ULTRASON GÖRÜNTÜLEME Ultrason görüntüleme 50 yıldan uzun zamandır kullanılmaktadır. Tahribastsız, görceli olarak ucuz, mobil ve mükemmel bir çözünürlüğe sahip bir tekniktir. Sadece tıpta değil, tahribatsız test tekniklerinin gerektiği uçak veya köprülerde, deniz altı incelemelerinde ve sismoloji gibi çeşitli alanlarda kullaılmaktadır. Bu teknikte ilerleyen sesüstü dalgalar farklı dokuların arayüzünde kısmen yansır. Bu yansımalar zamanın bir fonksiyonu olarak ölçülürse ve ortamdaki dalganın hızı bilinirse, dokunun konumu hakkında bilgi elde edilir. Ultrasonla görüntüleme sadece anatomik yapıyı ortaya çıkarmaz, aynı zamanda fonksiyonel açıdan da (kan akışı,miyokard hareketliliği) görüntüleme yapar. Temel prensip Doppler etkisine dayanır. Bu yüzden Doppler görüntüleme de denilir.
Ses Dalgalarının Fiziği Ulrasonik dalgalar nedir? Ultrasonik dalgalar boyuna dalgalardır. Yani dalganın titreşim yönü, dalganın ilerleme yönü boyuncadır. Ses dalgaları üçe ayrılır: sesaltı (subsonic), duyulabilr ses (sonic) ve sesüstü (ultrasonic). İnsanların duyabildiği ses frekansaralığı 20 Hz ile 20 khz arasındadır. 20 Hz den daha küçük frekanslı ses dalgalarına sesaltı, 20 khz den daha yüksek ses dalgalarına ise sesüstü dalgalar denir. Tıbbi uygulamalarda kullanılan ses dalgalarının frekansı insanoğlunun duyabildiği en yüksek frekans değerinden 100-1000 defa daha büyüktür.
Sesüstü dalgaların üretilmesi Sesüstü dalgalar genellikle piezoelektrik kristalleri ile üretilir ve tespit edilir. Bu tip kristaller elektrik alan etkisi ile biçim değiştirir, benzer şekilde biçim değiştirmesiyle de kristal üzerinde bir elektrik alan oluşturur. Bir alternatif akım kristal üzerine uygulandığında, aynı frekanslı bir basınç dalgası oluşturur. Bu şekilde enerjiyi başka tür bir enerjiye çeviren aygıtlara transdüser denir. Homojen bir ortam içerisinde dalganın hareketi Homojen bir ortamda dalgaların hareketi ortamın akustik empedansı (Z) ile karekterize edilir. Bu değer esasen akustik basıncın (p) ortam içerisindeki dalganın hızına oranıdır. Düzlem ilerleyen dalgalar için Z = ρc dir. Burada ρ kütle yoğunluğu ve c ortamdaki akustik dalganın hızıdır.
Soğurulma Sesüstü dalgaların ilerlerken akustik enerjilerindeki azalmadır. Dokularda soğurulmanın nedeni akustik enerjinin viskozluk nedeniyle ısıya çevrilmesidir. Böylece ilerleyen dalganın genliğinde üstel bir azalma oluşur. Soğurulma dalga frekansının bir fonksiyonudur. Buyüzden genellikle Biçiminde ifade edilir. Burada f frekans ve z de α soğurma katsayılı bir ortamdaki alınan yoldur. Soğurmakatsayısı cm başına neper (Np) olarak ifade edilir. Neper oranı azalma hızını etmek için kullanılan boyutsuz bir niceliktir. Neper biriminde azalma hızı ln(p z /p 0 ) ile verilir. Burada p z ve p 0 sırasıyla z ve 0 uzaklıklarında dalganın genliğidir. Medical ultrason görüntülemede birçok dokunun soğurmakatsayısının frekans ile doğrusal orantılı olduğu gözlenmiştir. Bu yüzden n=1 dir.
EKİPMAN Ultrason tarayıcılar küçük ve taşınabiliridir. Bu diğer görüntüleme aygıtlarıyla karşılaştırıldığında çok önemli bir avantajdır. Bu aygıtla bir transdüser ile birleştirilmiş görüntüleri geçek zamanlı olarak ekranda gösteren bir sinyal işleme biriminden oluşur.
Farklı amaçlar için kullanılan çok çeşitli transdüser vardır:
KLİNİK KULLANIM Ekografi güvenli, taşınabilir ve nispeten ucuz bir görüntüleme tekniğidir. Ayrıca, görüntüler gerçek zamanlı olarak elde edilir. Bu nedenler ultrason görüntülemenin klinik olarak mümkün olan durumlarda tercih edilmesini sağlar. Bununla birlikte ultrason ile görüntüleme yanlızca, yumuşak dokular, sıvılar ve vucut yüzeyine yakın ve kemikli bölgelerin gizlemediği küçük kemikleşmiş (kireçleşmiş) bölgelerin görüntülenmesinde kullanılabilir. Gri görüntüleme (Siyah beyaz görüntüler) Baş: yeni doğanlar için yapılır. Retina görüntülemesi için de heryaşta uygulanır.
BOYUN: tiroid, tükürük bezleri ve lenf düğümleri gibi yüzeye yakın yumuşak dokular görüntülenebilir. Thorax (Göğüs kafesi içi): Hava (akciğerlerdeki) ve kaburga kemikleri nedeniyle sadece akciğer zarı ve diyafram gibi yumuşak dokular incelenir.
Göğüs:Mamografi ilebirlikte kullanılır. Ürogenital bölge
Karın: Dalak, pankreas, karaciğer.
Fetus, uterus (rahim), plasenta Damar görüntüleme. Daha çok Doppler görüntülemesi yapılır.
Musculoskeletal sistem: Kaslardaki yırtıklar, kireçlenmeler ve ödemleriçin. Kalp: Karıncık, kulakçık, aort, kapakçıklar ve miyokard görüntüleme.
DOPPLER GÖRÜNTÜLEME Statik organların yanında, hareket de görsterilebilir. Akış görüntüleme: kan damarlarındaki vekalpteki akış görüntülenebilir. Gerilme ölçümü: Dokunun zorlanması (bölgesel deformasyonu) ölçülebilir.
Kontrast ekografi Havanın akustik empedanseı dokununkinden oldukça farklı olduğundan, sesüstü dalgaları doku-hava arayüzünde neredeyse tamamen yansıtılır. İçerisine mikroskobik hava kabarcıkları enjekte edilen kan dalgaları önemli miktarda saçrve böylece normalden daha parlak (hatta dokudan bile) gözükür. Mikroskobik hava kabarcıklarının kullanıldığı ultrason görüntülemeye kontrast ekografi denilir.