ÜNÝTE - 1 TARÝH ÝÇÝNDE TÜRK EDEBÝYATI BÖLÜM 1: TARÝH ÝÇÝNDE TÜRK EDEBÝYATI - I...15 A. EDEBÝYAT - TARÝH ÝLÝÞKÝSÝ...15 Edebiyatýn Tarihle Etkileþimi...15 Edebî Eser - Tarih Ýliþkisi...15 Edebî Metin - Tarihî Metin Farký...16 Edebiyat ve Uygarlýk Tarihi...16 Ölçme ve Deðerlendirme...17 Kazaným Deðerlendirme Testi...18 BÖLÜM 2: TARÝH ÝÇÝNDE TÜRK EDEBÝYATI - II...21 B. TÜRK EDEBÝYATININ DÖNEMLERE AYRILMASINDAKÝ ÖLÇÜTLER...21 Türk Edebiyatýnýn Dönemleri...22 Edebî Dönemlerin Zihniyetle Ýliþkisi...22 Ölçme ve Deðerlendirme...23 Kazaným Deðerlendirme Testi...24 ÜNÝTE - 2 DESTAN DÖNEMÝ TÜRK EDEBÝYATI BÖLÜM 3: SÖZLÜ EDEBÝYAT (Coþku ve Heyecaný Dile Getiren Metinler - Þiir)...29 ÝSLAMÝYET TEN ÖNCEKÝ TÜRK EDEBÝYATI...29 DESTAN DÖNEMÝ...29 Destan Döneminin Önemi...29 Farklý Uygarlýklarda ve Kavimlerde Destan Dönemi...29 SÖZLÜ EDEBÝYAT...29 Sözlü Edebiyatýn Özellikleri...29 Mitolojik Ögelerin Oluþma Nedeni, Sözlü Edebiyatla Mitoloji Arasýndaki Ýliþki...30 Mitolojik Ögelerin Dönemin Zihniyetiyle Ýliþkisi...30 Sözlü Edebiyatta Coþku ve Heyecaný Dile Getiren Metinler (Þiir)...30 Destan Döneminde Sürdürülen Hayatla Þiir Arasýnda Ýliþki...30 Eski Türklerde Þairlerin Görev ve Ýþlevi...30 Ölçme ve Deðerlendirme...31 Kazaným Deðerlendirme Testi...32 BÖLÜM 4: OLAY ÇEVRESÝNDE OLUÞAN METÝNLER (DESTAN)...35 Destanýn Oluþumu...35 Doðal Destanlarýn Genel Özellikleri...35 Destanla Roman ve Hikâyeyi Karþýlaþtýrma...35 Türk Destanlarýný Gruplandýrma...35 ÝSLAM ÖNCESÝ TÜRK DESTANLARI...35 Altay - Yakut Türklerinin Destanlarý...35 Saka Türklerinin Destanlarý...36 Hun Türklerinin Destanlarý...36 Köktürklerin Destanlarý...36 Uygur Türklerinin Destanlarý...36 ÝSLAM SONRASI TÜRK DESTANLARI...36 DESTAN TÜRLERÝ...36 Destan Dilinin Oluþumu...36 Ölçme ve Deðerlendirme...37 Kazaným Deðerlendirme Testi...38 6
Ýçindekiler BÖLÜM 5: YAZILI EDEBÝYATI (KÖKTÜRK YAZITLARI, UYGUR METÝNLERÝ)...41 YAZILI EDEBÝYAT...41 YAZILI DÖNEMÝN ESERLERÝ...41 1. Köktürk Yazýtlarý...41 2. Uygurlar Dönemine Ait Metinler...41 Yazýlý Edebiyatýn Özellikleri...42 Yazýlý Belgelerin Bulunduklarý Yerler ve Yazýlarýn Özellikleri...42 Köktürk Yazýtlarý nýn Yazýldýðý Dönemle Ýliþkisi...42 Köktürk Yazýtlarý nýn Yazýlý Türk Edebiyatýndaki Önemi...42 Köktürk Yazýtlarý nýn Temel Düþüncesi...42 Köktürk Yazýtlarý nýn Dil ve Anlatým Özellikleri...42 Ölçme ve Deðerlendirme...43 Kazaným Deðerlendirme Testi...44 ÜNÝTE - 3 ÝSLAM UYGARLIÐI ÇEVRESÝNDE GELÝÞEN TÜRK EDEBÝYATI BÖLÜM 6: XI. - XII. YÜZYILLARDA ÝSLAMÝYET VE TÜRK KÜLTÜRÜ ÝSLAMÝ DÖNEMDE ÝLK DÝL VE EDEBÝYATI ÜRÜNLERÝ - I...49 XI. - XII. YÜZYILLARDA ÝSLAMÝYET VE TÜRK KÜLTÜRÜ...49 Ýslâmiyet Öncesi Türk Kültürü Ýle Ýslâm Medeniyeti Arasýndaki Etkileþim...49 Ýslâmiyet in Türk Kültürü ve Yaþayýþýna Etkisi...49 ÝSLAMÝ DÖNEMÝN ÝLK ÜRÜNLERÝ...49 1. Kutadgu Bilig...50 2. Divan-ý Lügati t-türk...50 Ölçme ve Deðerlendirme...51 Kazaným Deðerlendirme Testi...52 BÖLÜM 7: ÝSLAMÝ DÖNEMDE ÝLK DÝL VE EDEBÝYAT ÜRÜNLERÝ - II...55 3. Atabetü l-hakayýk...55 4. Divan-ý Hikmet...55 Ölçme ve Deðerlendirme...57 Kazaným Deðerlendirme Testi...58 BÖLÜM 8: BÖLÜM 9: OÐUZ TÜRKÇESÝNÝN ANADOLU DAKÝ ÝLK ÜRÜNLERÝ - I (ÞÝÝR) - I...61 OÐUZ TÜRKÇESÝNÝN ANADOLU DAKÝ ÝLK ÜRÜNLERÝ - I...61 Mevlana (1207-1273)...61 Yunus Emre...62 Hacý Bektaþ Veli...62 Hacý Bayram Veli...62 Hoca Dehhani...62 Âþýk Paþa...62 Ahmedî...62 Kadý Burhaneddin...62 Gülþehrî...62 Ölçme ve Deðerlendirme...63 Kazaným Deðerlendirme Testi...64 OÐUZ TÜRKÇESÝNÝN ANADOLU DAKÝ ÝLK ÜRÜNLERÝ - II (ÞÝÝR) - II...67 OÐUZ TÜRKÇESÝNÝN ANADOLU DAKÝ ÝLK ÜRÜNLERÝ - II...67 1. Coþku ve Heyecaný Dile Getiren Metinler (Þiir)...67 Ölçme ve Deðerlendirme...69 Kazaným Deðerlendirme Testi...70 7
Ýçindekiler BÖLÜM 10: OÐUZ TÜRKÇESÝNÝN ANADOLU DAKÝ ÝLK ÜRÜNLERÝ - III (OLAY KAYNAKLI METÝNLER) - I...73 OLAY ÇEVRESÝNDE OLUÞAN METÝNLER - I...73 1. Battalname...73 2. Daniþmendname...73 3. Saltukname...73 4. Gazavetname...73 5. Menakýbname...74 6. Dede Korkut Hikâyeleri...74 Ölçme ve Deðerlendirme...75 Kazaným Deðerlendirme Testi...76 BÖLÜM 11: OÐUZ TÜRKÇESÝNÝN ANADOLU DAKÝ ÝLK ÜRÜNLERÝ - IV (OLAY KAYNAKLI METÝNLER) - II...79 7. Mesneviler...79 Ölçme ve Deðerlendirme...81 Kazaným Deðerlendirme Testi...82 BÖLÜM 12: OÐUZ TÜRKÇESÝNÝN ANADOLU DAKÝ ÝLK ÜRÜNLERÝ - V (ÖÐRETÝCÝ METÝNLER)...85 ÖÐRETÝCÝ METÝNLER...85 Ölçme ve Deðerlendirme...87 Kazaným Deðerlendirme Testi...88 BÖLÜM 13: XV. YÜZYILDAN XIX. YÜZYIL ORTALARINA KADAR OSMANLI EDEBÝYATI - I DÝVAN ÞÝÝRÝ - I...91 DÝVAN ÞÝÝRÝNÝN GENEL ÖZELLÝKLERÝ - I...91 Divan Þiirinin Tarihî Geliþimi...91 Ölçme ve Deðerlendirme...93 Kazaným Deðerlendirme Testi...94 BÖLÜM 14: XV. YÜZYILDAN XIX. YÜZYIL ORTALARINA KADAR OSMANLI EDEBÝYATI - II DÝVAN ÞÝÝRÝ - II...97 DÝVAN ÞÝÝRÝNÝN GENEL ÖZELLÝKLERÝ - II...97 Divan Þiirinde Dil ve Üslup...97 Divan Þiirinde Söz Sanatlarý...97 Divan Þiirinin Konu ve Temalarý...97 Divan Þiirinin Kaynaðý...98 Divan Þiirinde Mazmun...98 Divan Þiirinde Yapý ve Ahenk Unsurlarý...98 Ölçme ve Deðerlendirme...99 Kazaným Deðerlendirme Testi...100 BÖLÜM 15: XV. YÜZYILDAN XIX. YÜZYIL ORTALARINA KADAR OSMANLI EDEBÝYATI - III DÝVAN ÞÝÝRÝ - III...103 DÝVAN ÞÝÝRÝ NAZIM BÝÇÝMLERÝ - I...103 A. NAZIM BÝRÝMÝ BEYÝT OLANLAR...103 1. Gazel...103 2. Kaside...104 3. Kýt a...104 4. Müstezat...104 5. Mesnevi...104 Ölçme ve Deðerlendirme...105 Kazaným Deðerlendirme Testi...106 8
Ýçindekiler BÖLÜM 16: XV. YÜZYILDAN XIX. YÜZYIL ORTALARINA KADAR OSMANLI EDEBÝYATI - IV DÝVAN ÞÝÝRÝ - IV...109 DÝVAN ÞÝÝRÝ NAZIM BÝÇÝMLERÝ - II...109 B. NAZIM BÝRÝMÝ DÖRTLÜK OLANLAR...109 1. Þarký...109 2. Rübai...110 3. Tuyuð...110 4. Murabba...110 Ölçme ve Deðerlendirme...111 Kazaným Deðerlendirme Testi...112 BÖLÜM 17: XV. YÜZYILDAN XIX. YÜZYIL ORTALARINA KADAR OSMANLI EDEBÝYATI - V DÝVAN ÞÝÝRÝ - V...115 DÝVAN ÞÝÝRÝ NAZIM BÝÇÝMLERÝ - III...115 C. NAZIM BÝRÝMÝ BENT OLANLAR...115 1. Terkib-i Bent...115 2. Terci-i Bent...116 3. Müseddes...116 4. Muhammes...116 5. Taþtir...116 Ölçme ve Deðerlendirme...117 Kazaným Deðerlendirme Testi...118 BÖLÜM 18: XV. YÜZYILDAN XIX. YÜZYIL ORTALARINA KADAR OSMANLI EDEBÝYATI - VI HALK ÞÝÝRÝ - I...121 HALK ÞÝÝRÝ...121 I. ANONÝM HALK ÞÝÝRÝ...121 Mani...121 Türkü...121 Aðýt...122 Ninni...122 Ölçme ve Deðerlendirme...123 Kazaným Deðerlendirme Testi...124 BÖLÜM 19: XV. YÜZYILDAN XIX. YÜZYIL ORTALARINA KADAR OSMANLI EDEBÝYATI - VII HALK ÞÝÝRÝ - II...127 II. ÂÞIK TARZI HALK ÞÝÝRÝ...127 ÂÞIK TARZI HALK ÞÝÝRÝ NAZIM ÞEKÝLLERÝ...127 Koþma...127 Koçaklama...128 Güzelleme...128 Taþlama...128 Aðýt...128 Semai...128 Varsaðý...128 Destan...128 Ölçme ve Deðerlendirme...129 Kazaným Deðerlendirme Testi...130 BÖLÜM 20: XV. YÜZYILDAN XIX. YÜZYIL ORTALARINA KADAR OSMANLI EDEBÝYATI - VIII ÂÞIK TARZI HALK ÞÝÝRÝ TEMSÝLCÝLERÝ - I...133 ÂÞIK ÞÝÝRÝ TEMSÝLCÝLERÝ - I...133 Köroðlu...133 Kayýkçý Kul Mustafa...133 Kâtibi...133 Âþýk Ömer...133 9
Ýçindekiler Karacaoðlan...134 Levni...134 Gevheri...134 Erciþli Emrah...134 Dertli...134 Ölçme ve Deðerlendirme...135 Kazaným Deðerlendirme Testi...136 BÖLÜM 21: XV. YÜZYILDAN XIX. YÜZYIL ORTALARINA KADAR OSMANLI EDEBÝYATI - IX ÂÞIK TARZI HALK ÞÝÝRÝ TEMSÝLCÝLERÝ - II...139 ÂÞIK ÞÝÝRÝ TEMSÝLCÝLERÝ - II...139 Bayburtlu Zihni...139 Dadaloðlu...139 Erzurumlu Emrah...139 Everekli Seyrani...140 Âþýk Veysel...140 Kaðýzmanlý Hýfzi...140 Bayburtlu Celali...140 Ölçme ve Deðerlendirme...141 Kazaným Deðerlendirme Testi...142 BÖLÜM 22: XV. YÜZYILDAN XIX. YÜZYIL ORTALARINA KADAR OSMANLI EDEBÝYATI - X DÝNÎ - TASAVVUFÝ HALK ÞÝÝRÝ - I...145 III. DÝNÎ - TASAVVUFÝ HALK ÞÝÝRÝ...145 DÝNÎ - TASAVVUFÝ HALK ÞÝÝRÝ NAZIM ÞEKÝLLERÝ...145 1. Ýlahi...145 2. Nefes...146 3. Þathiye...146 4. Devriye...146 5. Nutuk...146 Ölçme ve Deðerlendirme...147 Kazaným Deðerlendirme Testi...148 BÖLÜM 23: XV. YÜZYILDAN XIX. YÜZYIL ORTALARINA KADAR OSMANLI EDEBÝYATI - XI DÝNÎ - TASAVVUFÝ HALK ÞÝÝRÝ - II...151 DÝNÎ - TASAVVUFÝ ÞÝÝR TEMSÝLCÝLERÝ - I...151 Kaygusuz Abdal...151 Seyyit Nesimi...151 Nacý Bayram Veli...152 Eþrefoðlu Rumi...152 Ölçme ve Deðerlendirme...153 Kazaným Deðerlendirme Testi...154 BÖLÜM 24: XV. YÜZYILDAN XIX. YÜZYIL ORTALARINA KADAR OSMANLI EDEBÝYATI - XII DÝNÎ - TASAVVUFÝ HALK ÞÝÝRÝ - III...157 DÝNÎ - TASAVVUFÝ ÞÝÝR TEMSÝLCÝLERÝ - II...157 Süleyman Çelebi (1351? - 1422)...157 Pir Sultan Abdal...157 Aziz Mahmut Hüdayi...158 Niyazi Mýsrî...158 Erzurumlu Ýbrahim Hakký...158 Ölçme ve Deðerlendirme...159 Kazaným Deðerlendirme Testi...160 10
Ýçindekiler BÖLÜM 25: XV. YÜZYILDAN XIX. YÜZYIL ORTALARINA KADAR OSMANLI EDEBÝYATI - XIII OLAY ÇEVRESÝNDE OLUÞAN EDEBÎ METÝNLER - I...163 A. ANLATMAYA BAÐLI EDEBÎ METÝNLER...163 Halk Hikâyesi...163 Masal...164 Mesnevi...164 Ölçme ve Deðerlendirme...165 Kazaným Deðerlendirme Testi...166 BÖLÜM 26: XV. YÜZYILDAN XIX. YÜZYIL ORTALARINA KADAR OSMANLI EDEBÝYATI - XIV OLAY ÇEVRESÝNDE OLUÞAN EDEBÎ METÝNLER - II...169 B. GÖSTERMEYE BAÐLI EDEBÎ METÝNLER...169 Karagöz...169 Meddahlýk...170 Orta Oyunu...170 Köy Seyirlik Oyunu...170 Ölçme ve Deðerlendirme...171 Kazaným Deðerlendirme Testi...172 BÖLÜM 27: XV. YÜZYILDAN XIX. YÜZYIL ORTALARINA KADAR OSMANLI EDEBÝYATI - XV ÖÐRETÝCÝ METÝNLER - I...175 ÖÐRETÝCÝ METÝNLER - I...175 NESÝR TÜRLERÝ...175 Tezkire...175 Tarih...176 Ölçme ve Deðerlendirme...177 Kazaným Deðerlendirme Testi...178 BÖLÜM 28: XV. YÜZYILDAN XIX. YÜZYIL ORTALARINA KADAR OSMANLI EDEBÝYATI - XVI ÖÐRETÝCÝ METÝNLER - II...181 ÖÐRETÝCÝ METÝNLER - II...181 Seyahatname (Gezi Yazýsý)...181 Babür Þah...181 Evliya Çelebi...182 Piri Reis...182 Seydi Ali Reis...182 Yirmisekiz Çelebi Mehmet...182 Ölçme ve Deðerlendirme...183 Kazaným Deðerlendirme Testi...184 BÖLÜM 29: XV. YÜZYILDAN XIX. YÜZYIL ORTALARINA KADAR OSMANLI EDEBÝYATI - XVII ÖÐRETÝCÝ METÝNLER - III...187 ÖÐRETÝCÝ METÝNLER - III...187 Mektup...187 ÝLMÎ ESERLER...188 DÝNÎ ESERLER...188 Sinan Paþa...188 Mercimek Ahmet...188 Katip Çelebi...188 Ölçme ve Deðerlendirme...189 Kazaným Deðerlendirme Testi...190 CEVAP ANAHTARI...197 11
BÖLÜM 1 TARÝH ÝÇÝNDE TÜRK EDEBÝYATI - I Kazaným Bu bölümü bitirdiðimde; Edebiyat tarihinin uygarlýk tarihi içindeki yerini, Edebî dönemlerin, eserlerin ve sanatçýlarýn tarih içindeki yeri ve deðerini, Edebiyat tarihinin hangi konularý incelediðini, Edebî eserlerde yapý ve temalarýn tarih içinde geliþtiðini, Edebî eserlerin yazýldýklarý dönemi yansýtan tarihî belge olduklarýný öðreneceðim. A. EDEBÝYAT - TARÝH ÝLÝÞKÝSÝ Edebiyat ile tarih arasýnda sýký bir iliþki vardýr. Þimdi, bu iliþkiyi anlamamýza yardýmcý olacak bazý kavramlarý açýklayalým. Edebiyat: Duygu, düþünce ve hayalleri dil aracýlýðýyla güzel, etkili ve belli bir biçim çerçevesinde anlatan sanat dalýdýr. Edebî eser (metin): Duygu, düþünce ve hayallerin insanda estetik zevk uyaracak þekilde sözle veya yazýyla etkili olarak anlatýlmasý sonucu ortaya çýkan metne denir. Tarih: Toplumlarý etkileyen hareketlerden doðan, olaylarý zaman ve yer göstererek anlatan, bu olaylar arasýndaki iliþkileri inceleyen bilim dalýdýr. Edebiyat tarihi: Edebî eserleri ve bu eserleri ortaya koyan sanatçýlarý, dönemleri ile birlikte inceleyen bilim dalýdýr. Kültür: Bir milletin, tarih boyunca elde etmiþ olduðu maddi ve manevi deðerlerin tümüne denir. Medeniyet: Belirli bir insan topluluðunun belirli bir coðrafyada ve belirli bir zaman içinde ortaya koyduðu deðerler bütünüdür. Uygarlýk: Binlerce yýl devam eden geliþmeler sonunda ortaya çýkan ve tüm insanlýðýn eseri olan evrensel birikimlerdir. Bazen uygarlýk ve medeniyet kavramlarý ayný anlamda da kullanýlabilmektedir. Edebiyatýn Tarihle Etkileþimi Tarih, bir toplumun bütün yönlerini (sosyal, ekonomi, siyaset, kültür, medeniyet) inceler. Bunlarýn zaman içindeki yerini belirler. Coþku Yayýnlarý Tarihte yaþanan olaylar edebiyat ürünlerine bir þekilde yansýr. Bu bakýmdan edebiyat eserleri, tarihçilerin araþtýrmalarýna yardýmcý olacak ipuçlarý içerir. Tarih boyunca pek çok sanatçý çok sayýda edebî eser ortaya koymuþtur. Bunlarýn zaman içinde izlenebilmesi için bilimsel yöntemler gereklidir. Bu noktada geçmiþe yönelik araþtýrma yöntemlerine sahip olan tarih bilimi edebiyata yardýmcý olur. Hangi yazarýn hangi dönemde yaþadýðý, hangi eserleri ortaya koyduðu, hangi edebiyat grubu içinde yer alýp almadýðý kesin ve doðru olarak tarih biliminin yöntemleriyle öðrenilir. Ýlk Çað M.Ö. 3500 M.S. 375 Yazýnýn icadý TARÝHÎ DEVÝRLER Orta Çað 375-1453 Kavimler Göçü Tarih, bir milletin hafýzasýdýr. Tarihini bilmeyen bir millet, kimliðini de bilemez. Bir milletin tarihinin iyi bilinebilmesi için o milletin edebî eserlerinin de incelenmesi gerekir. Çünkü edebî eserler, milletin yaþamýna tutulan bir aynadýr. Bu aynaya bakýlarak milletin geçmiþte neler düþündüðü, neler hissettiði, nasýl bir yaþam sürdüðü öðrenilebilir. Ayrýca, edebî eserleri ve edebî hareketleri bütüncül bir yaklaþýmla inceleyebilmek için de tarih biliminin yöntemlerinden yararlanýlýr. Herhangi bir çaðda yazýlmýþ bir edebî eseri inceleyebilmek için o çaðdaki tarihî olaylarý bilmek gerekir. Edebî Eser - Tarih Ýliþkisi Yeni Çað 1453-1789 Ýstanbul un Fethi Yakýn Çað 1789 -... Fransýz Ýhtilali Sanatçý, yaþadýðý çevreye ve olaylara eserlerinde yer verir. Yaþananlar, edebî eserlerde az veya çok yansýtýlýyorsa, yaþananlarý zaman sýrasýna koyan tarih bilimi için edebî eserler belge niteliðindedir. Edebî metinde sosyal ve siyasi çevre üzerinde durulur. Her türlü insan iliþkisinden söz edilir. Edebî metinler ve edebiyatla ilgili konulardaki deðiþmenin ortaya konmasý da gerekir. Bu yüzden edebiyatta tarihin metotlarýndan yararlanýlýr. Edebiyat tarihi; eser, sanatçý ve edebî her türlü olaya tarihe özgü bakýþ açýsýyla yaklaþýr. Ünite 1 : Tarih Ýçinde Türk Edebiyatý 15
Edebî Metin - Tarihî Metin Farký Edebî metinler gerçek bir olaya dayansa da temelde kurmacadýr. Ancak ortaya konduðu dönemin duyuþ, düþünüþ ve algýlayýþ biçimini yansýtýr. Yararlý olmayý deðil, estetik bir zevk vermeyi amaçlar. Mesnevi: Türk edebiyatýna Ýslamiyet ten sonra girmiþtir. Müslümanlýðý kabul eden Türkler, bu inancý daha önce benimseyen Arap ve Fars (Ýran) edebiyatýndan da etkilenmiþtir. Bunun sonucunda Türk edebiyatýnda bu türde eserler verilmiþtir. Edebî metinlerde dil þiirsel iþlevde kullanýlýr. Sanatlý ve güçlü bir söyleyiþ hâkimdir. Bu metinler çok anlamlýlýða açýktýr. Okuru etkilemeyi amaçlar. Bunu, yaratýcýlýktan ve hayal gücünden yararlanarak yapar. Tarihî metinler gerçeklere dayanýr. Tarihçinin elde ettiði belgeler ýþýðýnda kaleme alýnýr. Öðreticilik ve yararlýlýk amacý vardýr. Olaylar yaþandýktan sonra nesnel bir bakýþ açýsýyla yazýlýr. Bu metinlerde bireysel ve toplumsal yaratýcýlýk aranmaz. Tarihî olay, gerçeklere uygun olarak bütün yönleriyle deðerlendirilir ve anlatýlýr. Amaç bilgi vermek olduðu için bu metinlerde dilin göndergesel iþlevi kullanýlýr. Edebiyat tarihinin görevlerinden biri de edebî türlerin geliþimini incelemektir. Her edebî metin, belirli bir gelenek ýþýðýnda oluþur. Bütün edebî eserlerin hazýrlýk dönemleri vardýr. Bunlarýn incelenip anlam kazanmasýnda tarih önemli bir rol oynar. Sonuçta edebî metinler sanatýn, tarihî metinler ise bilimin ilkeleriyle ortaya konur. Coþku Yayýnlarý Roman: Türk edebiyatýna Tanzimat Dönemi nde girmiþtir. Mesneviler ve halk hikâyeleri bu türün hazýrlayýcýsý olmuþtur. Bu türün olgunlaþmasý Servet-i Fünun döneminde gerçekleþmiþtir. Destan, Ýslamiyet öncesinde; mesnevi, 11. yüzyýlda; halk hikâyesi, 15. yüzyýlda; roman ise 19. yüzyýlda ortaya çýkmýþtýr. Edebiyat ve Uygarlýk Tarihi Kültür alanlarýyla ilgili farklý çalýþma, kavram ve nesnelerin tarihi vardýr: Askerlik tarihi, sanat tarihi, felsefe tarihi gibi. Bunlarýn bütünü, uygarlýk tarihini oluþturur. Bir dönemdeki sosyal, siyasi, idari, adli, askerî, dinî güçlerin, sivil toplum örgütlerinin, ticari hayatýn, eðitim etkinliklerinin birlikte oluþturduðu ortam ve bunlarýn hiçbirine indirgenemeyen duygu, anlayýþ ve zevk bütünü zihniyet i oluþturur. Bu zihniyet de edebî esere yansýr. Bu bakýmdan uygarlýk tarihi, en iyi þekilde, edebî eserlerden izlenebilir. Türk edebiyat tarihi, kapsamý çok geniþ olduðu için uygarlýk tarihinin pek çok unsurunu bünyesinde barýndýrýr. Bu bakýmdan uygarlýk tarihini oluþturan diðer kültür tarihlerinden ayrýcalýklý bir yere sahiptir. Çünkü Türk edebiyat tarihinin temelini oluþturan eserlerde siyasi, askerî, ekonomik, mimari gibi pek çok kültür tarihinden haberdar olmak mümkündür. Edebî eserlerde (metinlerde) yazý ve temalar tarih içinde geliþir. Bu gerçekten hareketle kimi türlerin Türk edebiyatýnda kullanýlmaya baþlandýðý dönemler üzerinde duralým þimdi de. Destan: Türk edebiyatýnda, Ýslam öncesi Sözlü Edebiyat döneminde ortaya çýkmýþtýr. Türkler, Ýslamiyet ten önce, göçebe bir hayat sürmekteydi. Bu yaþam tarzý destan türünü ortaya çýkarmýþtýr. Halk hikâyeleri: Destan döneminin sonunda ortaya çýkmýþ eserlerdir. Halk hikâyeleri, destanla roman arasýndaki geçiþ döneminde ortaya çýkan destan-roman arasý ürünlerdir. Bu ürünler konu ve biçim bakýmýndan hem epik eserlerin özelliklerini taþýr hem de modern romandaki tip ve olaylarý içerir. 16 Ünite 1 : Tarih Ýçinde Türk Edebiyatý
Kazaným Pekiþtirme - 1 Verilen cümlelerin karþýsýna yargýlar doðru ise (D), yanlýþ ise (Y) yazýnýz. Kazaným Pekiþtirme - 2 Aþaðýdaki kavramlarla açýklamalarý bire bir eþleyiniz. Kazaným Pekiþtirme - 3 Tarihten, sanatýn, uygarlýk tarihi kavramlarýný aþaðýda boþ býrakýlan yerlere uygun þekilde getiriniz. Ünite 1 : Tarih Ýçinde Türk Edebiyatý 17
Kazaným Deðerlendirme Testi 1. Aþaðýdakilerden hangisi edebiyat tarihçisinin görevlerinden biri deðildir? EEE A) Edebî türlerin geliþimini incelemek B) Sanatçýlarýn hayatýný incelemek C) Sanatçýlarýn eserlerini incelemek D) Edebî dönemlerin özelliklerini belirlemek E) Tarihî olaylarý kronolojik sýraya koymak 4. Edebî metinler ile ilgili þaðýdaki yargýlardan hangisi doðru deðildir? BBB A) Edebî metinler, yazýldýðý dönemin zihniyetini yansýtýr. B) Edebî metinlerde anlatýlan olaylar tarihî olaylarla ayný gerçekliktedir. C) Edebî eserler, tarih için de önemli kaynak durumundadýr. D) Edebî metinler, yaratýcýsýndan izler taþýr. E) Edebî metinler, toplumsal yaþama ayna tutar. 2. Edebî metinler, toplumsal yaþamdan doðar. Toplumsal olaylardan etkilenir. Edebî metinlerde toplumlarý etkileyen doðal, ekonomik, siyasi, askerî, kültürel olaylara yer verilir. Bu bakýmdan, edebî metinler yazýldýklarý dönemle ilgili önemli bilgiler içeren tarihî kaynaklardýr. Örneðin Orhun Yazýtlarý ve Dede Korkut Hikâyeleri edebî nitelik taþýmalarýnýn yanýnda hem tarih hem de edebiyat tarihi için önemli kaynaklardýr. Bu parçadan çýkarýlabilecek en kapsamlý yargý aþaðýdakilerden hangisidir? AAA A) Edebî metinler tarih ve edebiyat tarihi için kaynaktýr. B) Edebî eserler, toplumsal sorunlarý anlatýr. C) Orhun Yazýtlarý edebî metin sayýlýr. D) Dede Korkut Hikâyeleri, tarihî belge niteliði taþýr. E) Edebî eserlerin sanat gücü yüksektir. Coþku Yayýnlarý 5. Edebiyat ile tarih arasýndaki iliþkiyle ilgili olarak aþaðýdaki yargýlardan hangisi yanlýþtýr? DDD A) Edebî metinler, yazýldýðý dönemin koþullarý dikkate alýnarak incelenir. B) Edebî eserler, tarihî olaylardan, konu olarak yararlanabilir. C) Edebî dönemlerin oluþmasýnda tarihî olaylarýn etkisi vardýr. D) Edebî eserlerin temel amacý, tarihî olaylarýn perde arkasýný aydýnlatmaktýr. E) Edebî metinler, tarih ve edebiyat tarihi için önemli kaynaklardýr. 3. Edebiyat tarihi ile ilgili kitaplarda aþaðýdakilerin hangisi hakkýnda bilgi yoktur? CCC A) Sanatçýlarýn edebî kiþilikleri hakkýnda bilgiler B) Edebî akýmlarý doðuran koþullar C) Edebî eserlerin tam metni D) Ayný dönemde verilen edebî eserlerin karþýlaþtýrýlmasý E) Edebî eserlere konu olan olaylar 6. Kapsayýcýlýk özelliklerine göre aþaðýdaki sýralamalardan hangisi doðrudur? DDD A) Kültür tarihi > Uygarlýk tarihi > Edebiyat tarihi B) Uygarlýk tarihi > Edebiyat tarihi > Kültür tarihi C) Edebiyat tarihi > Kültür tarihi > Uygarlýk tarihi D) Uygarlýk tarihi > Kültür tarihi > Edebiyat tarihi E) Edebiyat tarihi > Uygarlýk tarihi > Kültür tarihi 18 Ünite 1 : Tarih Ýçinde Türk Edebiyatý
Kazaným Deðerlendirme Testi 7. Bir milletin geçirdiði maddi, manevi, kültürel deðiþim ve geliþimleri ----- eserlere yansýr. Dolayýsýyla; duygu, düþünce ve hayallerin dil aracýlýðýyla, estetik bir þekilde anlatýldýðý bu eserler tarih için birer kaynak durumundadýr. Bu parçada boþ býrakýlan yere düþüncenin akýþýna göre aþaðýdakilerden hangisi getirilmelidir? CCC A) kültürel B) askeri C) edebî D) dinî E) tarihî 11. 1. Edebiyat tarihinin görevlerinden biri de edebî türlerin geliþimini incelemektir. 2. Destan, Ýslamiyet ten önceki Türk edebiyatý dönemine ait bir türdür. 3. Halk hikâyesi, Sözlü Dönem edebiyatýnýn ürünü olarak ortaya çýkan bir türdür. 4. Mesnevi, Ýslamiyet in etkisindeki Türk edebiyatý döneminde kullanýlmýþtýr. 5. Roman türünün ilk örnekleri Batý etkisindeki Türk edebiyatý döneminde verilmiþtir. Numaralanmýþ cümlelerin hangisinde bir bilgi yanlýþý söz konusudur? CCC A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 8. Aþaðýdakilerden hangisi edebî metinlerin temel özellikleri arasýnda yer almaz? BBB A) Ortaya koyan sanatçýdan izler taþýmasý B) Dilin göndergesel iþlevde kullanýlmasý C) Estetik bir güzelliði ortaya koymasý D) Yazýldýðý dönemin özelliklerini yansýtmasý E) Gerçeklerin kurmaca olarak aktarýlmasý Coþku Yayýnlarý 12. -----, zamana yön veren olaylarý ve kiþileri inceler, olaylar arasýnda neden-sonuç iliþkisini açýklar, bunlarý kronolojik sýrayla anlatýr. Bu cümlenin baþýna aþaðýdakilerden hangisi getirilmelidir? BBB A) Edebiyat B) Tarih C) Edebiyat tarihi D) Kültür E) Edebî eser 9. Aþaðýdakilerin hangisinde edebiyat ile tarih iliþkisini gösteren bir eser deðildir? EEE A) Nutuk, Atatürk B) Safahat, Mehmet Âkif Ersoy C) Savaþ ve Barýþ, Tolstoy D) Ölü Canlar, Gogol E) Güliverin Seyahatleri, Jonathan Swift 10. Aþaðýdakilerden hangisi edebiyat tarihçisinin ilgi alanýna girmez? EEE A) Göktürk Kitabeleri B) Dede Korkut Hikâyeleri C) Alp Er Tunga Destaný D) Kutadgu Bilig mesnevisi E) Kurtuluþ Savaþý na katýlan kiþiler 13. Edebî metinler ile tarihî metinler arasýnda yapýlan aþaðýdaki karþýlaþtýrmalardan hangisi yanlýþtýr? AAA A) Edebî metinler, tarihî olaylarý hiç deðiþtirmeden aktarýr; tarihî metinlerde ise edebî metinlerden alýntý yapýlmaz. B) Edebî metinler gerçeði kurgulayarak aktarýr, tarihî metinler var olan gerçeði olduðu gibi yansýtýr. C) Edebî metinler dil aracýlýðýyla estetik bir güzellik oluþturmayý, tarihî metinler okuru bilgilendirmeyi amaçlar. D) Edebî metinler yaratýcýsýnýn duygu, düþünce ve hayallerini yansýtýr; tarihî metinlerde nesnel veriler aktarýlýr. E) Edebî metinlerde dil þiirsel iþlevde, tarihî metinlerde ise göndergesel iþlevde kullanýlýr. Ünite 1 : Tarih Ýçinde Türk Edebiyatý 19
Kazaným Deðerlendirme Testi 14. 1. Edebî eserlerde geçen bütün kiþilerle, tarihsel kiþiler arasýnda özdeþlikler kurar. 2. Edebî dönemlerin hâkim zihniyeti hakkýnda bilgi verir. 3. Edebî dönemleri etkileyen önemli tarihî olaylarý anlatýr. 4. Edebî dönemlerde öne çýkan nazým ve nesir türleri üzerinde durur. 5. Edebî dönemlere damgasýný vuran sanatçýlar ve eserleri hakkýnda bilgi verir. Numaralanmýþ cümlelerin hangisinde edebiyat tarihi kitaplarýnýn içeriðiyle ilgili bilgi yanlýþý vardýr? AAA A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 17. Uygarlýk ile ilgili aþaðýdaki yargýlardan hangisi yanlýþtýr? BBB A) Toplumlarýn maddi ve manevi varlýklarýnýn; fikir, sanat çalýþmalarýyla ilgili niteliklerinin tümüne uygarlýk denir. B) Bir milletin, tarih boyunca elde etmiþ olduðu maddi ve manevi deðerlerin tümünü kapsayan kültür, uygarlýðý da kapsar. C) Ýnsanoðlunun geçmiþi uygarlýk tarihini oluþturan felsefe, din, ekonomi, sanat gibi önemli ve belirleyici kültür alanlarýnýn da geçmiþini kapsar. D) Uygarlýk tarihi insanlarýn ortak çabasýyla yükselmiþ, her bir insanýn payýnýn bulunduðu uzun bir süreçtir. E) Uygarlýk tarihini bir aðaca benzetirsek bu aðacýn her bir dalýný farklý bir kültür tarihinin oluþturduðunu söyleyebiliriz. 15. Uygarlýk tarihinin baþlamasýyla edebî metinler ortaya çýkmýþtýr. Ayný edebiyat zevkine baðlý sanatçýlar edebiyat gelenekleri meydana getirmiþ, modern zamanlarla birlikte çeþitli edebî akýmlarýn oluþmasýna katkýda bulunmuþlardýr. Zaman içinde de edebiyatçýlarý ve onlarýn eserlerini inceleyen bir bilim dalý ortaya çýkmýþtýr. Bu bilim dalýna ---- denir. Bu parçada boþ býrakýlan yere aþaðýdakilerden hangisi getirilmelidir? CCC A) edebiyat B) tarih C) edebiyat tarihi D) kültür E) sanat tarihi Coþku Yayýnlarý 18. Geçmiþ zamanlara ait bir edebî eseri tam ve doðru þekilde anlamak için aþaðýdakilerden hangisini bilmek gerekmez? EEE A) Devrin genel hayatýný B) Devrin yaþayýþ ve düþünüþ tarzlarýný C) O devir insanlarýnýn hayat þartlarýný D) O devir insanlarýnýn evren hakkýnda neler bildiklerini E) O devir insanlarýnýn beslenme þekillerini 16. Edebiyat, toplumun bir kurumu olmasýndan dolayý, kendisini meydana getiren toplumun diðer kurumlarýyla baðlý ve onlarla ahenklidir. Gerçekten, bir milletin coðrafi çevresiyle, sonra ----- hayatýyla edebiyatý arasýndaki baðlantýlar çok açýktýr. Bu parçada boþ býrakýlan yere aþaðýdakilerden hangisi getirilemez? DDD A) iktisadi B) dinî C) hukuki D) bireysel E) siyasi 19. Aþaðýdakilerden hangisi edebî metinlerle tarihî metinler arasýndaki farklardan biri deðildir? CCC A) Edebî metinler kurgusal, tarihî metinler bilimseldir. B) Edebî metinler öznel, tarihî metinler nesnel nitelikler taþýr. C) Edebî metinler göndergesel, tarihî metinler þiirsel iþlevde kullanýlýr. D) Edebî metinlerde güzellik, tarihî metinlerde yararlýlýk amaçlanýr. E) Edebî metinlerde bireysel yaklaþýmlar, tarihî metinlerde bilimsel veriler öne çýkar. 20 Ünite 1 : Tarih Ýçinde Türk Edebiyatý