ROBIN HAHNEL Robin Hahnel, yirmi y l aflk n bir süredir Washington daki Amerikan Üniversitesi nde siyasal iktisat dersleri veriyor. Michael Albert ile birlikte Unorthodox Marxism: An Essay on Capitalism, Socialism and Revolution (1978), Marxism and Socialist Theory (1981), Socialism Today and Tomorrow ((1981), Political Economy of Participatory Economics (1990), Looking Forward (1991) [Gelece e Bakmak 21. Yüzy l çin Kat l mc Ekonomi, çev: Osman Ak nhay, Ayr nt Yay nlar, 1994] isimli çal flmalara imza atan Hahnel in di er kitaplar flunlard r: Quiet Revolution in Welfare Economics (1990), The Political Economy of Participatory Economics (1991), Panic Rules: Everything You Need to Know about the Global Economy (1999).
Ayr nt : 425 nceleme dizisi: 193 Siyasal ktisad n ABC si Modern Bir Yaklafl m Robin Hahnel ngilizceden çeviren Yavuz Alogan Yay ma haz rlayan Ali Osman Alayo lu Kitab n özgün ad The ABCs of Political Economy A Modern Approach Pluto Press/2002 bas m ndan çevrilmifltir. Robin Hahnel 2002 Bu çevirinin Türkçe yay m haklar Ayr nt Yay nlar na aittir. Kapak illüstrasyonu Sevinç Altan Kapak düzeni Arslan Kahraman Düzelti Sait K z l rmak Bask ve cilt Sena Ofset (0 212) 613 38 46 Birinci bas m 2004 Bask adedi 2000 ISBN 975-539-419-3 AYRINTI YAYINLARI Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No: 3 Ca alo lu - stanbul Tel.: (0 212) 512 15 00 Faks: (0 212) 512 15 11 www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr
Robin Hahnel Siyasal ktisad n ABC si Modern Bir Yaklafl m
N C E L E M E D Z S fienl KL TOPLUM/I. Illich Ë YEfi L POL T KA/J. Porritt Ë MARKS, FREUD VE GÜNLÜK HAYATIN ELEfiT R S /B. Brown Ë KA- DINLIK ARZULARI/R. Coward Ë FREUD DAN LACAN A PS KANAL Z/S. M. Tura Ë NASIL SOSYAL ZM? HANG YEfi L? N Ç N T NSELL K?/R. Bahro Ë ANTROPOLOJ K AÇIDAN fi DDET/Der: D. Riches Ë ELEfiT REL A LE KURAMI/M. Poster Ë K B N E DO RU/R. Williams Ë DEMOKRAS ARAYIfiINDA KENT/K. Bumin Ë YARIN/R. Havemann Ë DEVLETE KARfiI TOPLUM/P. Clastres Ë RUSYA DA SOVYETLER (1905-1921)/O. Anweiler Ë BOLfiEV KLER VE fiç DENET M /M. Brinton Ë EDEB YAT KU- RAMI/T. Eagleton Ë K FARKLI S YASET/L. Köker Ë ÖZGÜR E T M/J. Spring Ë EZ LENLER N PEDAGOJ S /P. Freire Ë SA- NAY SONRASI ÜTOPYALAR/B. Frankel Ë fikencey DURDURUN!/T. Akçam Ë ZORUNLU E T ME HAYIR!/C. Baker Ë SES- S Z YI INLARIN GÖLGES NDE YA DA TOPLUMSALIN SONU/J. Baudrillard Ë ÖZGÜR B R TOPLUMDA B L M/P. Feyerabend Ë VAHfi SAVAfiÇININ MUTSUZLU U/P. Clastres Ë CEHENNEME ÖVGÜ/G. Vassaf Ë GÖSTER TOPLUMU VE YORUMLAR/G. Debord Ë A IR ÇEK M/L. Segal Ë C NSEL fi DDET/A. Godenzi Ë ALTERNAT F TEKNOLOJ /D. Dickson Ë ATEfi VE GÜNEfi/I. Murdoch Ë OTOR TE/R. Sennett Ë TOTAL TAR ZM/S. Tormey Ë SLAM IN B L NÇALTINDA KADIN/F. Ayt Sabbah Ë MEDYA VE DEMOKRAS /J. Keane Ë ÇOCUK HAKLARI/Der: B. Franklin Ë ÇÖKÜfiTEN SONRA/Der: R. Blackburn Ë DÜNYANIN BATI- LILAfiMASI/S. Latouche Ë TÜRK YE N N BATILILAfiTIRILMASI/C. Aktar Ë SINIRLARI YIKMAK/M. Mellor Ë KAP TAL ZM, SOS- YAL ZM, EKOLOJ /A. Gorz Ë AVRUPAMERKEZC L K/S. Amin Ë AHLÂK VE MODERNL K/R. Poole Ë GÜNDEL K HAYAT KILA- VUZU/S. Willis Ë S V L TOPLUM VE DEVLET/Der: J. Keane Ë TELEV ZYON: ÖLDÜREN E LENCE/N. Postman Ë MODERNL - N SONUÇLARI/A. Giddens Ë DAHA AZ DEVLET DAHA ÇOK TOPLUM/R. Cantzen Ë GELECE E BAKMAK/M. Albert - R. Hahnel Ë MEDYA, DEVLET VE ULUS/P. Schlesinger Ë MAHREM YET N DÖNÜfiÜMÜ/A. Giddens Ë TAR H VE T N/J. Kovel Ë ÖZ- GÜRLÜ ÜN EKOLOJ S /M. Bookchin Ë DEMOKRAS VE S V L TOPLUM/J. Keane Ë fiu HA N KALPLER M Z/R. Coward Ë AK- LA VEDA/P. Feyerabend Ë BEY N FAL fiebekes /A. Mattelart Ë KT SAD AKLIN ELEfiT R S /A. Gorz Ë MODERNL N SI- KINTILARI/C. Taylor Ë GÜÇLÜ DEMOKRAS /B. Barber Ë ÇEK RGE/B. Suits Ë KÖTÜLÜ ÜN fieffafli I/J. Baudrillard Ë ENTELEKTÜEL/E. Said Ë TUHAF HAVA/A.Ross Ë YEN ZAMANLAR/S. Hall-M. Jacques Ë TAHAKKÜM VE D REN fi SANAT- LARI/J.C. Scott Ë SA LI IN GASPI/I. Illich Ë SEVG N N B LGEL /A. Finkielkraut Ë K ML K VE FARKLILIK/W. Connolly Ë ANT POL T K ÇA DA POL T KA/G. Mulgan Ë YEN B R SOL ÜZER NE TARTIfiMALAR/H. Wainwright Ë DEMOKRAS VE KAP - TAL ZM/S. Bowles-H. Gintis Ë OLUMSALLIK, RON VE DAYANIfiMA/R. Rorty Ë OTOMOB L N EKOLOJ S /P. Freund-G. Martin Ë ÖPÜfiME, GIDIKLANMA VE SIKILMA ÜZER NE/A. Phillips Ë MKÂNSIZIN POL T KASI/J.M. Besnier Ë GENÇLER Ç N HA- YAT B LG S EL K TABI/R. Vaneigem Ë CENNET N D B /G. Vassaf Ë EKOLOJ K B R TOPLUMA DO RU/M. Bookchin Ë DE- OLOJ /T. Eagleton Ë DÜZEN VE KALKINMA KISKACINDA TÜRK YE/A. nsel Ë AMER KA/J. Baudrillard Ë POSTMODERN ZM VE TÜKET M KÜLTÜRÜ/M. Featherstone Ë ERKEK AKIL/G. Lloyd Ë BARBARLIK/M. Henry Ë KAMUSAL NSANIN ÇÖKÜfiÜ/R. Sennett Ë POPÜLER KÜLTÜRLER/D. Rowe Ë BELLE N Y T REN TOPLUM/R.Jacoby Ë GÜLME/H. Bergson Ë ÖLÜME KARfiI HAYAT/N. O. Brown Ë S V L TAATS ZL K/Der.: Y. Coflar Ë AHLÂK ÜZER NE TARTIfiMALAR/J. Nuttall Ë TÜKET M TOP- LUMU/J. Baudrillard Ë EDEB YAT VE KÖTÜLÜK/G. Bataille Ë ÖLÜMCÜL HASTALIK UMUTSUZLUK/S. Kierkegaard Ë ORTAK B R fieyler OLMAYANLARIN ORTAKLI I/A. Lingis Ë VAK T ÖLDÜRMEK/P. Feyerabend Ë VATAN AfiKI/M. Viroli Ë K ML K MEKÂNLARI/D. Morley-K. Robins Ë DOSTLUK ÜZER NE/S. Lynch Ë K fi SEL L fik LER/H. LaFollette Ë KADINLAR NEDEN YAZDIKLARI HER MEKTUBU GÖNDERMEZLER?/D. Leader Ë DOKUNMA/G. Josipovici Ë T RAF ED LEMEYEN CEMAAT/M. Blanchot Ë FLÖRT ÜZER NE/A. Phillips Ë FELSEFEY YAfiAMAK/R. Billington Ë POL T K KAMERA/M. Ryan-D. Kellner Ë CUMHUR YETÇ L K/P. Pettit Ë POSTMODERN TEOR /S. Best-D. Kellner Ë MARKS ZM VE AHLÂK/S. Lukes Ë VAHfiET KAV- RAMAK/J.P. Reemtsma Ë SOSYOLOJ K DÜfiÜNMEK/Z. Bauman Ë POSTMODERN ET K/Z. Bauman Ë TOPLUMSAL C NS - YET VE KT DAR/R.W. Connell Ë ÇOKKÜLTÜRLÜ YURTTAfiLIK/W. Kymlicka Ë KARfiIDEVR M VE SYAN/H. Marcuse Ë KU- SURSUZ C NAYET/J. Baudrillard Ë TOPLUMUN McDONALDLAfiTIRILMASI/G. Ritzer Ë KUSURSUZ N H L ST/K.A. Pearson Ë HOfiGÖRÜ ÜZER NE/M. Walzer Ë 21. YÜZYIL ANARfi ZM /Der.: J. Purkis & J. Bowen Ë MARX IN ÖZGÜRLÜK ET /G. G. Brenkert Ë MEDYA VE GAZETEC L KTE ET K SORUNLAR/Der.: A. Belsey & R. Chadwick Ë HAYATIN DE ER /J. Harris Ë POST- MODERN ZM N YANILSAMALARI/T. Eagleton Ë DÜNYAYI DE fit RMEK ÜZER NE/M. Löwy Ë ÖKÜZÜN A SI/B. Sanders Ë TAHAYYÜL GÜCÜNÜ YEN DEN DÜfiÜNMEK/Der.: G. Robinson & J. Rundell Ë TUTKULU SOSYOLOJ /A. Game & A. Netcalfe Ë EDEPS ZL K, ANARfi VE GERÇEKL K/G. Sartwell Ë KENTS Z KENTLEfiME/M. Bookchin Ë YÖNTEME KARfiI/P. Feyerabend Ë HAK KAT OYUNLARI/J. Forrester Ë TOPLUMLAR NASIL ANIMSAR?/P. Connerton Ë ÖLME HAKKI/S. nceo lu Ë ANARfi Z- M N BUGÜNÜ/Der.: Hans-Jürgen Degen Ë MELANKOL KADINDIR/D. Binkert Ë S YAH AN LAR I-II/J. Baudrillard Ë MODER- N ZM, EVRENSELL K VE B REY/fi. Benhabib Ë KÜLTÜREL EMPERYAL ZM/J. Tomlinson Ë GÖZÜN V CDANI/R. Sennett Ë KÜ- RESELLEfiME/Z. Bauman Ë ET E G R fi/a. Pieper Ë DUYGUÖTES TOPLUM/S. Mestroviç Ë EDEB YAT OLARAK HAYAT/A. Nehamas Ë MAJ/K. Robins Ë MEKÂNLARI TÜKETMEK/J. Urry Ë YAfiAMA SANATI/G. Sartwell Ë ARZU ÇA I/J. Kovel Ë KOLONYAL ZM POSTKOLONYAL ZM/A. Loomba Ë KREfiTEK YABAN /A. Phillips Ë ZAMAN ÜZER NE/N. Elias Ë TAR H N YAPISÖKÜMÜ/A. Munslow Ë FREUD SAVAfiLARI/J. Forrester Ë ÖTEYE ADIM/M. Blanchot Ë POSTYAPISALCI ANARfi ZM N S YASET FELSEFES /T. May Ë ATE ZM/R. Le Poidevin ËAfiK L fik LER /O.F. Kernberg Ë POSTMODERNL K VE HOfiNUT- SUZLUKLARI/Z. Bauman Ë ÖLÜMLÜLÜK, ÖLÜMSÜZLÜK VE D ER HAYAT STRATEJ LER /Z. Bauman Ë TOPLUM VE B L NÇ- DIfiI/K. Leledakis Ë BÜYÜSÜ BOZULMUfi DÜNYAYI BÜYÜLEMEK/G. Ritzer Ë KAHKAHANIN ZAFER /B. Sanders ËEDEB YATIN YARATILIfiI/F. Dupont Ë PARÇALANMIfi HAYAT/Z. Bauman Ë KÜLTÜREL BELLEK/J. Assmann Ë MARKS ZM VE D L FELSEFES /V. N. Voloflinov Ë MARX IN HAYALETLER /J. Derrida Ë ERDEM PEfi NDE/A.MacIntyre Ë DEVLET N YEN DEN ÜRET M /J. Stevens Ë ÇA DAfi SOSYAL B L MLER FELSEFES /B. Fay Ë KARNAVALDAN ROMANA/M. Bakhtin Ë P YASA/J. O Neill Ë ANNE: MELEK M, YOSMA MI?/E.V. Welldon Ë KUTSAL NSAN/G. Amgamben Ë B L NÇALTINDA DEVLET/R. LourauË YAfiADI IMIZ SEFALET/A. Gorz Ë YAfiAMA SANATI FELSEFES /A. Nehamas Ë KORKU KÜLTÜRÜ/F. Furedi Ë E T MDE ET K/F. Haynes Ë DUYGUSAL YAfiANTI/D. Lupton Ë ELEfiT REL TEOR /R. Geuss Ë AKT V ST N EL K TABI/R. Shaw Ë KARAKTER AfiINMASI/R. Sennett Ë MODERNL K VE MÜPHEML K/Z. Bauman Ë NIETZSCHE: B R AHLÂK KARfiITININ ET /P. Berkowitz Ë KÜLTÜR, K ML K VE S YASET/Nafiz Tok Ë AYDINLANMIfi ANARfi /M. Kaufmann Ë MODA VE GÜNDEMLER /D. Crane Ë B L M ET /D. Resnik Ë CEHENNEM N TAR H /A.K. Turner Ë ÖZGÜRLÜKLE KALKINMA/A. Sen Ë KÜRESELLEfiME VE KÜLTÜR/J. Tomlinson Ë S YASAL KT SADIN ABC si/r. Hahnel H A Z I R L A N A N K T A P L A R ADALET TUTKUSU/R.C. Solomon Ë ERKEN ÇÖKEN KARANLIK/K.R. Jamison Ë KORKUNUN GÜÇLER /J. Kristeva Ë FOU- CAULT NUN ÖZGÜRLÜK SERÜVEN /J.W. Bernauer Ë
çindekiler Önsöz.............................................. 13 I. KT SAT VE ÖZGÜRLEfiME TEOR S.................. 18 A. nsanlar ve toplum.................................. 19 B. nsani merkez...................................... 20 C. Kurumsal s n r..................................... 29 D. Tamamlay c bütüncülük............................. 33 II. EKONOM M ZDEN NE TALEP ETMEL Y Z?............ 41 A. ktisadi adalet..................................... 41 B. Verimlilik........................................ 55
C. Özyönetim........................................ 66 D. Dayan flma........................................ 67 E. Çeflitlilik.......................................... 69 F. Çevresel sürdürülebilirlik............................. 70 G. Sonuç............................................ 71 III. BAS T B R TAHIL MODEL........................... 72 A. Basit bir tah l iktisad............................... 73 B. 1. Durum: K t tohumluk tah l n eflitliksiz da t m......... 78 C. 2. Durum: K t tohumluk tah l n eflitlikçi da t m......... 87 D. Basit tah l modelinden ç kan sonuçlar.................. 90 E. Genel sonuçlar..................................... 94 F. Basit tah l modelinde iktisadi adalet.................... 98 IV. P YASALAR GÖRÜNMEZ B R ELLE M, YOKSA AYAKLA MI YÖNET L YOR?................ 104 A. Piyasalar nas l ifller?............................... 105 B. Hay rsever bir görünmez el rüyas.................... 116 C. Hain bir görünmez ayak kâbusu...................... 121 D. Piyasa aram zdaki ba lar zay flat r...................... 139 V. M KRO KT SAT MODELLER....................... 142 A. Kamu mal oyunu................................. 142 B. Güç oyununun bedeli............................... 146 C. Gelir da l m, fiyatlar ve teknik de iflim............... 154 VI. MAKRO KT SAT: BAfi ROLDE TOPLAM TALEP....... 172 A. Makro arz ve talep yasas......................... 173 B. Toplam talep..................................... 177 C. Pasta ilkesi....................................... 182 D. Basit Keynesçi kapal ekonomi makro modeli........... 184 E. Mali politika...................................... 187 F. Say yasas safsatas................................ 188 G. Gelir harcama çarpanlar............................ 191 H. flsizlik ve enflasyonun di er sebepleri................. 195 I. Enflasyonla ilgili mitler............................. 199. Bütçe aç klar ve devlet borcuyla ilgili mitler............ 201
J. Dengeli bütçe hilesi................................ 204 K. Ücret yönelimli büyüme............................ 207 VII. PARA, BANKALAR VE F NANS...................... 211 A. Para: Sorunsal bir kolayl k.......................... 212 B. Bankalar: Uygun bir evlilik de il, iki efllilik............ 214 C. Para politikas : fli becermenin bir baflka yolu........... 221 D. Mali ve reel ekonomiler aras ndaki iliflki............. 225 VIII. ULUSLARARASI KT SAT: KARfiILIKLI FAYDA MI, YOKSA EMPERYAL ZM M?.. 230 A.Ticaret küresel verimlili i neden art rabilir?............. 232 B. Ticaret küresel verimlili i neden azaltabilir?............ 237 C. Ticaret küresel eflitsizli i genellikle neden a rlaflt r r?.... 242 D. Uluslararas yat r m küresel verimlili i neden art rabilir?.. 249 E. Uluslararas yat r m küresel verimlili i neden azaltabilir?.. 251 F. Uluslararas yat r m küresel eflitsizli i genellikle neden fliddetlendirir?....................... 253 G. Ödemeler hesab bilançosu.......................... 259 H. Aç k ekonomi makro iktisad ve IMF nin koflullu anlaflmalar....................... 263 IX. MAKRO KT SAT MODELLER...................... 271 A. Banka iflliyor..................................... 271 B. Uluslararas mali krizler............................ 275 C. Basit bir tah l modelinde uluslararas yat r m............ 277 D. Basit bir tah l modelinde bankalar.................... 281 E. Uluslararas bir tah l modelinde uluslararas finans....... 285 F. Kapal bir makro iktisat modelinde mali ve parasal politika................................. 287 G. Aç k bir makro iktisat modelinde IMF koflullu anlaflmalar. 292 H. Uzun vadeli bir siyasal iktisat makro modelinde ücret yönelimli büyüme............................ 300 X. NE YAPILMAMALI? REKABET VE HIRS KT SADI..... 314 A. Serbest giriflim eflittir iktisadi özgürlük müdür? Hay r de ildir 315 B. Serbest giriflim verimli midir? Hay r de ildir............ 322
C. Serbest giriflim iktisadi ayr mc l azalt r m? Hay r azaltmaz.................................... 326 D. Serbest giriflim adil midir? Hay r de ildir.............. 329 E. Piyasalar eflittir iktisadi özgürlük müdür? Hay r de ildir... 329 F. Piyasalar adil midir? Hay r de ildir.................... 333 G. Piyasalar verimli midir? Hay r de ildir................ 334 H. Yanl fl giden neydi?................................ 338 XI. NE YAPILMALI? AD L fib RL KT SADI........... 343 A. Bütün kapitalizmler eflit yarat lmazlar................. 344 B. Kapitalizmin ötesi................................. 360 C. Sonuç........................................... 375 Dizin.............................................. 377 fiek LLER: 1. nsani merkez ve kurumsal s n r...32 2. Toplumsal hayat n dört alan...35 3. ABD hane halk gelirleri için gini katsay lar, 1947-93...45 4. Verimlilik ölçütü...58 5. Arz ve talep...108 6. Otomobil piyasas nda verimsizlikler...123 7. Güç oyununun bedeli...148 8. Dönüfltürülmüfl güç oyunu bedeli...150
Siyasal iktisad n ABC si
TEfiEKKÜR Washington DC deki Amerikan Üniversitesi ö rencilerine yirmi befl y ldan fazla bir süre siyasal iktisat ö rettim. Y llarca siyasal iktisat derslerime giren, tepkileri ve önerileri büyük ölçüde bu kitab n temelini oluflturan bütün ö rencilere teflekkür etmek isterim. Onlar n az ya da çok içgörülü, önemli, zorlay c ve yararl bulduklar görüfller, bu çal flma üzerinde büyük bir etki yaratm flt r. Amerikan Üniversitesi nde birlikte siyasal iktisat ö retmekten zevk ald m Profesörlere; Robert Blecker, Maria Floro, Mieke Meurs ve John Willoughby ye de teflekkür ederim. Baflka siyasal iktisat profesörleri simge haline gelmifl radikaller olarak hizmet ettikleri iktisat bölümlerinde tecrit ya da ayr mc l n kurbanlar olurlarken ya da bir baflka siyasal iktisat fakültesiyle ders program n n içeri i hakk nda moral bozucu, çekiflmeli a z kavgalar yüzünden ac çekerlerken, ola anüstü uyar c ve mesleki bir grupla birlikte çal flma flans na sahip oldum. Tercih etti im mesle in temelinde yer alan mitlere ve önyarg lara av olmaks z n bütün iktisadi sorunlar kendileri için düflünmelerini sa lamak amac yla insanlar ilerici de erlerle donatacak, ancak daha önceki formel iktisat e itimine pek az yer verecek ya da hiç yer vermeyecek bir kitap yazmam için beni cesaretlendiren, henüz gençlik ça n yaflayan alternatif küreselleflme hareketi içindeki eylemci arkadafllar ma teflekkür ederim. Dürüst, yurttafll k bilincine sahip insanlar, sunmay baflarm fl olsam da olmasam da, böyle bir kitab hak ediyorlar. Baflkalar inanmazken bu tasar ya inanan ve her zaman cesaretlendirici tutumlar yla tasar y de erlendiren Pluto Press çal flanlar na; Robert van Zwanenberg, Robert Webb, Julie Stoll, Ray Addicott, Oliver Howard ve Melanie Patrick e teflekkürler. Son olarak, benimle birlikte araflt rma asistan olarak çal flan ve paha biçilmez somut bir yard m sa layan dört doktora ö rencisine; Assen Assenov, Aaron Pacitti, Arslan Razmi ve Stanislav Vornovitsky ye özel olarak teflekkür ediyorum. Yukar da teflekkür etti im kiflilere ve baflkalar na ne kadar borçlu olsam da, bu kitapta ifade edilen görüfllerin sorumlulu u tamamen bana aittir.
Modern bir yaklafl m
Önsöz Siyasal ktisad n ABC si: Modern Bir Yaklafl m, modern, radikal siyasal iktisada kolayca ulaflmay sa layan bir girifl niteli indedir. Kitap, Karl Marx, Thorstein Veblen, John Maynard Keynes, Michael Kalecki, Piero Sraffa, Joan Robinson ve di er büyük siyasal iktisatç lar n eserlerinden yararlan r, ancak siyasal iktisatla önceden tan - fl k olmay gerektirmez ve günümüzün iktisadi sorunlar n anlamak için en uygun modern kavramlar ve modeller üzerinde yo unlafl r. ABC, rekabet ve h rs iktisad ndan hoflnut olmayan ve geleneksel iktisat teorisine güvenmeyen okurlara, günümüzün belli bafll iktisadi kurumlar na ve siyasetlerine iliflkin elefltirel bir de erlendirme için ihtiyaç duyduklar temel araçlar sa lar. ABC, ayn zamanda, ekonomilerimizi daha demokratik, adil, sürdürülebilir ve verimli k l- 13
mak isteyen okurlara, birbirinden farkl etkin siyasetlerin ve kurumsal reformlar n kendi hedeflerine ulaflmalar n nas l sa layabilece ini de erlendirmek için bilmeleri gereken fleyi ö retir. Baflka deyiflle, Siyasal ktisad n ABC si bugünün ekonomilerinden ve ana ak m niteli indeki teorilerinden hoflnut olmayan insanlara, y k c rekabet ve h rs iktisad ndan adil bir iflbirli i iktisad na nas l geçebilece imizi düflünme yetkisi kazand r r. Okurun hiçbir iktisat arka plan n n olmad varsay lm fl ve her fley sekiz temel bölümde harfi harfine aç klanm flt r. Anahtar niteli- indeki iliflkilerin mant n aç klayan basit teorik modeller metnin geri kalan k sm n izlemeyi gerektirmeyecek flekilde üç bölümle s - n rlanm flt r. Bu üç bölümdeki modeller, aritmetik ve lise düzeyinde cebir bilgisinin ötesinde hiçbir matematiksel beceri gerektirmez. Teknik, asgari bir düzeye indirgenmifl ve atlanabilecek ya da ertelenebilecek bölümlerle s n rl tutulmufltur. Öte yandan modern ekonomilerin önemli yönleri ile III, V ve IX. bölümlerdeki basit siyasal iktisat modellerinden ç kan siyaset tart flmalar hakk nda ö renilecek çok fley vard r. Kendilerini iktisadi düflünürler olarak yetkilendirmek isteyen okurlar, yani siyasal olarak do ru bir sonucu daima baflkalar ndan beklemek yerine, iktisadi sorunlar ve tart flmalar kendileri için çözümleyebilmek isteyen okurlar, bu üç bölümdeki basit modelleri incelemek için zaman ay rmaya davet ediyorum. Bu bölümler modern siyasal iktisat oyununda bir gözlemci den çok bir oyuncu olman z için size yard mc olacakt r. I. bölüm, iktisadi, siyasal, kültürel ve akrabal ktan kaynaklanan etkinlikler ile toplumsal istikrar n ve toplumsal de iflimin ard ndaki güçler aras ndaki iliflkiyi, iktisadi dinamiklerin önemini ve insan eylemlili inin toplumsal güçlere k yasla tafl d önemi, ne abartarak ne de az msayarak anlamak için tasarlanan bir toplumsal teori gelifltiriyor. II. bölüm, iktisadi adalet, iktisadi verimlilik, iktisadi demokrasi ve çevresel sürdürülebilirli in ne anlama geldi ini dikkatle inceliyor. Bunlar iktisadi performans yarg lamak için kullanaca m z ölçüm çubuklar oldu u için hedeflerimiz konusunda aç k olmak büyük önem tafl yor. 14
III. bölümde verimlilik ile eflitsizlik aras ndaki iliflkiyi incelemek için basit bir tah l modeli kullan l yor. Bu tah l modeli, emek ve kredi piyasalar n n verimlili i ve eflitsizli i nas l etkiledi ini görmemizi sa l yor. Ayn zamanda muhafazakâr, liberal ve radikal iktisadi adalet kavramlar n n, eflitsiz sonuçlar n ne zaman adil oldu u ve ne zaman olmad konusunda nas l farkl sonuçlar verdi ini görmek aç s ndan uygun bir ba lam sa l yor. IV. bölüm, okurlara piyasalar n nas l iflledi ini anlamak için gerekli olan arz ve talep yasalar n ö rettikten sonra, piyasalar n cömert bir görünmez elin rehberli indeymifl gibi iflledi ini düflünen ateflli piyasa yanl lar ile piyasalar n ço u kez kötü niyetli bir görünmez aya n rehberli indeymifl gibi ifllemekte oldu unu düflünenler aras ndaki tart flman n ard nda neyin yatt n inceliyor. V. bölüm üç mikro ekonomik model sunuyor. Basit, statik bir kamu mal oyunu içinde baflat bir strateji dengesi anlay fl, bedavac * [free rider] sorununun piyasalar nas l çok az kamusal fayda üretmeye yöneltti ini gösteriyor. Basit ve dinamik bir Güç Oyununun Bedeli kapsam nda yap lan tersine tümevar m, eflitsiz bir güç avantaj n sürdürme mant n n, hem patriyarkal hane halk içinde hem de kapitalist firmalarda bir iktisadi verimlilik kayb na nas l yol açabilece ini gösteriyor. Son olarak, bir girdi-ç kt çerçevesini kullanan Sraffac bir model, ücret oran ile kâr oran aras nda neden negatif bir iliflki oldu unu, göreli mal fiyatlar n n neden kapitalistler ile iflçiler aras ndaki pazarl k gücüne ba ml oldu unu ve kâr azamilefltiren kapitalistlerin genellikle neden toplumsal olarak olumsuz yönde etkili teknolojik seçenekler yaratt n gösteriyor. VI. bölüm, ekonomilerin üretebilecekleri her fleyi baz durumlarda neden üretemediklerini, çevrimsel iflsizlik ve talep çekiflli enflasyonun kökenlerini ve mali siyasetin mant n aç klarken, toplam talebin önemini anlat yor. Bu bölüm, ayn zamanda, ücret yönelimli büyümenin uzun dönemde neden mümkün oldu unu aç kl yor; enflasyon ve ulusal borçla ilgili yayg n mitleri da t yor. * Free rider : Bir kamu mal ya da bir pozitif d flsall k n faydalar n, bu faydalar n üretim maliyetlerinin ödenmesine katk da bulunmaks z n kullanmay tercih eden kifli, bedavac. (ç.n.) 15
VII. bölüm, para ve bankalar n gizemini ayd nlat yor ve para siyasetinin mant n aç kl yor. Bu bölüm, reel ekonomide mali sektörün üretkenli i nas l art rabildi ini aç klaman n yan s ra, mali sektörün reel ekonomide verimlilik kay plar na nas l yol açabilece ini de aç kl yor, ki bu ana ak m niteli indeki finans teorisinin belirtme zahmetine katlanmad bir noktad r. VIII. bölüm, uluslararas ticaret ve yat r m n, ana ak ma göre karfl l kl fayda ya da siyasal iktisada göre emperyalizm olarak betimlenmeyi hak edip etmedi i sorusunu ele al yor. Uluslararas ticaret ve yat r m n küresel verimlili i hem olumlu hem de olumsuz biçimde nas l etkileyebildi ini ve uluslararas ticaret ile yat r m n ülkeler aras ndaki ve bir ülke içindeki eflitsizli i nas l etkiledi ini anlamak, pek ra bet gören küreselleflme tart flmas n anlamak isteyenler için çok önemlidir. Bu arada, ödemeler dengesi hesaplar n n ve basit bir aç k ekonomi makro modelinin, International Monetary Fund un (IMF) [Uluslararas Para Fonu] koflullu programlar n çevreleyen anlaflmazl klar anlamak bak m ndan önemli oldu u gösteriliyor. IX. bölüm, banka iflleyifllerinin ve uluslararas mali krizlerin mant n, hem içsel hem de uluslararas mali ve reel ekonomiler aras ndaki sorunsal iliflkiyi, hem kapal hem de aç k iktisat modellerinde mali ve para siyasetlerinin mant n sergileyen birçok basit makro iktisat modelini içeriyor. Bölüm, Keynes ve Marx n ücret yönelimli büyüme imkân n ortaya koyan içgörülerini içeren uzun dönemli bir siyasal iktisat makro modeliyle sona eriyor. X. bölüm, kapitalizmin temel özelliklerine iliflkin elefltirel bir de erlendirme sa l yor. Serbest giriflim ve piyasalar n, iktisadi ayr mc l azalt rken, iktisadi özgürlü ü, verimlili i ve hakkaniyeti gelifltirdi ini öne süren Milton Friedman n iddialar n n aksine, serbest giriflim ve piyasalar n iktisadi demokrasiyi, verimlili i ve adaleti nas l ve neden engelledi ini keflfediyoruz. Bölüm, XX. yüzy lda, iktisad n yerine rekabet ve h rs geçirme giriflimleri yüzünden neyin aksad na dair k sa bir de erlendirmeyle sona eriyor. XI. bölüm, adil bir iflbirli i iktisad na nas l yönelmek gerekti ine dair bir tart flmayla bafll yor. Özel giriflimin yerine iflçi mülkiye- 16