Bilim Tarihi Dersinin Bileşenleri BİLİM TARİHİ Yrd. Doç. Dr. Suat ÇELİK Bilim nedir? Ve Bilim tarihini öğrenmek neden önemlidir? Bilim tarihi hangi bileşenlerden oluşmaktadır. Ders nasıl işlenecek? Günümüzde insanlık üzerinde en etkili iki güç bilim ve teknolojidir. Bu nedenle bu iki kavramın doğru öğrenilmesi son derece önemlidir. Bilim nedir? ve Bilimin önemli özelliklleri nelerdir? Bilim için statik bir tanımlama yapılabilir mi? Bilim science kelimesi basitçe bilgi anlamına gelen latin scientia kelimesinden türemiştir. İlk zamanlarda bilim yerine daha çok doğa felsefesi kelimesi kullanılıyordu. Bu kelime grubu bilim kelimesinde daha kapsamlı bir kelimedir. Doğa felsefesi doğal olarak doğa felsefecileri tarafından yapılırdı. Profesyonel bir dispilin olan bilim günümüzde bu alanda eğitilen ve kendilerine yaptıkları iş karşılığında ödeme yapılan bilim insanları tarafından yapılmaktadır. Bu kavram 20 yüzyılda türetilmiş bir kavramdır. Biz bilimi tarhini eğer sadece günümüz bilimsel aktivitesini dikkate alırsak yeterince anlayamayız. Bilim basitçe doğal dünyayı anlama çabası olarak tanımlanabilir. Bu çabanın amaçları, yöntemleri ve bu çaba içinde bulunanlar zaman içinde çok değişmelere uğramışlardır. 1
Bilim hem doğal dünyadaki olgulara hem de insan kültürüne bağlı bir aktivitedir. Bu nedenle o ne önceden belirlenmiş ne de rast gele bir işlemdir. Bilimsel aktivite insanoğlunun, entellektüel, politik, ekonomik ve sosyal ihtiyaçlarına bir cevap olarak doğmuştur. Bilimsel aktivite onu yapanların felsefi ve dini inançlarından etkilenmiştir. Dolayısıyla bilim kültüre bağlı bir disiplindir. Bu nedenle bütün kültürlerin bilime etkilerini incelemek son derece önemlidir. Bu derste temel olarak üç tarihi evrede bilim tarihi ele alınacaktır. 1. Babil, mısır ve roma imparatorluğunun son dönemlerinde bilim (MÖ2000-MS500) 2. Ortaçağda bilim (500-1450) 3. Rönesans ve bilimsel devrim (1450-1700) Eski medeniyetlerde amaç doğal dünyayı ve insan oğlunun bundaki rolünü anlamak amaçtı, Modern bilimin başlangıcı antik yunan kültürüne dayanmaktadır. İki büyük dinin doğal ğ dünya, birbirleriyle ve bilimle etkileşimleri Din ve bilimin birbirleriyle çatıştığı tezi Modern bilimin büyük oranda Kopernik in güneş merkezli evren (1543) anlayışıyla Newton un ölümü (1727) arasındaki zamanda şekillendiğine inanılmaktadır. BİLİM VE TEKNOLOJİ Bilim, her türlü düzenden yoksun duyu verileri (algılar) ile mantıksal olarak düzenli düşünme arasında uygunluk sağlama çabasıdır (Albert Einstein) Bilim, gözlem ve gözleme dayalı uslama (akıl yürütme) yoluyla önce dünyaya ilişkin olguları, sonra bu olguları birbirine bağlayan yasaları bulma çabasıdır (Russell). 2
Bilim, doğal dünyayla ilgili soruları cevaplamak üzere bilimsel araştırma yöntemlerini kullanarak herkesin irdelemesine açık geçerli ve güvenilir genellemeler ve açıklamalar ortaya koyma etkinliğidir (William F. McComas). Bilim, olgu dünyası ile kuram arasında gidip gelen bir açıklama ve tahmin yöntemidir (Cemal Yıldırım). Bilim, doğayı, özellikle doğaya ilişkin kuram ya da beklentilerimizi sürekli sınma etkinliğidir (Cemal Yıldırım). Bilim, sağlam ve güvenilir bilgidir (Aydın Sayılı). Bilim örgün bilgiler bütünüdür (Yaygın bir tanım)! 3
Bilim, insan deneyim ve yaşantısını betimleme, yaratma ve anlama yöntemidir (R. B. Lindsay). Bilim, üzerinde herkesin birleşebileceği yargıları konu alan bir çalışmadır (N. Campbell) Uzun yaşamımda öğrendiğim bir şey var: gerçeklikle kıyaslandığında tüm bilimimiz ilkel ve çocukça kalmaktadır, buna rağmen sahip olduğumuz en değerli şey de bilimdir (Albert Einstein). Sıradan bir kimsenin yeni bulunan bir hormonu ya da everene ilişkin en son kuramı bilmesi o kadar gerekli değildir. Onun için ve hepimiz için asıl gerekli olan bilimin amaç ve yönteminin mümkün olan açıklıkla anlamaktır. Bu anlayışı sağlama, ğ yalnız üniversitelerimize değil, her düzeydeki okullarımıza düşen bir görevdir (George Sarton). Hayatta en hakiki mürşit ilimdir, fendir (Atatürk). Bilimin amacı, insanda doğal olarak var olan bilmek arzusunu doyurmaktır (Aristo) 4
BİLİM FORMAL BİLİM İNFORMAL BİLİM (OLGUSAL) Bilimsel buluşta şans ya da tesadüfün rolü buna hazır bir kafa için vardır (Pasteur). MANTIK MATEMATİK DOĞAL BİLİMLER KÜLTÜR BİLİMLERİ FİZİK SOSYOLOJİ KİMYA SOSYAL PSİKOLOJİ BİYOLOJİ DÜŞÜNCE TARİHİ PSİKOLOJİ BİLİMİN SINIFLANDIRILMASI İnsan oğlunun çıplak gücü ile yapamadıklarını, aklını kullanarak geliştirdiği araç ve yöntemlerle başarabilmesidir. TEKNOLOJİ TANIMI 5