TOPLUMDA ENGELLÝLER: SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERÝLERÝ

T.C. AMASYA VALÝLÝÐÝ Aile ve Sosyal Politikalar Ýl Müdürlüðü TOPLUMDA ENGELLÝLER: SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERÝLERÝ ENGELLÝLER BÝZÝZ PROJESÝ FAALÝYETLERÝ Yayýna Hazýrlayan Davut ELMACI Baský Bilfem Ofset - Amasya 0.358 218 63 97 ISBN: 978-605-14953-8-5 2014

ÖNSÖZ Devletimizin saðladýðý her imkân ve hizmeti toplumumuzu oluþturan tüm kesimlere sunmak, sosyal devlet olmanýn gereðidir. Bu kapsamda engellilerimize, kimsesiz çocuklarýmýza, yaþlýlarýmýza ve bakýma muhtaç bireylere farklý uygulamalar ile çeþitli hizmetler saðlanmaktadýr. Bakýma muhtaç hastalarýn yakýnlarýna ödenen yardýmlar, eþinden ayrýlmýþ ya da eþi vefat etmiþ ihtiyaç sahibi olan bayanlara ödenen yardýmlar bu hizmetlerden sadece bir kaçýdýr. Ülkemiz genelinde saðlanan bu hizmetler ilimizde de Aile ve Sosyal Politikalar Müdürlüðümüz ve baðlý hizmet birimlerince yürütülmektedir. Hepimizin birer engelli adayý olduðu günümüzde, engelli bireylere daha hoþgörülü davranarak onlara her türlü hizmette pozitif ayrýmcýlýk yapmalýyýz. Kamu kurumlarý ve belediyeler yaþam alanlarýný, saðlýk, eðitim, kültür, ulaþým ve diðer hizmet alanlarýndaki binalarý ve sosyal alanlarý engelli vatandaþlarýmýzý da göz önünde bulundurarak planlamalýdýr. Çünkü bir toplumun geliþmiþliði engellilerine saðladýðý sosyal imkânlar ile ölçülmektedir.

Bunun bilincinde olan bizler ilimizde gerekli deðiþiklikleri yapmak için çalýþmakta ve çeþitli projeleri hayata geçirmekteyiz. Amasya Valiliði olarak ilimizde çalýþmalarýn takipçisi olmakla birlikte, Valiliðimizin hizmet binasýnda da gerekli fiziki düzenlemeleri yaparak, diðer kamu kurumlarýmýza ve özel sektör kuruluþlarýna örnek olmayý amaçlamaktayýz. Bu çalýþmalarýn bir parçasý olarak Engelliler Destek Programý kapsamýnda hazýrlanan ''Engelliler Biziz Projesi'' ile toplumda engelliler ve engelli haklarý konusunda farkýndalýk oluþturulmasý amaçlanmýþtýr. Bu doðrultuda projenin hedef grubunu oluþturan engellilere, engelli ailelerine, kamu görevlilerine, basýn mensuplarýna, bankacýlara, toplu taþýma araç kullanýcýlarýna, emniyet görevlilerine ve muhtarlara eðitimler verilmiþtir. Proje kapsamýnda yapýlan çalýþmalarýn derlendiði Toplumda Engelliler: Sorunlar ve Çözüm Önerileri'' adlý kitabý sizlerin beðenisine sunarken; Amasya'mýzda umutlu, huzurlu, saðlýklý ve toplumun tümünü kucaklayan bir anlayýþla çalýþmalarýmýza devam edeceðimizi ifade ediyor, bu projede emeði geçen herkese teþekkür ediyorum. Ý. Halil ÇOMAKTEKÝN Vali

GÝRÝÞ Ülkemizde kimsesizlerin kimsesi, yediden yetmiþe her kesime hitap eden devletin þefkatli eli olan Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlýðý, 2011 yýlýnda kurulmuþtur. Bakanlýðýmýz özellikle çocuk, yaþlý, engelli, kadýn ve aile üzerine yoðunlaþarak her alanda toplumumuza hizmet vermektedir. Amasya'mýzda da sevgi evleriyle, çocuk evleriyle, yurtlarla çocuk ve gençlerimize; huzurevleriyle yaþlýlarýmýza; rehabilitasyon merkezleriyle engellilerimize hizmet vermekte; aile ve kadýna yönelik hizmet modelleriyle tüm toplumu kucaklayarak hizmetlerini devam ettirmektedir. Yeni hizmet modeli olan Sosyal Hizmet Merkezlerinde halkýn tüm katmanlarýna yönelik oluþturulan birimlerimizle meslek elamanlarýmýz profesyonel anlamda hizmetlerini baþlatmýþ bulunmaktadýr. Engelliler, hizmet verdiðimiz gruplar içerisinde özel bir öneme sahiptir. Engellilere yönelik hizmetlerde temel insan hak ve özgürlüklerinden yola çýkarak, engellilerin hizmetlerden tam ve eþit þekilde yararlanmalarýný ve toplumsal hayata tam olarak katýlýmlarýný amaçlamaktayýz. Aile ve Sosyal Politikalar Ýl Müdürlüðümüz, her alanda olduðu gibi engelliler alanýnda da titiz çalýþmalar yürütmektedir. Ýl Müdürlüðümüz, engelli dernekleri ile ortak çalýþmalar yürütmüþ, engellilere

yönelik eriþebilirlik çalýþmalarý kapsamýnda Amasya'daki tüm devlet kurumlarý ile cadde, park ve bahçeler dolaþýlarak fotoðraflanmýþ, her kurum hakkýnda kýsa rapor hazýrlanarak engellilerimizin hayata baðlanmalarý ve þehrin her tarafýna ulaþabilmeleri için ön çalýþmalar baþlatýlmýþtýr. Engellilere yönelik hizmetlerde hibe projelerinden yararlanmaya da azami gayret göstermekteyiz. Aile ve Sosyal Politikalar Ýl Müdürlüðümüz, proje becerisini gün geçtikçe geliþtirmektedir. Ýl Müdürlüðümüz, Avrupa Birliði Programlarý kapsamýnda hazýrlamýþ olduðu 2012 Grundtvig Öðrenme Ortaklýklarý Projesi ile uluslararasý bilgi ve deneyim edinme imkanýna kavuþmuþtur. Bu proje ile yaþlýlara, saðlýklý kalma ve toplumdaki itibarlarýný yeniden kazanma için gerekli beceriler kazandýrýlarak onlarýn yaþam kalitesinin arttýrýlmasý amaçlanmaktadýr. Orta Karadeniz Kalkýnma Ajansý 2013 Yýlý Dezavantajlý Gruplara Yönelik Sosyal Ýçerme Mali Destek Programý kapsamýnda hazýrlamýþ olduðumuz Eðitimli Adým Kaliteli Bakým Projesi kabul edilmiþ ve bu proje ile engelli ailelerinden 20 kiþiye Ýl Milli Eðitim Müdürlüðü ortaklýðýnda engelli bakým kursu eðitimi verilmektedir. 2012 EDES kapsamýnda hazýrlanan Engelliler Biziz Projesi ile Amasya'mýzda engelliler konusunda önemli bir farkýndalýk saðladýðýmýzý düþünüyoruz. Aile ve Sosyal Politikalar Ýl Müdürlüðümüzün 2013 EDES programý kapsamýnda Senin Ýçin Bir Hikâyem Var Projesi de kabul edilmiþtir. Söz konusu proje ile engelli bireylerin ve ailelerinin yaþadýklarý güçlükler, mücadeleler ve engelli haklarý konusunda küçük yaþtaki çocuklarýmýzýn bilinç kazanmalarý amaçlanmaktadýr. Aile ve Sosyal Politikalar Ýl Müdürlüðümüzün bu tür çalýþmalarýný geliþtirerek sürdüreceðini bilmenizi isterim. Bu çalýþmalar kapsamýnda gerçekleþtirdiðimiz Engelliler Biziz Projemizin faaliyetlerinin ve proje kapsamýnda gerçekleþtirilen Toplumda Engelliler: Sorunlar ve Çözüm Önerileri baþlýklý çalýþtay bilgilerinin yer aldýðý bu kitabýn Amasya ve ülkemiz için önemli bir kaynak olacaðýna inanýyorum. Ahmet DUMAN Amasya Aile ve Sosyal Politikalar Ýl Müdürü

TOPLUMDA ENGELLÝLER: SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERÝLERÝ ENGELLÝLER BÝZÝZ PROJESÝ FAALÝYETLERÝ 1

ENGELLÝLER DESTEK PROGRAMI (EDES) Engelliler Biziz Projesi, Engelliler Destek Programý (EDES) kapsamýnda yürütülmüþtür. Bu nedenle Engelliler Destek Programý hakkýnda burada kýsa bir bilgi verilmektedir. Buradaki bilgiler çoðunlukla Engelliler Destek Programýnýn internet sitesinden derlenmiþtir. Engelliler Destek Programý (EDES), uygulandýðý illerde yerel dinamikleri harekete geçirerek, toplumun engellilik ve engelliler konusunda bilinç düzeylerinin ve duyarlýlýklarýnýn artýrýlmasý, engellilerin psikososyal ve týbbi rehabilitasyonunu saðlamayý amaçlayan projeler ile engellilik nedenlerinin tespit edilmesini, koruyucu ve önleyici hizmetlerin geliþtirilmesini, engellilik oranýnýn azaltýlmasýný ve engelliliðin etkilerinin en aza indirilmesini amaçlayan projeleri destekleyen programýdýr. Bu program Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlýðý tarafýndan yürütülmektedir. EDES, Karadeniz Bölgesi'ndeki Amasya, Artvin, Bartýn, Bayburt, Bolu, Çorum, Düzce, Giresun, Gümüþhane, Karabük, Kastamonu, Ordu, Rize, Samsun, Sinop, Tokat, Trabzon ve Zonguldak illerinde uygulanmaktadýr. 2

Engelliler Destek Programý kapsamýnda; (1) Farkýndalýk eðitimlerine yönelik projeler, (2) Engelliliðin nedenleri ve önlenmesine yönelik projeler ve (3) Engellilerin psiko-sosyal ve týbbi rehabilitasyonunu saðlamaya yönelik projeler desteklenmektedir. Farkýndalýk eðitimlerine yönelik projeler; a. Toplumun engellilik konusunda bilinç düzeylerinin ve duyarlýlýklarýnýn arttýrýlmasýna, b. Engelli bireylerin ve/veya ailelerinin bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesine yönelik projelerdir. Engelliliðin nedenleri ve önlenmesine yönelik projeler; a. Koruyucu ve önleyici hizmetlerin niteliðinin yükseltilmesine ve yaygýnlýðýnýn artýrýlmasýna, b. Engelli bireylerde ortaya çýkabilecek ikincil, üçüncül özrün önlenmesine, c. Engelliliðin nedenleri ve önlenmesi konusunda farkýndalýðýn, bilgi ve bilinç düzeyinin artýrýlmasýna, d. Hamilelik sýrasýnda yaþanan sorunlar, genetik nedenler, akraba evlilikleri, yetersiz ve kötü beslenme, ilaç kullanýmý, zehirlenme, madde baðýmlýlýðý, hastalýklar, kazalar, çevresel faktörler gibi engellilik nedenlerinin tespit edilmesi, ortadan kaldýrýlmasý veya etkilerinin azaltýlmasýna yönelik (araþtýrma, bilgilendirme, bilinçlendirme, eðitim, toplum taramasý, danýþmanlýk ve rehberlik, program veya model geliþtirme ve uygulamalarý gibi) projelerdir. 3

4 (4) Engellilerin psiko-sosyal ve týbbi rehabilitasyonunu saðlamaya yönelik projeler ise; a. Engelli bireyi bulunan ailelere taný konulduktan sonraki süreçlere iliþkin eðitim verilmesine, eðitim programlarý ve/veya rehberleri oluþturulmasýna, engellilerde okuma yazma oranýnýn artýrýlmasýna, engelli yakýnlarýna eðitim desteði verilmesine, kamu hizmetlerinden yararlanmasý için aksaklýklarý tespit eden ve yerele iliþkin çözüm üreten modeller geliþtirilmesine, b. Uygulama alanlarýnda engel gruplarýna yönelik destek teknolojilerinin kullanýmýný içeren eðitimlerin verilmesine, c. Engelli bireylere engelli olmayan bireylerle birlikte kültür, sanat ve spor alanlarýnda eðitim verilmesine, d. Engellilerin baþkalarýnýn yardýmýna ihtiyaç duymaksýzýn sosyal yaþama baðýmsýz biçimde katýlýmýný saðlamaya ve kolaylaþtýrmaya yönelik baðýmsýz yaþam eðitimlerinin verilmesine, e. Engellilerle ilgili sivil toplum örgütleri aracýlýðýyla farklý engel gruplarýnýn (otizm, serebral palsi, ruhsal ve duygusal engellilik, görme, iþitme ve konuþma, ortopedik, zihinsel, kronik hastalýklara baðlý engellilik gibi) hizmet saðlayýcý kurum yetkilileri ve çalýþanlarý ile buluþturulmasý ve empatik iliþki kurulmasýna yönelik programlar uygulanmasýna,

f. Toplumun engelli bireylerle buluþturulmasý ve psikososyal rehabilitasyonu için projenin uygulandýðý ilde ve EDES kapsamýndaki illerde yapýlacak kaynaþtýrma etkinliklerine yönelik projelerdir. EDES kapsamýnda kamu kurum ve kuruluþlarý, il özel idareleri, belediyeler, meslek odalarý ve üniversiteler proje baþvurusu yapabilmektedir. Okul, rehberlik ve araþtýrma merkezi, halk eðitim merkezi, çocuk, gençlik, bakým, rehabilitasyon, aile danýþma ve sosyal hizmet merkezleri, huzurevi gibi kamu kuruluþlarýnýn proje teklifleri baðlý bulunduklarý il ve ilçe müdürlükleri tarafýndan yapýlýr ve kabul edilmeleri halinde il ve ilçe müdürlükleri tarafýndan yürütülür. EDES kapsamýnda desteklenen projelerin süresi, sözleþme imza tarihinden itibaren en fazla bir yýldýr. Projenin çeþitli nedenlerle öngörülen sürede tamamlanamamasý durumunda proje yürütücüsü ilgili valiliðe tamamlanamama nedenlerini yazýlý olarak bildirerek en fazla üç aya kadar ek süre talep edebilir. Ek süre, valiliðin uygun görmesi durumunda bir defaya mahsus olmak üzere verilebilir. EDES Uygulama Usul ve Esaslarý kapsamýnda teklif edilecek projelerin bütçe büyüklüðünün alt sýnýrý 10.000 TL, üst sýnýrý 100.000 TL'dir. Projeye tahsis edilen ödeneðin tamamýnýn süresi içinde harcanamamasý halinde harcanamayan kýsým valilik EDES hesabýnda kalýr. Valilik EDES hesabýnda kalan miktar, valilik tarafýndan baþarý ile uygulanmakta olan ve ödenek ihtiyacý bulunan diðer EDES projelerine aktarýlýr. Daha önce uygulanan EDES projelerinden Valilik EDES hesabýnda kalan miktar, bir sonraki yýlýn EDES Programý kapsamýnda Bakanlýk tarafýndan valiliðe tahsis edilecek ödenekten düþülebilir. Desteklenecek projelerin seçiminde EDES tanýmýndaki amaçlara uygunluk, sürdürülebilirlik, projenin amacý, gerekçesi, faaliyetleri ve bütçesi arasýndaki tutarlýlýk, projenin gerekçede belirtilen sorunlarýn çözümüne katký saðlayabilme derecesi, projeyi öneren kurum veya kuruluþun proje yürütme kapasitesi, projenin hedef gruplar üzerinde yaratacaðý etkiler ve çarpan etkiler, proje hedef kitlesinin geniþliði, projenin ve faaliyetlerin süre, iþ, zaman, plan tutarlýlýðý, ildeki engelli bireylerin ihtiyaçlarý ve öncelikleri göz önünde bulundurulmaktadýr. 5

ENGELLÝLER BÝZÝZ PROJESÝ Engelliler Biziz Projesi, dezavantajlý gruplardan olan engelliler için yasalarla verilen haklar konusunda toplumda farkýndalýk saðlamayý ve engellilikle ilgili gelecek kuþaklarýn bilinçliliðini arttýrmayý hedeflemektedir. Bu doðrultuda karar mekanizmasýndaki kiþilerde engellilik konusunda farkýndalýk saðlanmasýna ve kamu hizmetine açýk alanlarda görev yapanlara, dezavantajlý kiþilere pozitif ayrýmcýlýk yapmalarý konusunda bilgilendirme yapýlmasýna çalýþýlmýþtýr. 6

Projemizin ortaklarý Altý Nokta Körler Derneði Amasya Þubesi ile Türkiye Engelliler Derneði Amasya Þubesidir. Engelliler, engelli aileleri, kamusal alanda çalýþan görevliler (yazýlý ve görsel basýn mensuplarý, bankacýlar, toplu taþýma araçlarý kullanýcýlarý, emniyet görevlileri, resmi kurum görevlileri ve muhtarlar) projemizin hedef grubunu oluþturmuþtur. Bu kapsamda projemizde engellilerin yaþam kalitesinin geliþtirilmesi için engellilere, engelli ailelerine ve kamusal alanda hizmet veren bu kesimlere yönelik bilgilendirme ve yönlendirme yapýlmýþtýr. Projemizin temel faaliyetleri þunlardan oluþmuþtur: 1. Proje ekibinin kurulmasý, proje ofisinin oluþturulmasý, 2. Proje ekibi ve ilgili taraflarýn katýlacaðý baþlangýç toplantýsý, 3. Projenin ve katký saðlayan kurumlarýn görünürlülüðünün saðlandýðý basýn toplantýsý, 4. Amasya ilindeki yerel yönetim, kurum ve kuruluþ görevlilerine yönelik bilgilendirme eðitimi, 5. Engellilere/ailelerine yönelik bilgilendirme eðitimi, 6. Banka çalýþanlarýna yönelik bilgilendirme eðitimi, 7. Toplu taþýma araç kullanýcýlarýna yönelik bilgilendirme eðitimi, 8. Emniyet görevlilerine yönelik bilgilendirme eðitimi, 9. Muhtarlara yönelik bilgilendirme eðitimi, 10.Konferans, 11. Görsel basýnda (yerel TV kanalýnda) engelli haklarý konusunda açýk oturum düzenlenmesi, 12.Görünürlük ve tanýtým saðlanmasý, 13.Araç kiralanmasý, 14. Çalýþtay düzenlenmesi, 15. Kapanýþ toplantýsý. 7

Gerekçe Projemiz, EDES Uygulama Usul ve Esaslarýnda belirtilen farkýndalýk eðitimlerine yönelik projeler kapsamýnda olup toplumun engellilik konusunda bilinç düzeylerinin ve duyarlýlýklarýnýn arttýrýlmasýna, engelli bireylerin ve/veya ailelerinin bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesine katký saðlamayý amaçlamýþtýr. Günümüz Türkiye'sinde engellilerin toplumla bütünleþme noktasýnda sorunlar yaþandýðý bilinen bir durumdur. Toplumsal ve kamusal alanýn pek çok alanýna yayýlan bu sorunlar, engelli bireylerin içinde yaþadýklarý toplumla iþlevsel bir bütünlük içinde yaþamalarýný güçleþtirmektedir. Sürekli sorunlarla boðuþan, onlara anlamlý çözümler üretemeyen bireyler, kendilerini mutsuz hissetmektedir. Bu da temel bir insan hakký olan bireyin kendisini gerçekleþtirme hakkýný ortadan kaldýrarak düþük yaþam kalitesine neden olmaktadýr. Engellilerin genel olarak toplumla bütünleþmesinin önündeki baþlýca sorunlar; yoksulluk, eðitim, ulaþým, fiziksel çevre, kabul edilme gibi sorunlardýr (Karataþ, 2002). Toplum olarak engelliler için yapýlacak en önemli destek onlara normal insanlar olduklarý hissini yaþatmaktýr. Ancak insanlarýmýz bunu nasýl gerçekleþtireceklerini tam olarak bilememekte, çoðu kez onlara yardým edildiði düþünülürken aslýnda kendilerini daha kötü hissetmelerine neden olunmaktadýr. Bunun baþlýca nedeni ise engelli bireyin kim olduðu, nasýl hissettiði, ne düþündüðü, kendisini nasýl daha iyi hissettiði gibi konularda doðru ve yeterli bilgiye sahip olunamamasýdýr. Bu baðlamda engelliyi tanýmak, onu anlamak ve ona karþý yönelen davranýþlarýmýzý doðru biçimlendirmek önemli bir durumdur. Engellilere karþý doðru yaklaþým tarzýný bilmek, hem engelli insanlarýmýzý hem de hatalý davranýþ düzleminde olan bizlerin yaþamýný daha da kolaylaþtýracaktýr (Ýlkadým Kaymakamlýðý, 2010). Zamanla engellilerin daha iyi koþullarda yaþam sürdürebilmeleri amacýyla, engelli vatandaþlarýmýzýn haklarýný güvence altýna alacak anayasa deðiþiklikleri yapýlmýþtýr. Kamuda iþ imkâný saðlamak, sýnav merkezlerini engellilerin kullanabileceði hale getirmek gibi köklü deðiþikliklere imza atýlmýþtýr. Bu çalýþmalar kapsamýnda 2005 yýlýnda engelli kimlik kartý uygulamasýný baþlamýþtýr. Amasya'da 2013 yýlý itibariyle 1450 engelli vatandaþýmýzýn bu uygulamadan yararlanmasý saðlanmýþtýr. 8

Engellilerin günlük hayatta birçok zorlukla karþýlaþmalarý ve toplumda hak ettikleri yeri alamamalarýnýn altýndaki en önemli etken, toplumda kabul ediliþin istenilen düzeyde gerçekleþtirilememesidir (Ankara Ýl Milli Eðitim Müdürlüðü, 2011). 2012 yýlý verilerine göre ilimizde Zihinsel Engelli 2070, Görme Engelli 469, Ýþitme Engelli 225, Ruhsal Engelli 264, Bedensel Engelli 3325, birden fazla engeli olan 1676 olmak üzere toplam 8029 engelli vatandaþýmýz bulunmaktadýr. 26.2.2012 tarihi itibariyle bu sayýnýn nüfusa oraný %2.53 dür. Ýlimizde, 2915 engelli için 2881 kiþiye engelli evde bakým ücreti ödenmektedir. Bu engellilerin toplumsal kabullenmelerinin saðlanmasý oldukça önemlidir. Bu noktada proje, engellilerin toplumda ve kamusal alanda kabullenilmelerinin üst düzeye çýkarýlmasýna yardýmcý olarak planlanmýþtýr. 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 2012 Yýlý Verilerine Göre Amasya'da Engelli Sayýlarý 0 Zihinsel Engelli Görme Engelli Ýþtime Engelli Ruhsal Engelli Bedensel Engelli Birden Fazla Engeli olan 2007 yýlýnda engellilere evde bakým ve rehabilitasyon hizmetinin baþlamasýyla engelli vatandaþlarýmýzýn hayat kalitesini yükseltme yolunda önemli bir adým atýlmýþtýr. 9

3000 Evde Bakým Hizmetlerinden Yararlanan Kiþi Sayýsý 2500 2000 1500 1000 500 0 2008 2011 2013 2013 yýlý sonu itibariyle evde bakým hizmetinden yararlanan engelli sayýsý üç bine yaklaþmýþtýr. 35000000 Evde Bakým Ýçin Kullanýlan Ödenek 30000000 25000000 20000000 15000000 10000000 5000000 10 0 2008 2011 2013 Evde bakým için Amasya'da kullanýlan ödenek miktarý 2013 yýlýnda 30 milyon TL'yi aþmýþtýr.

Projemizin hedef grubu engelliler, engelli aileleri ve kamusal alanda çalýþan görevlilerdir (yazýlý ve görsel basýn mensuplarý, bankacýlar, toplu taþýma araçlar kullanýcýlarý, emniyet görevlileri, þoförler, resmi kurum görevlileri, muhtarlar). Projemizde; 30 engelli, 30 engelli ailesi, 30 yerel yönetim ve kurum-kuruluþ görevlisi, 30 banka çalýþaný, 30 emniyet görevlisi, 30 toplu taþýma araç kullanýcýsý ve 30 muhtar olmak üzere toplam 210 kiþinin farkýndalýk eðitimlerine, 100 kiþinin de konferansa katýlmasý hedeflenmiþtir. Düzenlenecek çalýþtaya ise çeþitli kesimlerden 30 kiþinin katýlmasý planlanmýþtýr. Projemiz, engellilerin toplumda ve kamusal alanda kabul edilebilirliðinin arttýrýlmasý, diðer insanlarýn çevrelerine ve olaylara engellilerin gözüyle bakabilmelerinin saðlanmasý noktasýnda ortaya çýkmýþ önemli bir projedir. Bu proje engellilerin toplumsal hayatta ve kamusal alanda karþýlaþtýklarý sorunlarýn çözümüne yönelik projeler üretilmesi ile amacýna ulaþacaktýr. Proje Faaliyetleri Projemizin temel faaliyetleri kapsamýnda öncelikle proje ekibi ve proje ofisi oluþturulmuþtur. Proje koordinatörlüðünü Ýl Müdürlüðümüzde görevli Öðretmen Davut ELMACI yürütmüþtür. Yine Ýl Müdürlüðümüzde görevli Sosyal Çalýþmacý Adnan DEMÝRCÝ ile Psikolog Azize DOYRAN eðitici olarak görevlendirilmiþtir. Proje ortaklarýmýzdan Altý Nokta Körler Derneði Amasya Þube Baþkaný Musa DEMÝRYARAR ile Türkiye Engelliler Derneði Amasya Þube Baþkaný Abdullah AYYILDIZ eðitim koordinatörleri olarak yer almýþ ve eðitimin içeriðinin gruplara göre belirlenmesi ve yürütülmesinde büyük katký saðlamýþlardýr. Proje ofisi için gerekli 1 adet bilgisayar, 1 adet yazýcý, 1 adet projeksiyon cihazý, 1 adet fotoðraf makinesi, 1 adet netbook alýnmýþtýr. Proje ofisi Amasya Aile ve Sosyal Politikalar Ýl Müdürlüðü bünyesinde oluþturulmuþtur. 11

Proje Tanýtým Toplantýsý Proje ekibinin ve ilgili taraflarýn katýldýðý proje tanýtým toplantýsý 3 Nisan 2013 tarihinde Amasya Üniversitesi Eðitim Fakültesi Kongre ve Kültür Merkezinde yapýlmýþtýr. Proje tanýtým toplantýsýna çeþitli kurum ve kuruluþ temsilcileri, engelliler, engelli aileleri ve engelli dernek temsilcileri katýlmýþtýr. 12

Basýn Bilgilendirme Toplantýsý Basýn mensuplarýna yönelik projenin ve katký saðlayan kurumlarýn görünürlüðünün saðlandýðý kahvaltýlý bir basýn toplantýsý yapýlmýþtýr. Projemizin tüm Amasya genelinde daha iyi duyurulmasý ve engellilerin ve diðer kiþilerin projeye ilgi duymasý amacýyla projenin ve projeye katký saðlayan kurumlarýn görünürlüðünün saðlandýðý basýn mensuplarýna yönelik toplantý ile projemiz Amasya'da ve diðer illerde daha görünür hale gelmiþtir. 13

Konferans Engelliler Haftasýnda engellilerin yasal haklarýnýn anlatýldýðý ve bu haklarýn kullanýlamama nedenlerini anlatan bir konferans gerçekleþtirilmiþtir. Bu konferansa Altý Nokta Körler Derneði Genel Baþkaný Avukat Süha SAÐLAM davet edilmiþtir. Süha SAÐLAM, kendi yaþamýndan da örnekler vererek ayný zamanda yetkililerin de engelli bakýþ açýsýný görmelerini saðlamýþtýr. 14

Bilgilendirme Eðitimleri Projemiz kapsamýnda Amasya da çeþitli gruplara yönelik bilgilendirme eðitimleri yapýlmýþtýr. Bilgilendirme eðitimleri yapýlan gruplar; kamu görevlileri, engelliler ve engelli aileleri, banka çalýþanlarý, toplu taþýma araç kullanýcýlarý (þoförler), emniyet görevlileri ve muhtarlardýr. Engellilerin kamu hizmeti sunan kurum ve kuruluþlarda karþýlaþtýklarý güçlüklerin engellenmesi amacýyla bu kurum/kuruluþlardaki görevlilere birer günlük bilgilendirme eðitimi yapýlarak farkýndalýk oluþturulmaya çalýþýlmýþtýr. Eðitime katýlacaklarýn belirlenmesi için ASP Ýl Müdürlüðü tarafýndan tüm kurum ve kuruluþlara yazý gönderilmiþ, istekli olan görevlilerin bilgilendirme eðitimlerine katýlmasý saðlanmýþtýr. Eðitimler ortalama 30'ar kiþilik gruplar halinde verilmiþtir. 15

Bankacýlar Bankacýlara Yönelik Bilgilendirme Eðitimi Bankacýlara yönelik bilgilendirme eðitimine Amasya'daki kamu ve özel bankalardan banka görevlileri katýlmýþtýr. Ýlçelerdeki banka þubelerinde de katýlýmcýlar olmuþtur. Banka çalýþanlarýnýn hafta içi uygun olmamalarý nedeniyle bankacýlara yönelik bilgilendirme eðitimi hafta sonu yapýlmýþtýr. Bankacýlara yönelik bilgilendirme eðitimine 27 kiþi katýlmýþtýr. 16

Emniyet Görevlileri Emniyet Görevlilerine Yönelik Bilgilendirme Eðitimi Amasya Emniyet Müdürlüðü ile iletiþime geçilerek emniyet görevlilerinin eðitime katýlmalarý saðlanmýþtýr. Emniyet görevlilerine yönelik bilgilendirme eðitimine 38 kiþi katýlmýþtýr. 17

Kamu Görevlileri Kamu Görevlilerine Yönelik Bilgilendirme Eðitimi Kamu görevlilerine yönelik bilgilendirme eðitimine çeþitli kamu kurum ve kuruluþlarýndan 32 kiþi katýlmýþtýr. 18

Muhtarlar Muhtarlara Yönelik Bilgilendirme Eðitimi Muhtarlara yönelik bilgilendirme eðitimine 24 kiþi katýlmýþtýr. Daha çok Amasya Merkezden katýlýmýn olduðu eðitime Amasya'nýn en uzak köylerinden de muhtar ve azalar katýlmýþtýr. 19

Toplu Taþýma Þoförleri Þoförlere Yönelik Bilgilendirme Eðitimi Þoförlere yönelik bilgilendirme eðitimine 31 kiþi katýlmýþtýr. Þoförlerin gündüz saatlerinde eðitime katýlým için uygun olmamalarý nedeniyle ilgili kurumlar ve kooperatifle görüþülerek þoförlere yönelik bilgilendirme eðitiminin akþam 18:00'dan sonra yapýlmasý saðlanmýþtýr. 20

21

Engelliler ve Engelli Aileleri Engellilere / Engelli Ailelerine Yönelik Bilgilendirme Eðitimi Engelliler ve engelli ailelerine yönelik bilgilendirme eðitimine 64 kiþi katýlmýþtýr. Engelliler ve engelli aileleri engellilere yönelik bilgilendirmenin dýþýnda birbirleriyle paylaþýmda bulunma imkaný yakalamýþ, bir birlerinin bilgi ve becerilerinden faydalanma olanaðý elde etmiþlerdir. Ayný zamanda engelli aileleri eðitim vasýtasýyla bulunduklarý ortamdan uzaklaþarak rahatlama fýrsatý yakalamýþlardýr. 22

Yerel Televizyon Kanalýnda Program Amasya'nýn yerel Televizyon Kanalý ART TV'de 3 Aralýk Dünya Engelliler Gününde engelli haklarý konusunda canlý yayýn olarak açýk oturum düzenlenmiþtir. Programa Amasya Aile ve Sosyal Politikalar Ýl Müdürü Ahmet DUMAN, Altý Nokta Körler Derneði Amasya Þube Baþkaný Musa DEMÝRYARAR ve Türkiye Engelliler Derneði Amasya Þube Baþkaný Abdullah AYYILDIZ katýlmýþtýr. 23

Tanýtým ve Görünürlük Projenin tanýtým ve görünürlüðünün saðlanmasý için 10 adet bez afiþ, 500 adet afiþ, 5000 adet broþür bastýrýlmýþ ve bir web sitesi hazýrlanmýþtýr. 24

25

Proje internet sitemiz: http://engellilerbiziz.net/ 26 Projemizin önemli bir faaliyeti de çalýþtay düzenlenmesi olmuþtur. Toplumda Engelliler: Sorunlar ve Çözüm Önerileri baþlýklý iki günlük bir çalýþtay düzenlenmiþtir. Çalýþtayla ilgili bilgiler ileride ayrýntýlý olarak verilmektedir.

Sonuçlar Projemiz ile engellilerin yaþam kalitesinin geliþtirilmesi için engellilere, engelli ailelerine ve kamusal alanda hizmet veren kiþilere yönelik bilgilendirme ve yönlendirme yapýlmýþtýr. Hizmet saðlayýcý personelin farklý engel türlerine göre engellilere yaklaþým ve davranýþ þekillerini geliþtirmek üzere bir eðitim programý hazýrlanmýþ ve bu program bölgede yer alan kurumlarla paylaþýlmýþtýr. Engelli temsilcisi Sivil Toplum Örgütlerinin aktif katýlýmý ile proje içindeki iþbirliði saðlanmýþ ve Amasya Aile ve Sosyal Politikalar Ýl Müdürlüðü ilgili bütün birimleriyle birlikte faaliyetlere öncülük etmiþtir. Projemizin, Amasya'da tüm kesimler arasýnda engellilere yönelik bir farkýndalýk oluþturduðu söylenebilir. Proje faaliyetleri; tanýtým toplantýsý, bilgilendirme toplantýlarý, tanýtým dokümanlarý gibi etkinliklerle yaygýnlaþtýrýlmaya çalýþýlmýþtýr. Bu toplantýlar kapsamýnda mümkün olduðu kadar bölgedeki diðer ilgili sivil toplum örgütlerinin, özel ve kamu alanýnda çalýþan kuruluþlarýn katýlýmlarý saðlanmýþtýr. Proje kapsamýnda yürütülecek olan bilinçlendirme ve bilgilendirme çalýþmalarýnda hedef kitlemizde yer alan katýlýmcýlar, edindikleri bilgileri ailelerine, yakýn çevrelerine ve diðer arkadaþlarýna aktarmýþlardýr. Projemizde ele alýnan bilgilendirme ve bilinçlendirme araçlarý geniþ kitlelere hitap edebilecek özelliklerdedir. Bu açýdan projemizin, projemizde vurgulanan hedef grubumuzun ötesinde kitlelere ulaþmasý mümkün olabilmiþtir. 27

TOPLUMDA ENGELLÝLER: SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERÝLERÝ ÇALIÞTAYI Engelliler Biziz Projesinin bir faaliyeti olarak 27-28 Kasým 2013 tarihlerinde Amasya'da Toplumda Engelliler: Sorunlar ve Çözüm Önerileri baþlýklý bir çalýþtay düzenlenmiþtir. Çalýþtaya Amasya'daki kamu kurum ve kuruluþlarý ile sivil toplum örgütlerinden kýrký aþkýn kiþi katýlmýþtýr. Söz konusu çalýþtayda engellilerin yaþadýklarý sorunlar; Aile ve Sosyal Hayatta Engelliler, Eðitim Sürecinde Engelliler ve Ýþ Hayatýnda Engelliler olmak üzere üç alt baþlýk altýnda ele alýnarak geliþtirilebilecek çözüm önerileri tartýþýlmýþtýr. Çalýþtayda Amasya Eðitim Fakültesinden Prof. Dr. Murat GÖKDERE, Doç. Dr. Ercümend ERSANLI ve Yrd. Doç. Dr. Ýlker KÖSTERELÝOÐLU Moderatör olarak görev yapmýþtýr. Çalýþtayda her üç grubun hazýrladýðý raporlar aþaðýda verilmektedir. 28

1. Ýþ Hayatýnda Engellilerin Yaþadýklarý Problemler ve Çözüm Önerileri Katýlýmcýlar: Moderatör: Prof. Dr. Murat GÖKDERE - Amasya Üniversitesi Raportör: Merve BALCI Hacettepe Üniversitesi Nurettin TUFANOÐLU - Amasya Bedensel Engelliler Spor Kulübü Gökhan KUDU - Amasya Türk Eðitim Sen Ayþegül KALEKÖYLÜOÐLU - Amasya Çalýþma ve Ýþ Kurumu Sebahattin VAPUR - Bilim, Sanayi ve Teknoloji Ýl Müdürlüðü Zahide YILMAZ - Amasya Defterdarlýk Nigar GÜLDAL - Sakatlar Derneði Vakýf Tekstil Satýlmýþ AYAN - KESK Ýl Temsilcisi Orhan ÝLHAN - Jandarma Temsilcisi Asým BALCI - Ýl Saðlýk Müdürlüðü Fatih Emre AKGÜL - Ýl Gýda, Tarým ve Hayvancýlýk Müdürlüðü Yavuz DÜMEN - Amasya Görme Engelliler Sorumlu Baþkaný Ayhan KÖSE - Görme Engelliler Ýl Temsilcisi 1.1.Ýstihdam problemi Engelliler, çalýþma yaþamýnda birçok güçlükle karþýlaþmakta, üretim piyasasýnda az yer almaktadýrlar. Çalýþan engellilerin iþyerlerindeki çalýþma arkadaþlarýnýn ve iþverenlerin tutumlarý, ön yargýlarý onlarýn iþ verimlerini olumsuz yönde etkilemektedir. Engellilerin istihdamýnda genellikle engellilerin zekâ, yetenek ve diðer becerileri hesaba katýlmamaktadýr. Mesleki iyileþtirme ve mesleki eðitimin yersizliði, 29

Ülkemizde engelli istihdamý ile ilgili olarak sadece kota rejimi uygulamasý kullanýlmaktadýr. Bu da çok sýnýrlý sayýda engelli istihdamýný saðlayabilmektedir. Halen çalýþmakta olan (çalýþma arkadaþlarýnýn) kiþilerin, engellilerin gerek iþe alýnmalarýnda, gerekse çalýþmaya baþladýktan sonraki tutumlarý da, önemli olmaktadýr. Çünkü kendileri ile ayný hak ve yetkilere sahip olmasý gereken çalýþan engellilere karþý, diðer çalýþanlarýn tutum ve davranýþlarý farklýlýk göstermektedir. Diðer taraftan iþsizliðin yaygýn olduðu ortamlarda, saðlýklý kiþiler dururken engellilerin istihdam edilmelerinin doðru olmayacaðý gibi yanlýþ bir düþüncenin var olmasý. 30

1.2. Engellilerin istihdamý için önemli gerekçeler Normal bireylere oranlara, istihdama daha fazla ihtiyaç duymaktadýrlar. Ýþ hayatýnda olmalarý, hem maddi hem sosyal hem de psikolojik açýdan kendilerini iyi hissetmelerine yardýmcý olacaktýr. 5378 sayýlý kanuna göre yeteneklerine göre mesleklerini seçme hakký kýsýtlanamayacaðýnýn anayasamýzda belirtilmiþ olmasý, Engel sebebiyle oraya çýkan dezavantajýn etkilerinin ortadan kaldýrýlmasý veya en aza indirilmesi istihdam ile mümkündür. Toplumun her bireyi gibi engellilerinde de üretime katký saðlamasý gerekmektedir. Sosyal hayat ve iletiþim becerilerin geliþimi açýsýndan bireylere destek saðlanmasý, Çalýþmaya cesaret edemeyen engellilere, çalýþan engelliler iyi model olacaktýr. Bireylerin ve toplumun engellilere karþý var olan önyargýlarýný kýrmak için istihdam oldukça önemlidir. 1.3. Engellilerin iþ alanlarý ile ilgili problemler Ne iþ yapýlacaðýnýn belli olmasý ve en niteliksiz iþlerin engellilere verilmesi yolunun tercih edilmesi, Ýstenilen nitelikte iþ gücünün bulunamamasý, Ýþverenlerin engelliler hakkýndaki: Kazalara daha çok neden olurlar, Çabuk kýzar ve alýngan olurlar, Ceza uygulamasý daha zordur, Yükselme imkânlarý sýnýrlýdýr, Diðer çalýþanlarý olumsuz etkiler, 31

Duygusal sorunlarý daha çok olur, Halkla iliþkiler açýsýndan iyi izlenim býrakmazlar, Hareket yeteneklerindeki sýnýrlýlýk iþyerlerinde özel düzenlemeleri gerektirir, Çokça mazeret izni alýrlar, Düzgün ve iyi çalýþmazlar, gibi gerçek dýþý tutum ve inançlarý, Ýþverenlerin bu düþünceleri ve olumsuzluklar, onlarýn vasýflarýna uygun olmayan daha geri ve önemsiz görevlerde çalýþtýrýlarak, ücret kayýplarýna neden olmaktadýr. Ýþ ilanlarýnýn açýk ve net olmamasý ve engel gruplarýnýn yetersizliklerinin dikkate alýnmamasý. 32

1.4. Çalýþma Sürecinde Karþýlaþýlan Problemler Ýþ yerlerine eriþim konusundaki (yol, bina, merdiven vs.) ulaþýlabilirlik probleminin yüksek olmasý, Çalýþma ortamlarýnýn uygun olmamasý, uygun materyallerin yeterli olmamasý, Ýþsizlik oranýnýn yüksekliði, engellilerin alt sýnýra itilmesine neden olmasý, Engellilere mecbur kalýnmadýkça sorumluluk verilmemesi, Ýþverenlerin engelli çalýþanlarýna karþý önyargýlý davranýþlarý, Önyargýnýn sonucu olarak, az verimli, iþ güvenliðini tehlikeye atan kiþiler olarak deðerlendirme, Ayný iþi yapan meslektaþlarýndan farklý olarak daha düþük ücret alýnmasý, Toplumsal kabulsüzlüðünün iþ yerlerine olumsuz etkileri, Engellilere problemli insan gözüyle bakýlarak etiketle yapýlmasý, Engelli bireylerin çevrelerindeki insanlar tarafýndan potansiyel baþarýsýzlýk adayý olarak görülmesi, Toplumdaki farkýndalýk ve empati düzeylerinin düþük olmasý, Engel raporlarý dikkate alýnmadan, bireylerin yapamayacaklarý iþlere zorlanmalarý, Ýþ planlamalarýnda yeterlilikleri ve kapasite yerine yetersizliklere odaklanýlmasý, Engellilerin iþ yerlerinde kýsmen ötekileþtirilmesi, Yetersizlik raporlandýrýlmalarýndaki standardizasyon eksikliði (tutarsýzlýk), adaletsizliðe yol açmaktadýr. Kamu hizmetlerinde yararlanmada, fiziksel altyapý ve uygulamalar boyutunda engellilerin dikkate alýnmamasý, Ailenin engelli çocuðunu iþ hayatýna yönlendirme noktasýnda zayýf ve isteksiz davranmasý, 33

Ailenin çocuðuna kazandýrmasý gereken özgüveninin eksikliði, Engelli ailelerindeki bilinç ve farkýndalýk düzeyinin düþük olmasý, Aileden kaynaklanan bu tür problemler nedeniyle, bir süre sonra engellilerin kendilerini yetersiz veya gereksiz görerek, toplumdan soyutlanmaya neden olabilmektedir. Hatta bu durum iþsiz kalma ya da arkadaþ edinememe durumlarýnda intihara kadar gidebilmektedir. 34

1.5. Sonuçlar Çalýþma, toplum hayatýmýzýn merkezinde yer almakta ve saðlýklý bireyler için olduðu kadar engelli bireyler için de gerek gelir elde etme gerekse sosyalleþme için son derece önemlidir. Çalýþma engelli bireyler için sosyalleþmenin temel yoludur. Kiþiler, çalýþma hayatýnda yer alarak ekonomik bir katký saðlayacaklardýr. Çalýþma hayatýnda yer alan kiþiler, gelir elde etmenin ötesinde kendilerini üretken de hissedeceklerdir. Kendine güven ve kimlik duygusu yanýnda ev dýþýnda sosyal iliþkilerde daha aktif olmakta ve kendilerini psikolojik olarak daha iyi hissetmektedirler. Engelli insanlarýn eþit fýrsatlar çerçevesinde çalýþma imkânlarýndan yararlanabilmeleri, iþ sahibi olabilmeleri ve sosyo-ekonomik yönden baðýmsýz bir hayat sürdürebilmeleri, bütün insanlarýn olduðu gibi engelli insanlarýn da doðal hakkýdýr. Engellilerin engellerinin giderilmeye çalýþýlmasý veya bunun mümkün olmadýðý hallerde onlara yaþamlarý için gerekli maddi ve manevi olanaklarýn saðlanmasý gerekmektedir. Zira engellilik ile birlikte maddi ve manevi büyük bir yardýma muhtaçlýk zorunluluðu ortaya çýkmaktadýr. Engelli birey de yaþadýðý ekonomik sýkýntýlar yüzünden çalýþmak zorundadýr. Ülkemizde engelli istihdamý ile ilgili olarak sadece kota rejimi uygulamasý kullanýlmaktadýr. Bu da çok sýnýrlý sayýda engelli istihdamýný saðlayabilmektedir. Oysa diðer alternatif istihdam modellerinin de uygulanmasý ile istihdam oranlarý arttýrýlabilir. Örneðin, belirli iþlerin engellilere tahsis edilmesi, engellilerin kendi iþlerini kurmalarýnýn teþvik edilmesi gibi önlemler alýnarak daha fazla engellinin istihdamý saðlanabilir. 35

Engellilere gerek mesleki gerek kiºisel geliºimleri ile ilgili eðitimler verilerek onlarýn bilgi ve becerilerine uygun iºlere yerleºtirilmeleri saðlanmýº olacaktýr. Bu sayede hem engelli bireyler memnun olacak hem de iºverenler engellerine uygun iº ararken zorlanmayacaklardýr. Genellikle toplumlarýn, engellilere yetersizlikleri nedeniyle acýma duygusuyla yaklaþýlmalarý söz konusudur. Bu acýma duygusu engellinin yetersizliðini ön plana çýkartýrken, sahip olduðu yetenek ve becerilerinin de ikinci plana atýlmasýna neden olmaktadýr. Çoðu iþveren yasal zorunluluklar nedeniyle iþe aldýðý engellinin iþ yerinde ne yapabileceði konusunda bir bilgisi yoktur ve bu doðrultuda bir hazýrlýk da yapmamaktadýr. Gerek yasal zorlamalar nedeniyle gerekse baþka, bilinen yollarla iþe giren bir engelli, öncelikle ön yargýlý bir sorunla karþýlaþmaktadýr. Sonuç olarak, engelli bireyler istihdam problemleriyle karþý karþýyadýrlar. Bu ulusal ekonominin ifadesinde insan kaynaklarýnýn kaybolmasý anlamýna gelmektedir. 1.6. Öneriler 36 Engelliler, engelli olmayan insanlara göre istihdam edilmeye çok daha fazla ihtiyaç duymaktadýrlar. Bireysel ve toplumsal anlamda bilinçlendirme çalýþmalarý yapýlmalýdýr. Engellilere eðitim, bilgi ve becerilerini en yüksek düzeyde sergileyebilecekleri iþ ortamý saðlanmalýdýr. Engellilerin sorunlarýnýn çözümünde istihdamýn çok önemli bir rolü bulunmaktadýr. Bu ihtiyacýn karþýlanmasý halinde, her þeyden önce engellinin bir þekilde toplumdan soyutlanmasý önlenebilecektir. Bir baþka deyiþle, hem çalýþarak kazandýðý para ile baþkasýna muhtaç olmayan, hem de yetiþkin bir insan olarak üretime katýlabilen engelliye istihdamýn, sosyal ve psikolojik olarak tedavi edici bir etkisi olacaktýr.

Ýstihdamda kota rejiminden farklý olarak alternatif istihdam modellerinin de uygulanmasý ile istihdam oranlarý arttýrýlabilir. Belirli meslek alanlarýndaki iþlerin engellilere tahsis edilmesi saðlanabilir. Engellilerin kendi iþlerini kurmalarýnýn teþvik edilmesi gibi önlemler alýnarak daha fazla engellinin istihdamý saðlanabilir. Yetersizlikler deðil de yeterlilikler üzerinden istihdam planlamasý yapýlmalýdýr. Bir ülkenin kalkýnmýþlýðý ve sosyal açýdan geliþmiþliðini belirlemede engellilere verilen hizmetler ile engellilerin istihdam oranlarý önemli ölçütlerden biri olarak deðerlendirilmek-tedir. Bu oran yükseltilmelidir. Engel grubunun tespiti ve iþ analizleri yapýlmalý, hangi engel gruplarýnýn hangi iþleri yapabilecekleri belirlenerek standartlaþtýrma yapýlmalýdýr. Böylelikle engelli çalýþanlarýn hangi iþi yapacaklarý yöneticilerin inisiyatifine býrakýlmamýþ olacaktýr. Korumalý iþ yerleri uygulamasý hayata geçirilmelidir. Engel raporlarý dikkate alýnarak iþ tanýmlarý yapýlmalýdýr. Ýþverenler, kurslar ve eðitimlerle teþvik edilmeli ve farkýndalýk düzeyleri arttýrýlmalýdýr. Nitelikli engelli iþçiler için, eðitim programlarý düzenlenerek bu bireylerin nitelikli bireyler olarak iþ hayatýna katýlmalarý saðlanmalýdýr. Ýþverenlere engellilerin iþ verimliliðinin nasýl saðlanabileceði, onlara nasýl yaklaþým sergileyecekleri konularýnda farkýndalýk düzeylerini geliþtirebilecekleri fýrsatlar sunulmalýdýr. Engelli bireyler için, iþ baþvuru formlarý büyük harfli yazýlmalý, basit ve anlaþýlýr olmalýdýr. (Yetersizlikler dikkate alýnmalýdýr.) Gerektiðinde ses ve görüntü kaydý yapýlmýþ CD lerle iþ baþvurularý kabul edilmelidir. Engelliler için esnek ama kontrollü çalýþma koþullarý oluþturulmalý, 37

Eþit ücret politikasý uygulanmalý, Görev öncesi eðitim imkânlarý oluþturulmalý ve saðlýklý bir þekilde uygulanmasý saðlanmalýdýr. Engelli bireye çalýþma hayatýnda karþýlaþmalarý muhtemel problemler konusunda bilgilendirme yapýlmalýdýr. Engelli bireye profesyonel psikolojik destek saðlanmalýdýr. (Acýma deðil destek gerekmektedir). Destek personeli engelliler hakkýnda bilinçlendirilmeli, (Þoför, Aþçý, Bankacý, Polis.) Çalýþýlan ortamýn mimari problemleri ortadan kaldýrýlmalýdýr. Engelliye iþe baþlarken vaat edilen tüm haklar verilmeli, süreç içerisinde hak kaybýna uðramalarý önlenmelidir. Her engelli bireyin yapabileceði bir iþ vardýr ve becerilerini göstermeleri için fýrsat verilmelidir, Engelliler kiþisel çalýþma için teþvik edilmeli, Ýþverenlere, iþyerlerine engellileri almalarý için teþvik edilmeli ve özendirici önlemler alýnmalý, 38 Engelli bireylerin çalýþma sürecinde verimlerini arttýrmak için; Ýþ yerindeki görevlerinin açýkça belirlenmesi gerekir. Engellilere iþleri konusunda bilgilendirme eðitimi verilmelidir. Kiþi kontrol edilmeli zayýf ya da eksik olduðu noktalarda eðitim verilmelidir. Engelli bireyin iþini nasýl yapabileceðini bir usta tarafýndan gösterilmesi saðlanmalýdýr. Ýþyerindeki bir baþka çalýþan engellinin iþini anlayýp anlamadýðýný kontrol etmeli, eðer gerekliyse iþin nasýl yapýlacaðý tekrar gösterilmelidir.

Amasya özelinde; Kamu kurumlarýnda istihdam ülke geneli ile eþittir. Özel sektörün engelli istihdamýna bakýþý istenilen düzeyde deðildir. Diðer alanlarda ise küçük gayretler olsa da istenilen düzeyde deðildir. Uzun bir süreç ve bazý zorluklar içerse de engellilerin çalýþma hayatýna atýlmasý ya da gelir getirici çeþitli iþlerin sorumluluðunu almasý, engellilerin sadece ekonomik açýdan baðýmsýz kalmasýný deðil, bunun yaný sýra sosyal ve psikolojik olarak da engellilere büyük yararlarý dokunmaktadýr. 39

2. Eðitim Hayatýnda Engellilerin Yaþadýklarý Problemler ve Çözüm Önerileri Katýlýmcýlar: Moderatör: Yrd. Doç.Dr. Ýlker KÖSTERELÝOÐLU Amasya Eðitim Fakültesi Raportör: Hale Nur TUNÇAY Aile ve Sosyal Politikalar Ýl Müdürlüðü Azize DOYRAN Aile ve Sosyal Politikalar Ýl Müdürlüðü Nurhayat BURCU Amasya Kamu Hastaneleri Kurumu Genel Sekreterliði Murat GEZÝCÝ Ýl Emniyet Müdürlüðü Canan SEZGÝN Amasya Görme Engelliler Hayal TÝLGEL Altý Nokta Körler Derneði Özge KAYNAK Amasya Halk Saðlýðý Müdürlüðü Gülay DEMÝR Ýl Saðlýk Müdürlüðü Mustafa DEMÝR Özel Eðitim Uygulama Merkezi M. Fatih ÇANKAYA Amasya Müftülüðü Nevzat ÇOPUROÐLU Türkiye Engelliler Derneði Amasya Þubesi Asiye YANCI Ýl Kültür ve Turizm Müdürlüðü 40

2.1. Problemler Eðitim alanlarýnýn fiziki açýdan engelli bireyler için elveriþli olmamasý (rampa, asansör, WC, okul giriþ ve ders alanlarýnýn yürüyüþ yollarý vb.), Tüm engel grubundaki öðrencilerin eðitim süreçlerinde ve ortak uygulanan sýnavlarda ihtiyaç duyduklarý eðitim materyallerinin eksikliði, Akranlar arasýnda engelli bireye yönelik farkýndalýk eksikliði, akran reddi, etiketleme ve ötekileþtirme sorunlarý, Okullarda engelli bireylerin sosyal etkinliklere katýlýmýnýn eksikliði, Eðitim servislerinin ihtiyaca yönelik olmamasý, Özel eðitim sýnýflarýnýn oluþturulmamasý ve oluþturulan özel eðitim sýnýflarýnýn fiziksel þartlarýný uygun olmamasý, Engelli bireylerin eðitim ihtiyaçlarýnýn il bazýnda karþýlanamamasý sebebi ile engelli türüne yönelik eðitimlerin yatýlý okullarda verilmesi, küçük yaþ gruplarýnýn yatýlý eðitim þartlarýna biliþsel, zihinsel olarak hazýr olmamasý, Özel eðitime ihtiyaç duyacak bireylerin tespit ve tanýlama eksikliði, Köy, kasaba ve ilçelerde özel eðitime ihtiyaç duyabilecek kiþilerin bu eðitim hakkýnda ulaþmakta güçlük yaþamasý, Engelli bireylere eðitim veren öðretmenlerin branþlarýnýn özel eðitim olmamasý, Görme engelli bireylerin beyaz baston derslerindeki yetersizlikleri, Okullarda destek eðitim odalarýnýn ve destek eðitim odalarý bulunan okullarda materyal eksikliði, Okullarda engelli bireylerin meslek seçimine yönelik rehberlik hizmetinde eksiklikler, yeteneklerinin belirlenmesi ve yönlendirilmesinin eksikliði, Engelli ve akranlarýnýn etkileþim içinde olabileceði il bünyesinde uygun kütüphane ortamýnýn eksikliði, 41

Engelsiz aile ve öðrencilerin engel gruplarý ve konusunda bilgi eksiklikleri, Öðretmenin engelli birey için bir þey öðrenemez boþuna uðraþýyoruz anlayýþý, olumsuz bakýþ açýlarýnýn öðrenciye yansýmasý, Eðitim sürecinde engellilik ve sorunlarý konulu dersin müfredatta olmamasý, Merkezi sýnav sistemlerinde engelli bireylerin engel türüne uygun olmayan gözetmelerin bulunmasý, sýnav sisteminin engel gruplarýna yönelik özel ihtiyaçlarýný karþýlamaya yönelik olmamasý(ýngilizce sýnavýnda Fransýzca öðretmeninin rehberlik yapmasý,), sýnav uyarlamalarýna dikkat edilmemesi, BEP-BÖP hazýrlama ve uygulama eksikliði, Engelli bireylerin eðitim alabileceði okul öncesi kurumlarýnýn bulunmamasý veya okul öncesi eðitimi almak isteyen engelli bireylerin okul ve veliler tarafýndan kabul görmemesi, reddedilmesi, Evde eðitim çalýþmalarý konunda gereken önemin gösterilememesi, Aðýr engelli bireylerin eðitim aldýðý okullarda gerekli bakým personelinin bulunamamasý, 2.2. Çözüm Önerileri 42 Tüm engel grubundaki bireylerin eðitim almasýný engelleyen fiziksel koþullarda, mevcut okullarda iyileþtirme yapýlmasý, yapým aþamasýnda proje taslaðýndaki okullar için; fiziksel þartlara öncelikli olarak dikkat edilmesi, engelli bireyler için þartlarý uygun olmayan projelerin hayata geçirilmemesi, Braille alfabesi ile yazýlmýþ kitaplar, sesli materyaller (kitaplar, hikâyeler, öyküler, ders kitaplarý), sesli bilgisayar sistemleri, iþaret dili ile ilgili vidyolar, engel türüne yönelik bireylerin girmiþ olduklarý sýnavlarda gerek ön hazýrlýk gerekse sýnav sürecinde kullanýlacak materyallerin engel türüne dikkat edilerek tasarlanmasý, bu materyallere eriþimin saðlanmasý,

Engellilerin akranlarý ile maksimum etkileþime geçebileceði etkinliklerin düzenlenmesi, (Drama, oyun gibi sosyal aktivitelerin düzenlenmesi, proje ve performans ödevlerinin engelli bireylerin yaþam becerilerine yönelik çalýþmalar içermesi, toplumda örnek rol ve modellerin tanýtýlmasý), Okullarda yapýlacak etkinliklerin merkezinde örtük olarak engelli bireylerin bulunmasý (engelli bireylerin ihtiyaç ve isteklerini karþýlayacak etkinliklerin dikkate alýnmasý ve bu yönde diðer öðrencilerin de teþvik edilmesi. Örneðin, görme engelli bireyin rahatlýkla oynadýðý golbol etkinliðinin diðer öðrenciler tarafýndan da oyun olarak oynanmasý), Þoför ve servis görevlilerinin eðitimli olmasý, araçlarýn uygun þekilde tasarlanmasý, servis görevlisi sayýsýnýn arttýrýlmasý, aracýn giriþ ve çýkýþ kapýlarýna rampa yapýlmasý, Okulun en ulaþýlabilir, en uygun, en görünen alanlarda özel ve ayrýcalýklý mekânlarýn oluþturulmasý, Ýl bazýnda engelli bireylerin eðitim alabileceði mikro okullarýn veya dersliklerin oluþturulmasý, il bazýnda da var olan okullara ulaþým noktasýnda taþýmalý sistemin getirilmesi, yatýlý okullarda kalan engelli bireylerin ailelerinin desteklenerek aile iletiþim arttýrýlmasý, ziyaretlerin sýk yapýlabilmesi için maddi imkânsýzlýklarda bulunan ailelere maddi destek saðlanmasý, çocukla iletiþim noktasýnda aile rehberliðinin verilmesi ve özel çalýþma yapýlmasý, Ýl bazýnda özel eðitime ihtiyacý olan kiþilerin tespiti açýsýndan ekip oluþturulmasý, belli periyotlarda inceleme yapýlmasý, özellikle ilimizde Aydýnca, Ezinepazar ve Tatar'da zihinsel engelli bireylerin sayýca fazla olmasýnýn, buna yönelik sebeplerin araþtýrýlmasý ve süreç çalýþmalarýnýn yapýlmasý, Özel eðitim kurumlarýnýn en ücra merkezlerde açýlmasý, mevcut þartlarda da özel eðitim kurumlarýnýn ulaþým imkânlarýnýn saðlanmasý, Özel eðitim konusunda eðitim verebilecek öðretmenlerin bu alanlardan mezun olmasý, farklý alanlardan mezun olarak kýsa süreli eðitim ve çalýþmalar neticesinde özel eðitim alanýna dâhil olmalarýn engellenmesi, 43

44 Özellikle Ziya Paþa Ortaokulunda açýlan görme engelliler sýnýfýndaki öðrencilerin beyaz baston derslerini almasý, diðer görme engelli bireylerin Halk Eðitim kurslarý ile beyaz baston kullanmaya eriþiminin saðlanmasý, Destek eðitim odalarýnýn fiziki kapasite ve eðitim materyallerinin (eðitim setleri, görsel ve iþitsel oyunlar, iki ve üç boyutlu sesli görsel materyaller) güçlendirilmesi, belirli bir kapsamda bu odalarýn iþler hale gelmesi, 4+4+4 kapsamýnda norm fazlasý olan öðretmenlerin destek eðitim odalarýnda görevlendirilmesinden dolayý, bu öðretmenlerin özel eðitim alanýnda güçlendirilmesi, Rehberlik servislerinin engel türüne yönelik engelli bireylerin baþarýlý olabileceði alanlar hakkýnda bilgi vermesi, mesleklerin tanýtýlmasý, bu alanda il bazýnda baþarýlý bireyler ile birebir görüþmelerinin saðlanmasý, yetenekleri noktasýnda ekiplerin oluþturularak yönlendirilme saðlanmasý, Engelli bireylerin bilgiye kolaylýkla ulaþabilecekleri donanýmlý kütüphanelerin oluþturulmasý. Engelli bireyin ihtiyacýný karþýlayabilecek þekilde donatýlan kütüphanelerin engelsiz bireyler için de cazip hale getirilmesi, Uygulamalý çalýþmalar, empatinin kullanýlabileceði eðitimler, engelli bireyler ile birebir vakit geçirme, okullarda engelli bireyler için alýnabilecek önlemler noktasýnda tüm öðrenci ve velilerden görüþ almak ve görüþlerin uygulanmasý aþamasýnda velilerin katýlýmlarý için olumlu geri bildirimlerin saðlanmasý, engelli bireylerin ailelerini evde inceleyerek farklý bir duygusal yaklaþým sürecine girilmesi, Kaynaþtýrma sýnýflarý ve müstakil engelli okullarýnda derse girebilecek gönüllü öðrenci ve velilerin, öðretmenin yükünü azaltmaya yönelik giriþimlerinin saðlanmasý, ilkokul 4. sýnýfa kadar kaynaþtýrma öðrencisi bulunan öðretmene % 25 ek ders uygulamasýnýn saðlanmasý, öðretmenin engelli bireye yönelik eðitim sürecinde çalýþmalarýnýn olumlu þekilde desteklenmesi, eðitim sürecinde bu anlamda onore edilmesi, sürekli destek saðlanmasý, takdir ve teþekkür pekiþtireçlerinin kullanýlmasý, özel ve ayrýcalýklý hissettirmeye yönelik çalýþmalarýn güçlendirilmesi,

Ýlkokul 2., 3., 4. sýnýflardan itibaren engelliler ve yaþam dersinin müfredat programýna eklenmesi, bu sürecin gerçekleþmesi için geçen sürede serbest etkinlik zamanlarýnda okul yönetimince konu açýsýndan desteklenmesi ve çalýþmalarýn baþlatýlmasý, Uygun sýnav rehberlerinin seçilmesi, sýnavda bulunan görsel objelerin bulunmamasý, sýnav uygulama sürelerine dikkat edilmesi, sýnav uygulama saatlerinin uygun zamanlamalarýnýn saðlanmasý, öðretmenlerin bu konuda bilgilendirilmesi, az gören bireyler için büyük puntolarýn kullanýlmasý, Bireysel Eðitim Programý-Bireysel Öðretim Programý hazýrlanmasý ve uygulanmasý konusunda güncel eðitimlerin verilmesi, Okul öncesi eðitim hakkýnýn tüm çocuklar tarafýndan kullanýlmasý gereken bir hak olduðu konusunda bilgilendirme, 2012 tarihli resmi gazetede yayýmlanan bu konu hakkýndaki kanunun herkes tarafýndan biliniyor ve uygulanýyor olmasý, özel gereksinimli çocuklarýn okul öncesi eðitimlerden yaygýn olarak faydalanabilmesi, bu durumda erken tanýlama konusunda destek saðlanmasý, Evde eðitim konusunda bilincin arttýrýlmasý, bu alana ihtiyaç duyacak kiþilerin tespiti, eðitim verecek kiþilerin güçlendirilmesi, evde eðitim alýnmasýna engel olan ailelere yaptýrým uygulanmasý, Aðýr engelli bireylerin eðitim aldýðý özel eðitim uygulama merkezi, yatýlý okul ve özel eðitimlerde hemþire, bakýcý anne, gönüllü anne gibi kadrolarýn bulunmasý, bu konuda velilerin rahatlamasý, Ýþ-Kur ile yapýlacak ortak çalýþmalar ile destek saðlanmasý, 45

3. Ailede ve Sosyal Hayatta Engellilerin Yaþadýklarý Problemler ve Çözüm Önerileri Katýlýmcýlar: Moderatör: Doç. Dr. Ercümed ERSANLI Raportör: Abdulkadir MAZLUM Aile ve Sosyal ve Politikalar Ýl Müdürlüðü Mustafa KARADÜZ Yeþilýrmak Spor Kulübü Ayþe KESGÝN Gençlik Hizmetleri ve Spor Ýl Müdürlüðü Miray ARSLAN Ýl Özel Ýdare Genel Sekreterliði Ayþemin SEYRAN Çevre ve Þehircilik Ýl Müdürlüðü Serpil DEMÝR Amasya Belediyesi Muammer KORUCU Altý Nokta Körler Derneði Oktay ANKARALI Altý Nokta Körler Derneði Mitat ÖZLÜ Altý Nokta Engelliler Derneði Tamer Kaan ÞENER Aile ve Sosyal Politikalar Ýl Müdürlüðü Ersen KARADAÐ Rehberlik ve Araþtýrma Merkezi Müdürlüðü Yaþar ÇINAR Aile ve Sosyal Politikalar Ýl Müdürlüðü 46

3.1. Problemler Engellinin, ailesinin ve toplumun engeli kabul etmemesi, Engelliye verilen engelli maaþý takibinin yapýlamamasý ve ihtiyaç sahibi engellilere ulaþmamasý, Engelli ailenin engelli bireylere uygun ev seçmemesi, evin ve binanýn engellilere göre uygun dizayn edilmemesi, Sosyal hayatta ve kurumlarda engellilerin dikkate alýnmamasý nedeniyle, günlük iþlerini rahat bir þekilde yapamamalarý, Duraklardaki sorunlar ve toplu taþýma araçlarýndan faydalanmadaki güçlükler, Engelli bireylerin elma kartlarýný okuturken çýkan sesin farklý olmasý ve bu sesten engellilerin rahatsýz olmasý, Bireylerin engelli olmasýna neden olan özel eðitime muhtaç olma nedenlerinin artmasý nedeniyle engelli bireylerin toplumdaki sayýsýnýn artmasý, Engelli bireylerin ailelerine yönelik rehberlik hizmetinin eksikliði, karþýlaþmalarý muhtemel problemlerle baþa çýkma konusunda yetersiz kalmalarý, Bakýma muhtaç hastalarýn ailelerinin hasta bakýmý ve yardýmcý tedavi konusunda yetersiz kalmalarý, Toplumda engellilikle ilgili farkýndalýk düzeyinin düþük olmasý, Engellilerin sosyal hayata katýlým düzeyinin düþük olmasý, Engelli rampalarýn önüne ve engelli park alanlarýna park yapýlmasý, Evde bakým hizmeti veren engelli yakýnlarýnýn sosyal güvencelerinin olmamasý. 3.2. Çözüm Önerileri Sivil toplum kuruluþlarýna üye olunmasý, anne baba ve kardeþin eðitim almasý, Toplumu bilinçlendirme çalýþmalarýnýn yapýlmasý, 47