9. Baskı
Doç. Dr. Şeref TAN ÖĞRETİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ISBN 978-605-0022-24-7 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. 2014, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 1. Baskı: Şubat 2008, Ankara 9. Baskı: Şubat 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Cemal İnceoğlu Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle / ANKARA (0312-394 55 90) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 13987 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 E-ileti: pegem@pegem.net
Doç. Enstit ÖK bursu, Çok ve Chicago Loyola TAN, halen Gazi Üniversitesi, Gazi üyesi iii
ÖN SÖZ Bu kitabın temel amacı; öğretmen adaylarımızın ve öğretmenlerimizin, öğretimde ölçme ve değerlendirmeyle ilgili olarak öğretmenlik mesleğinin gereği birtakım temel bilgi ve becerilerini daha üst düzeylere çıkarmaktır. Kitap 12 ünite olarak düzenlenmiştir. Kitapta, eğitimde ölçme ve değerlendirmenin yeri ve önemi, ölçme ve değerlendirmeyle ilgili temel kavramlar, test geliştirmede ve ölçümlerin güvenirliğinin ve geçerliğinin hesaplanması için gerekli bazı istatistiksel teknikler, geçerlik, güvenirlik, ölçmenin standart hatası, test geliştirme, sınav türleri ve soru yazımı, öğrenci başarısının değerlendirilmesi, alternatif değerlendirme konuları detaylı olarak ele alınmıştır. Kitapta, örnek sınıf-içi uygulama etkinliklerine olabildiği kadar yer verilmiştir. Böylece okuyacağınız eser daha etkili bir ders kaynağı haline getirilmiştir. Kitabın öğrencilerimize kendilerini sınamaları ve sınavlara hazırlanmaları açısından daha da faydalı olması için, KPSS de çıkan çoktan seçmeli test maddelerine de yer verilmiştir. Kitapta, her ünite ile ilgili olarak KPSS de çıkan sorulara örnekler, çözümleriyle birlikte ünite sonlarında verilmiştir. Ayrıca, bu kitap öğretimde ölçme ve değerlendirme ile ilgili konular için de bir KPSS el kitabı niteliğindedir. Kitabın iyileştirilmesine yönelik önerilerde bulunan Dr. Aynur Pala, Dr. Hale Yetim, Uzman Gülşen Altıntaş, Öznur Baykan, Altan Çakmak, Selin Ayhan ve Nuray Tan a çok teşekkür ederim. Kitabın geliştirilmesinde, gerek benimle yüz yüze görüşerek gerekse e-mail yoluyla çok büyük katkıları olan değerli öğretim elemanları ve öğrencilerimize ve kitabın basımında katkıları olan tüm Pegem Akademi çalışanlarına çok teşekkür ederim. Kitabın ileriki baskılarının daha kaliteli olabilmesi, bugüne kadar olduğu gibi değerli meslektaşlarımızın ve öğrencilerimizin önerileriyle sağlanabileceğinden bu konudaki yardımlar beni mutlu edecektir. Aşağıdaki e-mail adresime kitabın iyileştirilmesine yönelik önerilerinizi yollarsanız çok sevinirim. Kitabın tüm öğretmen ve öğretmen adaylarımızın kendilerini geliştirmelerine katkıda bulunması dileğiyle... e-posta: sereftan4@yahoo.com Şubat 2014 Doç. Dr. Şeref TAN iv
İÇİNDEKİLER Önsöz... iv Đçindekiler... v EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN YERİ VE ÖNEMİ Ünite 1 (ss.1-39) Öğretimin Planlanması Gerekliliği... 3 Eğitimde Sistem Yaklaşımı... 5 Eğitimde Sistem Yaklaşımına Göre Verimliliği Etkileyen Faktörler... 6 Eğitim Sisteminin Girdi Öğesi... 7 Eğitim Sisteminin Süreç Öğesi...10 Eğitim Sisteminin Çıktı Öğesi...11 Eğitim Sisteminin Değerlendirme Öğesi...12 Eğitim Sisteminde Ölçme ve Değerlendirmenin Đşlevleri...12 Eğitimde Program Geliştirme Sürecinde Ölçme ve Değerlendirmenin Yeri ve Önemi...14 Öğretim Programının Öğeleri...15 Hedef ve Davranışlar...17 Đçeriğin Düzenlenmesi...17 Öğrenme-Öğretme Aktiviteleri...18 Eğitim Durumu...18 Ölçme ve Değerlendirme...20 Program Geliştirme Sürecinde Süreklilik Đlkesi Açısından Ölçme ve Değerlendirmenin Yeri ve Önemi...20 Ölçme Teorisini Bilmenin Önemi...22 Özet...26 Sınıf Đçi Uygulama...27 Ünite Soruları...28 Kpss Soru Örnekleri...29 Kpss Soru Örneklerinin Çözümleri...35 ÖĞRETİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEYLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Ünite 2 (ss. 41-74) Öğretimde Ölçme ve Değerlendirmenin Temelleri...42 Ölçme ve Değerlendirme ile Đlgili Temel Kavramlar...43 Nitelik...43 Nicelik...43 Ölçme Kuralı...43 Ölçme...44 Ölçme Đşleminin Aşamaları...45 Ölçüm...46 v
Ölçüt...46 Değerlendirme...46 Eğitimdeki Ölçmelerde Karşılaşılan Temel Güçlükler...49 Ölçülen Değişkenin Yapısından Kaynaklanan Güçlükler...50 Ölçme Örnekleminden Kaynaklanan Güçlükler...50 Ölçme Türleri...52 Ölçme Sonuçlarının Đfade Edilmesi...53 Ölçmede Birim...53 Ölçmede Sıfır Noktası...55 Ölçmede Ölçekler...56 Özet...61 Ünite Soruları...63 Sınıf Đçi Uygulama...63 KPSS Soru Örnekleri...64 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri...70 TEMEL İSTATİSTİK TEKNİKLERİ Ünite 3 (ss. 75-132) Temel Đstatistiksel Teknikler...76 Merkezi Yığılma Ölçüleri...76 Mod...77 Ortanca...77 Aritmetik Ortalama...78 Yayılma Ölçüleri...79 Ranj...79 Çeyrek Sapma...80 Standart Sapma...81 Normal Dağılım Eğrisi...85 Birim Normal Dağılım...86 Ham Puanların Standart Puanlara Dönüştürülmesi...87 Öğrenci Başarısını Yorumlamada Kullanılan Diğer Dağılımlar...89 Đstatistikle Đlgili Bazı Temel Kavramlar...90 Evren...90 Örneklem...90 Değişken...91 Süreksiz Değişken...91 Sürekli Değişken...91 Yapay Süreksiz Değişken...91 Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Katsayısı...95 Nokta Çift Serili Korelasyon Katsayısı...102 Korelasyon ve Sebep Sonuç Đlişkisi (Causality)...104 Özet...105 Ünite Soruları...107 Sınıf Đçi Uygulama...108 KPSS Soru Örnekleri...118 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri...128 vi
ÖLÇÜMLERİN GÜVENİRLİĞİ VE STANDART HATASI Ünite 4 (ss. 133-184) Ölçümlerin Güvenirliği ve Standart Hatası...134 Ölçümlerin Güvenirliği...134 Ölçmede Hata Türleri...137 Güvenirlik Kestirme Yöntemleri...139 Ölçmenin Standart Hatası...151 Hesaplanması...151 Yorumlanması...152 Gerçek Puan Đçin Güven Aralığının Bulunması...152 Öğrenci Başarısını Değerlendirmede Ölçmenin Standart Hatasının Kullanımı...154 Özet...162 Ünite Soruları...163 Sınıf-Đçi Uygulama...165 KPSS Soru Örnekleri...175 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri...181 ÖLÇÜMLERİN GEÇERLİĞİ Ünite 5 (ss. 185-223) Ölçümlerin Geçerliği...186 Geçerlik Bulma Yöntemleri...188 Kapsam Geçerliği...188 Ölçüt Geçerliği...194 Yapı Geçerliği...196 Görünüş Geçerliği...198 Geçerliği Etkileyen Faktörler...199 Amaca Uygunluk...199 Đstenmedik Değişkenlerin Ölçümlere Karışması ve Test Yanlılığı...200 Normlar...200 Güvenirlik...201 Ölçme Araçlarında Kullanışlık...206 Özet...206 Ünite Soruları...207 Sınıf Đçi Uygulama...208 KPSS Soru Örnekleri...212 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri...219 vii
BAŞARI TESTİ GELİŞTİRME Ünite 6 (ss. 225-271) Başarı Testi Geliştirme...226 Madde Analizi...230 Bazı Madde ve Test Đstatistikleri...235 Klasik Test Teorisinin Sınırlılıkları...251 Özet...252 Ünite Soruları...252 Sınıf Đçi Uygulama...254 KPSS Soru Örnekleri...259 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri...266 SINAV TÜRLERİ VE SORU YAZIMI Ünite 7 (ss. 273-304) Sınav Türleri ve Soru Yazımı...274 Đzleme Testleri...276 Soru Sorma ve Test Hazırlamada Dikkat Edilecek Genel Hususlar...277 Bilişsel Alan...284 Bilişsel Alanla Đlgili Davranışların Sınıflandırılması...284 Farklı Zihinsel Becerilerin Ölçülmesine Soru Yazımı...285 Özet...293 Ünite Soruları...294 Sınıf Đçi Uygulama...294 KPSS Soru Örnekleri...296 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri...302 YAZILI VE SÖZLÜ YOKLAMALAR Ünite 8 (ss.305-331) Yazılı Yoklama...306 Yazılı Yoklamaların Özellikleri...308 Yazılı Yoklamaların Etkin Kullanımı için Öneriler...312 Sözlü Sınavlar...318 Sözlü Sınavların Temel Özellikleri...318 Sözlü Sınavların Etkili Olduğu Durumlar...321 Sözlü Sınavların Uygulamasına Yönelik Bazı Öneriler...321 Özet...322 Ünite Soruları...323 Sınıf Đçi Uygulama...324 KPSS Soru Örnekleri...325 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri...329 viii
KISA CEVAPLI VE DOĞRU YANLIŞ TESTLERİ Ünite 9 (ss.333-351) Kısa Cevaplı Testler...334 Kısa Cevaplı Testlerin Temel Özellikleri...335 Kısa Cevaplı Testlerin Etkin Kullanımı...337 Doğru Yanlış Testleri...340 Doğru-Yanlış Testlerinin Temel Özellikleri...340 Doğru-Yanlış Testlerinin Etkin Kullanımı...341 Özet...348 Ünite Soruları...349 Sınıf Đçi Uygulama...349 KPSS Soru Örnekleri...350 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri...351 ÇOKTAN SEÇMELİ VE EŞLEŞTİRMELİ TESTLER Ünite 10 (ss.353-378) Çoktan Seçmeli Testler...354 Çoktan Seçmeli Testlerle Đlgili Temel Kavramlar...354 Çoktan Seçmeli Testlerin Temel Özellikleri...355 Çoktan Seçmeli Test Maddesi Yazımında Dikkat Edilecek Hususlar...358 Eşleştirmeli Testler...370 Eşleştirmeli Testlerin Etkin Kullanımı...371 Özet...373 Ünite Soruları...373 KPSS Soru Örnekleri...374 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri...377 ÖĞRENCİ BAŞARISINI DEĞERLENDİRME Ünite 11 (379-424) Öğrenci Başarısını Değerlendirme...380 Değerlendirme Çeşitleri...384 Amacına Göre Değerlendirme Türleri...384 Ölçütüne Göre Değerlendirme Türleri...385 Mutlak Değerlendirme...385 Bağıl Değerlendirme...388 Normal Dağılımdan Faydalanarak Not Verme...388 Yüzdelik Sıradan Faydalanarak Not Verme...390 Öğrenci Puanlarının Arzulanan Dağılıma Dönüştürülmesinden Sonra Mutlak veya Bağıl Değerlendirme Yapma...396 Mutlak ve Bağıl Değerlendirmenin Kullanımı...400 Özet...402 Ünite Soruları...402 Sınıf-içi Uygulama...403 KPSS Soru Örnekleri...411 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri...419 ix
ALTERNATİF DEĞERLENDİRME Ünite 12 (425-462) Alternatif Değerlendirme...426 Öğrenci Gelişim Dosyası (Portfolyo Portfolio) Değerlendirmesi...430 Diğer Alternatif Değerlendirme Yöntem ve Teknikleri...432 Öz Değerlendirme...433 Akran Değerlendirme...433 Anket...434 Görüşme...434 Gözlem...434 Özet...435 Ünite Soruları...435 KPSS Soru Örnekleri...436 KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri...444 Ek-1 Ölçme ve Değerlendirme Testi Soru Örnekleri...448 Ek-2 Tablolar...454 Ek-3 Öğretimde Planlanan ve Değerlendirme ile Đlgili Terimler Sözlüğü...457 Kaynakça...459 x
isteklendirme(motivasyon) - Program G Ölçme Teorisini Bilmenin Önemi ÖZET SINIF-
2 m- - - düzeyle n- meti verilecek grubun yeterli olarak i a- Amaç 1: Amaç 2:
3 e- r l- -içi uygulamalar, y- t- r- a- ndirme etkinliklerini gerektirir. ç- r- ir. r- 1 2 3... r- y-
4 oje r- a- k- n- n- a- - ü- kin a- a- onelce planlama yapmak gerekir. Yani i- hem e- r- t- üzenlenmesi gerekmektedir benim- k-
5 r- k- i- s- renc n- s- e- a- a- Fabrikada üretim için gerekli olan hammadde ve mevcut olunan teknoloji i- k- min bir e-. stemi de; girdi, süreç, ve s- a-
6 SÜREÇ ÇIKTI - - - Programlar - Ekonomi -Yönetim - potansiyelin - Motivasyonun - -Yetersiz - (Kontrol) -1 i- bir ürün ve ürünün kalitesinin veya nci iyell i- ir Faktörler etkileyen faktörlerden önemli görü-
7 : o- -motor ola- - (ön-bilgisi, ekono ve psiko- u- - itim sistemimizde beklide en çok ihmal edilen veya önemsenmeyen ama sis- i- e- r- nla - nci le- a- (istisnai durumlar hariç) a- z- l-
8 a- : Ö h- ucunda elde edilecek ürünleri ciddi olarak etkileyen faktörlerden biridir. etmen-, ilk derste düzeyleri de en az ö düzeyleri kadar önemlidir. An-