TESOY-Hafta-1 ve Değerlendirme BÖLÜM 1-2 ve Değerlendirmenin Önemi ve Temel Kavramları Yrd. Doç. Dr. Çetin ERDOĞAN cetinerdogan@gmail.com Eğitimde ölçme ve değerlendirme neden önemlidir? Eğitim politikalarına temel Eğitimcilerin kararlarına dayanak Doğru kararlar için doğru tespitler Geçerli ve güvenilir ölçümler Kararların doğruluğu, ölçütün uygunluğu yanında ölçme sonuçlarının geçerlik ve güvenirliğine de bağlıdır. 2 ve Değerlendirme Eğitimde ölçmeye dayalı olarak alınabilecek kararlar: Seçme ve yerleştirme kararları Öğretimle ilgili kararlar Öğrenci başarı ve başarısızlığıyla ilgili kararlar Öğrencilerin ilgilerine göre yönlendirilmesi Uygulanan programın etkililiği Sistemin çıktılarına dönük kararlar vb. Eğitim Sistemi Açısından ve Değerlendirme Sistem, bir amaç için birleşen, birbirine dayanan ve birbirini etkileyen parçaların oluşturduğu bir bütündür. Bir sistem çevresinden girdiler alıyor ve çevresine çıktılar veriyor ise açık bir sistemdir. Eğitim sistemi toplumsal açık bir sistemdir. 3 4 Yrd. Doç. Dr. Çetin ERDOĞAN 1
TESOY-Hafta-1 Eğitim Sistemi Çevresinden girdiler alır. Çevresine çıktılar-ürünler verir. Birbirlerine bağımlı alt sistemlerden oluşur. Çevre sistemiyle sınırlandırılmıştır. Eğitim Sistemi ve Öğeleri DÖNÜT GİRDİ İŞLEME ÇIKTI 5 ÇEVRE 6 Dönüt Bir sistemin işleyişi ve ürünlerinin niteliği hakkında toplanan bilgilere dönüt denir. Sistemlerin yaşaması, işlemesine ve ürünlerine ilişkin doğru, güvenilir ve güçlü dönütler alabilmesine bağlıdır. Eğitim Sisteminde Dönüt Dönüt verme ölçme ve değerlendirme yoluyla yapılır. Değerlendirme, ölçme sonuçlarını bir ölçüt ile karşılaştırarak bir karara varma işlemidir Dönütler sistemin kontrolünü sağlar. 7 8 Yrd. Doç. Dr. Çetin ERDOĞAN 2
TESOY-Hafta-1 Kavramı : Bir niteliğin gözlenip sonuçlarının sayılarla veya sembollerle gösterilmesidir., bir birey veya nesnenin belirli bir niteliğe veya özelliğe ne derece sahip olduğunu belirlemek için yapılır. Boy, ağırlık, başarı, algı, tutum vb. Ağacın boyu 13 metredir. Ahmet 142 IQ seviyesine sahiptir. Değişken Kavramı Durumdan duruma, gözlemden gözleme farklı değerler alabilen özelliklere değişken denir. En az iki sonucu olan veya değişebilme özelliğine sahip olan her şey değişkendir. Ölçümü yapılan özellik veya nitelikler birer değişkendir. 9 10 Değişkenlerin Sınıflandırılması Sürekli Süreksiz Değişkenler Nicel Nitel Değişkenler Bağımlı Bağımsız Değişkenler Sürekli Süreksiz Değişkenler Sürekli Değişken: Herhangi iki değer arasında sonsuz değer alabilen değişkendir. Ör. Boy, ağırlık, uzunluk, başarı düzeyi Süreksiz (kesikli) Değişken: Değişkenin iki değeri arasında başka değer alamayan değişkendir. Ör. Medeni durum, branş, okul türü, eğitim durumu 11 12 Yrd. Doç. Dr. Çetin ERDOĞAN 3
TESOY-Hafta-1 Nicel Nitel Değişkenler Nicel Değişken: Aldığı değerlerin, sayısal olarak ifade edilebildiği değişkenlerdir. Ör. Yaş, boy, zeka puanı, ağırlık vb. Nitel Değişken: Aldığı değerlerin, sayılarla değil, sıfatlarla veya nitelemelerle ifade edilebildiği değişkenlerdir. Ör. Tuttuğu takım, medeni durum, eğitim durumu vb. 13 Bağımlı Bağımsız Değişkenler Bağımsız Değişken: Başka değişkenlerden etkilenmeyen veya başka bir değişkene bağlı olmadan değerler alabilen değişkenlerdir. Bağımlı Değişken: Başka bir değişkenden etkilenerek veya değişkenlere bağlı olarak farklı değerler alabilen değişkenlerdir. Ör. Öğretmenlerin iş doyumunun kıdem, branş, okul türü değişkenlerine göre değerlendirilmesi Bağımlı Değişken İş Doyumu Bağımsız Değişken Kıdem, Branş, Okul Türü 14 Sürecinin Aşamaları Türleri Aşama 1 Ölçülecek Özelliğin Belirlenmesi Aşama 2 Aracının Seçilmesi Aşama 3 İşleminin Yapılması Aşama 4 Sonuçlarının İfade Edilmesi Doğrudan Dolaylı Türetilmiş Amaç ne? Geçerli, Güvenilir Kullanışlı Ölçek Uygun Ortam engelleri Dış etkenleri kontrol Semboller Sayılar Yoklama Tartma Uzunluk ölçme Göstergeler üzerinden Başarı düzeyi Psikoloji ölçümleri Hesaplamaya dayalı Nüfus artış oranı Enflasyon oranı Verimlilik 15 16 Yrd. Doç. Dr. Çetin ERDOĞAN 4
TESOY-Hafta-1 de Birim sonucunun net ifade edilebilmesi için, Sonuçtan herkesin aynı şeyi anlaması için, de standart sağlamak için, de objektiflik sağlamak için, sonuçları birimlerle ifade edilmelidir. Birimlerin Nitelikleri Eşitlik: cm. kg. gibi birimler için standart büyüklük şart! Karış, adım, yemek kaşığı, göz kararı vb. birim değil. Genellik: Birimlerin yaygın bir şekilde bilinmesi, herkesin aynı şeyi anlaması, evrensel olması vb. Kullanışlılık: Ölçülecek niteliği ölçmeye uygunluk, maliyet, kolaylık. Kömürcü kantar, kuyumcu hassas terazi kullanır 17 18 de Sıfır Araçları: Ölçekler de kullanılan birimlerin başlangıç noktası. Doğal Sıfır: Ölçülen niteliğin yokluğudur. Ör: Karışımdaki tuz miktarı 0 dır (yoktur). Tanımlanmış(Göreceli) Sıfır: Ölçülen özellik için suni bir başlangıç noktası belirlenmesidir. Sınıflama (adlandırma) Ölçekleri Sıralama Ölçekleri Eşit Aralıklı Ölçekler Eşit Oranlı Ölçekler Ör: Sıcaklık veya akademik başarının sıfır olması yokluk ifade etmez. 19 20 Yrd. Doç. Dr. Çetin ERDOĞAN 5
TESOY-Hafta-1 Sınıflama Ölçekleri En basit ve en az bilgi sunan ölçeklerdir. Belirli bir özelliğe göre gruplama yapılır. Üzerinde matematiksel işlem yapılmaz. Sonuçlar sıfatlarla ifade edilebilir. Ör: A-B-C sınıfı otomobil, Ör: Öğrenci başarısı: zayıf-orta-yüksek Sıralama Ölçekleri Ölçülen özellikler belli ölçüte göre sıralanır. Ayrı özellikler sayısallaştırılır. Örnek boy sırasına veya gelir durumuna göre sıralama yapılması. Sıralamalar arasındaki aralıklar eşit olmayabilir. Jürinin sanat eserlerini sıralamasında aradaki farklar eşit değildir, önemli olan sıralamadır. 21 22 Sıralama Ölçekleri Eşit Aralıklı Ölçekler Likert tipi ölçekler sıralama ölçeğidir. Aralıklar arasında kesin bir ayrım yapmak zordur, eşit olduğu kabul edilir. Hiç Katılmıyorum(1), Büyük Ölçüde Katılmıyorum(2), Orta Düzeyde Katılıyorum (3), Büyük Ölçüde Katılıyorum (4), Tamamen Katılıyorum (5). Yine sıralamadaki gibi sıralama yapılır ancak aralıklar eşit olarak dağılır. Gerçek bir sıfır noktası yoktur veya 0 puan yokluk anlamı taşımaz. Termometrede donma ve kaynama sıcaklıkları arası 100 eşit aralığa ayrılmıştır. Yılın günlere, günün saatlere bölünmesi gibi. 23 24 Yrd. Doç. Dr. Çetin ERDOĞAN 6
TESOY-Hafta-1 Eşit Oranlı Ölçekler Ölçülen şeyler sıralanır, sıralama eşit aralıklıdır ve başlangıç noktası 0, yani yokluk ifade eder. Nicelleştirme en üst düzeydedir. Ağırlık, uzunluk, hız, zaman vb. ölçekler oranlı ölçektir Sosyal bilimlerde en çok sıralamalı ölçek kullanılabilir. Eşit aralıklı olarak işlem gören veriler (Likert ölçeği) aslında sıralamalı ölçeklerdir. Yanılgıları yanılgısının üç kaynağı: 1. kuralı ( aracı ve birimi) 2. Kuralı uygulayan (Araştırmacı-ölçümü yapan) 3. Ölçülen özellik 25 26 Yanılgıları Yanılgıları 1. aracından kaynaklanan hata En büyük yanılgıyı oluşturur. Özellikle dolaylı ölçümlerde (sosyal bilimlerde) ölçme aracını ve kuralını geliştirmek çok zordur. Bunun için uzman görüşünden yararlanılmalıdır. 2. Araştırmacıdan kaynaklanan hata Ölçümün yapılmasıyla ilgilidir. Ölçüm yapılırken yapılan hatalar (yanlılık, bilgisizlik gibi) ölçme yanılgısı doğurur. 27 28 Yrd. Doç. Dr. Çetin ERDOĞAN 7
TESOY-Hafta-1 Yanılgıları 3. Ölçülen özellikten kaynaklanan hata Ölçülen özellik belli bir süreklilik göstermiyor, her an değişebilir özellikteyse ölçme yanılgısı oluşturabilir. Değerlendirme Değerlendirme: sonuçlarını bir ölçüt ile karşılaştırarak bir karara varma işlemidir. :Selma, yabancı dil sınavından 73 almıştır. Değerlendirme: Selma, yabancı dil yeterliğine sahiptir., değerlendirmenin ön koşuludur. sonuçları olmadan değerlendirme olmaz! 29 30 Değerlendirmenin Öğeleri Değerlendirmenin Ölçütleri 1. Sonuçları: sonucu elde edilen sayı veya sembollerle gösterilen değerler 2. Ölçüt: sonuçlarını yorumlamada kullanılan ilke, kriter, referans çerçevesi Mutlak Ölçüt: den önce belirlenen kesin, standart ölçütlerdir. Ör: Ders değerlendirmede katalog uygulaması Bağıl Ölçüt: den sonra sonuçlara göre belirlenen ilke, standart ve referanslar. Sadece o gruba ait bir ölçüttür. Ör: Ders değerlendirmede bağıl değerlendirme 31 32 Yrd. Doç. Dr. Çetin ERDOĞAN 8
TESOY-Hafta-1 Değerlendirme Türleri 1. Gelişigüzel ve Düzenli Değerlendirme: 2. Yapılış Amacına Göre Değerlendirme 3. Ölçüte Dayalı Değerlendirme Türleri 1. Gelişigüzel ve Düzenli Değerlendirme: Tutarsız Kişiye göre Anlık değerlendirme Zayıf tutarsız sonuçlar verir. 33 34 Değerlendirme Türleri Değerlendirme Türleri 2. Yapılış Amacına Göre Değerlendirme a) Tanıma-yerleştirmeye yönelik (Seviye Tespit Sınavları) a) Biçimlendirme-yetiştirmeye yönelik (Eğitim ihtiyaçlarını belirleme sınavları) a) Ürüne yönelik (hedeflere ulaşma düzeyini belirlemeye yönelik ön test - son test sınavları) 3. Ölçüte Dayalı a) Mutlak Değerlendirme Katalog uygulaması b) Bağıl Değerlendirme Bağıl notlandırma, en başarılı öğrenciyi belirleme 35 36 Yrd. Doç. Dr. Çetin ERDOĞAN 9