NÜFUS PİRAMİDİ ve ÖZELLİKLERİ Nüfusun cinsiyete göre yaş gruplarına dağılımını gösteren grafiklerdir. Bir yerin nüfus piramitlerine bakılarak o yerdeki nüfus özellikleri, nüfus hareketleri, nüfusun yaş, cinsiyet ve ekonomik durumu hakkında bilgi sahibi olunabilir. Nüfus piramitleri ülkelerin gelişmişlik düzeylerine göre farklılıklar gösterir. Nüfus piramitleri; a. Gelişen b. Durağan c. Gerileyen d. Orta Tip Olmak üzere dört gruba ayrılır. NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA DAĞILIMI Nüfus piramitlerinde; 0-14 yaş aralığı genç nüfusu 15-64 arası yaş aralığı olgun nüfusu 65 ve üstü yaş aralığı ile yaşlı nüfusu gösterir. Bu piramitlerde 0-14 yaş aralığındaki genç nüfus ile 65 ve üstündeki yaş aralığındaki yaşlı nüfus bağımlı nüfusu gösterir. Ancak gelişmemiş ülkelerde işsizliğin fazla olması dolayısıyla bağımlı nüfusun içine olgun nüfusunda girmesine neden olur. Gelişmemiş ülkelerin nüfus piramidinde genç nüfusun fazla yaşıl nüfusun az olduğu görülürken gelişmiş ülkelerde bu durumun tersine genç nüfusun az yaşlı nüfusun fazla olduğu görülür. NÜFUSUN CİNSİYETE GÖRE DAĞILIMI Nüfus piramitlerinin sağ tarafı genelde kadın nüfusu sol tarafı ise erkek nüfusu gösterir. Gelişmiş ülkelerde yaşlı nüfusun içinde kadın nüfus oranının fazla olduğu, gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkelerde ise erkek nüfus oranının fazla olduğu görülür. Yine gelişmemiş ülkelerde işsizlik dolayısıyla daha çok erkeklerin göç etmesi bu ülkelerin nüfus piramidinde kadın nüfus oranının daha fazla olmasına yola açar. FARKLI NÜFUS PİRAMİTLERİ 1. Gelişen Nüfus Piramidi (Düzgün Üçgen Şeklinde Piramit) Nüfus piramitleri incelenirken piramidin tabanına ve tavanına bakılmalıdır. Çünkü piramit tabanı doğum oranlarını gösterirken tavanı ise yaşlı nüfusu yani ölüm oranını gösterir. Bu piramitte olduğu gibi tabanın geniş olması doğum oranlarını, tavanın dar olması ölüm oranlarının yüksek olduğunu gösterir. Dolayısıyla bu piramit Bangladeş, Somali, Afganistan gibi geri kalmış ülkelere ait nüfus piramididir.
2. Durağan Nüfus Piramidi (Kenarları İçe dönük Üçgen Şeklinde Piramit) Bu piramit doğum oranlarının fazla olduğu ancak çocuk ölümlerinin azalmaya başladığı, sağlık ve beslenme koşullarını iyileştirmeye başlayan İran, Nijerya gibi gelişmekte olan ülkelere aittir. 3. Durağan Nüfus Piramidi (Arı Kovanı Şeklindeki Piramit) Bu piramit düşük doğum ve ölüm oranlarına sahip İsveç, Danimarka, Belçika gibi gelişmiş ülkelere ait nüfus piramididir. Piramit tabanının dar olması doğum oranının düşük olduğunu, üst yaş gruplarına doğru daralmaması yaşlı nüfusun fazla olduğunu gösterir 4. Orta Tip Nüfus Piramidi ( Çan Şeklindeki Nüfus Piramidi)
Bu piramit düşük doğum oranlarına sahip ancak son yıllarda doğum oranlarını arttırmaya yönelik politikalar izleyen ABD ve Kanada gibi gelişmiş ülkelere ait nüfus piramididir. 5. Gerileyen Nüfus Piramidi (Asimetrik Şekilli Nüfus Piramidi) Bu nüfus piramidi doğum oranı fazla ancak son yıllarda doğum oranını azaltmaya yönelik politikalar izleyen ülkelere aittir. Örneğin Finlandiya NÜFUS PİRAMİDİ YORUMLAMA 1. Gelişmemiş Ülkelere Ait Nüfus Piramidi a. Doğum oranı fazladır. b. Genç nüfus fazladır. c. Tüketici nüfus fazladır. d. Bağımlı nüfus fazladır. e. Yaşlı nüfus azdır. f. Ölüm oranı fazladır. g. Nüfus artış hızı yüksektir. h. Çalışma çağındaki nüfusun yaş ortalaması düşüktür. i. Çalışma çağındaki nüfusun içinde aktif nüfusun payı azdır. j. İşsizlik fazladır. k. Okuryazar oranı düşüktür. l. Kalkınma hızı yavaştır. m. Kişi başına düşen milli gelir azdır. n. Halkın refah düzeyi düşüktür. o. Nüfusun çoğunluğu birincil ekonomik faaliyet kollarında çalışır. p. İhracat gelirleri düşük ithalat giderleri fazladır. q. Dış ticaret açığı vardır. r. Hammadde satar, mamul madde alır. s. Sosyal hizmetler gelişmemiştir. t. Kentleşme oranı düşüktür. u. Nüfusun çoğunluğu kırsal alanda yaşar.
2. Gelişmiş Ülkelere Ait Nüfus Piramidi a. Doğum oranı azdır. b. Genç nüfus azdır. c. Tüketici nüfus azdır. d. Bağımlı nüfus azdır. e. Yaşlı nüfus fazladır. f. Ölüm oranı azdır. g. Nüfus artış hızı düşüktür. h. Çalışma çağındaki nüfusun yaş ortalaması yüksektir. i. Çalışma çağındaki nüfusun içinde aktif nüfusun payı fazladır. j. İşsizlik azdır. k. Kalkınma hızı yüksektir. l. Kişi başına düşen milli gelir fazladır. m. Okuryazar oranı yüksektir. n. Halkın refah düzeyi yüksektir. o. Nüfusun çoğunluğu ikincil ve üçüncül ekonomik faaliyet kollarında çalışır. p. İhracat gelirleri yüksek ithalat giderleri azdır. q. Dış ticaret fazlası vardır. r. Dış ticaret hacmi yüksektir. s. Hammadde alır, mamul madde satar t. Sosyal hizmetler gelişmiştir u. Kentleşme oranı yüksektir. v. Nüfusun çoğunluğu kentlerde yaşar. NÜFUS YOĞUNLUKLARI 1. Aritmetik Nüfus Yoğunluğu: Bir ülkede yaşayan nüfusun o ülkenin yüz ölçümüne bölünmesiyle elde edilir. Yüz ölçümü geniş nüfus az ise aritmetik nüfus yoğunluğu azdır. Örnek: Doğu Anadolu Bölgesi Yüz ölçümü dar nüfus fazla ise aritmetik nüfus yoğunluğu fazladır. Örnek: Marmara Bölgesi Yukarıdaki şekilde nüfusları aynı olan iki merkezdeki aritmetik nüfus yoğunluğu verilmiştir.
Birinci merkezde km²ye 5 kişi düşerken ikinci merkezde km²ye 2 kişi düşmektedir. Bu farklılıktaki temel sebep yüzölçümlerinin farklılığıdır. O halde aritmetik nüfus yoğunluğunda yüz ölçümünün etkisi büyüktür. 2. Tarımsal Nüfus Yoğunluğu: Bir ülkedeki ve ya bir bölgedeki tarımla uğraşan nüfusun toplam tarım alanlarına bölünmesiyle elde edilir. Bölge ve ya ülke dağlıksa bu bölgede tarımsal nüfus yoğunluğu fazladır. Örnek Doğu Anadolu, Karadeniz Bölgesi Bölge ve ya ülke düzse bu bölgede tarımsal nüfus yoğunluğu azdır. Örnek Marmara Bölgesi 3. Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu: Bir ülkedeki ve ya bir bölgedeki toplam nüfusun toplam tarım alanlarına bölünmesiyle elde edilir. Bu yoğunluk tarım alanlarının genişliğine ve toplam nüfusa göre farklılıklar gösterir.