ULUSLARARASI SEMPOZYUM GEÇMÝÞTEN GELECEÐE ÝBN HALDUN Vefatýnýn 600. Yýlýnda Ýbn Haldun u Yeniden Okumak 3-4 Haziran 2006
Sempozyumlar Dizisi Geçmiþten Geleceðe Ýbn Haldun: Vefatýnýn 600. Yýlýnda Ýbn Haldun u Yeniden Okumak Sayfa tasarýmý: Ender Boztürk Ýslâm Araþtýrmalarý Merkezi (ÝSAM) Altunizade, Ýcadiye Baðlarbaþý Cad. 40 Baðlarbaþý 34662 Üsküdar-Ýstanbul Tel. (0216) 474 08 50 Fax. (0216) 474 08 74 www.isam.org.tr Her hakký mahfuzdur. Ýstanbul, Haziran 2006
GEÇMÝÞTEN GELECEÐE ÝBN HALDUN 600.yýl Ýbn Haldun Perspektifinden Avrupa Birliði nin Geleceði Durmuþ Hocaoðlu* The European Union is the most comprehensive political unification project, a unification in which many states are incorporated of their own free will; the like of this has not been seen to date. The fundamental idea of the European Union Project, which dates back to a much earlier period, began to gain momentum after the destruction of World War II. At first an economic union, the European Union has in recent years began to head towards the formation of a federation similar to that of the USA. However, confronting all this progress there are some serious problems that stand in the way of becoming the United States of Europe. This article will try to contribute to the efforts of the European Union to attain its vision by analyzing these problems from a Khaldunistic perspective. In the real sense of the phrase, this project is lacking genetic patriotism; in fact, it seems that it has adopted causal patriotism according to the Khaldunistic concept. However, if the conjectural conditions are changed, will those countries that have a causal patriotism in the European Union be able to be held in one place? Will the deeplyrooted conflicts that exist between the causal patriotic European nations be eliminated? Between the genetic patriotism and the European Causal Patriotism will future conflicts which are deeply rooted perhaps open the way to a tragic disintegration of the Union? The second matter that will be examined is a critical examination of the European society s social, cultural, spiritual and moral makeup from a Khaldunistic view. Were a United States of Europe to be established, it is possible even now to demonstrate some characteristic symptoms that anticipate the degeneration of societies. If one examines the decrease in willingness to work, the disintegration of the work ethic and discipline, the increase in the movement towards less work and more holidays, the reduction in population, the move towards irreligiousness, innovations towards a Post-Christian Europe, the legitimization of incest, pedophilia and other extreme immoral behavior, the disintegration of family ties, if all of these are examined from a Khaldunistic perspective, it leads one to think that this continent is coming face to face with a crisis of serious dimensions. Avrupa Birliði, bugüne kadar tarihte bir benzeri veya modeli görülmemiþ olan, birçok devletin kendi irâdeleriyle vücut verdiði en kapsamlý bir siyâsî bütünleþme projesidir. Fikrî temelleri 77
GEÇMÝÞTEN GELECEÐE ÝBN HALDUN çok erken dönemlere, Roma nýn son yýllarýna, beþinci asra kadar geriye götürülebilecek olan ve yüzlerce yýl boyunca, Avrupa Birliði literatüründe Kurucu Babalar olarak da anýlan birçok ilim adamý, filozof ve siyâsetçi tarafýndan fikren geliþtirilen Proje nin hareket noktasý kýsaca þu þekilde özetlenebilir: Roma nýn tek bir devlet yapýsý altýnda birleþtirdiði Avrupa, O nun tarih sahnesinden çekilmesinden sonra, bu bütünlüðünü kaybetmiþ; hepsi ayný kültüre, ayný dine baðlý olmalarýna raðmen, O nun enkazý üzerinde kurulan devletlerin, aralarýnda asýrlarca süregelen - þimdilerde artýk Avrupa Ýç Savaþlarý olarak anýlmaya baþlanan - bitmez tükenmez savaþlardan fevkalade mutazarrýr olmuþtur. Bu savaþlar, 18. yüzyýldan îtibâren Avrupa ya dýþarýdan gelen yabancý güçlerin verdiðinden daha fazla zarar verir olmuþ, bu da Avrupa nýn ufkunda çok ciddî bir kültür ve medeniyet krizinin belirmesinin kapýsýný aralamýþtýr. Özellikle tam bir Avrupa Ýç Savaþý niteliði taþýyan II. Dünya Harbi, bir yandan Avrupa nýn görülmemiþ bir þekilde yýkýma mâruz kalmasýna sebebiyet verirken diðer yandan da kültür ve medeniyet krizini somut bir þekilde ortaya koymuþtur. Bu durumda yapýlacak olan tek þeyin, Kurucu Babalar ýn göstermiþ olduðu üzere, Avrupa nýn bir ve tek devlet þeklinde teþkîlatlanmasýnýn, Churchill in Eylül 1946 tarihli Zürih konuþmasýndaki açýk ifâdesiyle resmî adý ne olursa olsun, bir tür Avrupa Birleþik Devletleri nin kurulmasý nýn kaçýlýamaz bir zarûret olduðu, Avrupa nýn elitlerince kabul görmüþtür. Nitekim o tarihten sonra start verilen Proje, bu gayeye mâtuf olarak ilkin çok mütevâzý, sonralarý daha büyük boyutlarda ve daha kapsamlý ekonomik projelerle yola koyulmuþ, ancak, asýl hedef dâimâ, Avrupa da baðýmsýz ulus-devletleri zamanla, kademeli olarak tasfiye etmek ve onlarýn üzerinde kapsamlý bir politik bütünleþme saðlamak, yâni, bir tür Avrupa Birleþik Devletleri kurmak olmuþtur. Bu istikamette yapýlan çalýþmalarla 1945 den bu yana geçen sürede, zaman-zaman vâki olan duraksamalara raðmen, büyük mesâfeler alýnmýþ bulunmakta olup, Avrupa Birliði, kurumlarý ve sembolleriyle bir federal devlet yapýsý kazanmaya baþlamýþtýr. Ancak, bütün bunlara karþýlýk, bu bütünleþmenin nihâî hedefine sâlimen vararak tam ve gerçek anlamda bir tür de olsa bir Avrupa Birleþik Devletleri olabilmesinin önünde ciddî problem alanlarý mevcuttur. Bu bildiride, bu problem alanlarý Halduncu perspektiften analiz edilerek Avrupa Birliði için bir gelecek vizyonu elde edilmesine katkýda bulunulmaya çalýþýlacaktýr. Bu cümleden olmak üzere, bildiride, üzerinde durulacak olan söz konusu problem alanlarý þu þekilde özetlenebilir: 1. Bir tür Birleþik Devletler devletler projesi olan Avrupa Birliði, hakikî mânâ ve muhtevâda bir asabiyeden mahrum bulunmaktadýr. Proje, Halduncu kavramlardan olan Sebeb Asabiyesi ni temel seçmiþ görünmektedir: Ayný kýt aya âit olmak, müþterek bir kültür ve tarih mîrasýna ve müþterek bir dine sâhip olmaktan ve ayný kaderi paylaþmaktan ileri gelen bir sebeb asabiyesi. Ne var ki: 1.a. Bu asabiye, konjonktürel þartlara göre deðiþikliklere mâruz kalabilir; küresel ekonomik ve politik geliþmeler, bütün Avrupa yý kapsayan müþterek bir asabiyenin oluþmasýna sebebiyet verecek bir istikamette ilerleyebilir. Þöyle de diyebiliriz: Avrupa Birliði nin istikbâline yönelik önemli bir tehdit unsuru, Dünya nýn umûmî ahvâlinde vuku bulabilecek köklü deðiþliklerin hâsýl edeceði yeni bir dünya düzeninin ortaya çýkmasý ihtimâlidir. Ýmdi, þâyet Avrupalý devletlerini bir araya gelmeye icbâr ve hattâ mahkûm eden þartlarda ve birlikteliklerinden elde edecek- 78
Hocaoðlu Ýbn Haldun Perspektifinden Avrupa Birliði nin Geleceði leri faydalarda ciddî, radikal bir takým deðiþmeler vuku bulacak olursa; acaba sâdece Avrupalý olmak, sâdece Roma, Yunan ve Hristiyanlýk Teslîsi ortak paydasýna sâhip olmak ve hattâ bir araya gelerek daha büyük ¾ daha doðrusu en büyük ¾ bir siyâsî, iktisâdî, askerî güç merkezi olmak arzusu ve ihtiyâcý, yine de onlarý hâlâ çok güçlü ve çok diri olan millî menfâatlerinden vazgeçerek bir Avrupa Birleþik Devletleri potasýnda eritmeye yöneltecek olan bu projeyi nihâî noktasýna kadar götürmeye kifâyet edebilecek midir? 1.b. Bunun yanýnda, Sebeb Asabiyesi ile ilgili ikinci bir problem de, bütün bu müþterek parametrelere raðmen, yine de Avrupalý milletler arasýndaki derin köklerin bulunan ihtilâflarýn sýký bir dayanýþma rûhunun tam teþekkülü ve müstakarr olarak oluþmasýna engel teþkîl edebileceðine dikkat edilmesi gerekir. 1.c. Tam bir politik bütünleþme, Ortega y Gasset nin ifâdesiyle, Avrupa nýn ancak bir büyük millet, Avrupalý Milleti olarak yeniden teþkîlâtlanmasýný da zarûrî kýlmaktadýr. Bu düþünce teorik olarak doðrudur; aksi takdirde, Avrupa Birliði ancak bir pakt olabilir; muayyen bir müddet sonra daðýlýp gidecek olan bir pakt. Ýþte en büyük zorluk da burada ortaya çýkmaktadýr. Zira, böyle bir þey, mevcut milletlerin zamanla tasfiyesini gerektirmektedir ki bu noktada, modern milliyetçiliklerin anavataný olan bu kýt ada, Anthony Smith in ifâdesiyle, Doðu dan Batý ya büyük gölgesiyle Avrupa nýn üzerinde dolaþan ve çekip gitmeyi reddeden milliyetçilik hayâleti ve tabiatiyle onun da menbâý olan Millî Asabiye, diðer bir ifâdeyle Neseb Asabiyesi ile Avrupalýlýk Sebeb Asabiyesi arasýnda, derinlerde yaþanmakta olan çatýþma, ileride çok daha farklý þekillerde tezâhür edebilir ve bu da, Birlik in, belki de trajik bir þekilde daðýlmasýna kadar gidecek olan bir süreci tetikleyebilir. 2. Ýkinci olarak ele alýnacak husus ise, Avrupa toplumunun sosyal, kültürel, mânevî ve ahlâkî yapýsý ile ilgili Halduncu bir kritik denemesidir. Þöyle ki: Avrupa Birleþik Devletleri projesinin en son noktasýna kadar sýhhat ve selâmet üzre varmasýnýn veya varacak olursa dahi, vardýðý bu noktada da müstakarr ve pâyidâr olarak kalmasýnýn önündeki ciddiye alýnmasý gerekli olan birçok engel arasýnda en önemlilerinden birisinin de, Avrupa toplumunun, Haldun un, yozlaþan cemiyetler için öngördüðü birçok karakteristik semptomu vermekte olmasýdýr. Nitekim, Avrupa nýn kendi içinden gelen ve yine kendisinin ürettiði ve çoðunlukla da birbirleriyle içten baðlantýlarý bulunan, çalýþma azminin azalmasý ve iþ ahlâký ve disiplininin çözülmesi; az çalýþarak çok tâtil yapma eðilimlerinin kuvvetlenmesi; nüfûsun gerilemesi; dinsizliðin, bir Hristiyanlýk Sonrasý Avrupa teriminin îcadýný gerektirecek derecede artmasý; homoseksüellik, insest, pedofili v.b. aþýrý ahlâksýzlýklarýn meþrûlaþmasý; iffet, sadâkat gibi üstün kavramlarýn ve aile kurumunun deðersizleþmesi ve çökmesi, çocuksuzlaþma; insanlarda çoluk-çocuða mal býrakma hýrsýnýn ve buna baðlý olarak yârýn endîþesinin git-gide zâil olmaya yüz tutmasý; uyuþturucunun yayýlmasý; atomizm düzeyine yükselme eðilimi gösteren aþýrý ferdiyetçiliðin yarattýðý yýkýcýlýk; sosyal devlet ilkesinin aþýrý derecede abartýlmasý ile çöküþe gitmeye yüz tutmasý; haklar ve vazîfeler arasýndaki dengenin hak lehine aþýrý bozulmasý ve vazîfe ahlâkýnýn zayýflamasý; göçmen dalgasýnýn büyümesi; ýrkçýlýk; kontrol dýþý ekonominin büyümesi gibi geliþmeler, Haldûn un pespektifinden bakýldýðýnda, bu kýt anýn öenmli boyutlta bir krizle karþý-karþýya bulunduðunu düþündürtmektedir. 79