BİLİMSEL ARAŞTIRMA NASIL YAPILIR ve NASIL YAYINA HAZIRLANIR? Tez yazımı Özgür Kasapçopur 2 Ocak 2014 Cerrahpaşa Tıp fakültesi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Eğitim Proğramı
Gerçeklikle karşılaştırıldığında, bilimde vardığımız düzey ilkeldir, çocuk oyuncağıdır. Ama sahip olduğumuz en değerli şey de odur. Albert Einstein Bilim insanı yeteneğiyle, zekasıyla ve sempatikliği ile değil, üretimi ile değerlendirilir.
Bilim insanının hiç kimseye borcu yoktur. Gelişmiş, insanileşmiş, kültürleşmiş ve dönüşmüş insanın yalnızca insanlığa karşı borcu vardır. Bundan ötürü de yapılan her işin insani bir anlamı olmalıdır.
Pozitif Bilimler Olgusallık İç ve dış tutarlılık Eleştiri Genellik Öngörü Toplumsal gereklilik Ütopyaya inanma
Bilimsel bir tasarının hazırlanma aşamaları Bilimsel bir sorunun sorulması Ön araştırmaların yapılması ve konu ile ilgili tıp kaynakçasının taranması Hipotezlerin ve öngörülerin belirlenmesi Gerekli parasal kaynakların bulunması ve izinlerin alınması Deneylerin yapılması Verilerin toplanması Verilerin değerlendirilip, sonuca varılması ve yaşam içinde geçerliliğinin ortaya konulması
Tüm çalışmalarda vazgeçilmez ana koşul orijinallik-özgünlüktür.
Bir bilimsel çalışmada Önemli olan, gerçeği arama, kanıt sağlama, doğruluğu kanıtlama, önyargısız olma ve tarafsızlıktır.
Bilimsel çalışma çeşitleri 1. Gözlemsel a. Tanımlayıcı (Kohort çalışmalar) b. Kesitsel c. Olgu kontrol - İleriye dönük (Prospektif ) - Geriye dönük (Retrospektif ) 2. Tanı testleri 3. Deneysel a. Açık, kontrolsüz b. Kontrollü - Rastlantısal (Randomize) - Maskeleme (kör)
Bilimsel çalışmanın kalitesi İleriye dönük, rastlantısal, kontrollü ve maskelenmiş çalışma olması ile artar.
Bir tıbbi çalışmanın kurgulanma sıralaması: 1. Konunun seçimi 2. Ön taslağın yapılması-planlama 3. Çalışma kaynaklarının hazırlanması 4. Eldeki verilerle çalışmanın ana hatlarının belirlenmesi 5. Çalışma protokolünün yapılması 6. Çalışmaya başlama ve sonlandırma 7. Yazım, düzeltme ve basım
Çalışmanın planlanması yapılırken 1. Akla gelen fikir ya da soru değerli midir? 2. Uygulanabilir mi? 3. Yeterli zaman ayrılmış mıdır? 4. Bu çalışma veya benzeri daha önce yapılmış mıdır? 5. Ne gibi bir sonuca ulaşılması umulmaktadır? soruları sorulmalıdır.
Aşağıdaki hatalardan kaçınılmalıdır: 1. Denek sayısının yetersizliği 2. Kontrol grubunun yokluğu veya uygunsuzluğu 3. Çalışma dışı bırakılanların bildirilmemesi 4. Yanlış yorumlama 5. Yanlış istatistiksel yöntem kullanımı
İstatistiksel hatalar o Tip I hata: Gerçekte olmayan bir durumun çalışma düzeni içerisinde varmış gibi gösterilmesidir. o Güven aralığı (Confidence interval) o Tip II hata: Gerçekte var olan durumun çalışma düzeni içinde gösterilmemesidir. o Çalışmanın gücü (Power analysis)
Varsayım Çürütmek Varsayım oluşturmak Varsayımı sınamak gözlemci içi ve arası hataları iç ve dış geçerlilik kontrol grupları kör gözlem istatistiksel değerlendirme Bilimsel yazı eş değerlendirme yayın sonrası
Elde edilen verilerin değerlendirilmesi o Araştırıcı ve ekibi beklediği değil, gözlediği sonuçlara olabildiğince nesnel olarak yaklaşmayı bilmelidir. Kendi yanlılığını çürütecek tüm karşı düşünceleri de araştırmalarında kullanmalıdır. o Kontrol ve Araştırma gruplarından elde edilen veriler, kayıtlar ve diğer belgeler çok iyi bir şekilde korunmalı ve saklanmalıdır (en az 5 yıl). o Psikolojik, psikiyatrik ve bazı eğitim araştırmalarında bireye ait mevcut bilgilerin çok iyi gizlenmesi gerekir. Ancak bunların kime ait olduğu da bir liste halinde gizli bir yerde saklanmalıdır.
Elde edilen verilerin değerlendirilmesi o Araştırmada tüm bilgiler analiz edilmeli, bu analiz en uygun istatistik yöntemler ile yapılmalıdır. İstatistik yöntemler en doğru olan sonucu verebilmeli, Bias mantığı doğrultusunda istatistiklerle oynanmamalıdır. o Araştırıcı istatistiksel verilerin altında boğulmamalı, altta yatan gerçekler ve bilgi yakalanmalıdır. o Çalışmada varsayımın tersine olan veriler saklanıp değiştirilmemeli, bulgular ve yorumlarda dikkatlice değerlendirilmeli, çalışma makale haline gelirken de değiştirilmeden verilmelidir.
Bir tıbbi bilimsel çalışma, öngörülen bir hipotez çerçevesinde yeterli gözlem ve deneye dayanılarak sonuca ulaştırılıp yazı haline getirilip yayınlanırsa, tıbbi bilimsel yazı olarak adlandırılır.
Tıbbi makale çeşitleri a. Tıbbi araştırma makalesi (klinik ve deneysel çalışmalar) b. Gözlem raporları (olgu sunusu) c. Derleme-tarama makalesi d. Ön rapor e. Editöre mektup eleştiri, çeviri, özet vb.
Bilimsel yazının Uzun olması, Süslü sunuş biçimi, Çalışmaya dayanak olan güvenilir bir kitap veya çalışmanın varlığı, standart bilimsel kalitede olmasını sağlamaz.
TIBBİ MAKALE YAZIMI a. Başlık b. Yazarlar c. Özet d. Metin e. Kaynaklar
Başlık İyi bir başlık makaleye iyi bir başlangıçtır. Kısa, anlaşılır ve tanımlayıcı olmalıdır. Kelimelerin kısaltılmış şekilleri, kimyasal formüller ve ticari adlar kullanılmamalıdır. Sadece uluslararası kabul edilen DNA, BCG, AIDS gibi kısaltmalar kullanılabilir.
Başlık Anne sütü ve JRA arasındaki ilişki JRA lı çocuklarda anne sütü ile beslenme sıklığı Anne sütü ile beslenme JRA gelişimini önler mi? (J Rheumatology, November 1998)
Yazarlar: 1.İsim: Asıl çalışmayı yürüten kişi Son isim: Çalışmayı planlayan, destekleyen sorumlu danışman Diğer isimler: Çalışmaya verdikleri emeğe göre sıralanır.
Özet Çalışmanın en çok okunan bölümlerindendir Makalenin ana bölümlerinden her biri için (giriş, gereç-yöntemler, bulgular, tartışma ve yorum) bir veya birkaç cümle yazılmalıdır Geçmiş zaman kullanılmalıdır İyi hazırlanmış bir özet okuyucunun verilen bilgiyi hızlı ve doğru bir şekilde kavramasına yardım eder
Özet Tek bir paragraf olarak yazılmalı, 150-250 kelime içermeli, Kaynak kullanılmamalı, Kısaltmalar bu bölümde yapılmamalı, Konuyu anlatan kısa bir temel bilgi cümlesi olmalı ve yapılanları kapsamalı, Yöntem ve elde edilen sonuçları, çalışma sonucunda varılan sonucu net bir şekilde belirtmelidir.
Özet Özet sonunda: Çalışmayı en etkin biçimde ortaya koyan ve Index Medicus ta yer alan anahtar kelimeler (2-6 tane) verilmelidir.
Metin Giriş: Hangi sorun incelendi? Gereç ve Yöntem: Sorun nasıl incelendi? Sonuçlar: Neler bulundu? Tartışma: Bunlar ne anlam taşıyor?
Giriş İyi bir giriş bölümü: başlıkla bütünleşen, sadece amacı açıklayan, ayrıntılara girmeyen, konunun özünü anlatan, önemli kaynakların kullanıldığı bölümdür.
Giriş Giriş bölümünün çoğu geniş zaman ile yazılmalıdır. Klasik bilinenler tekrar edilmemeli, Çok fazla bilginin yazılmamasına dikkat edilerek kısa tutulmalıdır.
Giriş Özü 3 ana paragraftır 1. paragraf: Neyi biliyoruz? 2. paragraf: Neyi bilmiyoruz? 3. paragraf: Neyi bilmek istiyoruz?
Genel bilgiler Tezin ve çalışmanın yürütüldüğü ana konular ile ilgili güncel bilgiler özetlenmeli. Genel bilgilerde ele alınan yöntemlerde özetlenmelidir. Çok uzun olması teze ayrı bir katkı sağlamaz.
Gereç-yöntemler Geçmiş zamanda yazılmalı ve detayları anlatılmalıdır. Çalışmanın yapıldığı yer ve zaman belirtilmelidir. Kullanılan klinik veya laboratuvar yöntemler açık olarak yazılmalıdır. Kullanılan cihazların isimleri hem ticari hem de jenerik adlarıyla belirtilmelidir.
Gereç-yöntemler Deneklerin nasıl seçildikleri, verilerin nasıl değerlendirildikleri açıklanmalıdır. Yazıyı okuyan kişi deneyleri benzer şekilde gerçekleştirebilmelidir. Etik komite izni ve isteniyorsa bilgilendirilmiş onam kaydı bu bölümde yer almalıdır. İstatistiksel yöntemler bu bölümde belirtilmelidir. Bu bölümde sonuçlar yer almaz. Bu hata sıkça yapılmaktadır.
Bulgular (sonuçlar) Okuyucu için bir makalenin en önemli bölümünü bulgular oluşturmaktadır. Bulgular kısa olmalı, yinelemelerden ve gereksiz kelimelerden arındırılmalıdır. Kolay anlaşılabilmesi açısından bunların tablolar halinde verilmesi uygundur
Bulgular (sonuçlar) Tablo halinde verilen bulgular, metin içinde tekrar edilmemeli, Tabloda özetlenen gereç ve yönteme mutlaka yazı içinde istatistiksel destek verilmeli, Tablolar, metindeki geçiş sırasına göre numaralandırılmalı, Tablonun üst kısmına açıklayıcı başlık yazılmalı. Sonuçlar ile ilgili yorum yapılmamalıdır.
Tartışma Tartışma, bulguların ne anlama geldiğini açıklamaya çalışır. Tartışmaya en önemli bulgu veya sonuçla başlanmalı, Bu bulgular mevcut kaynaklar ile karşılaştırılıp tartışılmalı, Bu tartışmada sunulan sonuçlar veya bulguların, ileride yapılacak çalışmalar için değerli olup olamayacağı belirtilmelidir.
Tartışma Benzer sonuçlarla olan birliktelikleri veya ayrılan noktaları vurgulanmalıdır. Eğer, elde edilen sonuçlar üzerinde yeni bir varsayıma varılmışsa, bu net olarak belirtilmelidir. Sonuç bölümü, elde edilen verilerden çıkarılan cevap olmalıdır
Tartışma Tartışmanın sonunda, bulgular ve yorum ifade edilmeli, Mevcut bilgilere, sorduğunuz sorunun katkısının ne olduğu aşırı iddiaya varmadan vurgulanmalı, Sonuçlar genellemelere götürülmelidir. Yürütülen çalışmanın kısıtlılıkları mutlaka belirtilmelidir.
Kısaca tartışmada Yorum/savunma ilişkisinin iyi olmasına dikkat edilmeli, Uygulamalar/öneriler/spekülasyonlar dikkatle irdelenmeli, Beklentiler ve ek çalışmalara olan ihtiyaç belirtilmelidir.
Tartışmada Neler Atlanmalı Rastlantısal bulgu ve fikirler atlanmalı, Özet (problemin durumu veya sonuç) tekrarından kaçınılmalı, Araştırmada neyin yanlış gittiği belirtilmeli, gerekli ise mutlaka özeleştiri yapılmalı Araştırıcı, çalışma konusuyla ilgili uzun bir bilgi ve deneyime sahip değilse, gelecek çalışmalar için başlık koymamalıdır.
Teşekkür: Çalışmaya sağlanan teknik ve maddi yardımlar için kısa cümlelerle kişi veya kurumlara teşekkür edilir.
Kaynaklar-literatür Yayın kurulunca aksi belirtilmedikçe, kaynaklar, metinde geçiş sırasına göre numaralandırılmalıdır. Kaynak sayısının çokluğu değil, yeni olması önemlidir (klasikleşmiş kaynaklarda bu nokta söz konusu değildir). Derginin istediği şekilde kaynaklar yazılır. Bir yazının aklanmasının en somut kanıtı, o yazının kaynak olarak başka bir araştırmada kullanılmış olması yani atıf almış olmasıdır.
Makale Gönderilirken Hesaba Katılacak Faktörler Popüler dergilerin %50-90 oranında ret yazısı gönderdikleri, Makalenin kabul edilmesi için, çalışmanın gönderileceği derginin bilimsel ve okuyucu kitlesi, Makale içerik olarak doğru dergiye mi gönderiliyor sorusunun yanıtı net olarak bilinmelidir.
Sonuçta; Çalışma konusunun önemi, Öncekilerinden farklı olup olmadığı, Kanıtlarının bilimsel geçerliliği, Önceden kabul edilmiş makalelerinizin çokluğu ve Çalışmanızı sunuş kaliteniz makalenin kabul veya reddedilmesinde belirleyici ana faktörler olarak ortaya çıkmaktadır.
Dergilerin etkinlik (impact) faktörü Bilimsel atıf indeksinde (SCI) bir önceki yıl içinde yayınlanan makalelerin kullanmış olduğu kaynakların değerlendirilmesi ile elde edilir. Burada yer alan kaynaklar belirlenen bir katsayı ile çarpılır. Sonuçta her bir dergi için o yıl için geçerli olacak impact faktör elde edilir.
Çalışmayı destekleyen kurumlar İÜ Araştırma fonu Türk Pediatri Kurumu TÜBİTAK Diğer kuruluşlar
Sonsöz Bir insan ne kadar çok insana mutluluk veriyor ise o kadar mutlu olabilir. D. Sostakoviç