İnternet, Bilgi Toplumu ve Üniversiteler Mustafa Akgül Bilkent Ü./INETD akgul.web.tr/yazilar/, akgul.bilkent.edu.tr blog.akgul.web.tr akgul@bilkent.edu.tr
Özet İnterneti Nasıl Algılamalı? Bilgi Ekonomisi ve Bilgi Toplumu Sosyal Ağlar, Toplumsal Paylaşım Katılım, Demokrasi ve İnternet Türkiye Değerlendirmesi Öneriler: Türkiye ve Üniversite 9-22 Nisan 2012 İnternet Haftası 2
İnternet in tarihçesi 1950-1960 larda hayal edildi 1969-70 lab te başladı 1983 saha deneyleri (NSF, Junet, Janet) 1990 lar wais, Gopher, web 1993 Mosaic, NCSA 1995 Java, ticarileşme 2000 dot.com balonu,... internet2,. web2
İnternet Nedir? Bir ağ teknolojisi, global ağ kütüphane, kültür hazinesi, hizmetler, akıllı cihazlar İnsanlar, sosyal ağlar, iletişim/etkileşim zaman ve mekanın önemi azaltan, eşitleyici Bireysel gelişim olanakları... Matbaa, gazete, radyo, tv, eğlence reklam ortamı, ticaret ortamı, çalışma ortamı, İnternet Yaşamdır!
İnterneti Nasıl Algılamalı? Ağların Ağı: 2.2+ milyar insan, 888 M makina, 613M/70 web, 220M alan adı, 100+M video, 130+M blog, trilyon sayfa Face: 845, 425 günlük, 425 mobil (aylık) Twitter: 350/140, 340 tweet, 1.600 sorgu, 15M linkedin: 125, wp: 20M Flicker da 6 milyar resim var Facebookta 500++ bin uygulama var Youtube da günde 1 milyar video izleniyor, %40 Youtube 1 dk = 30 saatlik video yukleniyor 5
İnterneti Nasıl Algılamalı-II Sanayi devrimi boyutlarında bir gelişme bilim teknoji ile sarmal ilişki örgütsel yapı değişiyor ağ etkisi, ağ ekonomisi, ağ toplumu Birey öne çıkıyor: üretici ve tüketici Rakipler işbirligi yapıyor: rekabirlik Katılım ve saydamlık ortamı Kitlesel örgütlenme, paylaşım ve üretim ortamı 6
İnterneti Nasıl Algılamalı-III Sanayi devrimi: kol gücünün çoklanması Bilgi Devrimi: beyin gücünün çoklanması Bilgi/enformasyonun: üretilmesi, saklanması, işlenmesi, yayılması Ürünlerin marjinal maliyeti sıfır! tüm yaşamı değiştiren; süreç web2: soysal ağlar, sıradan insan söz sahibi wiki, rss web3: nesnelerin interneti; semantic web! 7
Sosyal Ağlar - büyükler Facebook, twitter, linkedin Myspace (70), Google+ (65), Devianart (26) Livejournal (21), Tagged (20), Orkut (18) CafeMOM(13), Ning (12), Meetup (8) Mylife(6), MyYearBook(3), Badoo(3-) Flicker, Pinterest Stumbledupon, delicious, reddit, 8
Katılım, Demokrasi ve İnternet Sosyal aglar - global Geniş kitlelere ulaşım örgütlenme Kitleler, saydamlık, yönetime katılım, bilgiye erişim Bilgilenme, denetim ve refahtay pay istiyor Internet ifade özgürlüğü için temel bir araç Internete erişim ve bilişim okur yazarlığı anayasalara giren temel bir hak olarak görülmeye başlandı 9
Bilgi Ekonomisi ve Toplumu Information soc., knowledge, knowledge based, knowledge driven, knowledge econ Bilgi üretim faktörü, zenginlik kaynağı Bilgi: bilimsel, teknoloji, ar-ge, patent, know how, inovasyon, örtük (tacit), enformasyon Bilgi işcisi: beyin işcileri, araştırmacı, eğitimli insanlar 10
Bilgi Ekonomisi/Toplumu-II Bilgiye erişebilen, kullanan, işleyen ve Bilgi Üreten! Emek ve dogal kaynak yoğundan: Bilgi yoğun ekonomi ve topluma.. Kültür : bağımsız, sorgulayan, yaratıcı, girişimci bireyler Kurumlar ve Ortam gerekir Bilgi'nin özel konumu (açlık, DEC!) 11
Bilgi Ekonomisi: Tekstil örneği Pamuk a gen düzeyinde müdahale Üretim düzeyi: toprak, sulama Kumaşa nanoteknoloji... Kumaşın tasarımı Markalaşmak Moda, tasarım (zara ) Pazarlama, dağıtım, üretim
Bilişim / İnternet Bilgisayarlar her yerde: gömülü, cep, masa, süper, santral, Üretim aracı, Kişisel/kurumsal verimlilik aracı Kişisel haberleşme, gelişme, eğlence, kültür aracı Yeni ilaç, malzeme, oto, uçak, güvenlik, bilim Elektrik ve telefon gibi, sorgulamayın (bilgisayar/internet) Tüm sektörler için elzemdir! İş süreçlerinin internet/bilişime uygun olması gerekir Düşük yatırım, yetişmiş insan ister! Tüm bilim dallarında uzmanlık, ekip çalışması Tutarlı politikalar ve sistemik yaklaşım gerekir
Açık Kaynak-özgür yazılımlar -imece üretim, insanlığın ortak malı - özgürlük temalı, dağıtık, demokratik - 430 K+ proje/yazılım, 3M ~ geliştirici -yansımaları: wikpedia, crowd sourcing, - açık{ erişim, ders malzemeleri, bilim, donanım,..} - openculture.com, opendata, opengov,. - internetle içice -sarmal - tasarruf, istihdam, güvenlik, rekabet - Pardus bir özgür yazılımdır! 14
Crowd Sourcing- wikipedia - 4M (en, 26M sayfa),.15(tr) - toplam 21M~ madde, 85K aktif yazar, 400M aylık - insanlığın ortak malı - britannica vs yarisir - commons, wikinews, wikibooks, - wikiquotes, wikisources(350k), wikispecies - wikiversity, wiktionary 15
Açık Erisim -Open access - bilimsel bilginin özgürce paylaşılması - kütüphaneciler bilim dernekleri - Türkiye'de AB'06 bildirge yayınladık - 2300 depo da 34 milyon makale - GOAP (Global Open Access Portal) - Open Access Handbook, week (5.) - DOAJ: 765K makale, 7500 dergi, 3600 tarama -ankara,gazi,hacettepe,atilim,atatürk 16
Açık Ders -Open Courseware - MIT 2000 de ocw.mit.edu - Rice, connections; - ocwconsortium.org 250 üye - TR de Ankara, ODTÜ, Tuba-yok-40+ cons - + gazi(7), hacettepe(9), baskent(7), atilim(4), EMU(33) - ankara (10+), odtu (130) ders; bilkent 16+6 video - DOAJ: 765K makale, 7500 dergi, 3600 tarama - en:4542, es:1419, jp:264, ch:119, pl:86, cat:59 Il:38, ru:35, fr:28, endo: 1, nptel (260) 17
Open xyz - openscience.org: özgür scientific software, 505 (+kitap) - opensourcescience.com:oxford, mac-planc, cal(u,tec) - freescience.info : 2508 (kitap + ) - openculture.com: kitap, film, muzik, ++ - opendata: data.gov, maps, genome, compound,... - science commons, creative commons - openresearch.org: semantic wiki of research - www.osdd.net- open source drug discovery - open textbooks, Flat World Knowledge 18
Bilgi Eko./Toplumu İndexleri Pek çok göstergenin ağırlıklı ortalaması Ar-ge GDP, ar-ge calışanı, patent, yayın, Eğitim seviyesi, üniversite, lise bitirme oranı, gazete, kitap sayısı, Telefon, TV, Radyo, Kablo, fax Altyapı/Kurumsal, kullanım, kapasite Bilgisayar, internet yaygınlık, derinlik Özgürlükler, örgütlenme; kurumsal yapı (girişim, buluş, ar-ge, inov.) 19
Türkiye - Tarihçe 86 TUVAKA -89 tıkandı, 9.6Kps 12 nisan '93- TrNet - 64K '95 ihale, inet-tr, 09/96 Turnet, Enformasyon anaplanı '97 BTYK, ETKK, Kosgeb cafe, Internet Kurulu '98 kamunet, Internet haftası, Ttnet ihalesi, ADSL 2000 e-avrupa, 2001 e-avrupa+, E-turkiye, TK, EMP 2002 RTUK yasası, Bilisim Surasi, 2003 BTD, icra 2004 serbestleme, acil Eylem, 2006-2010 Strateji, 2006 TT Özelleşme, 2007 5651, 2008 e-devlet kapısı 20
Türkiye -I 30-35 milyon kull., 8 M ADSL+Mob, 4 M bilgisay. %45, %30-38 düzenli, %55 hiç, Alan adı: 300 + 1170 Kırsal Kadın %15 Evlerin %42'inde internet, %35-40 geniş bant Serbestleşme sorunlu: pazar payları, yabancı serm Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı! E-devlet: 10M, firma: 11.5M CV 21
Türkiye - I 30-35 milyon kull., 8 M ADSL+Mob, 4 M bilgisay. %38 kullanım (22-11-4) eurostat Alan adı: 250 + 988 %27-33 düzenli, %58 hiç, %25? hiç duymamış? Kırsal Kadın %15 Evlerin %42'inde internet, %34 geniş bant Serbestleşme sorunlu: pazar payları, yabancı serm Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı E-devlet: 5,5M, firma: 11.5M CV 22
Türkiye - II Uluslarasi indeksler: 40/55, 55-70 /192 Gender gap: 120+, insani gelişmede: 80-90 UN e-gov: 59, 76, 69/192, 80/192 ITU - 57(2008-3.90), 56(2007, 3.63) ITU- pricebasket: 62, 2.39 (09); sabit 1.77%, GSM 3.07%, adsl 2.34%, 9340 US$ GITR: sira: : 55/127, 61/134, 69/133 Indeks: 3.96, 3.91, 3.68 Rekabet:69/139, 23
Türkiye - II Uluslarasi indeksler: 40/55, 55-70 /192 Gender gap: 120+, insani gelişmede: 80-90 UN e-gov: 59, 76, 69/192, 80/192 ITU - 57(2008-3.90), 56(2007, 3.63) ITU- pricebasket: 62, 2.39 (09); sabit 1.77%, GSM 3.07%, adsl 2.34%, 9340 US$ GITR: sira: : 55/127, 61/134, 69/133 Indeks: 3.96, 3.91, 3.68 Rekabet:69/139, 24
Türkiye-III Rekabet: adil degil; TT, GSM, Türksat, Tübitak İnsan gücü açığı, bilişim kültürü sorunlu Araştırma çok az; İnternet enstitüsü yok Strateji/eylem planı sorunlu (yok), KIEM? Sansür ve yasaklama: yargısız infaz Sektörlere yönelik plan/proje yok; teknik çok konu.. Hakim/savci, yetişkin, veli eğitimi yok Yönetişim eksik! 25
Türkiye-IV Yasaklar: Donkişot, Devekuşu, Harakiri Çocukları korumanın yolu bu olmamalı Elinde Balyozla dolaşan bir BTK Gizlilik içinde, sayıları bile bilemiyoruz Kepçe, Adnan hoca, google, youtube faciaları Adalet Bakanlığı kayıp, yargısız infaz Filtre haktır, ama bürokratlar belirleyemez Ifade özgürlüğü 26
Türkiye-V Cok dağınık: DPT, BTK, Başbakanlık, Sanayi, Türksat, Ulaştırma... Algılama sorunu: basit bir teknik gelişme.. Matbaa benzeri bakış açısı var Ben İnterneti Kullanıyorum, daha ne var? Saldım Çayıra, Mevlam Kayıra Sahibi çok da, sorumlusu yok! 27
Bilişim Sektörü için: Yatay rolu çok önemli Yatay için de gelişmesi gerekir Tutarlı politikalar gerekli-sistem yaklaşımı Bilişim-internet olmazsa olmaz koşuldur Ama, Tek başına yetmez: tutarlı ulusal... Kendi özel konumuza uygun politikalar gerekli: açık kaynak gibi 28
Katılım, Demokrasi ve İnternet Anti-global hareket interneti çok etkin... Dağıtık, küçük gruplar haberleşme... Bilgilenme, alternatif oluşturma, karar... Kitleleri harekete geçirme (ventura, oba..) Yolsuzlugu önleme, yönetime katılma... Strateji oluşturma, yayma ve ikna... Long Tail! - herkese erişim!! 29
Katılım, Demokrasi ve İnternet II Sosyal aglar - global Geniş kitlelere ulaşım örgütlenme Kitleler, saydamlık, yönetime katılım, bilgiye erişim Bilgilenme, denetim ve refahtay pay istiyor Internet bir araçlar topluluğu Strateji ve örgütlenme gerek 30
E-democracy Extremedemocracy.com E-democracy.org Akgul.bilkent.edu.tr Berkman center, harvard law school Oxford Internet Instıtute oii.oxford.ca.uk? Cambridge, berkeley, harvard berkman İnternet, Bilişim ve Bilgi Toplumu 31
E-avrupa Web.eu de çıktı, 94'te hızlı başladılar!97 girdik dediler, 98'te sayısal uçurum 99'da e-avrupa en dinamik ve rekabetçi 2002'de biten eylem p, herkes için bilgi T 2001'de, e-avrupa+, e2005 İ2010: growth and inclusion ABD, jp ve korenin gerisindeler 32
E-türkiye, e-devlet Ülkenin yeniden yapılanması: e-türkiye Devletin yeniden yapılanması: e-devlet E-devlet, e-türkiye için öncü güç Bilgisayarlaşma, internet olmazsa olmaz! Ama, felsefe, insan, organizasyon önemlidir Bu bir süreçtir Bilgi toplumu bir tercih meselesi değildir! 33
Ara Özet: Bilişim ve İnternet tercih meselesi değil Bilgi Toplumu hedefi doğru hedef Sistemik ve uyumlu politikalar gerekli Açık kaynak öncelikli, ama tek değil Katılımcı, saydam, Demokratik yapılar Kendi somut planlarımızı biz geliştirmeliyiz Tek başına bilişim değil, ama bilişim şart 34
Ne Yapılmalı? İnternet /Bilgi toplumu muasır medeniyetdir İnternet Kalkınma, demokratikleşme, bütünleşmenin merkezinde olmalıdır Bütünsel bir strateji gerekir! Ana cizgiler partiler üstü olmalıdır! Siyasal sahip/sorumlu : ana işi bu olan bir bakan Esnek, tüm paydaşları kapsayan bir yapı Katılımcı, saydam, çoklu, ortak akıl için bir yapı Bilişim stratejik/öncelikli sektör olmalı 35
Ne Yapılmalı - II Somut Eylem Planları TBMM de sürekli bir komisyon Yıllık gözden geçirme konferansları Insan gücü yetiştirme planları Bilişim sektörünü geliştirme planları... Ar-ge, inovasyone öne çıkarma Sektörlere özgü plan ve teşvikler Talebi artıracak önlemler 36
Ne Yapılmalı - III Bilişim/sayısal okur yazarlık tüm okullar, Yetişkinler, memurlar,... Orta öğretimde bilgisayar bilimleri kavramları Özgür yazılımları ve markadan bağımsız eğitimler Öğretim üyesi yetiştirme planları Doktoralı araştırmacı yetiştirme, Enstitüler Geri besleme yapıları Ifade özgürlüğü, bireysel tercihler, veli eğitimi temelinde zararlı içerik sorunu İnternet Yaşamdır! 37
Özet: Bilişim ve İnternet tercih meselesi değil Bilgi Toplumu hedefi doğru hedef Sistemik ve uyumlu politikalar gerekli Açık kaynak öncelikli, ama tek değil Katılımcı, saydam, Demokratik yapılar Kendi somut planlarımızı biz geliştirmeliyiz Tek başına bilişim değil, ama bilişim şart 38
Universiteler internet araçlarını yoğun kullanmalı wiki, blog, rss, chat, liste, forum liberal/önder: öğrenci, eleman, özgür e-öğrenme; deney, destek, karma Açık erişim, açık ders malzemeleri Topluma önderlik: stk, ticaret yaratıcı, girişimci, araştırma, inovasyon kültürü sanayi işbirliği, toplumun sorun.
Universiteler opencourse consorsium academicearth.org best video lectures acik kaynak yazilimlar: 300K gnu.org, directory.fsf.org 7K sf.net, freshmeat.net acik-kaynak.org.tr
Açık Kaynak Yansımaları 350-500 linux surumu, 2 milyon gelistirici Bilişimi yeniden tanımlıyor, farklı bir model Açık erişim Acik-ders malzemeleri, OCW Wikipedia, stanford felsefe sözlüğü 100$ dizüstü, her çocuga dizüstü Acik biyoloji, acik-donanim, facebook Google, facebook, twitter, amazon, yahoo...
e-öğrenme... işin başındayız: ne kadar hazırız? paradigma değişikliği: aktif öğrenme zenginleştirici ---> degree program dinazor, göçmen, native mass..., lab, öğrenme, katılım virtual classroom, atutor, moodle opencourseware, acik-ders malzeme 42
GITR- Bilgi Toplumu Indeksi 3 kategori, 9 altkategori, 68 temel gösterge Çevresel(ç), Hazırolma(H), Kullanım(K) Ç: pazar (14), siyasal/düzen.(9), altayapı(7) H: birey(9), iş dünyası(10), devlet(4) K: birey(5), iş dünyası(5), devlet(5) Türkiye: 61 <--- 55 Ç: 56; 66, 56, 62 H: 69; 64, 63, 87 K: 54; 61, 48, 60 43
GITR -II bürokrasi 104 vergi (k)123, 78 adalet bagim 64 egitim sist k 77 okulda inet 55 firma arge 73 e-katilim 70 egitim harca 90 basin özgür 106 adaletin etkin 82 ict önceligi 101 y.tekno alımı 106 vizyonda ict 85 edevlet haz. 70 dev ict teşvik 96 iş çalışan egit 90
Alan Adı Kendi Alan adınız olsun Adsoyad.com.tr Com.tr biz.tr info.tr sirketler için Gen.tr web.tr herkes, org.tr STK Gov.tr bel.tr pol.tr k12.tr Name.tr tel.tr Av.tr dr.tr (not.tr ecz.tr muhasebe.tr).tv.tr.fm.tr medya.tr 45
web önerileri: Enformasyon/hizmet önemlidir! Flash, büyük resim, animasyondan uzak dur Platform bagımsız! Her tarayıcı, görme özü. Ana bilgi text, html olmalıdır (pdf, word.) Navigasyon... Kurumsal bütünlük İletisim bilgileri, stil üzerine okuyun, düşünün 46
Tarama motorları Google, scholar.google, maps.google, print.. Acik-erisim, creative commons Meta search, A9, de.li.cious, Firefox Search tools Wikipedia, free dictionary, webmaster, yahooligans Wikipedia, yahooligans, netscout
Bazı Web adresleri Wikipedia, tr.wikipedia.org Yahooligans k12 Netscout Dizin servisleri: directory.yahoo.com Directory.google.com, opendirectory E-posta listeleri Wiki, blog, rss!
Sorular Teşekkür ederim Blog.akgul.web.tr akgul.web.tr/yazilar/ akgul.bilkent.edu.tr Akgul-duyuru, edu-net, tsiyase akgul@bilkent.edu.tr 49
Bilişim... Bilgisayarlar her yerde: gömülü, cep, masa, süper, santral,... Üretim aracı Kişisel/kurumsal verimlilik aracı Kişisel haberleşme, gelişme, eğlence, kültür aracı Yeni ilaç, malzeme, oto, uçak, güvenlik, bilim Elektrik gibi temel Bilgi sistemi kurmak zordur, ekip işi, insanı ikna Süreçtir, iş birliği ister
Yatay Sektör Olarak Bilişim İnternet ve Bilgisayar: Her eve lazım! Elektrik ve Telefon gibi! (sorgulamayın!) Verimlilik aracı: OECD doğruladı (Arrow) Tarım, KOBI, turizm, için gerekli Bilişim'in, işletme/iş nosyonları gerekli Mühendislik, inovasyon, ar-ge, pazarlama e-ticaret, e-pazaryerleri Bilgiye erişim yurttaşlık hk. Sayısal böl.
Dikey Sektör Olarak Bilişim Kendi içinde: yazılım, gömülü, Call center Elektronik, Telekom ile bütün - ICT Telekom -Media-eğlence Internet yakın. Yatırım göreceli düşük: egitim gerek İhracat: yazılım, hizmet, müteathitlik İnsan gücü planlaması: meslek (lise, YO, U) Üniversiteleri yeniden yapılandırmak gerek 52
Bilişim, Verimlik, tetikleyicilik Arrow'un itirazi çözüldü İ2010: %5 GDP --> 25% büyümeyi tetik. Verimligin %40'ı sağlıyor, ABD'de %60 Bilişim ar-ge 1/3 (.us,.jp,.kr), 1/5.eu Değişimi yönetmek zor, başarısızlık var Elektrik motorlarında gecikme İ 53
Digital opportunity (05): 1 dk, 2, iceland, 3.se, 4 uk, 5 no, 6, nl, 7, ch, 8 fi, 9, lu, 10 de, 11, estonya, 12slovenya, 16 fr, 22 cy, 26 gr, 31 ro, 32 tr 33 ru (Avrupa) Dünya: 58 tr, 60 rs, 53 ro, 9 nl, 7 us, us 21,3 dk, 2 jp, 1 kr Economist 07 e-readiness: 1 dj, 2, us-se, 4 hk, 5ch, 6 sgş 7 uk, 8nl,9 australya, 10 fi, 11 au, 12no, 13 ca, 14 nz, 16 kr, 30 sili, 42 tr, 43 br,44 ar, 45 ro, 48 bg İnnovation: 46 bg, 53 br, 58 tr, 60 urdun, 54 cin, Broadband indeks. itif.org (07), 1 kr, 2 jp, 3 iceland, 4 fi, 5 nl, 6 se, 7fr, 8dk,9 no, 10 ca, 12 us, 24 pl, 27 gr, 29 mx, 30 tr Global comptetition index: (07) 59 tr, 1 ch, 2 fi, 3 se, 4 dk, 5 sg, 6 us, 7 jp, 8 de, 9 nl, 1o uk, 12 no, 26 ma, 66 br