EKİM 2012 AYLIK EMTİA BÜLTENİ İKTİSADİ ARAŞTIRMALAR BÖLÜMÜ ÖZGÜR DEMİRTAŞ Emtia piyasalarında Haziran dan beri süren yukarı yönlü fiyat hareketlerinin genel olarak Eylül ayında da devam ettiği izlendi. Endeksler bazında bakıldığında, Temmuz ve Ağustos aylarında hızlı yükselişler kaydeden enerji endeksinin, Eylül de %0,76 artışla görece yatay bir seyir izlese de yukarı yönlü eğilimini koruduğu görülüyor. Yılın en düşük seviyesine indiği Haziran dan Eylül e enerji endeksindeki kümülatif artış ise %15,2 ye ulaşmış durumda. Yaz boyunca kuraklıktan etkilenen tarımsal emtia fiyatlarının takip edildiği endekste ise Temmuz da kaydedilen hızlı artışın ardından yüksek seviyelerdeki yatay seyir Eylül de de devam etti. Metal fiyatları endeksi ise Ağustos ta son bir yılın en düşük seviyesine gerilemesinin ardından Eylül de aylık %5,82 oranında arttı. Avrupa Merkez Bankası tarafından açıklanan tahvil alım programı ve FED in üçüncü parasal genişlemeyi hayata geçirmeye karar vermesi, dünya borsaları ile birlikte emtia piyasalarında da hareketlilik yarattı. Merkez bankalarının açıkladığı genişleme programları ve artan risk iştahı, geçen ay emtia fiyatlarındaki yukarı yönlü hareketin önemli bir bileşeni oldu. Jeopolitik riskler enerji fiyatlarında etkisini hissettirirken, metal fiyatlarındaki artış eğiliminin makroekonomik verilerin zayıflığı ile sınırlandığı gözleniyor. Değerli metaller, parasal genişleme programlarının etkisiyle hızla değer kazanırken, endüstriyel metallerdeki artışın daha sınırlı olduğu görüldü. Endüstriyel metallerin fiyatlarında Eylül de görülen artışlar, güncel talepten ziyade, Çin in açıkladığı yatırım programı paralelinde oluşan beklentilere dayanıyor. Emtia piyasalarında önümüzdeki dönemde makroekonomik gelişmelerin ve talep dinamiklerinin daha belirleyici olacağını tahmin ediyoruz. EMTİA FİYAT ENDEKSLERİ (5=) Enerji Enerji Dışı Tarım * Metal 4 Metal * Değerli Metal Kaynak: Dünya Bankası Emtia Fiyat Endeksleri, İktisadi Araştırmalar Bölümü Değerli Metal Endeksi * Enerji-dışı endeksin alt endeksleri arasında yer almaktadır. 1
EMTİA PİYASALARINDA SON GELİŞMELER Ham petrol fiyatlarında önümüzdeki döneme ilişkin belirsizlik Eylül ayında da devam etti. Merkez bankalarının yeni parasal genişleme programları açıklamalarının yanı sıra jeopolitik risklerin artarak devam etmesi, petrol fiyatlarını bu seviyelerde tutan başlıca değişkenler olarak öne çıkıyor. Uluslararası Enerji Ajansı nın tahminlerine göre petrol talebinin 2012 yılı için 89,7 milyon varil/gün, 2013 yılı için ise 90,5 milyon varil/gün olacağı öngörülüyor. Yılın geri kalanında günlük üretim fazlasının yaklaşık 1 milyon varil olacağı hesaplanıyor. Bu nedenle, Ortadoğu kaynaklı jeopolitik risklerden kaynaklanan bir arz sıkıntısı doğması olasılığı haricinde petrol fiyatlarında kısa vadede hızlı bir yükseliş beklenmiyor. Öte yandan önümüzdeki dönemde makroekonomik görünümle ilgili beklentiler, petrol fiyatları üzerinde aşağı yönlü baskı oluşturabilecek nitelikte. Son on yıllık dönemde petrol talebindeki artışın en önemli bileşeni olan Çin kaynaklı talebin, bu ülkedeki ekonominin yavaşlama sinyalleri vermesine bağlı olarak ivme kaybedebileceği tahmin ediliyor. ABD de akaryakıt fiyatlarını baskılamak için stratejik petrol rezervlerinin kullanıma alınması halinde de petrol fiyatlarında gerileme yaşanabileceği öngörülüyor. Parasal genişleme programlarının yarattığı etki ve Çin in ekonomiyi canlandırmak için uygulayacağını açıkladığı yatırım programına ilişkin beklentilerle Eylül ayında endüstriyel metal fiyatlarının hızlı bir şekilde arttığı izlendi. Ancak, Ağustos ayı itibarıyla zaten oldukça düşük seviyelerde olan fiyatlar, halen önceki yıllara göre oldukça düşük düzeyde bulunuyor. İlave olarak, fiyatlardaki yükselişin gerçek bir talep artışından değil, beklentilerden kaynaklandığını vurgulamak gerekiyor. Zira, küresel talepte ezici bir paya sahip olan Çin in üretim ve dış ticaret verileri, metal fiyatlarındaki yükselişi destekleyecek bir görünüm arz etmiyor. Başlıca endüstriyel metallerin hemen hepsinde Avrupa ve Çin deki zayıflığa bağlı olarak kapasite fazlası oluşmuş durumda olup fiyatlarda muhtemel spekülatif yükselişlerin de kısa vadeli olacağı düşünülüyor. 2011 in sonundan beri ana eğilimi gerileme yönünde olan değerli metallerde, FED ve Avrupa Merkez Bankası nın geniş çaplı yeni parasal genişleme programlarıyla birlikte yeniden bir yükseliş eğiliminin oluştuğu izleniyor. Eylül ayında, bir önceki aya göre altın fiyatları %7, gümüş fiyatları ise %17 yükselmiş durumda. Haziran dan itibaren kümülatif artış ise sırasıyla %9 ve %20 oranlarında gerçekleşti. Küresel likidite koşullarının bu şekilde devam etmesinin, değerli metal fiyatlarındaki artışın sürmesini sağlayabileceği düşünülüyor. Altın ve gümüş dışındaki önemli değerli metaller olan platin ve paladyum fiyatlarında ise, parasal genişleme dışında Güney Afrika daki problemler de öne çıkıyor. Yaklaşık 30 bin işçinin greve gittiği ülkede Ağustos ayında polisin açtığı ateşle 34 işçi ölmüştü. İki hafta önce grevdeki yaklaşık 12 bin madencinin işten atıldığı Güney Afrika da zam talep eden işçilerle maden şirketleri arasındaki sorunun çözüme kavuşmaması halinde önümüzdeki aylarda arz sıkıntısının baş gösterebileceği tahmin ediliyor. Tarımsal ürün ve gıda fiyatları, Temmuz da kaydettikleri hızlı artışın ardından Eylül de, gelinen yüksek seviyelerde yatay bir seyir izledi. Hem yağ hem de hububat fiyatları, Eylül ayı itibarıyla 2011 yılında görülen en yüksek seviyeleri aşmış durumda bulunuyor. ABD deki kuraklığın mısır rekoltesine olan etkisinin beklendiği kadar kötü olmayabileceği dile getirilmekle birlikte ürün kalitesi ile ilgili endişeler devam ediyor. Kuraklığın etkisinin Kasım ayında hasadın bitmesinin ardından netleşmesi bekleniyor. Mısır fiyatlarının yüksekliğine rağmen akaryakıt fiyatlarının da yüksek olması, ABD de biyoyakıt talebinin güçlü kalmasını sağlıyor, bu nedenle mısır talebi de yüksek düzeyini koruyor. Buğdayda ise arz yönlü endişeler nedeniyle fiyatların yükselme riski bulunuyor. Rus yetkililerin son açıklamaları, bu ülkenin yıl sonuna doğru buğday ihracatına 2010 da olduğu gibi sınırlama getirebileceği şeklinde yorumlanırken, Avustralya daki kuraklığın da buğday üretiminin azalmasına ve arz-talep dengesizliği doğmasına neden olabileceği tahmin ediliyor. Soya fasulyesi fiyatları ise Eylül de geriledi. Bu durum ABD de rekoltenin beklenenden iyi olması, Güney Amerika daki sorunsuz ekim dönemi ve Çin in stratejik rezervlerinin bir kısmını kullanarak soya alımını azaltacağı yönündeki haberlerden kaynaklandı. Eylül ayında dar bir bantta hareket eden şeker fiyatlarındaki bu eğilimin önümüzdeki dönemde de sürmesi bekleniyor. 2011/2012 dönemindeki üretim fazlasının benzerinin gelecek hasat döneminde de oluşacağı beklentisi, fiyatlardaki yukarı yönlü hareketi engellerken, muson yağmurlarındaki azalış nedeniyle Hindistan ve Tayland da şeker üretiminin düşeceği beklentisi de arz yönlü endişelerle fiyatların düşmesini önlüyor. Ekonomik durgunluğun talebi düşürmesine bağlı olarak, gelecek hasat döneminde üretimin düşeceği beklentilerine rağmen pamuk stoklarının rekor yüksek seviyelere ulaşması bekleniyor. Bu nedenle Eylül de gerileyen pamuk fiyatlarında yakın vadede önemli bir yükseliş öngörülmüyor. Stoklarda beklenen artışın büyük ölçüde fiyatlanması ve fiyatların neredeyse marjinal üretim maliyetlerine gerilemiş olmasına bağlı olarak, pamuk fiyatlarının daha fazla gerilemesi de muhtemel bulunmuyor. 2
EMTİA PİYASALARINDA BEKLENTİLER Enerji fiyatlarında önümüzdeki dönemde yukarı ve aşağı yönlü riskler bulunmaktadır. İran başlığında gerilimin tırmanması ve Hürmüz Boğazı nın İran tarafından geçişe kapatılması benzeri jeopolitik risklerin gerçekleşmesi, petrol fiyatlarında bir sıçrama yaratabilecektir. Küresel ekonomide yaygınlaşan durgunluk emareleri ve özellikle Çin in petrol talebindeki gerileme ise, enerji fiyatları üzerinde aşağı yönlü baskı oluşturabilecektir. ABD nin ülke içinde akaryakıt fiyatlarını düşürmek üzere stratejik petrol rezervlerini kullanıma açması ihtimali de petrol fiyatlarını geriletebilecek bir diğer gelişme olacaktır. Çin in ekonomisini hızlandırmak için açıkladığı yatırım programının içeriğine ve gidişatına bağlı olarak endüstriyel metallerde hareketlenme yaşanabilecek olsa bile, küresel talepteki yavaşlama ve üretimdeki kapasite fazlası nedeniyle metal fiyatlarında yukarı yönlü bir eğilim oluşması beklenmemektedir. Likidite bolluğu dolayısıyla değerli metallerde ise genel olarak spekülatif yükselişlerin sürmesi beklenmektedir. Tarımsal fiyatlarda uzun dönemli beklentiler aşağı yönlü olsa da son çeyrekte ve 2013 ün ilk çeyreğinde güney yarımküredeki iklim koşullarının kısa vadede belirleyici olacağı, olumsuz hava koşullarının fiyatları yükseltebileceği düşünülüyor. Parasal genişleme ile başlayan yukarı yönlü fiyat hareketlerinin devamlılığı, önümüzdeki aylarda küresel ekonomideki seyirle ilişkili olacaktır. Durgunluğun derinleşmesi ve talepteki muhtemel düşüşler, emtia fiyatlarında muhtemel gerilemeler yaratabilecektir. Öte yandan yine parasal genişleme ile bağlantılı olarak riskli varlıklarda spekülasyonun artması, emtia piyasalarında da belirsizliği ve volatiliteyi yükseltebilecek bir faktördür. EMTİA FİYATLARI: Gerçekleşme ve Tahminler 0-4 Gerçekleşme* 5-9 Tahmin* 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2020 Enerji Ham Petrol $/varil 29 70 79 104 106 106 107 107 108 Kömür $/ton 33 72 99 121 95 95 90 95 Doğalgaz $/milyon btu 5 7 4 5 3 4 4 5 6 Tarım Kakao cent/kg 141 211 313 298 240 235 230 230 225 Kahve cent/kg 157 281 432 598 425 420 415 390 Çay cent/kg 164 214 288 292 275 270 270 269 268 Soya Yağı $/ton 463 826 1,005 1,299 1, 1, 1, 1,0 1,025 Mısır $/ton 99 155 186 292 270 255 240 Pirinç $/ton 425 489 543 5 520 510 490 Buğday $/ton 168 294 224 316 310 290 280 270 272 Kırmızı Et cent/kg 213 271 335 404 410 410 360 315 325 Beyaz Et cent/kg 145 173 189 193 207 201 201 201 204 Şeker cent/kg 17 29 47 57 48 45 40 38 37 Tütün $/ton 2,822 3,381 4,333 4,485 4,330 4, 4, 3, Tomruk $/metre küp 278 397 429 485 4 455 461 475 Pamuk cent/kg 123 137 228 333 210 215 220 225 Kauçuk cent/kg 104 229 365 482 335 330 325 320 310 Metal Aluminyum $/ton 1,498 2,269 2,173 2,401 2, 2, 2, 2,775 Bakır $/ton 1,919 5,925 7,535 8,828 7,900 8, 8,000 7,000 6, Altın $/troy ons 327 718 1,225 1,569 1,6 1, 1, 1, 1,075 Demir Cevheri $/kuru ton 107 146 168 128 135 120 110 103 Kurşun cent/kg 56 173 215 240 235 255 245 230 Nikel $/ton 8,961 22,399 21,809 22,910 17, 18, 18,000 18, 2 Gümüş c/troy ons 512 1,240 2,015 3,522 2,900 2, 2, 1,875 Kalay cent/kg 548 1,256 2,041 2,605 2, 2, 2, 2, Çinko cent/kg 93 229 216 219 190 230 240 225 * Ortalama fiyatlardır. 3
Emtia Fiyatlarında Değişim Oranları (Eylül 2012) Zeytinyağı Gümüş Kurşun Aluminyum Platin Kalay Çinko Nikel Bakır Altın Kauçuk Kakao Tomruk Soya Yağı Kahve Ayçiçek Yağı Buğday Ham Petrol* Beyaz Et Çay Doğalgaz Pamuk Pirinç Kömür Tütün Kırmızı Et Kağıt Hamuru Mısır Şeker Demir Cevheri - -40-30 -20-10 0 10 20 30 Yıllık % Değişim Aylık % Değişim * Brent, WTI ve Dubai petrolleri spot fiyatları ortalaması 4
Eyl.06 Mar.07 Eyl.07 Mar.08 Eyl.08 Eyl.09 Mar.10 Eyl.10 Mar.11 Eyl.11 Mar.12 AYLIK EMTİA BÜLTENİ EKİM 2012 Emtia Fiyatları - I Altın ($/troy ons) 1, 1, 1, 1, Aluminyum ($/ton) 3, 2, 1, 2, 2, 1, 1, 1, 1, Ayçiçek Yağı ($/ton) 10,000 9,000 8,000 7,000 6,000 5,000 Bakır ($/ton) 220 210 190 180 170 160 140 Beyaz Et (cent/kg) 4 Buğday ($/ton) Çay (cent/kg) Çinko (cent/kg) 4 210 190 170 130 110 90 70 Demir Cevheri ($/ kuru ton, %63,5 demir) 15 13 11 9 7 5 3 1 Doğalgaz ($/milyon btu) 4, 3, 2, 1, Gümüş (cent/troy ons) Ham Petrol ($/varil) 140 120 80 60 40 20 Kağıt Hamuru ($/ton) 900 Kahve (cent/kg) Kakao (cent/kg) 5
6 AYLIK EMTİA BÜLTENİ EKİM 2012 Emtia Fiyatları - II 1, 2, 3, Kalay (cent/kg) Kauçuk (cent/kg) 4 Kırmızı Et (cent/kg) 20 40 60 80 120 140 160 180 Kömür ($/ton) Kurşun (cent/kg) Mısır ($/ton) 0 10,000 20,000 30,000 40,000,000 60,000 Nikel ($/ton) 0 Pamuk (cent/kg) 900 Pirinç ($/ton) 0 1 1 1 1 0 2 Platin ($/troy ons) 900 1, 1, 1, 1, Soya Yağı ($/ton) 10 20 30 40 60 70 Şeker (cent/kg) 4 5 Tomruk ($/metre küp) 2, 3, 4, 5,000 Tütün ($/ton) 2, 3, 4, 5,000 5, 6,000 Zeytinyağı ($/ton)
UYARI NOTU: Bu rapor Bankamız uzmanları tarafından güvenilir olduğuna inanılan kamuya açık kaynaklardan elde edilen bilgiler kullanılmak suretiyle, sadece bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır ve hiçbir şekilde finansal enstrümanların alım veya satımı konusunda tavsiye veya finansal danışmanlık hizmeti sağlanması olarak yorumlanmamalıdır. Bu raporda yer verilen görüş ve değerlendirmeler, hiçbir şekilde Türkiye İş Bankası A.Ş. nin kurumsal yaklaşımını yansıtmamakta olup, raporu kaleme alan uzmanların kişisel görüş ve değerlendirmeleridir. Türkiye İş Bankası A.Ş. bu raporda yer alan bilgi, görüş ve değerlendirmelerin doğru, değişmez ve eksiksiz olması konusunda herhangi bir şekilde garanti vermemektedir. Türkiye İş Bankası A.Ş. bu raporda yer alan bilgilerde herhangi bir bildirimde bulunmaksızın değişiklik yapma hakkına sahiptir. Bu rapor ve içindeki bilgilerin kullanılması nedeniyle doğrudan veya dolaylı olarak oluşacak zararlardan Türkiye İş Bankası A.Ş. hiçbir şekilde sorumluluk kabul etmemektedir. İşbu rapor üzerinde Bankamızın telif hakkı olup, Bankamızın yazılı izni alınmaksızın herhangi bir kişi tarafından, herhangi bir amaçla, kısmen veya tamamen çoğaltılamaz, dağıtılamaz veya yayımlanamaz. Tüm haklarımız saklıdır. 7