Somut Olmayan Kültürel Miras İrem ALPASLAN
Sunum Planı Somut Olmayan Kültürel Miras Sözleşme Öncesinde Önemli Süreçler Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi Sözleşme Madde 2: Tanımlar Listeler Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesi En İyi Uygulama Örnekleri Listesi Uluslararası Yardım Talepleri Veriler (Karşılaştırmalı) Çok Uluslu Dosyalar Miras ve Yaratıcılık Aracılığıyla Barış ve Sürdürülebilir Kalkınma( UNESCO Yeni Dönem Program Öncelikleri)
Somut Olmayan Kültürel Miras Yaşayan Miras olarak da bilinen somut olmayan kültürel miras nesilden nesile aktarılan uygulamalar, sunumlar, bilgi ve becerilere karşılık gelmektedir. Topluluklara kimlik duygusu ve devamlılık duygusu sağlar, yaratıcılığı ve sosyal refahı teşvik eder, gelir yaratır. Geleneksel bilgi olarak anılan bilginin büyük kısmı sağlık hizmetlerine, eğitime ve doğal kaynaklar sisteminin yönetimine entegre edilebilir bilgidir. 2003 UNESCO Somut Olmayan Mirasın Korunması Sözleşmesi ve bu kırılgan mirası korumaya, yaşayabilirliğini güvence altına almaya ve sürdürülebilir kalkınmaya katkı sağlama potansiyelinden tam olarak yararlanıldığından emin olunmasını amaçlamaktadır.
Sözleşme Öncesinde Önemli Süreçler Geleneksel ve Popüler Kültürün Korunması Tavsiye Kararı 15 Kasım 1989 ( Bu tavsiye kararında folklorün korunması gerektiği insanlığın bu alandaki zenginliğinin günden güne kitle kültürü karşısında unutulmaya başladığı dile getirilerek 1972 Sözleşmesine benzer bir sözleşmenin bu alanda bulunmadığına vurgu yapılmakta ve yapılan tanım ve tavsiye edilen koruma önerileri anlamında 2003 Sözleşmesinin temeli atılmaktadır ) İnsanlığın Sözlü ve Somut Olmayan Başyapıtları İlanı Programı 1997 Yaşayan İnsan Hazineleri Programı 1994 (ulusal envanterlere akredite olmuştur.)
Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi Somut Olmayan Kültürel Mirasın Koruması Sözleşmesi, UNESCO 32. Genel Konferansı nda 17 Ekim 2003 tarihinde kabul edilmiştir. Somut olmayan kültürel mirasın korunması için yasal, idari, finansal dayanak ve çerçeve sağlayan ilk uluslararası sözleşmedir. Sözleşmeye 155 devlet taraf olmuştur.
Sözleşme Madde 2: Tanımlar Bu Sözleşmenin amaçları bağlamında, 1. Somut olmayan kültürel miras toplulukların, grupların ve kimi durumlarda bireylerin, kültürel miraslarının bir parçası olarak tanımladıkları uygulamalar, temsiller, anlatımlar, bilgiler, beceriler ve bunlara ilişkin araçlar, gereçler ve kültürel mekanlar- anlamına gelir. Kuşaktan kuşağa aktarılan bu somut olmayan kültürel miras, toplulukların ve grupların çevreleriyle, doğayla ve tarihleriyle etkileşimlerine bağlı olarak, sürekli biçimde yeniden yaratılır ve bu onlara kimlik ve devamlılık duygusu verir; böylece kültürel çeşitliliğe ve insan yaratıcılığına duyulan saygıya katkıda bulunur. İşbu Sözleşme bağlamında, sadece, uluslararası insan hakları belgeleri esaslarına uyan ve toplulukların, grupların ve bireylerin karşılıklı saygı gereklerine ve sürdürülebilir kalkınma ilkelerine uygun olan somut olmayan kültürel miras göz önünde tutulacaktır.
2. Yukarıda 1. fıkrada tanımlanan somut olmayan kültürel miras, özellikle aşağıdaki alanlarda belirir: a) Somut olmayan kültürel mirasın aktarılmasında taşıyıcı işlevi gören dille birlikte sözlü gelenekler ve anlatımlar; b) Gösteri sanatları; c) Toplumsal uygulamalar, ritüeller ve şölenler; d) Doğa ve evrenle ilgili bilgi ve uygulamalar; e) El sanatları geleneği
3. Koruma terimi, somut olmayan kültürel mirasın yaşayabilirliğini güvence altına alma anlamına gelir; buna kimlik saptaması, belgeleme, araştırma, muhafaza, koruma, geliştirme, güçlendirme ve özellikle okul içi ya da okul dışı eğitim aracılığıyla kuşaktan kuşağa aktarma olduğu kadar, bu kültürel mirasın değişik yanlarının canlandırılması dahildir.
Listeler Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesi En İyi Uygulama Örnekleri Listesi Uluslararası Yardım Talepleri
Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi ilgili topluluklar ve taraf devletler tarafından, yaşatılması için acil önlem alınması gerektiği değerlendirilen unsulardan oluşur. Bu listeye kayıt uluslararası işbirliği ve yardımların paydaşlar için harekete geçirilerek paydaşların uygun koruma önlemlerini almalarına yardımcı olmaktadır. 2009-2012 yılları arasında Komite bu listeye 31 unsur kaydetmiştir.
Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi, Kriterler Adaylık dosyasının aşağıda sayılan şartların tümünü karşılamalıdır: 1. Unsurun Sözleşmenin 2. Maddesinde tanımlanan şekliyle somut olmayan kültürel miras teşkil etmesi 2. a. Unsurun devlet, topluluk, grup veya bireylerin tüm çabalarına rağmen canlılığını sürdürebilmesinin risk altında olması nedeniyle acil korumaya ihtiyaç duyması b. Unsurun ağır tehdit altında olması ve bu tehlike sebebiyle acil koruma olmadan varlığını sürdürmesinin beklenemeyecek olması nedeniyle son derece acil korumaya ihtiyaç duyması 3. Topluluk, grup veya bireylerin unsuru uygulamasına ve aktarmasına imkân sağlayabilecek koruma önlemlerinin alınmış olması 4. Unsurun topluluk, grup veya bireylerin mümkün olan en geniş katılımını takiben ve bunların bilgilendirilmiş, özgür iradeleri ve ön muvafakatleri ile aday gösterilmiş olması 5. Unsurun Sözleşmenin 11. Ve 12. Maddelerinde tanımlanan şekilde başvuru yapan devletin egemenlik alanında mevcut somut olmayan kültürel miraslarının bir envanterine dâhil edilmiş olması 6. Sözleşmenin 17. Maddesi 3. Fıkrasına uygun olarak son derece acil durumlarda unsurun listeye kaydı konusunda ilgili taraf devlete usulüne uygun olarak danışılmış olması
İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesi Bu mirasın çeşitliliğini göstermeye yardımcı olacak ve mirasın önemine ilişkin farkındalık yaratacak somut olmayan kültürel miras unsurlarından oluşturulmuştur. 2008 yılında Komite, Başyapıt olarak ilan edilmiş 90 unsuru Temsili listeye aktarmıştır. 2009-2012 yılları arasında Komite 167 yeni unsuru bu listeye kaydetmiştir.
İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesi, Kriterler Adaylık dosyası aşağıda belirtilen şartların tümünü karşılamalıdır: 1. Unsurun Sözleşmenin 2. Maddesinde tanımlanan şekliyle somut olmayan kültürel miras teşkil etmesi 2. Unsurun listeye kaydının somut olmayan kültürel mirasın önemine ilişkin görünürlük ve farkındalığın temin edilmesi ile diyaloğun teşvik edilmesine katkı sağlayacak olması ve bunların bir sonucu olarak dünya genelinde kültürel çeşitliliği yansıtması, insan yaratıcılığına tanıklık etmesi. 3. Unsuru koruyabilecek ve destekleyebilecek koruma önlemlerinin alınmış olması 4. Unsurun topluluk, grup veya bireylerin mümkün olan en geniş katılımını takiben ve bunların bilgilendirilmiş, özgür iradeleri ve ön muvafakatleri ile aday gösterilmiş olması 5. Unsurun Sözleşmenin 11. Ve 12. Maddelerinde tanımlanan şekilde başvuru yapan devletin egemenlik alanında mevcut somut olmayan kültürel miraslarının bir envanterine dâhil edilmiş olması
En İyi Uygulama Örnekleri Listesi Somut olmayan kültürel mirasın korunması için hazırlanmış, Sözleşmenin amaç ve ilkelerini en iyi yansıtan programlar, projeler ve aktiviteler. 2009-2012 yılları arasında Komite 10 unsuru bu listeye kaydetmiştir.
En İyi Uygulama Örnekleri Listesi, Kriterler Komite aşağıdaki kriterleri en iyi şekilde sağlayan program, proje, aktiviteleri seçecektir: 1. Sözleşmenin 2. Maddesi 3. Fıkrasında tanımlanan şekli ile korumayı ihtiva eden 2. Somut olmayan kültürel mirasın korunması için gösterilen çabaların bölgesel, bölge içi ve veya uluslararası düzeyde koordinasyonunu destekleyen 3. Sözleşmenin amaç ve ilkelerini yansıtan 4. İlgili olduğu somut olmayan kültürel mirasın yaşatılmasına katkı sağlamakta etkinliğini göstermiş olan 5. Topluluk, grup veya bireylerin mümkün olan en geniş katılımı ve bunların bilgilendirilmiş, özgür iradeleri ve ön muvafakatleri ile uygulanmış veya uygulanıyor olan 6. Koruma aktiviteleri için bölge içi, bölgesel veya uluslararası model teşkil edebilecek olan 7. Proje, program veya aktivitelerinin seçilmesi halinde, başvuru sahibi devlet, uygulayıcı birim, topluluk, grup veya bireylerin en iyi uygulama örneklerinin yayılması(duyurulması) için işbirliğine gönüllü olmaları 8. Sonuçları ölçülebilecek deneyimlere sahip olan 9. Esasen gelişmekte olan devletlerin özel ihtiyaçlarına uygulanabilecek olan program, proje ve aktiviteler seçilecektir (gelişmekte olan devletlerin ihtiyaçları, eşit coğrafi dağılım ilkesi, Güney- Güneyi Kuzey-Güney- Güney işbirliğinin güçlendirilmesi )
Uluslararası Yardım Talepleri Tüm taraf devletler uluslararası yardım talebinde bulunabilirler. Uluslararası yardım taraf devletlerin somut olmayan kültürel mirasın korunması için millî çabalarına ek olarak verilir. Komite mevcut kaynaklarına bağlı olarak her tür amaç ve Sözleşmenin 20. Ve 21. Maddesinde anılan her formda uluslararası yardım için talepleri kabul edebilir, inceleyebilir, onaylayabilir.
Uluslararası Yardım Talepleri, Kriterler Komite yardım kararlarını aşağıdaki kriterlere dayandıracaktır: 1. İlgili topluluk, grup veya bireyin talebin hazırlanmasına katılım sağlamış olması, teklif edilen aktivitelerin uygulamasına ve bu uygulamaların değerlendirilmesi ile izlenmesine mümkün olan en geniş şekilde dâhil edilecek olması 2. Talep edilen yardım miktarının uygun olması 3. Teklif edilen aktivitelerin iyi düşünülmüş ve uygulanabilir (fizibil) olması 4. Projenin kalıcı sonuçlarının olabilmesi 5. Faydalanan taraf devletin uluslararası yardım sağlanan aktivitelerin giderlerini imkânları çerçevesinde paylaşması 6. Yardımın somut olmayan kültürel mirasın korunması alanında kapasite geliştirmeye veya güçlendirmeye yönelik olması 7. Faydalanan devletin önceden finanse edilmiş aktiviteler gerçekleştirmiş olması ve bu aktivitelere uygulanan düzenleme ve koşullar olması halinde bunlara uygun gerçekleştirilmiş olması
Uluslararası Yardım Taleplerinde Öncelik Uluslararası yardım taleplerinde öncelik aşağıda sayılanlara sağlanır: 1. Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi ne kayıtlı mirasın korunması 2. Sözleşmenin 11. Ve 12. Maddeleri anlamında envanter hazırlıkları 3. Somut olmayan kültürel mirasın korunmasına yönelik olarak millî, bölge içi, bölgesel seviyelerde gerçekleştirilen program, proje ve aktivitelerin desteklenmesi 4. Hazırlık desteği (Eşit coğrafi dağılım ilkesi, gelişmekte olan devletler, iki taraflı, bölgesel, uluslararası seviyede işbirliklerine işaret etme olasılığı, yardımın çarpan etkisi yaratma ve başka kaynaklardan finansal ve teknik katkıları teşvik etme olasılığı)
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2012 2011 2010 2009 2008 Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesi En İyi Uygulama Örnekleri Listesi
Miras Listeleri Genel Görünüm 30% 11% 11% 2012 2011 2010 2009 2008 17% 31%
Alanlar Genel Görünüm Alanlar Genel Görünüm 19% 9% 19% Doğa ve Evrenle İlgili Bilgi ve Uygulamalar Sözlü Gelenekler ve Anlatımlar Gösteri Sanatları 27% 26% Toplumsal Uygulamalar, Ritüeller ve Şölenler El Sanatları Geleneği
Doğa ve Evrenle İlgili Bilgi ve Uygulamalar (%9) Doğa ve evrenle ilgili bilgi ve uygulamalar 2008 19% 2012 16% 2011 5% 2009 30% 2010 30%
Somut Olmayan Kültürel Mirasın Aktarılmasında Taşıyıcı İşlevi Gören Dille Birlikte Sözlü Gelenekler ve Anlatımlar (%19) Somut olmayan kültürel mirasın aktarılmasında taşıyıcı işlevi gören dille birlikte sözlü gelenekler ve anlatımlar 2008 14% 2012 18% 2011 3% 2009 34% 2010 31%
Gösteri Sanatları (%26) Gösteri sanatları 2008 23% 2012 14% 2011 2% 2009 35% 2010 26%
Toplumsal Uygulamalar, Ritüeller ve Şölenler (%27) Toplumsal uygulamalar, ritüeller ve şölenler 2008 12% 2012 14% 2011 5% 2009 39% 2010 30%
El Sanatları Geleneği (%19) El sanatları geleneği 2008 23% 2012 25% 2009 2% 2011 4% 2010 46%
Çok Uluslu Dosyalar Unsurun birden fazla sayıda taraf devletin egemenlik alanında bulunması halinde, taraf devletler Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi ve İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesi ne çok uluslu dosya sunması teşvik edilmektedir. Bir veya daha fazla sayıda devlet her devletin mutabakatı ile hâlihazırda listeye kayıtlı olan bir unsurun genişletilerek listeye kaydını teklif edebilirler. Unsurun genişletilmiş hali ile Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi için ilgili kısımda birinci paragrafta, İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesi için ilgili kısımda ikinci paragrafta belirtilen tüm kriterleri sağladığını gösteren bir başvuru bahse konu devletler tarafından birlikte yapılacaktır. Komitenin yeni adaylık dosyasını temel alarak unsuru listeye kaydetmeme kararı alması halinde orijinal kayıt mahfuz kalacaktır. Komite bölge içi, bölgesel program, proje ve aktiviteler ile birbirine coğrafi olarak uzak olan taraf devletler arasında sürdürülen program, proje ve aktivitelerin başvurusunu teşvik etmektedir. Taraf devletler bu başvuruları/teklifleri tek başına veya birlikte yapabilirler. Taraf devletler Komite ye birden fazla devlet tarafından ortaklaşa sunulan uluslararası yardım başvurusunda bulunabilirler.
Çok Uluslu Dosyalar Çok Uluslu Dosyalar Çok Uluslu Dosyalar Ulusal Dosyalar 6% 94%
Miras ve Yaratıcılık Aracılığıyla Barış ve Sürdürülebilir Kalkınma Miras ve Yaratıcılık Aracılığıyla Barış ve Sürdürülebilir Kalkınma Stratejik hedefler 1) Mirasın korunması, tanıtılması ve gelecek nesillere aktarılması 2) Yaratıcılık ve kültürel ifadelerin çeşitliliğini geliştirmek(sürdürülebilir kalkınma) Ana eylem alanları 1) Diyalog ve kalkınma için mirasın ve tarihin korunması, muhafaza edilmesi ve tanıtılması. 2) Kültürel ifadelerin çeşitliliğini, somut olmayan kültürel mirasın korunma altına alınması ve kültürel ve yaratıcı endüstrilerin kalkınmasını sağlayarak desteklemek ve teşvik etmek. Beklenen sonuçlar 1) Somut olmayan kültürel mirasın belirlenmesi, korunması, takip edilmesi ve sürdürülebilir bir şekilde yönetilmesi. 2) Somut olmayan kültürel mirası korumak için ulusal kapasitenin güçlenmesi ve kültürel ve yaratıcı endüstrilerin kalkınması. 3) Uluslararası 2003 ve 2005 Sözleşmelerinin etkin bir şekilde uygulanması.
Teşekkürler