Araştırma Sürecinin Aşamaları Araştırma Yöntemleri ve İstatistik ARAŞTIRMA Süreç ve Teknikleri 7 Başkalarını Bilgilendir 6 Verileri yorumla 5 Verileri analiz et 1 Konu seç Kuram 4 Veri topla 2 Soruya odaklan 3 Araştırmayı tasarla Araştırma süreç ve teknikleri 1. GİRİŞ PROBLEM AMAÇ / soru cümleleri, denenceler ÖNEM VARSAYIMLAR SINIRLILIKLAR TANIMLAR 2. YÖNTEM 3. BULGULAR VE YORUM 4. ÖZET YARGI VE ÖNERİLER GİRİŞ/ problem Giderilmek istenen her güçlük bir problemdir. Bir problemden bahsedebilmek için (1) kararsızlık durumu ve (2) Bir den çok olası çözüm yolu bulunmalıdır. GİRİŞ/problem PROBLEM KAYNAKLARI Doğa ve toplum Önceki araştırmacıların hazırladıkları raporlar Gazete, dergi, kitap, ansiklopedi, danışmanlar GİRİŞ/problem PROBLEM SEÇİMİ İÇİN ÖLÇÜTLER Genel Ölçütler; Çözülebilirlik Önemlilik Yenilik Etik Araştırılabilirlik Özel Ölçütler; Alanda yeterlilik Yöntemde ve tekniklerde yeterlilik Veri toplama izni Zaman ve olanak yeterliliği İlgi yeterliliği 5 6 1
GİRİŞ/problem ARAŞTIRMA PROBLEMİNİN TANIMLANMASI Aşamalı bir yaklaşım Bütünleştirme Sınırlandırma Tanımlama Değişkenlerin önemi Değişken tanımı Değişken türleri (değerlere göre, kontrol şekillerine göre Süreksiz değişkenler (tam sayılarla ifade edilen, cins nitel) Sürekli değişkenler (kesirli sayılarla ifade edilen, ağırlık nicel) Bağımlı, bağımsız, ara, kontrol değişkenler Problem tanımlamasındaki değişkenler İlgili kaynakların taranması GİRİŞ/problem PROBLEM DURUMU YAZARKEN Kuramsal Dayanaklar Yasal Dayanaklar Pratik Olanaklar 7 8 GİRİŞ/ amaç Genel ve alt amaçlar olarak ifade edilir Genel amaç problem cümlesinin metin olarak ifadesidir. Alt amaçlar ya da özel amaçlar genel amacı gerçekleştirmek için alt sorular ya da denenceler olarak düzenlenir. Türkiye de okullaşma durumunun bugünkü düzeyini belirlemek bir genel amaçtır. Okullaşma durumu ayrıntılı amaçlara dönüştürülmedikçe kişileri faklı beklentilere yönlendirir. Bu yüzden alt amaçlar; Cinsiyete, yerleşim merkezlerine, bölgelere, yaşlara ve yıllara göre ayrıntılı bir şekilde sorular oluşturularak belirlenebilir GİRİŞ/ amaç DENENCE (hipotez) Olaylar ve değişkenler arasında var olduğu düşünülen ilişkilere denence denir. Deneysel araştırmalarda amaçlar denence olarak ifade edilir. Araştırmacı her aklına geleni denence olarak yazamaz, bunun için denencenin mantıklı bir gerekçesi olması gerekir. Denenceler geniş zamanlı cümlelerle ifade edilmelidir. Örneğin; sigara akciğer kanserine neden olur, ödüllendirme öğrenmeyi artırır, zeki öğrenciler daha çabuk öğrenir gibi, İki tür denence vardır. Bunlar; araştırma denencesi (H1) ile, istatistiksel-sıfır-denence (H0) ile gösterilir. Araştırma denencesi taraflar arasında fark olduğunu, birinin diğerinden üstün olduğunu ya da iki değişken arasında ilişki olduğunu savunur. İstatistiksel denence yansızlığı savunur 9 10 GİRİŞ/araştırmanın önemi GİRİŞ / sayıltı (varsayım) Araştırma amaçlarında belirlenip toplanan verilerin hangi kuramsal ya da pratik sorunun çözümünde ve nasıl kullanılabileceğinin açıklanması, araştırmanın öneminin ifadesidir. Beslenme ile zeka ve zeka ile okul başarısı arasında ilişki aramak araştırmacının amacı olabilir. Araştırmanın önemi ise bu iki ilişkinin durumuna göre, devlet yatırımlarının, eğitime ya da halkın beslenmesini geliştirici önlemlere ağırlık verecek biçimde dağıtımı için bir öneri geliştirmek olabilir. Doğru olarak kabul edilmiş yargılar, genellemelerdir. Doğru ya da yanlış olabilirler, ancak araştırmada doğruluğu araştırılmayacak olan yargılardır. Herhangi bir yargının sayıltı olabilmesi için elde kuvvetli kanıtlar olması gerekir. Örneğin; yeşil ışık yandığında arabamızla kavşaktan geçeriz. Çünkü, çünkü diğer yönde kırmızı ışık yandığını kabul ederiz. (oysaki lamba bozuk olabilir) Ya da karşı yönden gelenin ışığı gördüğünü kabul ederiz (oysaki adam kör ya da sarhoş olabilir) Örneğin öğretmenlerin verilen anketleri yansız olarak dolduracağını kabul ederiz (oysaki bir öğretmen yanlı doldurabilir) 12 2
GİRİŞ/ sınırlılıklar GİRİŞ/tanımlar Araştırmacının ideal gördüğü ve normalde isteyip de vazgeçmek zorunda kaldığı durumlardır. Kontrol imkanı, etki alanı, fayda-maliyet gibi nedenlerle sınırlandırmalar yapılabilir. Problem alanı, araştırma amaçları, yöntem, örneklem sınırlandırılabilir. Örneğin eğitimde değerlendirme sistemi incelenirken, tüm sistem yerine yalnızca liselerdeki uygulamanın ele alınması. Ya da bir konu tarih boyutu açısından ele alınırken yalnızca belirli yıllar ele alınabilir. Araştırmada sık kullanılan ya da önemli görülen bazı kavramlar tanımlanmalıdır. Örneğin belli bir işin verimi araştırılıyorsa, araştırmacı verim ile neyi ifade etmektedir parasal verim mi?, fiziksel verim mi? Açık seçik bir şekilde kavrama yüklediği anlamı tanımlamalıdır. 13 14 2. YÖNTEM Araştırma modeli Araştırmada problemin çözümünde izlenen yolu gösteren planlamalardır. A. Araştırmanın modelini, B. Evren ve örneklemi, C. Veriler ve toplanmasını, D. Verilerin işlenmesi E. Verilerin çözümlenmesi ve yorumlanmasını içerir. Problemin çözümü uygun yöntemin seçilmesine bağlıdır. Bu yüzden ayrıntılı bir şekilde planlanması ve uygulamaya dönüştürülmesi gerekir. Ayrıca en çok eleştiri yönteme yapılır. Karasar, 2008 s. 75 Model, önemli görülen değişkenleri içerisine alacak şekilde gerçek durumun özetlenmiş halidir. Araştırmanın amacına uygun ve ekonomik olarak verilerin toplanması, çözümlenmesi ve yorumlanması için gerekli koşulların düzenlenmesidir. Koşulların düzenlenmesinde iki yaklaşım vardır. (1) Tarama, (2) deneme modelleridir. Karasar, 2008 ss. 76-79 15 16 Tarama modeli Deneme modeli Tarama Modeli, geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle, betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımıdır. Var olan durum değiştirilmeye çalışılmaz, yalnızca olduğu gibi tanımlanır, uygun bir biçimde gözlenir. O anki mevcut durumların saptanması, zamansal gelişmelerin incelenmesi, değişkenler arasındaki ilişkilerin - karşılaştırmaların yapılması mümkündür. Görüş, düşünce tutum belirlemeye yönelik anket çalışmaları ve kütüphaneye dayalı olarak yapılan araştırmalar tarama modellerinin en yaygın kullanım biçimleridir. Doğrudan araştırmacının kontrolü altında gözlenmek istenen verilerin üretildiği araştırma modelleridir. Deneme bağımsız değişkenlerin bağımlı değişkeni etkilemesi, kontrollü koşullarda sistemli değişiklikler yapılması ve sonuçların izlenmesi ile olur. Bağımsız değişkenlerdeki sistemli değişmelerin bağımlı değişkeni nasıl etkilediği görülmeye çalışılır. Deneysel model sayılabilmesi için şu 3 koşulun karşılanması gerekir; (1) araştırmacı değişkenleri değiştirebilmeli, (2) değişmeler kontrollü olmalı, (3) değişimin etkisi gözlenebilmelidir. Deneme modelleri; (1) deneme öncesi, (2) gerçek deneme ve (3) yarı deneme modelleri olmak üzere 3 grupta toplanabilir. Bu gruplamalar modellerin farklı kombinasyonlarına göre oluşturulur. 17 18 3
Evren ve Örneklem Araştırma sonuçlarının genellemek istendiği elemanlar bütünüdür. Canlı ve cansız her türlü elemanı içerebilir. Çoklu elemanlardan oluşan bütünlere evren, Tekli elemanlar için örnek olay, Küçük çokluklar için ise araştırma kümesi terimi kullanılır. Her araştırmanın evreni belli değişkenlere, belli özelliklere göre sınıflandırılıp, tanımlanır Evren ve Örneklem Bazı araştırmalarda evren insanlar iken, bazı araştırmalarda belli yaştaki, belli cinsiyetteki, belli yerleşim birimlerindeki belli sosyo-ekonomik düzeydeki ve farklı özelliklerdeki insanlar olabilir. Evrenin bilinmek istenen (ortalama, standart sapma vb) değerlerine parametre ya da evrendeğer denir. İki tür evren vardır; 1. Genel evren: soyuttur, tanımlanması kolaydır ancak ulaşılması zordur, hatta imkansızdır. Örneğin insanlar. 2. Çalışma evreni: ulaşılabilen evrendir. Araştırmacı pratikte çalışma evreni üzerinde gözlemler yapar ve sonuçlarını bu evren üzerinde genelleştirir. Karasar, 2008 ss. 109-128 19 Örneklem Çalışmayı genellemek İstediğiniz evren Genel Evren Örneklem, belli bir evrenden, belli kurallara göre seçilmiş ve seçildiği evreni temsil yeterliliği kabul edilen küçük kümedir. Araştırmalar çoğunlukla örneklem üzerinde yapılır ve sonuçlar ilgili evrene genellenir. Örneklem üzerinde çalışmanın 3 temel nedeni vardır: 1. Maliyet güçlükleri, 2. Kontrol güçlükler ve 3. Etik zorunluluklardır. Çalışmada Ulaşabilecek evren Evrenin nasıl temsil edileceğini belirlemek Araştırma Evreni Örnekleme Çalışmada yer alacak evren Örneklem 21 22 Örnekleme Örnekleme Elemanları benzeşik evrenler için şans (random) örnekleme, Elemanları listelenmiş evrenler için sistematik örnekleme, Elemanları gruplanmış evrenler için küme örnekleme, Elemanları dağınık evrenler için tabakalama örnekleme. Karasar, 2008 ss. 116-130, Thomas et al, 2005 ss.101-103) İYİ BİR ÖRNEKLEME YAPILABİLMESİ İÇİN Çalışma evreninin tanımlanması Evrendekilerin listelenmesi Örnekleme türünün belirlenmesi Örneklem büyüklüğünün kararlaştırılması Temsilliğinin sınanması gerekir Karasar, 2008 s. 116) 23 24 4
Verilerin toplanması Bir problemin çözümüne hizmet edecek her türlü; ölçüm, değer, olgu ve bilgiye veri denir. Sözlü ya da yazılı bilgiler, gözlemler, nesneler ve semboller veri olabilir. Verilerin incelenen probleme ya da durumlara uygun olması gerekir. Karasar, 2008 ss. 131-196 veri kaynakları Veri, araştırma sürecinde anlam çıkarmak veya sonuca varmak için kullanılan nicelikler, olaylar, kayıtlar veya sayı kümeleri olarak ifade edilebilir. Veriler olgusal ve yargısal olmak üzere iki grupta toplanabilir. Olgusal veriler; kişisel yargılardan bağımsız, herkesin üzerinde anlaşabildiği türden gözlenebilir ölçütleri olan gerçeklerdir. Örneğin yaşınız nedir? Eğitim düzeyiniz nedir? gibi sorulara verilecek cevaplar olgusal verileri toplamaya yöneliktir. Yargısal veriler; olgusal olmayan diğer verilerdir. Bu veriler öznel olup, ayrıca yorum gerektirir. Örneğin başarı, genel yetenek, kişilik, ilgi, görüş, tutum vb. veriler yargısal verilerdir. Öğretmenlerin eğitimin kalitesi ve sorunlarına ilişkin görüşleri yargısal verilerdir. 25 26 Veri Kaynakları Veri Kaynakları Veri kaynakları üç grupta toplanabilir. İnsanlar, Belgeler, Canlı ve cansız diğer varlıklar ve kalıntılar. Konuya olan fiziki yakınlıklarına göre iki grupta toplayabiliriz. A-birincil veri kaynakları: Konuyla ilgili doğrudan yaşantısı olanlar, yazılan araştırma raporları ya da eski eser kalıntıları birincil veri kaynaklarıdır. B- ikincil veri kaynakları: Bulamama ya da ulaşamama durumlarında örneğin ders kitapları gibi ikincil veri kaynakları kullanılabilir. Araştırmacı mümkün olduğu kadar orijinal yani birincil veri kaynaklarını kullanmalıdır. 27 Veriler ve toplanması Veri toplama araçları Veriler doğrudan ve dolaylı ölçümlerle toplanır. Doğrudan ölçmelerde; ölçülmek istenen kavram ile onu temsil eden değişken ilgili hatta özdeştir. Doğrudan ölçmelerde herkes tarafından üzerinde anlaşılan standart ölçümler yapılır. Örneğin boy ölçülecekse metre, ağırlık ölçülecekse kg kullanılır. Fizik ve tabiat bilimlerinde ölçmeler daha çok doğrudan ölçmelerdir. Dolaylı ölçmeler; dolaylı olarak belirtiler üzerinden yapılır. Örneğin genel yetenek, bir problemin çözülmesi yoluyla, Toplumsal statü eğitim, gelir gibi dolaylı değişkenlerle ölçülür. Başarı, ilgi, görüş, tutum vb. değişkenler dolaylı ölçümlerle belirlenmeye çalışılır. Anket, Görüşme Formu, Gözlem Formu, Yazışma, Belge Tarama 29 30 5
Ölçek ve türleri Araştırmalarda kullanılan 4 ölçek türü vardır Sınıflama ölçeği (yaş, cinsiyet vb.) Sıralama ölçeği (boy sırası, puan sırası) Eşit aralıklı ölçek (sıcaklık vb.) Oranlı ölçek (boy, süre vb.) Anket Ankette geniş kitlelere ulaşmak mümkündür. Örneklemin temesil düzeyini yükseltir. Cevaplarda bir standart sağlar, ancak soru sayısı sınırlıdır, Hem olgusal (yaş, medeni durum vb.) hem de yargısal veriler (derse ilgi, programın yeterliliği vb.) toplanabilir, Veri kaynağı ile araştırmacı arasındaki iletişim yazıyla yapılır, Sosyal bilimlerde en çok kullanılan veri toplama araçlarından birisidir. Konular arasındaki geçiş ve soruların sırası önemlidir, Anket diğer veri toplama araçlarına göre daha ekonomiktir, Anketi dolduran kimsenin etkisi altında değildir, Anketi cevaplayanlar, seçenekleri geri dönüp tekrar tekrar inceleme şansına sahiptir, Anketi cevaplayanların soruları anlaması en önemli husustur, Sorular basit ve kısa olmalıdır, her soru tek bir bilgi içermelidir. 31 32 Gözlem Görüşme Gözlem olay, durum ve nesnelere yönelik belirli hedeflere yönelik bir bakış, bir dinleyiştir. Verilerin bir başkasının raporundan değil, doğrudan elde edilmesini sağlar, birincil kaynaktır Sözle olmayan davranışlara ilişkin verilerin toplanmasında önemlidir. Duyu organlarının yetersiz kaldığı durumlarda gözlem araçları kullanılmalıdır Süre ve para yönünden pahalıdır. Gözlenenlerden doğru anlam çıkarılması güçtür. Gözlemcilerin eğitilmesi gerekir Sözlü iletişimle veri toplama tekniğidir Bireysel ya da grup görüşmeleri yapılabilir Soruların önceden ayrıntılı bir şekilde hazırlanma durumuna göre yapılandırılmış, yarı yapılandırılmış ve yapılandırılmamış görüşmeler vardır. Görüşmede fiziki ve psikolojik ortamın çok iyi oluşturulması gerekir Esneklik olması, önemli bir avantajıdır Pahalı ve zaman alıcıdır Soruların dikkatli ve önceden düşünülmesi ve amaçlar doğrultusunda oluşturulması gerekir Verilerin kaydedilmesi gerekir 33 34 VERİLERİN İŞLENMESİ ÇÖZÜMÜ VE YORUMU Verilerin işlenmesi; amaca yönelik çözümlemek üzere hazırlanmasıdır, Kayıt Sınıflama Hesaplama Özetleme Raporlama Verilerin çözümlenmesi; Verilerin temel ögelerini ve karekterlerini belirleme ve ayırt etme işlemleridir. Gruplara ayırma Karşılaştırma Karasar, 2008 ss. 197-246 6
İstatistik ve istatistiksel çözümleme İstatistik her şeyden önce bir yanılgı kuramıdır, yanılgının soyut ya da yapısal özelliklerini inceleyen bir bilim dalıdır. Kuram bu özellikleri kullanarak yanılgıyı belirleme, miktarını ölçme ve onu dikkate alma yolları sağlar. Araştırmacı istatistik çözümlemeden önce aşağıdaki soruları cevaplamalıdır; 1. İstatistik teknikler nelerdir? 2. Teknikler hangi koşullarda kullanılır? 3. İstatistiksel sonuçlar neyi açıklar? 4. İstatistiksel hesaplama nasıl yapılır? Parametrik ve olmayanların karşılıkları Parametrik Non-Parametrik İki ortalama arasındaki farkın anlamlılık testi Mann-Whitney U test Bağımsız örneklemlerde t testi Bağımlı örneklemlerde t test Wilcoxon test (iki eş arasındaki farkın anlamlılık testi) One way ANOVA Kruskal-Wallis test (tek yönlü varyans analizi) Tekrarlı ölçümlerde tek yönlü varyans analizi Friedman iki yönlü varyans (F testi) analizi İki yüzde arasındaki farkın anlamlılık testi Dört gözlü Ki Kare test Bağımlı örneklerde iki yüzde arasındaki farkın anlamlılık testi (ztesti) Bağımlı örneklerde Ki kare McNemar test Alpar, 2000; s 118 BULGULAR VE YORUM Bu bölümde araştırma bulguları ve bulgulara dayalı olarak yapılan yorumlar yer alır. Araştırmada elde edilen bulgular ve yorumlar, araştırmanın alt problemleri doğrultusunda yapılır. BULGU; amaçlar doğrultusunda yapılan aramadan sonra problem çözümüne ışık tutacak nitelikte bilgidir. YORUM; bulgulara araştırma amaçları doğrultusunda verilen anlamdır. 40 BULGULAR VE YORUM ÖZET YARGI VE ÖNERİLER Bulgular ve Yorum bölümü araştırma bulgularının uzun bir şekilde tartışılmasının gerekli görüldüğü durumlarda Bulgular ve Tartışma olarak iki ayrı bölüm halinde de yazılabilir. Bulgular kısmının düzenlenmesinde ham veri tablolarına yer verilmeden, analiz edilmiş tablolar doğrudan sunulabilir. Gerektiğinde ham veri tabloları EKLER bölümünde verilebilir. Karasar, 2008 ss. 247-251 Tezin en son bölümünde oluşturulan bu kısımda araştırma problemi, yöntemi, her bir sonucun yorumu, çalışmanın sınırlılıkları ve bulguların ileriye dönük uygulamaları konusunda kısa bir özet yer alır. Karasar, 2008 ss. 253-254 7
KAYNAKLAR YÖNTEM (açıklamalı) Alıntılar (Aktarmalar) ve Kaynak Gösterme(metin içinde). Tezlerde, özellikle problemin tanımlanması, araştırma yönteminin belirlenmesi ve bulguların yorumlanması aşamalarında geniş bir literatür taraması yapılır. Bu taramalarda, diğer araştırmacı ve düşünürlerin yaptıklarından yararlanılır. Tezlerde yapılan aktarmalarda, araştırmacı neyi, nereden ve nasıl aldığını belirtmek zorundadır. Kuralına uygun yapılmayan aktarmalar fark edildiğinde, tezin reddine yol açar. Katılımcılar Araç gereç Yöntem Tasarım ve çözümleme Katılımcılar Araştırmada katılımcıların özel nitelikleri? Yaş Cins Antrenman yaşı Performans düzeyi Beden ölçüleri Özel tip (atlet, bisikletçi, cimnastikçi) İzin Yeterli sayı Katılımcıların korunması Katılımcılar ölçüm yapabilmeniz için yeterli zamanı ayırabilir mi? Araç gereç Ölçümlerin geçerliği ve güvenirliği? Ölçümlerin uygulama zorluğu? Gerekli araçlara, test veya aygıtlara ulaşım? Araçların kullanım prosedürü, testlerin uygulanması? Araç gereçlerin kalibrasyonu? Test performansını değerlendirme? Test araç gereçleri seçilen katılımcıları ölçebilecek yeterlikte mi? Yöntemin planlanması Veri toplama Ne zaman, nerede, ne kadar zaman gerekli? Ön çalışma yapıldı mı; test ve ekipmanın kullanımı, katılımcıların nasıl cevap verecekleri? Verilerin alınması, kaydı ve puanlanması için formlar ve yazılım? Uygulamanın planlanması Süre?, yoğunluk?, sıklık? katılımcıların devamlılığı nasıl sağlanacak? Katılımcıların uygulamaya nasıl cevap verdiklerini belirleyen ön çalışma var mı? Seçilen katılımcılara özgü belirlenmiş uygulama var mı? Thomas et al, 2005 s. 72) Uygulamanın planlanması Özel sıralama Çalışmanın zamanlaması? Değişik prosedürlerin zamanlaması Prosedürler arası zaman Katılımcılara verilecek yönerge Kısa açıklama, bilgilendirme, koruyucular Thomas et al, 2005 s. 73) 8
Tasarım ve çözümleme Tasarım; deneysel ve yarı deneysel araştırma çıktılarının kontrolünü sağlayan anahtardır. Değişkelerin kontrolü? İstatistik çözümleme? Her değişken için tanımlayıcı, ortalama, std. Değişkenler arası korelasyon kullanılacaksa hangi teknik? Gruplar arası farklılıklar? Thomas et al, 2005 s. 74) Sebep sonuç çıkarımı Manüplatif etkiler Araştırmada önemli hatalar Tüm denenceler teori ve çalışma karakterine uygun mu? Varsayımlar çalışmaya uygun mu? Uygulama ve ölçümleriniz için katılımcılar doğru ve yeterli sayıda mı? Uygulama yoğunluk ve süre bakımından yeterli değişikliği sağlayabilecek miktarda mı? Ölçümler planlanan çalışma için uygun, geçerli ve güvenilir mi? Veri toplama ve depolama prosedürleri iyi planlamış ve dikkatle yapılmış mı? Dış değişkenler kontrol edilmiş mi? (Thomas et al, 2005 s. 76) Katılımcılar, ölçümler ve uygulama etkileşimleri Korelasyon çalışmaları iki ve daha çok ölçüm arasındaki ilişkilerin incelenmesi için seçilmiş katılımcıların uygulama sonucundaki özel cevaplarını kullanır. Hem seçilen katılımcılar hem de ölçümler ve uygulamanın doğru olması önemlidir. Soru; Kaygı ve motor performans arasındaki ilişkinin belirlenmesi ise katılımcının hem motor performans hem de kaygı çıktılarının geniş bir dağılımda olması gereklidir. Eğer tüm katılımcılar düşük performans ve kaygı düzeyinde ise ilişki olasılığı son derece düşüktür. Thomas et al, 2005 s. 77) Aldıkları değerlere göre Süreksiz (nitel) Değişkenler Sürekli (nicel) Değişkenler Değişken türleri Kontrol şekillerine göre Bağımlı Değişkenler (açıklanan) Bağımsız Değişkenler Kontrol Değişkenleri 1.Evrene ait (zeka, yaş, cins) 2.Araşt.süreçlerine ait (zam.,ölçme) 3. Dış kaynaklara ait (ışık, gürültü) 9