teknolojinin yaygınlaşması, ekonomik ve sosyal alanda ortaya çıkan kalkınma arayışları, bölgesel ve büyük ölçekli küresel organizasyonlar, enerjiyi her geçen gün daha stratejik ve önemli bir hale getirmektedir. Bütün bunların yanı sıra enerji, ülkelerin milli güvenliği ve geleceği açısından da büyük bir güç olarak değerlendirilmektedir. Bu çerçevede, enerji kaynaklarına sahip bulunan ülkeler yarışa bir adım önde başlamaktadırlar. ii- Enerji Kaynakları; Birincil enerji kaynakları, genelde tükenebilir ve yenilenebilir olmak üzere iki ana grupta toplanmaktadır. Kömür grubu (Antrasit, Taşkömürü, Linyit, Bitümlü Şist-Turba) ile petrol grubu (Petrol, Asfaltit, Doğal Gaz) gibi Fosil Kaynaklar ve Nükleer Enerji, 1.grup Tükenebilir (yenilenemeyen) enerji kaynaklarını oluştururken; sudan elde edilen hidro güç (hidrolik enerji), elektrik veya ısı enerjisine dönüştürülebilen güneş enerjisi, yerküreden gelen jeotermal enerji, bitkilerden üretilen biyokütle (biomas), biyoyakıtlar, rüzgâr ve dalga enerjisi 2.grup Yenilenebilir enerji kaynaklarını oluşturur. Birincil enerji kaynaklarından elde edilen ve son derece yaygın kullanım alanı ile insan yaşamı için vazgeçilmez olan en önemli ikincil enerji kaynağı ise elektrik enerjisidir. Dünya birincil enerji arzı 1990-2010 döneminde %45 artarak 12,7 milyar TEP olmuştur. Bu dönemde petrolün payı %37 den %32 e düşerken doğal gazın payı %19 dan %22 ye, kömürün payı ise %25 den %27 ye yükselmiştir. 2011 yılında Dünya kömür arzı 3,3 milyar TEP olmuştur. Yapılan tahminlere göre; mevcut politikalar çerçevesinde Dünya birincil enerji arzının2035 yılında 18 milyar TEP seviyesine yükseleceği ve bu dönemde petrolün birinciliğinin sona ererek payının %27 ye düşeceği, kömürün payının %30 a yükseleceği öngörmektedir. Son 25 sene içinde Dünya enerji talebi ortalama olarak yılda %2 artmıştır. Önümüzdeki 25 yılda Dünya enerji talebinin ortalama olarak yılda %1,2 artması beklenilmektedir. 2009 yılında Çin enerji tüketiminde ABD yi geçmiş bulunmaktadır. 2030 yılında Dünya toplam enerji arzının %55 inin Çin, ABD, AB ve Hindistan tarafından tüketileceği beklenilmektedir. Her ne kadar petrol özellikle elektrik enerjisi üretimindeki önemini yitirse de artan ekonomik gelişmenin özellikle ulaştırma sektöründeki yansımalarından dolayı ilk sıradaki payını korumaktadır. Gelecek için en güvenilir enerji kaynağı ise Dünyadaki fosil yakıt rezervlerinin %68 ini oluşturan ve bugünkü kullanım düzeyleriyle tükenme ömrü 112 yıl olarak hesaplanan kömür dür. Fosil yakıt Dünya rezervinin %18 ini oluşturan petrol ün tükenme ömrünün 45, %14 ünü oluşturan doğalgazın ise 60 yıl olacağı beklenilmektedir.
II Sayıştay iii- Kömür; Kömür, bitkilerin çeşitli jeolojik devrelerde sıcaklık-basınç altında değişiminden meydana gelmiş, çoğunlukla karbon, hidrojen ve oksijenden oluşan, az miktarda kükürt ve nitrojen ile yanıcı organik bileşikler içeren, kimyasal ve fiziksel olarak farklı yapıya sahip, tabakalanma gösteren, %50-%95 arasında değişen oranlarda serbest veya bileşik karbon içeren ve havanın oksijeni ile doğrudan yanabilen, içeriğindeki inorganik bileşiklerin kül oluşturduğu, kahverenginden siyah renge kadar değişen, sedimanter bir organik kayaçtır. Kömür, Dünya üzerinde yaygın olarak bulunması ve üretilmesi, kullanım-depolama ve taşıma açısından emniyetli yakıt olması, gelişen temiz teknolojileri ile çevresel etkilerinin en aza indirilmesi, diğer fosil yakıtlara (petrol ve doğal gaz) göre politik çekişmelerden uzak, daha az riskli bölgelerde üretiliyor olması ve tükenme ömürleri açısından daha fazla ömre sahip olması nedenleriyle vazgeçilmez bir enerji kaynağıdır. Kömürleşme süreci ve yataklanma, nem, kül, uçucu madde, sabit karbon, kükürt ve mineral madde içeriklerinin yanı sıra jeolojik, petrografik, fiziksel, kimyasal ve termik özellikler yönünden kömürler çok çeşitlilik gösterir. Dünya da yaygın olarak kullanılan sınıflandırmaya göre kömürler; Linyit ve Alt Bitümlü kömürlerin oluşturduğu Kahverengi Kömürler (Brown Coals) ve Koklaşabilir (Metalürjik) ve Koklaşmayan (Bitümlü kömürler, Antrasit) kömürlerin oluşturduğu Taşkömürü (Hard Coal) olarak 2 ana gruba ayrılırlar. Ülkelerin gelişmesinde, insan yaşamında ve enerji hammaddeleri içerisinde önemli bir yere sahip olan kömür; fosil kaynaklı yakıt olarak, sanayi sektöründe ve ısınma amaçlı olarak teshin de, termik santrallerde elektrik üretilmek üzere enerji sektörü nde ve koklaşabilir nitelikli taşkömüründen elde edilen kok kömürleri ise demir-çelik (metalürji) sektöründe kullanılır. Elektrik ark ocaklı demir çelik fabrikalarındaki önemli gelişmelere rağmen Dünya çelik üretiminin %70 i kömür ve kok kullanılarak yapılmakta olup bu sektör için taşkömürü vazgeçilmez bir kaynaktır. Gelişen teknolojiyle birim çelik üretimi için kullanılan kömür miktarı geçmişe göre bir miktar azalmış olmakla birlikte (1 ton çelik için 630 kg kömür), Dünya çelik üretiminin %70 i kömür ve kok kullanılarak yapılmaktadır. Taşkömürünün kok fırınlarında yakılmasıyla elde edilen maddeler ise; boya, patlayıcı madde, asfalt, tecrit malzemesi, benzol, neft ve naftalin, gübre, kauçuk, tekstil, naylon, deterjan ve plastik imalatının hammaddelerini oluşturur. Plastik gibi kompleks hidrokarbonların petrol rezervlerinin tükenmesinden sonra ancak kömürden elde edilebilecek olması sadece enerji kaynağı olarak değil kimyasal hammadde kaynağı olarak da kömüre olan ihtiyacın yakın gelecekte daha da artacağını göstermektedir. Dünyada üretilen elektriğin; %41 i kömürden, %20,1 i doğal gazdan, %16 sı hidroelektrik olarak, %14,8 i nükleer santrallerden, %5,8 i petrol ve %2,3 ü diğer kaynaklardan sağlanmaktadır. Küresel ısınma tehdidine karşın elektrik üretimindeki en büyük payın kömürde oluşu dikkat çekicidir. 1990 yılında Dünya toplam elektrik üretiminde %37 oranında kullanılan kömürün 2035 deki payının %43 düzeyine kadar yükselmesi öngörülmektedir. Dünya ülkelerine bakıldığında elektrik üretiminde kömürün payları; G.Afrika Cumhuriyeti nde (tamamı taşkömürü olmak üzere) %93, Polonya da %88, Çin de (tamamı
Sayıştay III taşkömürü) %78, Avustralya da %77, Kazakistan da %75 dir. Dünya da elektrik enerjisinin kömüre dayalı termik santrallerden karşılanma oranı ortalaması yaklaşık %41, AB(27) genelinde %29 iken, Türkiye de bu oran son yıllarda gerileyerek %21 e düşmüştür. Dünya küresel birincil enerji gereksiniminin %26 sını, elektrik üretiminin %41 ini karşılayan ve çelik üretiminin %70 i için hammadde olarak kullanılan, tüm Dünyada yaklaşık 7 milyon insanın çalıştığı kömür sektörü son 20 yılda yaklaşık 1 milyar insanın elektriği tanımasını sağlamıştır. iv- Dünya Kömür Rezervi; Dünya fosil yakıt rezervinin, petrol eşdeğeri olarak %74 ünü kömür, %13 ünü petrol ve %13 ünü doğal gaz oluşturmaktadır. Dünya görünür kömür rezervi 861 milyar ton olup, bunun %47 si taşkömürü, %53 ü linyittir. Dünya petrol rezervi 168 milyar ton ve doğal gaz rezervi ise 177 trilyon m³ kadardır. Dünya Enerji Konseyi tarafından raporlanan Dünya kömür rezervleri 75 den fazla ülke sınırları içerisinde yer almakta ve bu rezervin %75 i 5 ülkede; (%27,6 sı ABD de, %18,2 si Rusya Federasyonu nda, %13,3 ü Çin de, %8,9 u Avusturalya da, %7,0 si Hindistan da, %4,7 si Almanya) bulunmaktadır. Diğer büyük rezerve sahip ülkeler ise; Ukrayna (%4,1), Kazakistan (%3,8) ve Güney Afrika (%3,7) dır. Dolayısıyla Dünya kömür rezervlerinin %90 dan fazlası bu 9 ülkenin elinde bulunmaktadır. 404,8 milyar ton olan Dünya taşkömürü (bitümlü kömür) + antrasit rezervinin %39 u Asya-Pasifik kıtasında, %30 u Amerika kıtasında, %23 ü Avrupa ve Avrasya kıtasında ve %8 i Orta-Doğu ve Afrika kıtasında bulunmaktadır. Dünya taşkömürü ve antrasit rezervinde de ABD %26,8, Çin %15,4, Hindistan %13,9, Rusya Federasyonu %12,1, Avustralya %9,2, Güney Afrika %7,5 ve Kazakistan %5,3 ile Dünya taşkömürü ve antrasit rezervine sahip en büyük ülkeler konumundadır. v- Dünya Kömür Üretimi; Dünya da kömür üretimi son 10 yılda %60, son 30 yılda 2 kat oranında artmıştır. Üretimdeki bu artış başta Çin olmak üzere Asya kıtasındaki elektrik enerjisi talebinden kaynaklanmıştır. Ton Eşdeğer Petrol (TEP) cinsinden; Dünya kömür üretimi, 2001 de 2,5 milyar TEP, 2005 de 3,1 milyar TEP, global krizin en şiddetli hissedildiği 2009 da 3,5 milyar TEP ve 2010 da %6,3 artışla 3,7 milyar TEP iken 2011 de %6,1 lik artışla 4,0 milyar TEP olmuştur. 1990 yılında 3,5 milyar ton olan Dünya taşkömürü üretimi 2000 yılında 3.8 milyar tona 2010 yılın 6,2 milyar tona 2011 yılında ise 6,6 milyar tona yükselmiştir. Dünya taşkömürü üretimi 1990-2010 döneminde %77 oranında artış kaydetmiştir. Söz konusu üretimin yaklaşık %85 i taşkömürü ve %15 i ise linyit kategorisindedir. Ülkeler bazında bakıldığında, Dünya da 70 ülkede taşkömürü üretimi yapılmaktadır. Çin 2000 yılında Dünya taşkömürü üretiminin %34 ünü gerçekleştirirken 2009-2010 ve 2011 yıllarında ise %50 sini tek başına gerçekleştirmiştir. Diğer önemli taşkömürü üreticilerinden ABD (%15,3) yi sırasıyla Hindistan (%8,8), Avustralya (%5,6), Endonezya (%4,4), G.Afrika (%4,1) ve Rusya Federasyonu (%3,8) takip etmektedir. Bu yedi ülke Dünya taşkömürü üretiminin %91,6 sını gerçekleştirmektedir.
IV Sayıştay vi- Dünya Kömür Tüketimi; Dünya kömür tüketimi, son otuz yılda yaklaşık iki kat atmıştır. Taşkömürü Dünya da pek çok yerde ve rekabete açık bir şekilde bulunmasına rağmen, %83 ü Çin, ABD, Hindistan, G.Afrika Cumhuriyeti, Japonya, Rusya, Almanya ve Kore den oluşan sekiz ülke tarafından tüketilmektedir. Dünya üretiminin %50 sini karşılayan Çin Dünya tüketiminde de %49 luk payı ile ilk sırada yer alırken, Türkiye %0,9 pay (32,4 milyon TEP) ile 13.üncü sırada yer almaktadır. Dünya kömür tüketiminin gelişmekte olan ülkelere göre daha fazla artmakta oluşunun nedenleri arasında, gelişmekte olan ülkelerde görülen yüksek ekonomik büyüme oranları ve artan elektrifikasyon ile başta AB olmak üzere gelişmiş ülkelerin elektrik üretiminde giderek daha fazla doğal gazı tercih etmeleri gelmektedir. Dünyada üretilen kömürün %70 e yakını elektrik ve ısı üretiminde kullanılmaktadır. Bu oran taşkömüründe %60 larda kalırken linyitte %90 ları geçmektedir. 1990-2000 döneminde %6,8 oranında artan Dünya taşkömürü tüketimi, 2000-2009 döneminde %60 oranında artmıştır. 2010 yılına göre tüketimi %5,4 artan kömür Dünya ölçeğinde kullanımı en fazla artan birincil enerji kaynağı olma özelliğini korumaktadır. vii- Dünya Kömür Ticareti; Dünya taşkömürü üretiminin önemli kısmı yerel pazarlarda tüketilmekte, uluslararası pazara konu olan kısım; 2006 yılında 593 milyon tonu buhar kömürü, 222 milyon tonu ise koklaşabilir kömür olmak üzere 815 bin ton olup bu miktar Dünya üretiminin %13 ü oranındadır. 2010 yılında ise Dünya kömür ticaret hacmi 2009 a göre %13 artarak, Dünya üretiminin %16 sı oranında 1,1 milyar ton olmuştur. 2010 yılı Dünya kömür ticaretinin %75 i buhar kömürü ve %25 i ise kok kömürüdür. Taşkömürü ticaretinde en önemli kullanıcı sektörler; Buhar kömürü ile çalışan Termik Santraller ile koklaşabilir kömür tüketen Demir-Çelik Sanayi dir. 2010 yılında, en büyük kömür ithal eden ülkeler; elektrik üretimi ve demir-çelik sanayi tamamen ithal taşkömürüne bağımlı olan Japonya (186 milyon ton) olmuştur. Diğer önemli ithalatçı ülkeler sırasıyla, Çin, G.Kore, Hindistan, Tayvan, Almanya ve Türkiye dir. Koklaşabilir kömür ithalatında da Japonya (58 milyon ton) en büyük alıcı olup, bu ülkeyi Çin, Hindistan ve G.Kore izlemektedir. Koklaşabilir kömür ithalatında Türkiye 6,8 milyon ton ile sekizinci sıradadır. 2010 yılında metalürjik kömür ticareti küresel krizin de etkisiyle azalış göstermiştir. İhracatta Dünya metalürjik (koklaşabilir) kömür ticaretinin %57 sini (155 milyon ton) gerçekleştiren Avustralya açık ara ile ilk sıradaki yerini korurken bu ülkeyi sırasıyla, ABD ve Kanada izlemiş olup bu üç ülke Dünya koklaşabilir kömür ihracatının %86 sını karşılamıştır. vii- Dünya Kömür Fiyatları; 1980 li yılların başında, Polonya da yaşanan grevlerin de etkisiyle 70 USD/ton düzeylerine kadar tırmanan buhar kömürü fiyatları 1980 li yılların ikinci yarısından itibaren kömür piyasasında başlayan rekabetin etkisiyle düşüş eğilimine girerek 1990 lı yıllarda 40 USD/ton sınırına oturmuştur. 1987-1998 yılları arasında 31 USD/ton ila 44 USD/ton arasında seyreden Avrupa ya teslim buhar kömürü fiyatları, uluslararası petrol karteli
Sayıştay V konumundaki firmaların kömür piyasasından çekilmeleri ve tedarikçi firmaların çeşitlenmesi ile oluşan daha rekabetçi bir pazar yapısının etkisiyle 1995 yılından itibaren yeniden düşüş trendine girmiş, 1999 yılında son 21 yılın en düşük seviyesi olan 27-30 USD/ton a kadar gerilemiş, 2000-2002 yılları arasında yaşanan talep artışıyla 36 USD/ton - 39 USD/ton - 32 USD/ton olarak seyretmiştir. 2003 yılının ikinci yarısından itibaren ise Çin in enerji üretimi ve metalürji sektörlerinden kaynaklanan çok yüksek talep nedeniyle Dünya kömür fiyatları artış trendine girerek; 2003 den itibaren 43 USD/ton - 72 USD/ton bandında hareket etmiştir. 2005 yılında koklaşabilir taşkömürü fiyatları FOB 100 USD/tonun üzerine çıkmış, 2006 yılında bu seviyelerde kalan fiyatlar 2007 yılının son üç ayında petrol fiyatlarının artması ve nakliye fiyatlarının yükselmesiyle kömüre talebin artması ile FOB 15-20 USD daha artmış, Güney Afrika buhar kömürlerinin 6000 kcal/kg Richard Bay limanı FOB teslim fiyatı 111 USD/ton seviyelerine kadar çıkmıştır. 2008 ortalarında Almanya pazarında buhar kömürü 130 Euro/ton ve koklaşabilir kömür 160 Euro/ton spot fiyatları görülmüştür. Dünyanın en büyük kömür üreticisi olan Avustralya ile en büyük alıcısı Japonya arasındaki 2008 yılı görüşmelerinde yeni sözleşme ile koklaşabilir 0-10 mm kömürlerin 2008 yılı satış fiyatı 325 USD/ton fiyatlarına kadar yükselmiştir. Özellikle Çin den kaynaklanan hızlı talep artışı bu dönemde koklaşabilir kömür fiyatlarını tavan seviyeye çıkarmıştır. Ancak, 2008 yılı son üç ayı içinde Dünyadaki global kriz ile petrol fiyatları 150 USD/tondan 40 USD/ton seviyelerine düşmüş, çelik üretiminin, elektrik tüketiminin krizden olumsuz etkilemesiyle taşkömürü talebinde deki azalma paralelinde kömür fiyatlarında da gerileme yaşanmış, koklaşabilir kömür fiyatı 225 USD/ton fiyattan 180 USD/ton a gerilemiştir. Taşkömüründe yaşanan talep artışı 2009 yılına gelindiğinde, dünyadaki global kriz nedeniyle demir-çelik tesislerinin kapasite düşürmeleri sonucu azalma eğilimine girmiş, koklaşabilir ve PCI kömür talebi azalmış, 2009 da 128 USD/ton a düşen TTK koklaşabilir taşkömürü fiyatı 2010 yılında yeniden artış trendine girerek 160 USD/ton a ve 2011 yılında 220 USD/ton a yükselmiş, buhar kömürü fiyatları ise 120 USD/ton un üzerine çıkmıştır. Son on yıldaki artış oranı; buhar kömüründe %300 leri ve koklaşabilir kömürde ise %450 leri bulmaktadır. Fosil yakıtların ve özellikle taşkömürünün önümüzdeki 10 yılda tüketiminin, buna bağlı olarak da fiyatlarının daha da artacağı tahmin edilmektedir. B- Kuruluşun Tarihçesi, Türkiye Ekonomisindeki Yeri ve Gelişimi: 1908 Meşrutiyet ilanından sonra Ticaret Nezaretine bağlı olarak Havza-i Fahmiye Kömür Havzası Müdürlüğü kurulmuş ve 1908-1914 yıllarını kapsayan bu dönemde havzayı yönetmiştir. 1.Dünya Savaşı ile birlikte 1914-1918 arası havza Harp Kömürü Merkezi ne dönüştürülmüş ve başına da bir Alman subayı getirilmiştir. Harpten sonra da havzaya Fransızlar hakim olmuş, idaresi de merkezi İstanbul da kurulan İtilaf Devletleri Kömür Komisyonu nun emrine geçmiştir. 1921 yılında TBMM ne verilen kanun önergesi ile 10.09.1921 tarih ve 151 no.lu Zonguldak Amele Kanunu çıkartılmıştır. Cumhuriyetin ilanından sonra bölgede, 1926-1927 yıllarında kurduğu şirketlerle (Türk Kömür Madenleri, Kozlu Kömür İşleri, Kireçlik Kömür Madenleri, Maden Kömürleri İşleri, Kilimli Maden İşleri ve Amasra Kömür İstimar Mıntıkası) Türkiye İş Bankası faaliyete geçmiş ve 15 yıl boyunca bu faaliyetini sürdürmüştür. 2818 sayılı Maden Kanunu bu dönemde çıkarılmıştır. 1926 yılında İngiltere de kömür işçilerinin grevi nedeniyle artan talep Zonguldak havzasından
VI Sayıştay karşılanmış, 1923 de 597 bin ton olan üretim, bu dönemde ilk kez 1 milyon tonun üzerine çıkarak 1926 da 1,2 milyon tona 1930-1935 döneminde ise üretim kademeli olarak artarak 1,6 milyon tondan 2,3 milyon tona yükselmiştir. 05.06.1940 tarih ve 3867 Sayılı Ereğli Kömür Havzasındaki Ocakların Devletleştirilmesi Kanunu uyarınca 01.12.1940 tarihinde Ereğli Havzasındaki bütün ocaklara el konulmuş ve bu tarihten itibaren havza tamamen millileşmiş ve Devlet sermayesiyle Etibanka bağlı Mahdut Mesuliyetli Ereğli Kömürleri İşletmesi Müessesesi tarafından işletilmeye başlanmıştır. Ereğli Kömür İşletmeleri önce Etibank a, daha sonra 22.05.1957 tarihinde kabul edilip 31.05.1957 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanan 6974 Sayılı Kanunla Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ) ne bağlanmış, bilahare 17.06.1982 tarih ve 2680 sayılı Kanunun verdiği yetkiye dayanılarak çıkarılan 11.04.1983 tarih ve 60 sayılı KHK ile İktisadi Devlet Teşekkülleri ve Kamu İktisadi Kuruluşlarının Yeniden Düzenlenmesi kapsamında TKİ Genel Müdürlüğü bünyesinde faaliyet gösteren Ereğli Kömür İşletmeleri Müessesesi yerine; Kozlu, Karadon, Armutçuk, Üzülmez ve Amasra İşletmelerinden oluşan Türkiye Taşkömürü Kurumu Genel Müdürlüğü nün kurulması öngörülmüş, İktisadi Devlet Teşekkülleri ve Kamu Kuruluşları hakkında 11.04.1983 tarih ve 60 sayılı KHK ve aynı kararnamenin geçici 6.ncı maddesinin birinci fıkrasına ilişkin 21.07.1983 tarih ve 73 sayılı KHK nin değiştirilerek kabulü 19.10.1983 tarih ve 2929 sayılı Kanunla kararlaştırılmış, bu yasal düzenleme içinde Bakanlar Kurulu nun aldığı; Türkiye Taşkömürü Kurumu Genel Müdürlüğü nün kurulmasına ilişkin karar 28.10.1983 tarih ve 18205 mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. 28.10.1983 tarih ve 96 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 31.10 1983 tarihinde kurulan Türkiye Taşkömürü Kurumu nun (TTK) Ana Statüsü 11.12.1984 tarih ve 18602 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıştır. Türkiye deki 10 milyar ton toplam kömür rezervinin 8,7 milyar tonu linyit, 1,3 milyar tonu ise taşkömürüdür. Bu rezervin 880 milyon tonu koklaşabilir niteliklidir. Diğer yandan, 1.200 metre derinliğe kadar inen kömürlerin üretiminin hem teknik hem de ekonomik yönden zorlukları dikkate alındığında, işletilebilir taşkömürü rezervinin 500 milyon ton civarında olduğu anlaşılmaktadır. Havzadaki mevcut kuyu derinlikleri baz alındığında ise işletilebilir rezerv 300-350 milyon tona kadar düşmektedir. Hammaddeye yakınlığı nedeniyle Demir-çelik endüstrisi Zonguldak ve çevresinde kurulmuştur. Demir-çelik sektörünün kömür talebinin %60 ı yerli üretimle karşılanmakta iken Zonguldak havzası bugün bu talebin %10 unu karşılayamayan, elektrik santraline kömür üreten, stratejik önemini yitirmiş, sıradan bir kömür havzasına dönüşmüştür. Havza rezervlerinin yaklaşık 450 milyon tonu özel sektör işletmeciliğine açılmıştır. Havza kömürlerinin kalorifik değeri 5.450-7.050 kcal/kg (AID) arasında değişmektedir. Armutçuk bölgesinde yer alan rezervler yarı koklaşma özelliği, yüksek ısıl değer ve düşük bünye külü içeriği ile hem koklaşabilir kömürlerle harmanlanarak hem de pulverize enjeksiyon (PCI) kömürü olarak demir çelik fabrikalarında kullanıma uygun niteliklidir. Koklaşabilir kömüre göre daha düşük fiyattan satılan PCI kömürüne olan talep, demir çelik sektörünün hammadde fiyatlarını düşürme istekleri doğrultusunda artmaktadır. Amasra
Sayıştay VII bölgesi kömürlerinin koklaşma özelliği bulunmamakla birlikte belirli oranlarda metalurjik kömürler ile harmanlandığında koklaşma özelliğini bozmamaktadır. Cumhuriyetimizin ilk yıllarında yaklaşık 600 bin ton civarında olan taşkömürü üretimi daha sonraki yıllarda hızlı bir artış göstererek 1940 da 3 milyon ton, 1974 de 8,5 milyon ton (satılabilir bazda 5 milyon ton) a kadar ulaşmıştır. 1974 yılındaki maksimum 5 milyon ton satılabilir üretim değerine ulaşılana kadar zaman zaman düşüşler gözlense de önemli bir üretim artış trendi yakalanmış olan havzada ulaşılan bu üretim değeri korunamamış, o yıldan sonra azalmaya başlayan TTK satılabilir üretimi 1982 yılından sonra 3,5 milyon tona inmiştir. Son beş yıl içinde de satılabilir üretim miktarı; 1,7-1,6-1,9-1,7 ve 1,6 milyon ton seviyelerinde gerçekleşmektedir. Buna karşılık 1980 yılında 0,9 milyon ton olan taşkömürü ithalatı; 1990 yılında 5,6 milyon tona, 2000 yılında 13 milyon tona, 2011 yılında ise 24 milyon tona yükselmiştir. 2011 yılında ithalatın yaklaşık %60 ı Rusya Federasyonu ve Kolombiya tarafından yapılmış, bu ülkeleri ABD ve Güney Afrika Cumhuriyeti izlemiştir. Dünya taşkömürü rezervinin %0,13 üne sahip Türkiye nin Dünya üretimindeki payı %0,04 dır. Havzada sağlıklı kayıtların tutulduğu 1941 yılından bugüne kadar 228 milyon ton, ilk üretimin başladığı 1848 yılından bu yana ise yaklaşık 400 milyon ton taşkömürü üretimi yapılmıştır. Türkiye taşkömürü ihtiyacının yaklaşık %6 sı TTK, %3,7 si ise özel sektör tarafından karşılanmıştır. 2005 yılından itibaren giderek artan özel sektör üretimi 511 bin ton seviyelerinden hızla artarak 2008 ve 2009 yıllarında 1 milyon tona ulaşmış, 2010 yılında 883 bin ton 2011 yılında da yeniden 1 milyon ton olmuştur. 2013 yılında Türkiye taşkömürü ihtiyacının 27 milyon ton olacağı beklenilmektedir. TTK nın ve özel sektörün birlikte 9,4 milyon ton/yıl üretim yapacağını öngören projeksiyonların oldukça iyimser temennilerden ibaret olduğu, bu nedenle ithalatın 24 milyon tonun üzerinde gerçekleşmesi beklenilmektedir. Toplam taşkömürü rezervleri Çin in bir yıllık üretimi kadar olmakla birlikte, Türkiye nin mevcut ve gelecekteki taşkömürü talebi dikkate alındığında, taşkömürü varlığının önemi ortaya çıkmaktadır. Son dönemde Dünya kömür fiyatlarındaki önemli artışlar TTK kömürünü daha cazip hale getirmiş, TTK lehine değişen bu konjonktüre göre pazarlama politikaları ağırlıklı olarak demir çelik sektörüne yönelik gelişmiştir. Koklaşabilir kömürlerin Dünya piyasasındaki fiyatı ortalama FOB 170-180 USD/ton, parça 210-220 USD/ton, perakende 250 USD/ton seviyelerine çıktığı son dönemde TTK, Erdemir ve Kardemir e sağladığı koklaşabilir kömür fiyatında makul ve tedrici bir politika izlemiştir. 1990 yılında Demirçelik sektörüne yılda 1,3 milyon ton kömür satarken, 1995 yılında 650 bin tona, 1998 yılında 189 bin tona gerileyen demir-çelik sektörüne yapılan satışlar, özellikle Kardemir A.Ş.nin artan talebi doğrultusunda 2009 yılında 400 bin tonu geçmiş, 2010 yılında 500 bin tona, 2011 yılında da 703 bin tona ulaşmıştır. Demir-Çelik sektörüne satılan koklaşabilir kömür fiyatları 2005-2007 döneminde 107-120 USD/ton iken 2008 yılında 200 USD/ton a yükselmiş, 2009 yılında 128-180 USD/ton, 2010 yılında 154 USD/ton olan fiyatlar 2011 yılında 210-220 USD/ton bandında seyretmiştir. Türkiye nin kalkınması, hızlı nüfus artışı, sanayileşme ve sosyal gelişiminin doğal sonucu olarak enerji talebi hızla artmakta olup, bu talebi karşılamada ana hedef,
VIII Sayıştay gereksinimimiz olan enerjinin zamanında, ucuz ve kaliteli olarak sağlanmasıdır. Bu çerçevede, iç talebin mümkün olabildiği ölçüde yerli kaynakların değerlendirilmesi ile karşılanmasının yanı sıra, arz güvenliğinin sağlanması için, ithal etmek zorunda kaldığımız enerjide ülke ve kaynak çeşitlendirilmesi esasları doğrultusunda politika oluşturulması önem arz etmektedir. Türkiye nin enerji tüketiminde dışa bağımlılık oranı %70 ler seviyesine çıkmış olup yerli kömür rezervlerinin değerlendirilmesi işsizlik sorununa çözüm oluşturulması yanında ülke dışına kaynak transferini de azaltacaktır. Konjonktürel gelişmelere uyum sağlayabilmek için, Zonguldak taşkömürü havzasında üretim faaliyetleri, AB ülkelerinde olduğu gibi, rezervlere erişim ve arz güvenliği konularına önem verilerek ve gerekli yatırımlar yapılarak sürdürülmeli ve teşvik edilmelidir. TTK nın 260 USD/ton değerine yükselen ticari maliyeti içerisindeki en önemli payın işçilik giderlerine ait olması, zararın azaltılması çalışmalarında işçilik verimlerinin artırılması ve yeni alınacak işçilerin ücretlerinin performansa dayalı hale getirilmesini zorunlu kılmaktadır. Kurumun genel durumuna ait verilerin son beş yıl üzerinden seyrini gösteren toplu bilgiler tablosu aşağıdadır.
Sayıştay IX Kaynaklar: 1. Ereğli Kömür Havzası Tarihi, Ahmet Ali ÖZEKEN, 1944 2. www.bp.com ;BP Statistical Review of World Energy June-2012 3. World Coal Institite, www.wci-coal.com 4. World Coal Org 5. Key World Energy Statistics-2011 6. US Energy Information Administration www.eia.doe.gov 7. www.die.gov.tr 8. 9.uncu Kalkınma Planı (2007-2013), DPT Müsteşarlığı 9. www.eurunion.org 10. US Department of Energy www.fe.doe.gov- An Energy Overview of Republic of Turkey 11. www.dtm.gov.tr 12. www.tki.gov.tr, ve 2011 Faaliyet Raporu, Nisan-2011 13. www.ttk.gov.tr, ve 2011 Faaliyet Raporu, Nisan-2011 14. www.euas.gov.tr,ve 2011 Faaliyet Raporu, Nisan-2011 15. Kömür ve Enerji Semineri, 15-16.Aralık.2006 16. Türkiye 17. Ve 18. Kömür Kongreleri, 2008-2010-2012 17. Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji Belgesi, YPK, Mayıs-2009 18. Türkiye de Enerji Arz Güvenliği; Önemli Seçenek Olarak Yerli Kömür ve Sektörde Yapılması Gerekenler, Ali ÖZDER, Başdenetci, Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu 19. Kömürün Geleceği, Nejat TAMZOK, TMMOB 8.Enerji Sempozyumu, Kasım-2011 20. E-Coal (World Coal Institute-January 2007 Vol.60 21. TMMOB Maden Mühendisleri Odası, Taşkömürü Raporu, Ocak-2010 22. TTK Genel Müdürlüğü, Taşkömürü Sektör Raporu, Mart-2012 23. TKİ Genel Müdürlüğü, Linyit Sektör Raporu, Mayıs-2012 24. TTK nın Yeniden Yapılandırılması, Hazine Müsteşarlığı, DPT Müsteşarlığı, ETKB ve TTK- Nisan-2010 25. Dünya da ve Türkiye de Kömür, M.Güler, T.Güyagüler, 11-13.Mayıs.2011
X Sayıştay Toplu bilgiler Ölçü 2008 2009 2010 2011 2012 Son iki Artış veya azalış yıl farkı % Sermaye Bin TL 4.000.000 4.500.000 4.850.000 5.215.000 6.220.000 1.005.000 19 Ödenmiş sermaye Bin TL 3.842.362 4.252.512 4.658.812 5.143.212 5.652.573 509.361 10 Öz kaynaklar Bin TL 408.704 432.747 382.671 407.015 387.020 19.995 (5) Yabancı kaynaklar Bin TL 66.701 88.562 83.454 96.283 105.729 9.446 10 Yabancı kaynaklara sirayet eden zarar Bin TL - - - - - - - Finansman giderleri Bin TL - - - - - - - Maddi duran varlıklar (edinme değeri) Bin TL 524.585 546.682 586.640 609.707 642.792 33.085 5 Maddi duran varlıklar (birikmiş amortismanı) Bin TL 310.600 316.952 328.443 343.546 360.763 17.217 5 Yatırımlar için yapılan nakdi ödemeler Bin TL 31.638 34.236 43.356 37.833 37.161 (672) (2) Yatırımların gerçekleşme oranı (nakdi) % 102 98 92 69 64 (5) (7) Tüm alım tutarı(hizmet alımları dahil) Bin TL 136.026 77.433 82.557 103.223 115.680 12.457 12 Üretim miktarı (satılabilir kömür) Bin ton 1.587 1.880 1.709 1.593 1.457 (136) (8,5) Tüm üretim tutarı (üretim maliyeti) Bin TL 457.455 544.900 578.675 621.932 654.888 32.956 5 Üretim verimliliği (veya randıman) Kg/Yev 650 675 639 611 584 (27) (4) Satış miktarı : -Mües. üretimi kömür Bin ton 1.554 1.756 1.769 1.562 1.409 (153) (10) -Emtia kömür Bin ton 666 60 - - - - Net satış tutarı Bin TL 307.604 297.850 294.417 326.497 305.200 (21.297) (6,5) Stoklar: -İlk madde ve malzeme Bin TL 31.114 30.475 39.710 49.239 60.317 11.078 22 -Yarı mamuler Bin TL 1.594 2.399 1.534 1.819 4.166 2.347 129 -Mamuller Bin TL 9.989 32.808 3.156 3.660 11.445 7.785 213 -Diğer stoklar Bin TL 1.505 2.557 1.962 973 1.615 642 66 Memur (ortalama) Kişi 213 214 214 209 209 - - Sözleşmeli (ortalama) Kişi 1.148 1.077 1.598 1.574 1.621 (47) (2,9) İşçi (ortalama) Kişi 9.585 10.979 11.143 11.113 10.491 (622) (5,6) Personel için yapılan tüm giderler Bin TL 511.699 583.208 600.413 654.751 686.684 31.933 5 Cari yıla ilişkin: -Memurlar için yapılan giderler Bin TL 7.707 6.112 5.630 6.184 7.249 1.065 17 -Memur başına aylık ortalama gider TL 3.015 2.856 2.094 2.465 2.890 425 17 -Sözleşmeliler için yapılan giderler Bin TL 55.066 63.368 62.031 70.189 78.006 8.817 11 -Sözleşmeli başına aylık ortalama gider TL 2.654 3.004 3.235 3.716 4.010 294 8 -İşçiler için yapılan giderler Bin TL 386.881 513.728 504.432 543.338 551.774 8.436 2 -İşçi başına aylık ortalama gider TL 3.364 3.691 3.772 4.074 4.383 309 7,5 Dönem kârına ilişkin vergi ve diğer yasal yük. Bin TL - - - - - - - GSYİH'ya katkı (üretici fiyatlarıyla) Bin TL 139.542 213.893 160.567 216.581 192.720 (23.861) (11) GSYİH'ya katkı (alıcı fiyatlarıyla) Bin TL 162.587 238.543 187.604 247.514 220.794 (26.720) (11) GSMH'ya katkı (alıcı fiyatlarıyla) Bin TL 162.587 236.481 186.580 245.334 217.564 (29.950) (12) Faaliyet karı veya zararı Bin TL (327.855) (358.454) (438.253) (436.453) (487.073) (50.620) (12 Dönem karı veya zararı Bin TL (381.697) (386.107) (456.375) (460.056) (529.356) (69.300) 15 Bilanço karı veya zararı Bin TL (3.433.659) (3.819.766) (4.276.141) (4.736.197) (5.265.553) (529.356) 11 Füzyon -, - - - - Faaliyet kârı veya zararı Bin TL (921) (624) (678) (1.202) (72) 1.274 (106) Dönem kârı veya zararı Bin TL (356) (341) (153) (110) (2.751) 2.641 2.401 Bilanço kârı veya zararı Bin TL (10.773) (11.074) (11.228) (11.338) (14.089) 2.751 24
Sayıştay XI Kurum 2012 yılında ürettiği 1.419 bin ton kömürün 1.409 bin tonunu satarak 305,2 milyon lira hasılat elde etmiş, buna karşılık 661,5 milyon lirası üretim maliyet giderleri olmak üzere, diğer gelir ve giderlerin de etkisiyle, 2012 faaliyet dönemi 529 milyon lira zararla sonuçlanmıştır. 2012 yılı sonu itibarıyla Kurumun bilanço zararı 4.736,2 milyon liraya ulaşmıştır. Bu faaliyet döneminde Kurumda, ortalama 209 memur, 1.561 sözleşmeli, 10.140 işçi olmak üzere toplam 11.910 personel istihdam edilmiş ve bu personel için toplam 654,7 milyon lira tutarında personel harcaması gerçekleşmiştir. TTK da üretim derin yeraltı madenciliği yöntemi ile üretim yapılmaktadır. Bu yöntem gereği üretim azalsa bile yaklaşık 300 km olan yeraltı galerilerinin bakımı, havalandırılması, yeraltı suyunun tahliyesi, maden kuyularının bakım ve onarımı gibi sabit giderleri azaltma imkânı bulunmamaktadır. Havzanın jeolojik yapısı nedeniyle tam mekanizasyon uygulanamayan ve üretimin işgücü ağırlıklı yapılabildiği Kurumun gider yapısına bakıldığında, maden direği ile elektrik enerjisinin bir kısmı dışında işçilikler dâhil, tüm giderlerin yaklaşık %85 inin sabit gider niteliğinde olduğu, üretim ve satış miktarı azaldıkça sabit giderler birim maliyeti artırıcı etki göstermektedir. Derin yeraltı madenciliğinde kuyular ve ana galeriler gibi büyük hazırlık yatırımları yıllarca sürdüğünden, büyük tutarda kaynak gerektirmektedir. 1980 li yıllardan itibaren uygulanmaya başlanan ekonomi politikaları çerçevesinde, KİT lerin özelleştirilmesi yaklaşımı nedeniyle TTK ya üretimin sürdürülmesi bakımından zorunlu olan hazırlık yatırımları için yeterli kaynak aktarılamamış, emekli olan yeraltı üretim işçilerinin yerine yeni işçi alımına izin verilmemiştir. Bu kısıtlamalar sonucunda 1970 li yıllarda 5 milyon tona yaklaşan yıllık satılabilir taşkömürü üretim miktarı, yıldan yıla azalmaya başlamış, 2010 yılında 1,7 milyon ton, 2011 yılında 1,6 milyon ton, 2012 yılında ise 1,4 milyon ton seviyesine düşmüştür. Türkiye taşkömürü ihtiyacının 1980 yılında %80 i TTK tarafından karşılanırken, TTK üretiminin azalması, buna karşılık yurt içi tüketiminin 25 milyon tonu aşması sonucu redevans işletmeleri ile birlikte yurt içi üretimin tüketimi karşılama oranı %10 un altına inmiştir. Batı Karadeniz Bölgesinde bulunan Taşkömürü havzasının işletme ve işlettirme yetkisi ilgili yasalarla Türkiye Taşkömürü Kurumuna verilmiştir. 1968 yılında 13.350 km 2 olarak belirlenmiş olan TTK imtiyaz alanı, 14.04.2000 tarih ve 2000/525 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile 3.000 km 2 si denizde, 3.885 km 2 si karada olmak üzere 6.885 km 2 ye indirilmiştir. İmtiyaz sahasında yaklaşık 526 milyon tonu görünür olmak üzere 1,3 milyar ton taşkömürü rezervi bulunduğu belirtilmektedir. Bu rezervin yaklaşık 884 milyon tonluk kısmı koklaşabilir nitelikte kömürden oluşmaktadır. Kurum bu sahanın bir kısmında faaliyet göstermekte, üretim faaliyetleri 5 müessese eliyle yürütülmektedir. Müesseselere tahsis edilen sahalarda çok sayıda ocak işletilmekte, yeraltı galerilerinin uzunluğu 300 km yi bulmaktadır.
XII Sayıştay Sanayinin dışa bağımlılığının azaltılması, Türkiye enerji kaynaklarının yetersiz olması, yaratacağı katma değer ve döviz tasarrufu açısından bakıldığında, taşkömürü rezervinin mümkün olan en ekonomik şartlarda üretilerek ekonomiye kazandırılması zorunlu görülmektedir. Kurumda kıdemli işçi sayısının yüksek olması nedeniyle özellikle ağır iş şartlarında ve riskli ortamlarda çalışan yeraltı üretim işçilerinden emeklilik hakkı elde edenler beklemeden emekli olmaktadır. 2008 yılı sonunda 3.000 yeraltı üretim işçisi alınmasına karşılık 2009 yılında 714, 2010 yılında 497, 2011 yılında 604, 2012 yılında ise 893 işçinin Kurumdan ayrıldığı görülmektedir. Tüm hazırlıklar tamamlansa bile yeterli üretim işçisi alınamadığı takdirde üretim miktarının artırılması mümkün olmamakta, üretim tesislerinden bir kısmında boş kapasite oluşmaktadır. Bu nedenle emekli olan yeraltı işçisinin yerine zaman geçirilmeden yeni işçi alınması için yetkili mercilerden izin alınması yönünde çaba harcanması gerekmektedir. Kurumun faaliyet gösterdiği sahalarda üretimin yıldan yıla daha alt kotlarda yapılması zorunluluğu nedeniyle kuyuların derinleşmesi ve yeraltı ulaşım yollarının uzaması sonucu, çalışılan ocaklar itibarıyla farklı olmakla birlikte ocak başlarından üretim alanlarına gidiş-gelişlerin 45 dakika ile 1,5 saat arasında bir sürede gerçekleşebildiği, çalışanların yol yorgunluğu yanında fiili çalışma süresinin azaldığı görülmektedir. Çalışma süresinin ve işgücü verimliliğinin artırılabilmesi için, yeraltında işçi ve malzeme naklinin kolaylaştırılıp hızlandırılabilmesi amacıyla düzenlemeler yapılmasına çalışılmalıdır. Kurumun, 1940 yılından bu yana en az miktara inmiş olan taşkömürü üretiminin arttırılması ile zararının azaltılması ve Türkiye nin enerji ihtiyacının karşılanmasında dışa bağımlılığın azaltılmasına katkıda bulunabilmesi için; - Yönetim etkinliğinin artırılması, iş disiplininin geliştirilmesi, üretim yönetimine daha fazla ağırlık verilmesi suretiyle işgücü ve tesis verimliliklerinin artırılması, ocaklardan daha temiz kömür elde edilmesine yönelik önlemler alınması, - Üretimin arttırılmasına yönelik hazırlık yatırımlarının planlanan sürede tamamlanması, - Hazırlık ve üretim çalışmalarında otomasyon ve mekanizasyona gidilmesine çalışılması, - Emekli olan yeraltı üretim işçilerinin yerine zamanında yeni işçi alınması ve işçi sayısındaki yetersizlik nedeniyle üretimde darboğaz oluşmasının önlenmesi, gerekmektedir. C- Öneriler: Türkiye Taşkömürü Kurumu nun 2012 yılı çalışmaları üzerinde Sayıştay tarafından yapılan incelemeler sonucunda getirilen öneriler aşağıdadır.
Sayıştay XIII 1-Türkiye taşkömürü rezervinin mümkün olan en ekonomik şartlarda üretilerek ekonomiye kazandırılması, maliyetlerin azaltılması, üretimin artırılması ve kısa vadede Kurum zararlarının kabul edilebilir seviyelere çekilmesi amacıyla; -Önceki yıllarda başlatılan hazırlık yatırımlarında gecikmelere sebep olan sorunların çözümlenmesi suretiyle mevcut yatırımların mümkün olan en kısa sürede tamamlanması, -Zonguldak havzasının jeolojik özelliklerinin zorunlu sonucu olarak uygulanan ve birim işgücü maliyeti yüksek olan emek yoğun ağırlıklı klasik üretim yönteminin, imkânlar elverdiği ölçüde zaman içinde azaltılması, üretim faaliyetlerinde otomasyon ve mekanizasyon uygulamalarına geçilebilmesi için araştırma geliştirme çalışmalarına ağırlık verilmesi, -Yönetimde etkinlik ve iş disiplininin geliştirilmesi, işgücü ve tesis verimliliklerinin yükseltilmesi, ocaklardan daha temiz kömür elde edilmesine yönelik önlemler alınması, -Emekli olan yeraltı üretim işçilerinin yerine zamanında yeni işçi alınması ve işçi sayısındaki yetersizlik nedeniyle üretimde darboğaz oluşmaması amacıyla yetkili merciler nezdindeki girişimlerin sürdürülmesi ( Sayfa: 243,244), 2- Müessesede işgücü kayıplarının önlenmesi, iş verimliliğinin artırılması ve işyeri disiplini sağlanması amacıyla; -İzinsiz ve mazeretsiz işe gelmemeyi, hastane izni kullanmayı alışkanlık haline getiren, disiplinsiz hareket eden, iş amirlerine ve arkadaşlarına karşı uygunsuz ve fiili davranışlarda bulunan, işyeri moralini ve disiplinini bozarak üretimi aksatan işçilere 4857 Sayılı İş Kanununun ilgili hükümlerinin uygulanması konusunda Kurum yöneticileri tarafından gösterilen kararlılığın tavizsiz olarak sürdürülmesi, -Personel Devam Kontrol Sistemiyle ilgili olarak TTK Genel Müdürlüğünce çıkarılan genelge ve talimatlarla ilgili uygulamanın Kurum Teftiş Kurulu nca yapılan denetimler sırasında izlenmesi ve sonucuna göre işlem yapılması, -PDKS kayıtları ile lambahane kayıtları ve kamera görüntülerinin ilgili birim amirlerince aylık olarak kontrol edilmesi, vergi kayıplarına ve kamu zararına yol açan haksız ödemelerin önüne geçilmesi, -6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nun getirdiği yükümlülük ve sorumluluklar çerçevesinde işyeri hekimi bulundurulması amacıyla sürdürülen çalışmaların sonuçlandırılması ( Sayfa: 20, 112), 3-Kurumda yapılan ihalelerde ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını, kaynakların verimli kullanılmasını sağlamak amacıyla; - İhale öncesi hazırlık, araştırma ve etüd çalışmaları ile yaklaşık maliyet hesabının titizlikle yapılması, aşırı yüksek veya düşük tekliflerin Kamu İhale Kurumu nca belirlenen esaslar çerçevesinde değerlendirilmesi, - Şartnamelerin, alım konusu malın ulusal ve/veya uluslararası standartlar ile Kurum ihtiyacına uygun tüm çeşitlerini kapsayacak şekilde hazırlanması suretiyle ihalelere katılım ve rekabetin en üst düzeye çıkarılması ( Sayfa: 45),
XIV Sayıştay 4-TTK Genel Müdürlüğüne bağlı müesseselerde kurulacak lavvar tesisleriyle ilgili olarak; -Hazine Müsteşarlığı nın Lavvar tesislerinin TTK tarafından kurulması ve tesis kurulduktan sonraki aşamada işletme faaliyetlerinin hizmet alımı yoluyla gerçekleştirilmesi şeklindeki olumlu görüşlerinin, bu seçenekteki birim maliyetlerin uygunluğu da dikkate alınarak yeniden değerlendirilmesi, -Kurulacak lavvar tesisleri üretim kapasitesinin, Kurumun geleceğiyle ilgili stratejik planda hedeflenen üretim artışlarına ulaşılamaması ihtimalini ve son yıllarda Kurum genelinde meydana gelen üretim azalışlarını hesaba katacak şekilde titizlikle planlanması, (Sayfa: 53), 5- Kurumun değişik müesseselerinde 2007 ve 2009 yıllarında yapılan su arıtma tesislerinden, birinin geçici kabul sonrasında, diğerlerinin de yüklenici firmayla imzalanan periyodik bakım sözleşmeleri kapsamında yapılan revizyon ve bakım işlemleri sonrası şartname ve sözleşmelerde istenilen nitelikte arıtma yapmadığı görüldüğünden, su arıtma tesislerinde yaşanan sorunlar ile ihale süreci ve sonrasında yapılan iş ve işlemlere ilişkin olarak Kurum Teftiş Kurulu Başkanlığınca başlatılan incelemenin kısa sürede sonuçlandırılması ( Sayfa: 100), 6- Kurumun yeniden yapılanması kapsamında yüklenici eliyle açılanlar da dahil pek çok galeride yeterli sayı ve nitelikte üretime yardımcı, hazırlık, tamir tarama, elektromekanik, bakım onarım vb. işçisi bulunmadığı için, bu galerilerde zamanında ve yeterince bakım onarım ile tamir tarama yapılamadığından kesit daralması, taban kabarması olduğu, yolların bozulduğu, ocak içi nakliyatın aksadığı, etkin bir havalandırmanın yapılamadığı, bütün bu sebeplerle özellikle iş güvenliğinin çok olumsuz etkilendiği, işgücü verimlilikleri ve üretimin düştüğü görüldüğünden, üretime yardımcı işçiliklerde görülen belirgin açığın yeterli sayı ve nitelikte işçi alınarak giderilmesi hususunda ilgili merciiler nezdinde girişimde bulunulması (Sayfa: 111), 7- Redevans usulüyle işletmecilik yapan firmalar ile olan ilişkilerde, gerek ihale süreci ve koşullarına, gerekse sözleşme ve eki şartnameler hükümlerine aykırılık teşkil edebilecek, tartışma yaratabilecek, ihale tamamlandıktan sonra şartname ve sözleşmede değişiklik anlamına gelebilecek, rekabet şartlarına aykırı nitelik taşıyan karar ve uygulamalardan sözleşmede belirtilen madencilik faaliyetini etkileyen zorunlu sebepler olmadıkça kaçınılması (Sayfa: 134), 8-Kurum imtiyaz alanı içerisinde redevans usulü ile işletmecilik yapan firmaların, kuruma olan birikmiş borçlarının sözleşme ilgili hükümleri çerçevesinde zamanında tahsil edilmesi, gerektiğinde sözleşme ve ilgili mevzuat hükümleri doğrultusunda fesih de dahil işlem yapılması ( Sayfa: 137), 9-Raporun ilgili bölümlerinde yer alan ve Ek:17 de listelenen öneri ve tavsiyelerin de yerine getirilmesi. Sonuç: Türkiye Taşkömürü Kurumunun 2012 yılı bilançosu ve 2.751.204,96 Türk Lirası dönem zararı ile kapanan gelir tablosu tasvibe sunulur.
Sayıştay 1 II. İDARİ BÜNYE A Mevzuat: 1 Kanunlar ve kuruluş statüsüne ilişkin mevzuat: Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu ve Ereğli Kömürleri İşletmesi Müessesesi, faaliyetlerini 1983 yılına kadar sürdürmüş, 20.05.1983 tarihli 18052 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 11.04.1983 tarih ve 60 sayılı İktisadi Devlet Teşekkülleri ve Kamu İktisadi Kuruluşları Hakkında KHK ile yapılan düzenleme sonucunda Linyit İşletmeleri Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumuna bırakılmış, Ereğli Kömürleri İşletmesi Müessesesi de kaldırılmak suretiyle yerine Armutçuk, Kozlu, Üzülmez, Karadon ve Amasra Taşkömürü İşletme Müesseselerini bünyesinde toplayan Türkiye Taşkömürü Kurumu kurulmuştur. TTK'nın bu statüsü 11.04.1983 tarih ve 60 sayılı KHK de değişiklik yapan 22.10.1983 tarihli 18199 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 19.10.1983 tarih ve 2929 sayılı İktisadi Devlet Teşekkülleri ve Kamu İktisadi Kuruluşları Hakkında Kanun ile de korunmuştur. 11.04.1983 tarih ve 60 sayılı KHK de, 19.10.1983 tarih ve 2929 sayılı Kanunla yapılan düzenlemeye uygun olarak mevcut İktisadi Devlet Teşekküllerinin Kuruluşu Hakkında KHK ler hazırlanmış, Türkiye Taşkömürü Kurumu Kuruluşu Hakkında 10.10.1983 tarih ve 96 sayılı KHK de 28.10.1983 tarihli Mükerrer 18205 sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. 96 sayılı KHK ile yapılan düzenlemeden sonra, Türkiye Taşkömürü Kurumu kuruluşu, Türkiye Ticaret Sicil Gazetesinin 28.12.1983 tarih ve 912 sayılı nüshasında tescil ve ilanı yapılarak tamamlanmıştır. Bilahare, 18.06.1984 tarihli 18435 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 08.06.1984 tarih ve 233 sayılı KHK ile Kamu İktisadi Teşebbüsleri tekrar düzenlenerek 2929 sayılı Kanun yürürlükten kaldırılmıştır. 233 sayılı KHK nin yürürlüğe girmesinden sonra bu kez İktisadi Devlet Teşekküllerinin Ana Statüleri hazırlanarak yürürlüğe konmuş, 233 sayılı KHK gereğince hazırlanan, Ekonomik İşler Yüksek Koordinasyon Kurulu tarafından kabul edilen Türkiye Taşkömürü Kurumu Ana Statüsü de 11.12.1984 tarih ve 18602 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe konmuştur. Kamu İktisadi Teşekkülleri ve Kamu İktisadi Kuruluşlarının 233 sayılı KHK çerçevesinde kuruluşlarının tamamlanması ve Ana Statülerinin Resmi Gazete de yayımlanmasından sonra 20.05.1991 tarihli 20876 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 15.05.1991 tarih ve 3743 sayılı Kanunla, diğer kuruluşlar yanında Türkiye Taşkömürü
2 Sayıştay Kurumu nun Kuruluşu Hakkında 28.10.1983 tarih ve 96 sayılı KHK de yürürlükten kaldırılmıştır. Ereğli Kömür Havzasındaki ocakların Devletçe işlettirilmesi hususu 3146, 3241, 3867 sayılı Kanunlarla düzenlenirken, 22.05.1957 tarih ve 6974 sayılı Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Kanununun 2 nci maddesiyle bu husus Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumunun görevleri arasında sayılmıştır. 11.12.1984 tarih ve 18602 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Türkiye Taşkömürü Kurumunun Ana Statüsünün 4 üncü maddesinde de aynı hüküm yer almıştır. Yüksek Planlama Kurulunun 12.03.2001 tarih ve 2001/T-4 sayılı kararıyla, Ana Statünün 4 üncü maddesinde yapılan değişiklik ile Kurumun havzadaki taşkömürünü işletmek yetkisi, işletmek ve işlettirmek şeklinde yeniden düzenlenmiştir. 05.06.2004 tarih ve 25483 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan, Maden Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkındaki 5177 sayılı Kanunun 23 üncü maddesi ile, 3213 sayılı Maden Kanununun (Ek: 1) maddesi; 3867 Sayılı Ereğli Kömür Havzasındaki Ocakların Devletçe İşlettirilmesi Hakkında Kanun ile Devletçe işlettirilmesi kararlaştırılan Ereğli Kömür Havzasındaki madencilik faaliyetlerinin bu kanun hükümlerine tabi olduğu; ruhsat süresinin bu kanunla getirilen süre sınırlamasına tabi bulunmadığı; sınırları Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenen Ereğli Kömür Havzasındaki taşkömürlerini işletmeye ve hukuku uhdesinde kalmak şartıyla işlettirmeye Türkiye Taşkömürü Kurumunun yetkili olduğu hükmünü getirmiştir. Bu değişiklikle Kurum Maden Kanunu kapsamına da alınarak, havzadaki kömürleri işletme ve işlettirme yetkisine sahip olmuştur Türkiye Taşkömürü Kurumu ile bağlı müesseseleri havzadaki taşkömürünün çıkarılması ve işletilmesi yönünden kendi özel mevzuatı yanında 3867 sayılı Kanuna da tabi bulunmaktadır. Türkiye Taşkömürü Kurumu Ana Statüsü ne göre kurumun amacı; Devletin genel sanayi ve enerji politikasına uygun olarak taşkömürü rezervlerini en iyi şekilde değerlendirmek ve ülkenin taşkömürü üretiminin gerçekleşmesi için gerekli her türlü yer altı ve yer üstü sosyal ve sanayi tesislerini kurmak, işletmek ve ürünlerini değerlendirmek, konu ile ilgili kara ve deniz dahil her türlü nakliye, tahmil ve tahliye yapmak veya yaptırmak, aynî ve fikrî haklar almak ve satmak, ithalat ve ihracat dahil her türlü ticarette bulunmak, bu hizmetlerin görülmesi ve geliştirilmesi için kaynaklar sağlamak ve artırmak, genel sanayi ve enerji politikası içinde üretilen taşkömürü ve tali maddelerin nerelerde ve ne miktarda kullanılacağını tespit edip Bakanlığın onayının almak şeklinde ifade edilmiştir.
Sayıştay 3 2-Tüzükler: 2012 yılında Kurumu ilgilendiren herhangi bir tüzük çıkarılmamıştır. 3-Bakanlar Kurulu kararları : Personel maaşları ile ilgili olarak 01.06.2012 tarihli 28310 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 29.05.2012 tarihli ve 2012/1 Nolu Kamu Görevlileri Hakem Kurulu Kararı ile 2012 yılının ilk yarısında ve ikinci yarısında, kamu personelinin maaşlarının hesabında esas alınacak bazı kararlar alınmıştır. 27.10.2012 tarihli 28097 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Bakanlar Kurulu nun 11.10.2011 tarih ve 2011/2305 sayılı Kararı ile Kamu İktisadi Teşebbüsleri ve Bağlı Ortaklıklarının 2012 Yılı Genel Yatırım ve Finansman Programı belirlenmiştir. 20.10.2012 tarihli 28447 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan, Bakanlar Kurulu nun 24.09.2012 tarih ve 2012/3777 sayılı Kararı ile TTK Genel Müdürlüğü Merkez ve Müesseselerinde muhtelif unvanlarda dolu ve boş kadrolarda kadro ihdas ve iptal işlemleri yapılmıştır. 4 Uluslararası anlaşmalar : 2012 yılında Teşekkülün uluslararası anlaşması bulunmamaktadır. 5 Yüksek Planlama Kurulu kararları : Türkiye Taşkömürü Kurumunun 5.715 milyon TL olan esas sermayesi; Yüksek Planlama Kurulu nun 31.12.2012 tarih ve 2012/T-23 sayılı kararı ile 6.220 milyon TL ye yükseltilmiştir. 6 Yönetmelikler : Kurum faaliyetlerini Yönetim Kurulu kararıyla yürürlüğe giren yönetmelikler ve iç yönetmelikler çerçevesinde sürdürmektedir. Kurumda, yönetmelik, yönerge, genel esas, talimat vb. adlar taşıyan çeşitli düzenlemeler bulunmaktadır. 01.06.1984 tarihli 18418 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 24.05.1984 tarih ve 3011 sayılı Resmi Gazete de yayımlanacak olan Yönetmelikler Hakkında Kanun gereği bazı yönetmeliklerin yürürlüğe girebilmesi için ayrıca Resmi Gazete de yayımlanması gerekmektedir. TTK personeli ilgili yasalar dışında Resmi Gazete de yayımlanan TTK Genel Müdürlüğü Personel Yönetmeliği, TTK Personeli Atanma, Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği, TTK Genel Müdürlüğü Kadrolu ve Sözleşmeli Personel Sicil Amirleri Yönetmeliği, TTK Teftiş Kurulu Yönetmeliğine tabi bulunmaktadır.