Fen Bilgisinde Öğretim Etkinliklerinin Planlanması

Fen Bilgisinde Öğretim Etkinliklerinin Planlanması Yazar Prof.Dr. Şefik YAŞAR ÜNİTE 8 Amaçlar Bu üniteyi çalıştıktan sonra; planın ne olduğunu açıklayabilecek, öğretimde plan yapmanın önemini kavrayabilecek, öğretim sırasında kullanılan plan türlerini sıralayabilecek, yıllık planın nasıl hazırlandığını kavrayabilecek, fen bilgisi dersi için bir yıllık plan hazırlayabilecek, ders planının nasıl hazırlandığını kavrayabilecek, fen bilgisi dersi için bir ders planı hazırlayabileceksiniz. İçindekiler Giriş 117 Öğretimde Planın Önemi 117 Yıllık Plan 118 Ders Planı 121 Özet 127 Değerlendirme Soruları 128 Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar 129

Çalışma Önerileri Bu üniteye başlamadan önce, öğretim stratejisi, yöntem ve teknikleriyle ilgili bilgilerinizi hatırlayınız. Çevrenizdeki öğretmenleri gözleyerek onların derslerinde hangi planları kullandıklarını belirlemeye çalışınız. Eğer olanaklıysa, 6-8. sınıflarda fen bilgisi dersini okutan öğretmenlerin yıllık planları ile ders planlarını inceleyiniz. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

FEN Bİ LGİ S İ NDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI 117 1. Giriş Bireylerin önceden belirlenen amaçlar doğrultusunda yetiştirilmeleri eğitim ile olanaklı olabilmektedir. Okulların işlevi de, her türlü eğitim ve öğretim etkinliklerini milli eğitimin genel amaçlarına uygun bir biçimde düzenlemek ve sürdürmektir. Bu da ancak öğretmenlerin çalışmalarını planlamalarıyla gerçekleşebilir. İşte bu ünitede önce, öğretimde plan yapmanın gerekliliği vurgulanmış, daha sonra da öğretmenlerin özellikle yapmaları gereken öğretim planlarından yıllık plan ile ders planının özellikleri ve yapısal nitelikleri üzerinde durularak fen bilgisi dersine ilişkin bir ders planı örneği verilmiştir. 2. Öğretimde Planın Önemi Plan nedir ve öğretimde niçin plan yapmak gerekir? Plan, bir sorun ya da bir konu üzerinde, öğrencilerin bireysel ya da gruplar halinde bilgi, beceri, alışkanlık ve değerler kazanmalarını sağlamak amacıyla, gerektiğinde öğrencilerin de katılımıyla öğretmenlerce hazırlanan bir çalışma kılavuzudur.? Başarılı olmak, plan yapmayı ve planlı çalışmayı gerektirir. Plansız yapılan etkinlikler, işlerin gelişigüzel yürümesine, aksaklıklara, zaman ve emek kaybına yol açar, eğitim öğretimi gerçek amacından uzaklaştırır. İyi bir planlama, öğretim etkinliklerinin akıcı ve düzenli olarak yürütülmesine olanak sağlar. Yapılacak çalışmaları önceden planlayan bir öğretmen, sınıfta herhangi bir güçlükle karşılaşmaz, işlerini güven ve gönül rahatlığı içinde sürdürür, verimli bir çalışma gerçekleştirerek, amaçlarına en kısa yoldan ulaşabilir. Özellikle yeni göreve başlayan öğretmenler, plan yaparak sınıfa girdiklerinde kendilerini daha rahat ve güveli hissederler; bilgi, beceri ve yaratıcılıklarını öğrencilerin daha iyi yetişmeleri yönünde harekete geçirirler. Böylece öğretim için ayrılan zaman daha ekonomik ve akıllıca kullanılmış, sınıf içi çalışmalar da daha düzenli ve verimli olarak gerçekleştirilmiş olur. Ayrıca, öğretmenlerin her türlü eğitim-öğretim çalışmalarını önceden hazırladıkları planlara göre yürütmeleri gerektiği yönetmeliklerde belirtilmiştir. Eğitim-öğretim çalışmalarının planlı biçimde yürütülmesiyle ilgili olarak plan çeşitleri; 1) Yıllık Plan, 2) Ünite Planı, ve 3) Ders Planı olmak üzere üçe ayrılmaktadır. İlköğretim ikinci basamağı ile ortaöğretimdeki öğretmenlerin, yıllık ders planı ile günlük ders planı yapmaları bir zorunluluktur. Bu nedenle aşağıdaki kesimde yıllık plan ile ders planının özellikleri ve yapısal niteliğine ilişkin açıklamalar yapılmıştır. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

118 FEN Bİ LGİ S İ NDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI?? 3. Yıllık Plan Yılık plan nedir? Yıllık plan öğretmenin, bir öğretim yılı süresince ders vermekle yükümlü bulunduğu sınıflarda, program uyarınca belli üniteleri ya da konuları hangi aylarda yaklaşık ne kadar zamanda işleyeceğini gösteren ve öğretmence hazırlanarak ders yılı başında okul yönetimine verilen bir çalışma planıdır. Merkezi yönetim anlayışının egemen olduğu eğitim sistemimizde, öğretmenler yıllık plan konusunda yeterince söz sahibi değildir. Çünkü her eğitim basamağı ve her düzeyde uygulanacak eğitim programı Milli Eğitim Bakanlığı nca hazırlanmış ve geliştirilmiş olduğundan, öğretmenler bu programın öngördüğü derslerle bunların içeriklerine olduğu gibi bağlı kalmak zorundadırlar. Sadece, ele alınacak konuların yıl içindeki dağılımı, işlenişi ile ilgili bazı noktalar ve birtakım düzenlemeler öğretmenlere bırakılmıştır. Örneğin, öğretilecek ünite sayısı, hangi ünite ya da konunun ne zaman öğretileceği, dersin nasıl yürütüleceği, hangi araç-gerecin ne zaman ve nasıl kullanılacağı, öğrenci başarısının nasıl değerlendirileceği gibi konularda karar vermek öğretmenin sorumluluğundadır. Dersiyle ilgili bir yıllık plan hazırlayacak öğretmen, öncelikle hangi bilgilere sahip olmalıdır? Yıllık plan hazırlayacak öğretmenin herşeyden önce; okulda, hangi sınıflarda, hangi dersi vereceğini, bu derslerin haftanın hangi günlerine rastladığını, resmi tatiller ile özel günler çıkartıldıktan sonra fiilen ne kadar süreyle ders yapılacağını, öğretim programı uyarınca kaç ünite ya da konuyu işlemek durumunda olduğunu, okulda mevcut hangi araç ve gereçlerden yararlanabileceğini, okulun okutulan derslerle ilgili olarak ne gibi maddi ve eğitsel olanaklara sahip olduğunu bilmesi gerekir.? Öğretmen bu bilgileri edindikten sonra, yıllık planı kendi başına hazırlayabileceği gibi, aynı dersi aynı düzeyde okutan diğer öğretmenlerle (zümre öğretmenleri) birlikte de hazırlayabilir. Hazırlanan yıllık plan uygulamaya konulmadan önce, okul müdürünce onaylanır. Bir yıllık planda hangi bölümler bulunmalı ve bu bölümlerde hangi bilgiler yer almalıdır? Bir yıllık planda süre, konular, amaçlar, yöntem ve teknikler, kaynak ve araç-gereçler, deney-gezi-gözlem, diğer zümre öğretmenleriyle işbirliği, ödev ve konusu, değerlendirme, düşünceler başlıklarını taşıyan bölümler yer alır. Çizelge 8.1 de ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

FEN Bİ LGİ S İ NDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI 119 bir yıllık plan örneğine yer verilmiştir. Bir yıllık planda bulunan bölümler aşağıda kısaca açıklanmıştır. Çizelge 8.1: Yıllık Plan (Örnek) Çizelge 8.1 den anlaşılacağı gibi, bir yıllık planda üç bölüm bulunmaktadır. Birinci bölümde, planın uygulanacağı öğretim yılı, okulun adı, dersin adı ve sınıflar belirtilir. Aynı ders aynı düzeydeki birden çok sınıfta uygulanacaksa, her bir sınıf için ayrı bir plan yapmak gerekmez, yapılan yıllık plan tüm sınıflar için geçerli olur. İkinci bölüm, derslerin işlenişine ilişkin ana bölümdür. Bu bölümün dikkatlice ve iyi dü- AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

120 FEN Bİ LGİ S İ NDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI şünülerek düzenlenmesi gerekir. Üçüncü bölümde ise, ders ya da zümre öğretmenlerinin adı soyadı ve imzası ile okul yönetiminin onayı yer alır. Yıllık planın ana bölümünü oluşturan ikinci bölümde bulunması gereken özellikler şöyle açıklanabilir: Süre: Yıllık plan yapılırken, önce okulun açık olduğu günler takvime bakılarak belirlenir. Öğretim programı ile ders ve yardımcı ders kitaplarından yararlanarak her ünite ya da konuya, uzunluk ve yoğunluk derecelerine göre, yarıyıl tatilini de dikkate alarak, öğretim yılı içinde, hangi ay ve haftalarda kaç saatlik bir sürenin ayrılmasının uygun olacağı kararlaştırılır. Bu konuda öğretmenler, ya önceki yıllardaki kendi deneyimlerinden ya da aynı dersi okutmuş olan diğer öğretmenlerin görüşlerinden yararlanabilirler. Ayrıca, deney, gezi, gözlem, ödev ve öğretimin değerlendirilmesine ayrılacak zaman ve sürenin de önceden belirlenerek yıllık plana alınması gerekir. Konular: Bakanlıkça uygulamaya konulan program doğrultusunda, yıl içinde işlenecek konular, yoğunluk durumlarına da bakılarak ay ve haftalara göre yıllık plana sadece konu başlıkları olarak yazılır. Amaçlar: Yıllık planda amaçlar, konuya yönelik özel amaç olarak ifade edilir. Konular, sınıfta bu amaçları gerçekleştirecek biçimde işleneceğinden, bu bölümün kurallarına uygun olarak özenle hazırlanması gerekir. Yöntem ve Teknikler: Bu bölümde konunun öğretilmesinde en çok yararlanılması düşünülen öğretim yöntem ve tekniklerine yer verilir. Kullanılması düşünülen tüm yöntem ve tekniklerin nasıl bir sırayla, nasıl uygulanacağını belirleyen anlatımlara yer verilmesine gerek yoktur. Bu konudaki ayrıntılı açıklamalar ders planında belirtilir. Kaynaklar, Araç-Gereçler: Konunun işlenişi sırasında yararlanılabilecek yayın, kişi, ya da araç-gereçler bu bölümde belirtilir. Yayınlar, kaynak belirtme kurallarına uygun olarak, açıklayıcı biçimde yer almalı, elde etme kolaylığı sağlaması bakımından yayın yeri ve yayın tarihi belirtilmelidir. Ayrıca, öğretim sırasında kullanılması tasarlanan araç-gereçlerin adları bu bölüme yazılmalıdır. Deney, Gezi, Gözlem: Fen Bilgisi konularının öğretiminde deney, gezi ve gözlem önemli yer tutar. Hangi konularla ilgili olarak deney, gezi ve gözlem yapılacağı öğretim yılı başında yıllık planda belirtilmelidir. Kuşkusuz, konu işleneceği zaman, bununla ilgili yapılacak işlemler ders planında ayrıntılı olarak açıklanmalı ve ayrıca deney, gezi ve gözlem planı da yapılmalıdır. Zümre Öğretmenleriyle İşbirliği: Aynı düzeyde, aynı ders okutan öğretmenler öğretim yılı başında ve daha sonra, birbirlerine paralel bir öğretimi gerçekleştirebilmek ve bir işbirliği ortamında çalışabilmek bakımından zaman zaman biraraya gelip toplantılar gerçekleştirirler. Böylece kendi aralarında bir eşgüdüm sağlayabilecekleri gibi, konuların işlenişiyle ilgili olarak da birbirlerinin görüş ve düşüncelerin- ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

FEN Bİ LGİ S İ NDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI 121 den yararlanabilirler. Bu tür toplantılar, öğretimde belli bir standartın tutturulması ve sürdürülmesinde önemli bir işlevi yerine getirir. Bu nedenle, yıllık planın bu bölümünde, yapılmasında yarar görülen zümre toplantılarının hangi konu ya da üniteler işlenirken düzenleneceği belirtilir. Ödev ve Konusu: Ödev, belli bir konu ya da ünitenin öğrenilmesiyle ilgili olarak, öğrencilerin okulda ya da evde bireysel ya da grupça yapmaları gereken bir iş ya da etkinliktir. Öğretimin sınıf dışına taşan bir uzantısı olduğundan, öğrencilerin ya işlenecek konuya hazırlanması ya da işlenen konunun pektiştirilmesi amacını taşır. Bu nedenle, ödev yinelemeye ve ezberlemeye dayalı olmaktan çok, öğrencileri güdüleyici, zihinsel etkinlikleri ve yaratıcılığı teşvik edici nitelikte olmalıdır. Değerlendirme: Öğrenci başarısını belirlemeye yönelik gerçekleştirilecek değerlendirmelerin, hangi konu ya da ünitenin sonunda ve nasıl yapılacağı önceden kararlaştırılarak yıllık planda belirtilir. Düşünceler: Belli bir konu ya da ünitenin öğretimi sırasında, belli bir ay ya da hafta içinde unutulmaması ya da ihmal edilmemesi gereken açıklama ya da ek bilgi söz konusu ise, zamanı gelince dikkate alınması bakımından yıllık planın bu bölümündeki yere küçük notlar alınabilir. 4. Ders Planı Ders planı nedir? Ders planı, bir veya birkaç ders saatinde işlenecek bir konunun amaçlarını, ana çizgilerini, bu konuya ilişkin deneyleri, tartışma sorularını, ödevleri, uygulama çalışmalarını, ders araç ve gereçlerini, değerlendirme yollarını belirten ve önceden ilgili öğretmence hazırlanan bir plandır. Bir öğretmenin, ne kadar deneyimli olursa olsun, sınıfta göstereceği başarı, büyük ölçüde ders öncesi hazırladığı plana bağlıdır. Bununla birlikte, plan çok iyi hazırlanmış da olsa, tek başına başarının kesin güvencesi değildir. Çünkü önemli olan hazırlanan planın sınıfta gerektiği gibi uygulanmasıdır. İyi bir ders planı ne gibi özellikler taşımalıdır??? İyi bir ders planı, konu ya da ünitenin öğretimi süresince, öğretmenin öğrencilere neyi, nasıl öğreteceğini gösteren bir kılavuzdur. Kesinlikle ders kitabının izlenen bir bölümü değildir. Ders planının hazırlanması sırasında bu noktanın göz önünde bulundurulması gerekir. Ders planı aynı düzeydeki sınıflarda aynı dersi okutan öğretmenlerle birlikte yapılabileceği gibi, öğrencilerle birlikte de yapılabilir. Kuşkusuz ders planının öğrencilerle birlikte yapılması eğitsel bakımdan birçok yarar sağlar. Böylece, öğrencilerin konuya ilişkin ilgileri sağlanarak gereksinimleri dikkate alın- AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

122 FEN Bİ LGİ S İ NDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI? mış olur, öğrenme sorumluluğunu yüklenirler, çeşitli yönlerden görüş birliğine ulaşarak isteklerine uygun bir öğrenmeyi gerçekleştirirler. Ders planlarının hazırlanmasında nelere dikkat edilmelidir? Ders planlarının hazırlanmasında dikkat edilmesi gereken noktalar şöyle sıralanabilir: Ders planı hazırlanırken öğrencilerin gereksinimleri, ilgi ve yetenekleri mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır. Plan esnek bir biçimde hazırlanmalı, son anda yapılabilecek değişikliklere olanak vermelidir. Plan, işlenecek konuyla öğrencilere kazandırılmak istenen amaçları ve bu amaçların ne ölçüde kazanıldığını sınayacak değerlendirme yollarını göstermelidir. Plan öğretme-öğrenme sürecinde uygulanacak öğretim stratejilerini, yöntem ve teknikleri, öğretimi kolaylaştırmada kullanılabilecek araç-gereçleri göstermelidir. Plan yeni ders ile önceki ders arasındaki gerekli bağlantıyı kurmalı ve dersi bir sonraki öğrenme durumuna bağlayacak nitelikte olmalıdır. Plan çok ayrıntılı ya da çok kısa ve dağınık olmamalıdır. Plan kolay izlenebilecek ve uygulanabilecek bir biçimde hazırlanmalıdır. Planın hazırlanmasında, ders kitaplarındaki düzen ve sıraya uyma koşulu yoktur. Öğrencilerin ruhsal durumları ya da gereksinimleri, düzen ve sıranın bazı hallerde değiştirilmesini gerektirebilir. Dersi planlarken, öğretmenlerin işini kolaylaştırması bakımından, izlenmesinde yarar görülen bazı anahtar öğeler belirlenmiştir. Soru biçiminde düzenlenen bu öğeler şöyle sıralanabilir: Öğretmek istediğiniz konu nedir? Üzerinde durmak istediğiniz amaç ve davranışları saptadınız mı? Hangi öğretim stratejilerinden yararlanmayı düşünüyorsunuz? Öğretmeyi tasarladığınız anahtar düşüncelerin ya da temel kavramların bir listesini yaptınız mı? Bu dersin öğretimi için hangi araç-gereç ve kaynaklara geresinim duymaktasınız? Öğrencileri güdülemeye yönelik olarak ne yapacaksınız? Derse nasıl bir giriş yapacaksınız? Dersi nasıl kapatacaksınız? Öğrenmeyi nasıl değerlendireceksiniz? ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

FEN Bİ LGİ S İ NDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI 123 Bu soruların her birini dikkatlice yanıtlayabilen bir öğretmen, başarılı bir öğretmeyi gerçekleştirmeye aday demektir. Kuşkusuz burada önemli olan, bunları yazılı olarak belli bir plan içinde toplayabilmek ve sınıfta gerektiği gibi uygulayabilmektir. 4.1. Ders Planının Yapısal Niteliği Ders planları, genelde birbirlerine benzer öğeleri içermekle birlikte, farklı biçimlerde düzenlenebilir. Ders planlarının, değişmeyen kalıplara göre hazırlanması durumunda, öğretimin tek düze bir nitelik kazanacağı, öğretmenlerin de yaratıcılıklarının engelleneceği ileri sürülmektedir. Bununla birlikte, öğretimde belli bir düzeyi tutturmak ve gerek planlamada gerekse öğretim etkinliklerinde belli bir düzeyin altına düşmemek de önemlidir. Bu bakımdan ders planlarının belli temel öğeleri kapsayacak bir biçimde hazırlanması büyük yarar sağlar. Çizelge 8.2 de bir Ders Planı örneğine yer verilmiştir. Bir ders planında hangi bölümler bulunmalı ve bu bölümlerde hangi bilgilere yer verilmelidir? Bir ders planında genelde, şu bölümler bulunmalıdır:? Tanıtıcı Bölüm: Biçimsel bölüm olarak da adlandırılan bu bölümde, planı hazırlanan dersin adı, verileceği sınıf ve şubesi, tarihi, süresi, konusu yer alır. Ayrıca, öğretim sırasında kullanılacak yöntem ve teknikler ile kaynaklar, araç ve gereçler de bu bölümde belirtilir. Amaçlar: Öğretim programı uyarınca yıllık planda ortaya konulmuş olan özel amaçlar göz önünde bulundurularak belirlenen davranışlar gereksinim ölçüsünde ders planında yer alır. Bu davranışlar gözlenebilen ve ölçülebilen öğrenci davranışları bakımından ifade edilir. Dersin işlenişi sırasında bu davranışların öğrencilere kazandırılmasıyla, belirlenen özel amaçlara ulaşılmış olunur. Giriş: Dersin başında, öğrencilerin dersi işlemeye hazır duruma getirilmesi gerekir. Bu sürenin 3-5 dakikayı geçmemesi gerekir. Bu sürede öğretmen, öğrencilerin dikkatini konuya çekmek için bir olay, anı ya da fıkra anlatır. Sonra işlenecek konunun bir sonraki derste ve hayatta ne işe yarayacağını ortaya koyarak öğrencileri güdüler. Daha sonra öğrencileri konuyla ilgili amaçlar ve davranışsal amaçlardan haberdar eder ve derse geçiş yapar. Bu bölümde yapılacak konuşmalar, öğrenciler için yararlı olabileceği gibi, özellikle yeni göreve başlayan öğretmenlerin kendilerini derse ve sınıfa hazırlamaları bakımından yararlı olabilir. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

124 FEN Bİ LGİ S İ NDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI Çizelge 8.2: Ders Planı (Örnek) Dersin Adı : Sınıf ve Şube : Tarih : Süre : Konu : Yöntem ve Teknikler : Kaynaklar, Araç-Gereçler : I. Amaçlar ve Davranışsal Amaçlar 1.... a.... b.... c.... 2.... a.... b.... c.... II. Giriş III. Geliştirme IV. Sonuç V. Değerlendirme VI. Alıştırma / Ödev Öğretmen Adı ve soyadı (İmza) Onay Müdür Adı ve soyadı (İmza-Mühür) ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

FEN Bİ LGİ S İ NDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI 125 Geliştirme: Dersin işlenişi olarak da adlandırılan bu bölümde, bireysel ya da grupça yapılacak çalışmalar önceden belirlenen bir süre içinde sırayla gerçekleştirilir. Derse ilişkin toplam sürenin büyük bir kısmı bu bölüm için ayrılır. Bu bölüm, dersin önemli noktalarının özetlenmesi, tekrarların yapılması, karşılaştırma ve genellemelere gidilmesi, düşündürücü alıştırma ve sorulara yer verilmesi gibi etkinliklerin yapılmasına ilişkin yazılı olarak dile getirilen kılavuz bilgileri kapsar. Sonuç: Bu bölümde işlenen konuyla ilgili olarak kısa bir özet yapılır ve öğrencilerin konuya dikkatleri bir kez daha çekilir. Bu bölümde yapılacak etkinlikler kazanılan davranışların pekiştirilmesinde ve öğrenmenin kalıcılığının sağlanmasında ö- nemli bir işlevi yerine getirir. Değerlendirme: Öğrencilere kazandırılmak istenen davranışsal amaçların gerçekleşip gerçekleşmediği, gerçekleştiyse ne ölçüde gerçekleştiği yapılacak bir değerlendirme sonucu anlaşılır. Bunun için planın bu bölümünde, öğrencilerin konuyla ilgili davranışları kazanıp kazanmadıklarını sınamaya yönelik sorulara yer verilir. Bu soruların dersin işlenişinden önce hazırlanarak ders planına yazılmış olması öğretmen için bir güvencedir ve onun işini büyük ölçüde kolaylaştırır. Alıştırma/Ödev: Bu bölümde, işlenecek konuyla ilgili olarak öğrencilerin yapmasında yarar görülen alıştırma ya da ödev konuları yer alır. İlköğretim 6. sınıf fen bilgisi dersi için hazırlanmış olan bir ders planına aşağıda yer verilmiştir: FEN BİLGİSİ DERSİ İÇİN BİR DERS PLANI ÖRNEĞİ* Dersin Adı : Fen Bilgisi Sınıf ve Şube : 6. Sınıf Tarih : / /1998 Süre : 80 Dakika Konu : Hücrenin Yapısı ve Görevleri Yöntem ve Teknikler : Düzanlatım, Soru-Yanıt, Gösteri Kaynaklar, Araç ve Gereçler : İlköğretim 6. Sınıf Fen Bilgisi Ders Kitabı. : Mikroskop, lâm, lâmel, bistürü, steril iğne, hücre modeli, tepegöz ve tepegöz saydamları. I. Amaçlar: 1. Hücrenin kısımlarını ve görevlerini kavrayabilme. Davranışsal Amaçlar: a. Mikroskopta ağız içi, soğan zarı ve kan hücrelerini inceleyerek hücrenin genel yapısını söyleme/yazma. b. Hücrenin kısımlarını şekil, şema ve model üzerinde göstererek adlarını söyleme/yazma. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

126 FEN Bİ LGİ S İ NDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI c. Hücre zarının yapısını ve görevlerini açıklama. d. Stoplazmanın yapısını ve içinde bulunan organellerin görevlerini açıklama. e. Çekirdeğin yapısını ve görevlerini açıklama. f. Bitki ve hayvan hücrelerini karşılaştırıp farklarını sıralama. II. Giriş: 1. Dikkat Çekme : Öğretmenin öğrencilere, Vücudumuzu hangi organlar meydana getirir? Acaba organlarımızı meydana getiren daha küçük canlı yapılar var mıdır? sorularını sınıfa yönelterek sınıfta tartışma açması. 2. Güdüleme : Öğretmenin, Bu derste, canlıların en küçük yapı taşı olan hücre konusunu işleyeceğiz ve bu bağlamda hücrenin kısımlarını ve görevlerini öğreneceğiz demesi. 3. Gözden Geçirme : Öğretmenin, Bu dersin sonunda, canlıların temel yapı taşı olan hücrenin kısımlarını ve görevlerini öğrenmiş olacaksınız demesi. 4. Derse Geçiş : Öğretmenin, Şimdi ağız içi, soğan zarı ve kandan alınan örnekleri mikroskopta inceleyeceğiz demesi. III. Geliştirme: Öğretmenin, grup halindeki öğrencilere, ağız içi, soğan zarı ve kandan hücre örnekleri alarak bunları lâm, lâmel arasına yerleştirmelerini söylemesi. Sonra öğrencilere, hazırladıkları örnekleri mikroskopta incelemelerini söyleyerek mikroskopta gördükleri hücrelerin şekillerini defterlerine çizmelerini söylemesi. Öğretmenin öğrencilere, tepegözle perdeye yansıtılmış olan hücre şekillerini, kendi çizimleriyle karşılaştırmalarını söylemesi. Öğretmenin perdeye yansıtılan hücre örneklerinde hücre zarı, stoplazma ve çekirdeği göstermesi. Öğretmenin, öğrencilere kendi çizimleri üzerinde hücre zarı, stoplazma ve çekirdeği işaretlemelerini söylemesi. Öğretmenin, hücre modeli üzerinde hücrenin temel kısımlarını göstermesinden sonra tek tek birkaç öğrencinin de bu kısımları göstermesini istemesi. Öğretmenin, hücre zarının canlı, saydam, seçici geçirgen ve esnek olduğunu söylemesi. Ayrıca, hücre zarının iki sıra protein ve iki sıra yağ molekülünden oluştuğunu belirtmesi. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

FEN Bİ LGİ S İ NDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI 127 Öğretmenin, stoplazmanın hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran canlı, suda çözülmeyen ve zardan geçmeyen saydam bir sıvı olduğunu belirtmesi. Ayrıca, canlılıkla ilgili temel işlevlerin meydana geldiği organellerin stoplazmada bulunduğunu belirterek bu organellerin adlarını söyleyip, işlevlerini açıklaması. Öğretmenin, çekirdeğin tüm yaşamsal olayları kontrol eden bir merkez olduğunu açıklaması. Ayrıca, çekirdekteki kromozomlar ile kromozomlar üzerinde bulunan genlerin canlıların özelliklerini belirlediğini vurgulaması. Öğretmenin, tepegözle perdeye yansıtılan bitki ve hayvan hücresi örneklerindeki benzerlik ve farklılıkları göstermesi. IV. Sonuç: Öğretmenin, hücrenin kısımları ve görevlerini kendisinin özetlemesi ya da öğrencilere yönelteceği sorular yardımıyla özetletmesi. V. Değerlendirme: Öğretmenin öğrencilere, konuyla ilgili davranışların kazanılıp kazanılmadığını yoklayacak kısa bir test uygulaması. VI. Alıştırma / Ödev: Ders kitabındaki konu bitiminde yer alan soruların ev ödevi olarak verilmesi. Öğretmen Adı ve soyadı (İmza) Onay Müdür Adı ve soyadı (İmza-Mühür) * Bu plan, yazarın deneyimli bir fen bilgisi dersi öğretmeniyle birlikte ortaklaşa çalışması sonucu hazırlanmıştır. Özet Plan, bir sorun ya da bir konu üzerinde, öğrencilerin bireysel ya da gruplar halinde bilgi, beceri, alışkanlık ve değerler kazanmalarını sağlamak amacıyla, gerektiğinde öğrencilerin de katılımıyla öğretmenlerce hazırlanan bir çalışma kılavuzudur. Başarılı olmak, plan yapmayı ve planlı çalışmayı gerektirir. Plansız yapılan etkinlikler, işlerin gelişigüzel yürümesine, aksaklıklara, zaman ve emek kaybına yol açar, eğitim öğretimi gerçek amacından uzaklaştırır. İyi bir planlama, öğretim etkinliklerinin akıcı ve düzenli olarak yürütülmesine olanak sağlar. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

128 FEN Bİ LGİ S İ NDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI Eğitim-öğretim çalışmalarının planlı biçimde yürütülmesiyle ilgili olarak plan çeşitleri; 1) Yıllık Plan, 2) Ünite Planı, ve 3) Ders Planı olmak üzere üçe ayrılır. İlköğretim ikinci basamağı ile ortaöğretimdeki öğretmenlerin, yıllık ders planı ile günlük ders planı yapmaları bir zorunluluktur. Yıllık plan öğretmenin, bir öğretim yılı süresince ders vermekle yükümlü bulunduğu sınıflarda, program uyarınca belli üniteleri ya da konuları hangi aylarda yaklaşık ne kadar zamanda işleyeceğini gösteren ve öğretmence hazırlanarak ders yılı başında okul yönetimine verilen bir çalışma planıdır. Öğretmen yıllık planı kendi başına hazırlayabileceği gibi, zümre öğretmenleriyle birlikte de hazırlayabilir. Hazırlanan yıllık plan okul müdürünce onaylandıktan sonra uygulamaya konulur. Ders planı, bir veya birkaç ders saatinde işlenecek bir konunun amaçlarını, ana çizgilerini, bu konuya ilişkin deneyleri, tartışma sorularını, ödevleri, uygulama çalışmalarını, ders araç ve gereçlerini, değerlendirme yollarını belirten ve önceden ilgili öğretmence hazırlanan bir plandır. İyi bir ders planı, konu ya da ünitenin öğretimi süresince, öğretmenin öğrencilere neyi, nasıl öğreteceğini gösteren bir kılavuzdur. Kesinlikle ders kitabının izlenen bir bölümü değildir. Ders planı zümre öğretmenleriyle birlikte yapılabileceği gibi, öğrencilerle birlikte de yapılabilir. Kuşkusuz ders planının öğrencilerle birlikte yapılması eğitsel bakımdan birçok yarar sağlar. Ders planları, genelde birbirlerine benzer öğeleri içermekle birlikte, farklı biçimlerde düzenlenmektedir. Ders planlarının, değişmeyen kalıplara göre hazırlanması durumunda, öğretimin tek düze bir nitelik kazanacağı, öğretmenlerin de yaratıcılıklarının engelleneceği belirtilmektedir. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki soruların yanıtlarını verilen seçenekler arasından bulunuz. 1. Öğretimde plan yapmanın sağladığı en önemli yarar hangisidir? A. Öğretmenin özgüvenini artırır. B. Öğrenme ortamında daha demokratik bir havanın yaratılmasına olanak sağlar. C. Öğrencilerin derse ilgisini ve katılımını artırır. D. Öğretmeni acelecilikten kurtarır. E. Hiçbiri. 2. Planlarda amaçlar nasıl ifade edilmelidir? A. Konu başlıkları biçiminde. B. Öğretmen davranışları bakımından. C. Öğrenci davranışları bakımından. D. Öğrenme süreci bakımından. E. Emir cümleleri biçiminde. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

FEN Bİ LGİ S İ NDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI 129 3. Aşağıdakilerden hangisi yıllık planının yapısında yer almaz? A. Konular B. Geliştirme C. Yöntem ve Teknikler D. Kaynak, Araç ve Gereçler E. Amaçlar 4. Ders planlarıyla ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A. Ders planlarının ayrıntılı olarak hazırlanmasına özen gösterilmelidir. B. Ders planları öğretmenlerin ilgi ve yeteneklerine uygun olmalıdır. C. Ders planları son anda yapılacak değişikliklere olanak sağlayacak esneklikte hazırlanmalıdır. D. Ders kitaplarındaki düzen ve sıraya uygun olarak hazırlanmış olmalıdır. E. Ders planları çok kısa olarak hazırlanmalıdır. Aşağıdaki cümlelerin DOĞRU ya da YANLIŞ olduklarını belirleyiniz. 5. Öğretmenler, yıllık plan hazırlarken, öğretim programının öngördüğü içeriğe olduğu gibi bağlı kalmak durumundadırlar. 6. Öğretmenin plan yapması, dersin etkili ve verimli olarak gerçekleşmesini garanti eder. 7. Ders planları öğretmenin ders sırasındaki buluş ve yaratıcılığı ile gelişir. 8. Öğretmenlerin her türlü eğitim-öğretim çalışmalarını önceden hazırlanan planlara göre yürütmeleri yönetmelik gereğidir. Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar Alıcıgüzel, İ. İlk ve Orta Dereceli Okullarda Öğretim. (4. Basım), İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevleri, 1979. Alkan, C. ve F. Hacıoğlu. Öğretmenlik Uygulamaları Öğretim Teknolojisi. Ankara: Alkım Yayınevi, 1997. Bilen, M. Plandan Uygulamaya Öğretim. (Üçüncü Baskı), Ankara: Takav Matbaacılık, Yayıncılık Sanayi, 1993. Binbaşıoğlu, C. Genel Öğretim Bilgisi. (Üçüncü Basım), Ankara: Binbaşıoğlu Yayınevi, 1983. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

130 FEN Bİ LGİ S İ NDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI Callahan, J. F., Clark, L. H. ve R. D. Kellough. Teaching in the Middle And Secondary Schools. (Fifth Edition). Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice Hall, Inc., 1995. Çilenti, K. Fen Eğitimi Teknolojisi. Ankara: Kadıoğlu Matbaası, 1985. Demirel, Ö. Genel Öğretim Yöntemleri. Ankara: Usem Yayınları-11, 1996. Kindsvatter, R., W. Wilen ve M. Ishler. Dynamics of Effective Teaching. (Third Edition), New York: Longman Publishers, 1996. Küçükahmet, L. Eğitim Programları ve Öğretim Öğretim İlke ve Yöntemleri. (Genişletilmiş 8. Baskı), Ankara: Gazi Kitabevi, 1997. M.E.B. Tebliğler Dergisi. 2089 sayı 22 Haziran 1981. M.E.B. İlköğretim Okulu Programı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1995. Oğuzkan, F. Orta Dereceli Okullarda Öğretim. (İkinci Basım), Ankara: Gül Yayınevi, 1989. Smith, G. Principles And Application of Effective Instruction. Tempe: Arizona State University Document Production Services, 1996. Sönmez, V. Program Geliştirmede Öğretmen Elkitabı. (Genişletilmiş Dördüncü Baskı), Ankara: Adım Yayıncılık, 1993. Sözer, E. Kuramdan Uygulamaya Sosyal Bilimlerin Öğretimi. Eskişehir: A.Ü. Eğitim Fakültesi Yayınları, 1998. Vural, M. En Son Değişiklikleriyle İlköğretim Okulu Programı. Erzurum: Yakutiye Yayıncılık ve Bilgi İşlem Merkezi, 1998. Vural, F. ve M. Vural. Yıllık, Ünite ve Günlük Plan Örnekleri. Erzurum: Yakutiye Yayıncılık ve Bilgi İşlem Merkezi, 1998. Değerlendirme Sorularının Yanıtları 1. A 2. C 3. B 4. C 5. D 6. Y 7. D 8. D ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ