Mustafa Zülküf ALTAN PROFESYONEL ÖÐRETMENLÝÐE DOÐRU ISBN 978-605-4282-47-0 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. 2012, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Eylül 2009 3. Baskı: Kasım 2012 Dizgi-Grafik Tasarım: Şermin Yılmaz Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Matbaası (Ankara-0312 394 55 90) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 13987 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 E-ileti: pegem@pegem.net
Mustafa Zülküf Altan Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi İngiliz Dili ve Eğitimi Bölümünden mezun oldu. Bir süre Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı okullarda görev yaptıktan sonra Erciyes Üniversitesi nde İngilizce okutmanı olarak görev aldı. Bilkent Üniversitesi nde yüksek lisans, Çukurova Üniversitesi nde doktora, Ohio State Üniversitesi nde doktora sonrası çalışmalarını İngiliz Dili ve Eğitimi alanında yaptı. Halen Erciyes Üniversitesi Eğitim Fakültesi İngiliz Dili ve Eğitimi Anabilim Dalı nda öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Yurt içi ve yurt dışında pek çok konferans sunusu ve yayımlanmış birçok makalesi bulunmaktadır. iii
ÖNSÖZ Stresli günlerimde bana katlanan ablam Ayşe Canan Altan a, başta Servet Sarıkaya olmak üzere Pegem Akademi deki arkadaşlara, yazım kontrolü için Arş. Görevlisi Şahika Karaca ya ve Türkçe öğretmeni Filiz Altan a, kapak tasarımı konusunda desteğinden ötürü Hasan Gürbüz e, yirmi iki yıldır benim ben olmama katkı sağlayan öğrencilerime ve gördüğüm profesyonel öğretmenlere teşekkürler vi
İÇİNDEKİLER Öğretmenlik Mesleği ve Profesyonellik...1 Profesyonellik, Nitelik ve Nitelikli Öğretim...1 Profesyonel Bir Öğretmenin Bilmesi Gereken Bazı Temel Konular...3 Beyin ve İşlevleri...3 Öğrenme Modelleri...5 Motivasyon...6 Motivasyon Kaybına Neler Sebep Olur?...7 Genel Zekâ...7 Çoklu Zekâ Kuramı...8 Yaş ve Öğrenme...11 Cinsiyet ve Öğrenme...12 Tutum ve Öğrenme...12 Kendine Güven ve Öğrenme...13 Öğrenme Stratejileri...15 Öğrenme Biçemleri...15 Kişilik ve Öğrenme...16 Öğretmenlik Felsefeniz...17 Benim Öğretmenlik Felsefem...17 Sınıfınızda Nitelik Dünyasını Oluşturma...20 Nitelik ve Başarı Vadeden Sözlü İfadeler...24 Nitelik ve Başarı Vadeden Davranışlar...25 Kişisel Odanız veya Öğretmenler Odasının Niteliği...26 İletişim...27 Sözel Olmayan İletişiminizi Geliştiriniz...27 Etkin Sorgulama Teknikleri...29 Başlamadan Önce...31 Sınıf Organizasyonu...33 İlk Gün...35 Zil Çaldı Haydi Sınıfa...36 vii
Ders Anlatımı...38 Hareketleriniz...40 Tahtalar...42 Ders Anlatımını Bir Sanat Gösterisine Dönüştürünüz...44 Öğrencilerinize Düşünmeyi Öğretiniz...46 Örnekler...50 Öğrencilerinize Okuma Konusunda Yardım Ediniz...51 Uzun Dersler...52 Öğrenci Girdisi...52 Hazırlık...53 Tartışma...56 Öğretmen Katılımı...56 Öğrenci Katılımı...58 Kavramlar ve Yapılar...60 Grup Projeleri...62 Nasıl Öğretiyorsunuz?...64 Öğrencilerinizle Kontrol Ediniz....64 Öğrenci Değerlendirmelerine Reaksiyon Gösterme...65 Kendiniz Yapınız...67 Öğrencileri Okumaya Motive Etmek...68 Meslektaşlarınızla Paylaşınız...71 Motivasyon: Kritik Anlar...74 Öğrencileri Değerlendirmek...76 Yazılı Ödevleri Puanlandırma...76 Sınavları Değerlendirmek...78 Özetlemek: Bir Kez Daha...79 Davranış Bozukluklarıyla İlgilenmek...83 Stres ve Mesleki Yaşam...89 Son Sözler...93 Yararlanılan Kaynaklar...94 viii
Mustafa Zülküf ALTAN 1 ÖĞRETMENLİK MESLEĞİ VE PROFESYONELLİK Öğretmenlik maalesef profesyonel bir meslek olarak görülmeyen ender mesleklerden biridir. Bu durum sadece bizim ülkemize özgü değildir. Mesleği profesyonel hâle getirmeyi birilerinden, kurumlardan, devletten beklemenin de çok işe yaramayacağını düşünmekteyim. Bu bakımdan bizlerin kendimizi profesyonel olarak görmesi, işimizi yaparken profesyonel yaklaşımlar sergilememiz, ilgili diğer kurum ve kuruluşları da harekete geçirecek ve mesleğin lâyık olduğu saygıyı görmesine ve profesyonelleşmesine katkıda bulunacaktır. Aksi hâlde çoğunlukla dile getirilen maaş, ücret, çalışma koşulları gibi unsurların mesleği profesyonel hâle getirmesi kesinlikle düşünülemez. Yardımcı olurlar ama asla ilk ve en önemli şart değildirler. Profesyonel düşüncenin olmazsa olmaz şartlarından biri niteliktir. Nitelik dünyası yüksek, yaptığı her işte nitelik arayan, bunu hayat felsefi olarak kabul etmiş ve aynı nitelikleri öğrencilerine kazandıran ve onların yaptığı her çalışmada nitelik arayan öğretmenler sayesinde öğretmenlik profesyonel bir meslek olarak kabul görecektir. Profesyonellik, Nitelik ve Nitelikli Öğretim Nitelik dünyasına sahip olmak için asla birilerini beklemenize gerek yoktur. Bulunduğunuz her ortamda, şartlar ne olursa uygulamaya başlayabilirsiniz. Sizin bu konudaki tutumunuz, uygulamalarınız ve başarınız hem öğrencilerin hem de zaman içinde diğer meslektaşlarınızın ve dolayısıyla yöneticilerinizin bu konu üzerinde düşünmelerine, aynı felsefeyi benimsemelerine ve zamanla uygulamaya geçirmelerine sebep olacaktır. Bulunduğunuz ortamdaki değişim ve nitelik elemanı siz olunuz! Sabırlı, düzenli olmanız, nitelikten asla taviz vermemeniz gerekmektedir. Bu durum suya atılan bir taş
2 Profesyonel Öğretmenliğe Doğru gibidir. Unutmayınız ki küçük ilk halka giderek büyüyen halkalara dönüşecektir. Peki, nedir nitelik? Neye nitelikli, neye nitelikli değil diyeceğiz? Buna kim karar verecek? Nitelikli her şey, insanın kendisini iyi hissetmesine yol açar. Bu sebeple, nitelikli iş, her zaman işi yapana kendini iyi hissettirir. Bir işi yaptıktan sonra kendinizi iyi hissediyorsanız, yaptığınız işten memnunsanız ve ortaya çıkardığınız performansın yapabileceğinizin en iyisi olduğuna inanıyorsanız, o iş niteliklidir. Böylesi bir durumda da işi yapan kişi yaptığı işin nitelikli olup olamadığına kendisi karar verecektir. Sorumluluk tamamen kişinin kendisine aittir. Nitelik dünyasının yeterince paylaşılmamasından ötürü, başlangıçta zorluklar, anlaşmazlıklar mutlaka olacaktır. Paylaşılan nitelik dünyası zamanla yerleşecek ve aradaki anlaşmazlıklar, yanlış anlamalar ortadan kalkacaktır. Ortak nitelik dünyasına sahip olmanın bir süreç olduğunu asla unutmayınız. Profesyonellerle profesyonel olmayanları ayırmanın yolu, işlerini yardım almadan yapmanın çok ötesindedir. Profesyoneller nitelikle ilgilenirler. Yaptıkları işler niteliklidir ve başkalarından da nitelikli işler yapmalarını ister ve beklerler. İşi yapmak, hatta iyi yapmak profesyonel olmayan için yeteri kadar iyidir. Ancak yapılan işi sürekli olarak iyileştirmek, daha iyi hâle getirmek profesyonel olmanın en önemli şartlarından biridir. Örneğin, profesyonel bir öğretmen asla öğrencilerinden niteliksiz bir iş yapmalarını istemez. Bu bakımdan okullarımızda sıklıkla görülen anlamsız ezberler, verilmiş olmak için verilmiş ödevler, projeler asla nitelikli, profesyonel bir öğretmenin öğrencilerinden isteyebileceği bir şey değildir! Aslında profesyonelliğe, öğretmenlikten daha fazla ihtiyaç duyan bir başka meslek yok gibidir. Ancak öğretmenlik haricinde, profesyonel davranmayı hemen hemen imkânsız hâle getiren başka bir meslek de maalesef yok gibidir. Göz doktorunun olmadığı bir klinikte hiçbir zaman bir ürolog, bir
Mustafa Zülküf ALTAN 3 göz doktorunun yerine görev yapmaz, yapamaz da! Ancak bu anlayış azalmakla birlikte, herkes öğretmen olabilir felsefesi hâlâ çok yaygındır. Ayrıca, Eğitim Fakültelerinde görev yapan öğretim üyelerinin büyük çoğunluğunun alan eğitimcisi olmadığını ve bunların pek çoğunun da idareci olarak görev yaptığını hatırlatmakta fayda vardır. Yaşam niteliğimizi sağlamanın ve devam ettirmenin pek çoğumuz için bir ölüm kalım meselesi olduğunu anlamamız çok önemlidir. Örneğin yaşamı devam ettirme yönünde sunulan tüm olanaklara rağmen, kendimizi yalnız ve güçsüz hissettiğimiz durumlarda yaşamını sona erdirmeyi seçen ender canlılardanız. Profesyonel Bir Öğretmenin Bilmesi Gereken Bazı Temel Konular Bu bölümde bahsedeceğimiz konuların her biri ayrı ayrı ele alınabilecek, birer çalışma konusu olan alanlardır. Ancak profesyonel her öğretmenin bu alanlardan haberdar olması ve bu konuları öğretmenlik felsefesine yerleştirmesi gerekmektedir. Beyin ve İşlevleri Beyin, 1 kilogramdan biraz ağır, tıbbî olarak incelendiğinde küflü peynir gibi kokan, yapışkan, peltemsi bir maddeden oluşur. Bu ifadeler kulağa pek hoş gelmese de, vücudumuzun en önemli organıdır. Beynin %78 i sudan, %10 u yağdan ve %8 i de proteinden oluşur. Her organın vücutta bir işlevi vardır. Beynin işlevi de öğrenmektir. Çünkü beynin bitmez, tükenmez bir öğrenme kapasitesi vardır. İnsanlar beynin bu uçsuz bucaksız kapasitesini ve nesneleri anlamlandırma kapasitesini göz ardı etmektedir. Oysa beynin 1 saniyede 100 bitlik veri işleme kapasitesine sahip olduğu bilinmektedir. Beyinde 1 trilyon "nöroglia" adlı hücre bulunduğu, beyin ne kadar kullanılırsa hücreler arasında o kadar fazla yeni bağlantı oluştuğu bilinmektedir. İki beyin tomografisine bakarak,