KAHRAMANMARAŞ İLİ ÇEVRE DURUM RAPORU

T.C. KAHRAMANMARAŞ VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ KAHRAMANMARAŞ İLİ ÇEVRE DURUM RAPORU Hazırlayan : ÇED Hizmetleri ve Çevre İzinleri Şube Müdürlüğü KAHRAMANMARAŞ - 2011

İÇİNDEKİLER İçindekiler ii-xii Haritalar Dizini xiii Grafikler xiii Tablolar Dizini xiv-xvii Şekiller Dizini xvii A. COĞRAFİ KAPSAM 1 A.1. Giriş 1-2 A.2. İl ve İlçe Sınırları 3 A.3. İlin Coğrafi Durumu 4 A.4.İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu 4 A.4.1. Dağlar 4 A.4.2. Hidrografya 4-8 A.4.3. Göller 8 A.4.4. Ovalar 9 A.4.5. Barajlar 9-12 A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 13-17 A.5.1. Metamorfizma ve Magmatizma 17 A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya 17-25 B. DOĞAL KAYNAKLAR 26 B.1. Enerji Kaynakları 26 B.1.1. Güneş 26 B.1.2. Su Gücü 27 B.1.3. Kömür 27 B.1.4. Doğal Gaz 28 B.1.5. Rüzgar 28 B.1.6. Biyokütle 28 B.1.7. Petrol 28 B.1.8. Jeotermal Sahalar 28-29 B.2. Biyolojik Çeşitlilik 29 B.2.1. Ormanlar 29-30 B.2.2. Çayır ve Mera 30 B.2.3. Sulak Alanlar 30 B.2.4. Endemik Bitkilker 31 B.2.5. Fauna ve Endemik Hayvanlar 31 B.2.6. Milli Parkları Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları 32 B.3. Toprak 31 B.4. Su Kaynakları 31 B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar 31 B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları 31 B.4.3. Akarsular 31 B.4.4. Göller ve Göletler 31 B.5. Mineral Kaynaklar 31 B.5.1. Sanayi Madenleri 32-35 B.5.2. Metalik Madenler 35-40 B.5.3. Enerji Madenleri 40-41 ii

B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabii Olan Doğal Malzemeler 41 C. HAVA(ATMOSFER VE İKLİM) 42 C.1. İklim ve Hava 42 C.1.1. Doğal Değişkenler 42 C.1.1.1. Rüzgar 42-45 C.1.1.2. Basınç 46 C.1.1.3. Nem 46 C.1.1.4. Sıcaklık 47 C.1.1.5. Buharlaşma 48 C.1.1.6. Yağışlar 48 C.1.1.6.1. Yağmur 48 C.1.1.6.2. Kar, Dolu, Sis ve Kırağı 49 C.1.1.7. Seller 49 C.1.1.8. Kuraklık 50-52 C.1.1.9. Mikroklima 53 C.1.2. Yapay Etmenler 53 C.1.2.1. Plansız Kentleşme 53 C.1.2.2. Yeşil Alanların Azalması 53-54 C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yakıtlar 54 C.1.2.4. Endüstriyel Emisyonlar 54-55 C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar 55-56 C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları 57 C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu Ve Duman 57 C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları 57 C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları 58 C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları 58 C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları 58-59 C.3. Atmosferik Kirlilik 59 C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri 59-60 C.3.2. Asit Yağmurlarının Etkileri 60 C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri 60 C.4.1. Doğal Çevreye Etkisi 60 C.4.1.1. Su Üzerindeki Etkileri 60 C.4.1.2. Toprak Üzerine Etkileri 60-61 C.4.1.3. Flora ve Fauna Üzerinde Etkileri 62 C.4.1.4. İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 62 C.4.2. Yapay Çevreye Etkileri 62 C.4.2.1. Görüntü Kirliliği Üzerine Etkileri 63 D. SU 64 D.1. Su Kaynakları ve Kullanımı 64 D.1.1. Yer altı Suları 64 D.1.2. Jeotermal Kaynaklar 64 D.1.3. Akarsular 64-65 D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar 65-66 D.1.5. Denizler 66 D.2. Doğal Drenaj Sistemleri 66 D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri 66 D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik 67-73 iii

D.3.2. Akarsularda Kirlilik 73 D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 73 D.3.4. Denizlerde Kirlilik 73 D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları 73-77 D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 78 D.5.1. Tuzluluk 78 D.5.2. Zehirli Gazlar 78 D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik 78-82 D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler 83-87 D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler 87 D.5.5.1. Siyanürler 87-88 D.5.5.2. Petrol ve Türevleri 88 D.5.5.3. Polikloro Naftalinler ve Bifeniller 88 D.5.5.4. Pestisitler ve Su Kirliliği 88 D.5.5.5. Gübreler ve Su Kirliliği 88 D.5.5.6. Deterjanlar ve Su Kirliliği 88-89 D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler 89 D.5.7. Patojenler 89 D.5.8. Askıda Katı Maddeler 89-90 D.5.9. Radyoaktif Maddeler ve Su Kirliliği 90 E. TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI 91 E.1. Genel Toprak Yapısı 91 E.2. Toprak Kirliliği 92 E.2.1. Kimyasal Kirlenme 92 E.2.1.1. Atmosferik Kirlenme 92 E.2.1.2. Atıklardan Kirlenme 92 E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme 92 E.3. Arazi 93 E.3.1. Arazi Varlığı 93 E.3.1.1. Arazi Sınıfları 93 E.3.1.2. Kullanma Durumu 93-94 E.3.2. Arazi Problemleri 94 F. FLORA FAUNA VE HASSAS YÖRELER 95 F.1. Ekosistem Tipleri 95 F.1.1. Ormanlar 95 F.1.1.1. Ormanların Ekolojik Yapısı 95 F.1.1.2. İlin Orman Envanteri 95-96 F.1.1.3. Orman Varlığının Yararları 96-97 F.1.1.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları 97 F.1.2. Çayır ve Meralar 97 F.1.3. Sulak Alanlar 97 F.1.4. Diğer Alanlar 97 F.2 Flora 98 F.2.1. Habitat ve Toplulukları 98-112 F.2.2. Türler ve Popülasyonları 112-113 F.3. Fauna 114 F.3.1. Habitat ve Topluluklar 114 F.3.2. Türler ve Popülasyon 114-118 iv

F.3.3. Hayvan Yaşama Hakları 119 F.3.3.1. Evcil Hayvanlar 119 F.3.3.1.1. Sahipli Hayvanlar 119 F.3.3.1.2. Sahipsiz Hayvanlar 119 F.3.3.2. Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve yaban 119 Hayvanları F.3.3.3. Hayvan Hakları İhlalleri 119 F.3.3.4. Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kururluşlarla İşbirliği 119 F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümdeki Bilgilerin İsteneceği 119 Alanlar F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 119 F.4.1.1. 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan Ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları 119-124 F.4.1.2. 4342 Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar 125-130 F.4.1.3. 4915 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları 130 F.4.1.4. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a - Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar 130-134 F.4.1.4.1.Tarihi Sit Alanları 134 F.4.1.4.2. Arkeolojik Sit Alanları 134-136 F.4.1.5. 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları 136 F.4.1.6. 4/9/1988 Tarihli ve 19919 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve 23742 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar 136 F.4.1.7. 2/11/1986 Tarihli ve 19269 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri 136 F.4.1.8. 2872 Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar 137 F.4.1.9. 2960 Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar 137 F.4.1.10. 6831 Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler 137 F.4.1.11. 3621 Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar 137 F.4.1.12. 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar 137 v

F.4.1.13. 4342 Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar 137 F.4.1.14. 30.01.2002 Tarih ve 24656 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar 137 F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca 137 Korunması Gerekli Alanlar F.4.2.1. 20/2/1984 Tarih ve 18318 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları 137 F.4.2.2. 12/6/1981 Tarih ve 17368 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar 137 F.4.2.2.1. 23/10/1988 Tarihli ve 19968 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak Belirlenmiş Alanlar 138 F.4.2.2.2. 13/9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar 138 F.4.2.2.3. Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar 138 F.4.2.3. 14/2/1983 Tarih ve 17959 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar 138 F.4.2.4. 17/05/1994 Tarih ve 21937 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlar 138 F.4.3. Korunması Gereken Alanlar 138 F.4.3.1. Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) 138 F.4.3.2. Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı 138 vi

F.4.3.3. Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler 138-139 F.4.3.4. Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları 139 F.4.3.5. Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar 139 F.4.3.6. Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar 139-140 G. TURİZM 141 G.1. Yörenin Turistik Değerleri 141 G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri 141 G.1.1.1. Konum 141 G.1.1.2. Fiziki Özellikler 141-142 G.1.2. Kültürel Değerler 142-155 G.2. Turizm Çeşitleri 155-159 G.3.Turistik Altyapı 159-160 G.4. Turist Sayısı 161-163 G.5. Turizm Ekonomisi 163 G.6. Turizm Çevre İlişkisi 163-164 H. TARIM VE HAYVANCILIK 165 H.1. Genel Tarımsal Yapı 165 H.2. Tarımsal Üretim 165 H.2.1. Bitkisel Üretim 165 H.2.1.1. Tarla Bitkileri 165 H.2.1.1.1. Buğdaygiller 165 H.2.1.1.2. Yem Bitkileri 166 H.2.1.1.3. Endüstriyel Bitkiler 166 H.2.1.1.4. Süs Bitkileri 167 H.2.1.2. Bahçe Bitkileri 167 H.2.1.2.1. Meyve Üretimi 167-168 H.2.1.2.2. Sebze Üretimi 168-169 H.2.2. Hayvansal Üretim 170-171 H.2.2.1. Büyükbaş Hayvancılık 171 H.2.2.2. Küçükbaş Hayvancılık 171 H.2.2.3. Kümes Hayvancılığı (Kanatlı Üretimi) 172 H.2.2.4. Su Ürünleri 172 vii

H.2.2.5. Kürk Hayvancılığı 173 H.2.2.6. Arıcılık ve İpek Böcekçiliği 173 H.3. Organik Tarım 173-174 H.4. Tarımsal İşletmeler 174 H.4.1. Kamu İşletmeleri 174 H.4.2. Özel İşletmeler 174 H.5. Tarımsal Faaliyet 174 H.5.1. Pestisit Kullanımı 174-176 H.5.2. Gübre Kullanımı H.5.3. Toprak Koruma Kurulu Çalışmaları 177 178 I. MADENCİLİK 179 I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabii Olan Doğal Malzemeler 179 I.1.1. Sanayi Madenleri 179 I.1.2. Metalik Madenler 179 I.1.3. Enerji Madenleri 179 I.1.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabii Olan Doğal Malzemeler. 180-181 I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 181 I.3. Cevher Zenginleştirme 181 I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri 181 I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları 182 J. ENERJİ 183 J.1. Birincil Enerji Kaynakları 183 J.1.1. Taş Kömürü 183 J.1.2. Linyit 183-185 J.1.3. Asfaltit 185 J.1.4. Bitümlü Şist 185 J.1.5. Ham Petrol 185 J.1.6. Doğalgaz 185 J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) 186 J.1.8. Orman 186 J.1.9. Hidrolik 186 J.1.10. Jeotermal 186 J.1.11. Güneş 186 J.1.12. Rüzgar 187 J.1.13. Biyokütle 187 J.2. İkincil Enerji Kaynakları 187 J.2.1. Termik Enerji 187-188 J.2.2. Hidrolik Enerji 188 J.2.3. Nükleer Enerji 189 J.2.4 Yenilenebilir Elektrik Enerjisi üretimi 189 J.3 Enerji Tüketiminin Sektörlere Dağılımı 189 J.4 Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar 189-190 K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ 191 K.1. İl Sanayisinin Gelişimi, Yer seçimi süreçleri ve Bunu Etkileyen Etmenler 191 K.2. Genel Anlamda Sanayi Gruplandırması 191-192 viii

K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı 192 K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları Ve İstihdam Durumu 193-195 K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 195 K.6. Sanayiden Kaynaklı Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler 195 K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği 195-196 K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği 196-198 K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği 198 K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği 198 K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar 198 K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı 198 L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME 199 L.1. Altyapı 199 L.1.1. Temiz Su Sistemi 199 L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi 199-200 L.1.3. Yeşil Alanlar 200-201 L.1.4. Elektrik İletim Hatları 202-203 L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları 203 L.2. Ulaşım 204 L.2.1. Karayolları 204 L.2.1.1. Karayolları Genel 204 L.2.1.2. Ulaşım Planlaması 204 L.2.1.3. Toplu Taşınım Sistemleri 205 L.2.1.4. Kent İçi Yollar 206 L.2.1.5. Araç Sayıları 206-207 L.2.2. Demiryolları 207 L.2.2.1. Kullanılan Raylı Sistemler 207 L.2.2.2. Taşımacılıkta Demiryolları 207 L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir Taşımacılığı 208 L.2.3.1. Limanlar 208 L.2.3.2. Taşımacılık 208 L.2.4. Havayolları 208 L.3. Haberleşme 209 L.4. İlin İmar Durumu 209-210 M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS 211 M.1 Kentsel ve Kırsal Planlama 211 M.1.1. Kentsel Alanlar 211 M.1.1.1. Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri 211 M.1.1.2. Kentsel Büyüme Deseni 211 M.1.1.3. Planlı Kentsel Gelişim Alanları 212 M.1.1.4. Kentsel Alanlarda Yoğunluk 212 M.1.1.5. Kentsel Yenileme Alanları 213 M.1.1.6. Endüstri Alanlarının Yer Seçimi 213 M.1.1.7. Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikler 213-214 M.1.2. Kırsal Alanlar 214 M.1.2.1. Kırsal Yerleşme Deseni 214 M.1.2.2. Arazi Mülkiyeti 214 M.2. Altyapı 214 ix

M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri 214 M.3.1. Kamu Binaları 214-215 M.3.2. Okullar 215-235 M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri 236 M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler 236 M.3.5. Endüstriyel Yapılar 236 M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar 236 M.3.7. Otel, Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar 236 M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar 236 M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma 236 M.3.10. Yerel Mimari Özellikler 237 M.3.11. Bina Yapımında kullanılan Yerel Materyaller 237 M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı 237 M.4.1. İş alanları ve işsizlik 237 M.4.2. Göçler 237 M.4.3. Göçebe İşçiler (mevsimlik) 237 M.4.4. Kent Toprağın Mülkiyet Dağılımı 237 M.4.5. Konut Yapım Süreçleri 237-238 M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri 238-239 M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri 239 M.5.1. Görüntü Kirliliği 239 M.5.2. Binalarda Ses İzolasyonu 239 M.5.3. Havaalanı ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları 240 M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü 240 M.5.5. Kentsel Atıklar 240 M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı 240 M.6. Nüfus 241 M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi 241 M.6.2. Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı 241-247 M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları 247-248 M.6.4. Nüfus Değişim Oranları 248-249 N. ATIKLAR 250 N.1. Evsel Katı Atıklar 251-252 N.2. Tehlikeli ve Zararlı Atıklar 253 N.3. Özel Atıklar 253 N.3.1. Tıbbi Atıklar 253 N.3.2. Atık Yağlar 253 N.3.3. Bitkisel ve hayvansal Yağlar 253 N.3.4. Pil ve Aküler 253 N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller 254 N.3.6. Tarama Çamurları 254 N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar 254 N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar 254 N.4. Diğer Atıklar 254 N.4.1. Ambalaj Atıkları 254 N.4.2. Hayvan Kadavraları 254 N.4.3. Mezbaha Atıkları 254 x

N.5. Atık Yönetimi 254 N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 255 N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Transferi 255 N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri 255 N.8.1. Katı Atıkların Depolanması 255 N.8.2. Atıkların Yakılması 255 N.8.3. Kompost 256 N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirilmesi 256 N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri 256 O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM 257 O.1. Gürültü 257 O.1.1. Gürültü Kaynakları 257 O.1.1.1. Trafik Gürültüsü 257 O.1.1.2. Endüstri Gürültüsü 257-258 O.1.1.3. İnşaat Gürültüsü 258 O.1.1.4. Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler 258-260 O.1.1.5 Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültüler 260 O.1.2. Gürültü ile mücadele 260 O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri 260 O.1.3.1. Gürültünün Fiziksel Çevreye Etkileri 260-261 O.1.3.2. Gürültünün Sosyal Çevreye Etkileri 261 O.1.4. Gürültünün İnsanlar Üzerine Etkisi 261 O.1.4.1. Fiziksel Etkisi 261 O.1.4.2. Fizyolojik Etkisi 261 O.1.4.3. Psikolojik Etkisi 261 O.1.4.4. Performans Etkisi 261 O.2. Titreşim 262 P. AFETLER 263 P.1. Doğal Afetler 263 P.1.1. Depremler 263-273 P.1.2. Heyelan, Kaya Düşmesi ve Çığlar 273-277 P.1.3. Seller 277-280 P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları 280-281 P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik ve Abiyotik faktörlerin etkileri 282 P.1.6. Fırtınalar 282 P.2. Diğer Afetler 283 P.2.1. Radyoaktif Maddeler 283 P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Atıklar 283 P.2.3. Tehlikeli Maddeler 283 P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri 283 P.3.1. Sivil Savunma Birimleri 283-284 P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri 284-285 P.3.3. İlk Yardım Servisleri 285-286 P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı 286-292 P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası Taşınımı İçin Alınan Tedbirler 292 P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar 292 xi

R. SAĞLIK VE ÇEVRE 293 R.1. Temel Sağlık Hizmetleri 293 R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı 293-298 R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar 298-301 R.1.2.1. İçme Kullanma ve Sulama Suları 301-306 R.1.2.2. Denizler 306 R.1.2.3. Zoonoz Hastalıklar 307-308 R.1.3. Gıda Hijyeni 308-311 R.1.4. Aşılama Çalışmaları 312 R.1.5. Bebek Ölümleri 313 R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş, ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı 313 R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları 314 R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri 314 R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 314-315 R.2.1.1. Hava Kirliliğinin Temel Nedenleri 315-316 R.2.1.2. Hava Kirliliğinde Alınan Önlemler 316 R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 317 R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 317 R.2.3.1. İlimizde atıklar ile ilgili olarak yapılan çalışmalar 317-318 R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 318-319 R.2.5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 320 R.2.6. İyonize Radyasyondan Korunma 321 S. ÇEVRE EĞİTİMİ 322 S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi İle İlgili Faaliyetleri 322 S.2.Çevreyle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri 322 S.2.1. Çevre Vakıfları 322 S.2.2. Çevre Dernekleri 322 S.2.3. Çevreyle İlgili Federasyonlar 322 T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA 323 T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevre Tahribatının Önlenmesi 323 T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi 324 T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Sonuçlarının Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak Şekilde Planlanması 324 T.4. Çevrenin İnsan-Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması 324 T.5. Çevreye Duyarlı Arazi Kullanımı Planlaması 324 xii

HARİTALAR Sayfa No. Harita 1 Kahramanmaraş İl Haritası 3 Harita 2 Kahramanmaraş Tektonik Haritası 20 Harita 3 Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası 22 Harita 4 Güneydoğu Anadolu Fay Hattı Haritası 24 Harita 5 Deprem Bölgeleri Haritası 24 Harita 6 Aktif Fay Haritası 25 Harita 7 Maden Haritası 32 Harita 8 Kartalkaya Barajı Böl. Yer altı Suları ve Kirlilik Haritası 73 Harita 9 Sır Barajı Böl. Yer altı Suları ve Kirlilik Haritası 74 Harita 10 Kirlilik Araştırmasına Yönelik Lokasyon Planı 75 Harita 11 Maden Haritası 78 Harita 12 Sanayi Bölgeleri Haritası 191 Harita 13 Mevcut Karayollarını Gösteren Harita 204 Harita 14 McKenzie modelindeki ana tektonik hatlar sol yanal doğrultu atımlı Ölü Deniz Fayı (ÖDF), Doğu Anadolu Fayı (DAF)K.Maraş ın üçlü bir kavşakta olduğunu gösteren harita Harita 15 Kahramanmaraş Ve Çevresi Fay Hatları haritası 263 Harita 16 Doğu Anadolu Fayını Oluşturan Fay Seğmentleri Ve Uzunlukları Ve En Son Kırılma Tarihlerini gösterir harita 265 Harita 17 Güneydoğu Anadolu Bindirme Fayı 269 Harita 18 Afrika nın GD sundan K.Maraş Kılılı Kasabasına kadar uzanan 270 Harita 19 Ölü Deniz Fayı haritası 271 262 GRAFİKLER Sayfa No. Grafik 1 Rüzgar Esme Sayıları Toplam Dağılım Grafiği 43 Grafik 2 Yıllık Ortalama Rüzgar Hızı Dağılım Grafiği 43 Grafik 3 Yağış İndeks Değerleri (K.Maraş ve Göksun) 50 Grafik 4 Yağış İndeks Değerleri (Afşin ve n) 51 Grafik 5 2009 Yılı Su Numune Çalışmaları 304 Grafik 6 2009 Yılı Klor Kontrolü Çalışmaları 304 xiii

TABLOLAR Sayfa No. Tablo 1 Göletlerin Adları ve Teknik Özellikleri 8 Tablo 2 Kartalkaya Barajı Özellikleri 10 Tablo 3 Menzelet Barajı Özellikleri 10 Tablo 4 Ayvalı Barajı Özellikleri 11 Tablo 5 Kılavuzlu Barajı Özellikleri 12 Tablo 6 Adatepe Barajı Özellikleri 12 Tablo 7 Uzun Yıllar Aylık Güneşlenme Süresi 26 Tablo 8 Süleymanlı sondaj alanında açılan sondaj kuyuları özl. 29 Tablo 9 Rüzgar Esme Sayıları Toplam Dağılımı 42 Tablo 10 Uzun Yıllar Ortalama Rüzgar Tablosu 44 Tablo 11 Aylara Göre Basınç Dağılımı Tablosu 45 Tablo 12 Aylara Göre Nem Dağılımı Tablosu 45 Tablo 13 Aylara Göre Sıcaklık Tablosu 46 Tablo 14 Aylara Göre Toprak Sıcaklığı, Buharlaşma Ve Güneşlenme Tab. 47 Tablo 15 Aylara Göre Bulutluluk Ve Yağış Tablosu 47 Tablo 16 Aylara Göre Kar, Dolu, Sis ve Kırağı Tablosu 48 Tablo 17 Kahramanmaraş İlinde 2010 Yılı Fevk Hadiseleri Göterir Tablo 48 Tablo 18 İl Geneli Araç Sayıları Tablosu 54 Tablo 19 Havaalanı İle İlgili Bilgiler 55 Tablo 20 Hava Kirliliği Ölçüm Verileri Tablosu 56 Tablo 21 Afşi-Elbistan A Termik Santralı çevresinden alınmış Toprak 55 örneklerindeki ağır metal düzeyleri Tablo 22 Afşin - Elbistan Termik Santrali Bitki Analiz Değerleri 61 Tablo 23 Akarsulara ait bilgiler 63 Tablo 24 Göller Tablosu 64 Tablo 25 Göletler Tablosu 64 Tablo 26 Kızıliniş Göleti Tablosu 64 Tablo 27 İncecik Göleti Tablosu 65 Tablo 28 Örneklerin arazi ölçüm ve laburatuvar analiz sonuçları tablosu 66-67 Tablo 29 Hakim katyon-anyona göre suların sınıflandırılması tablosu 68 Tablo 30 Sır Baraj Gölü Kirlilik Araştırması Analiz Sonuçları 76 Tablo 31 Alınan örneklerin azot türevi ve fosfat analiz sonuçları 78 Tablo 32 İçme Suları İçin Max. İnorganik Toksik Madde Konsantrasyonları 82 Tablo 33 Ağır metal analizlerinin sonuçları 84 Tablo 34 Deterjan Yapımında Kullanılan Bazı Yüzey Aktif Mad. 88 Tablo 35 Atıklardan Kirlenme 91 Tablo 36 Toprak Sınıfları Tablosu 92 Tablo 37 Tarım Alanlarının İlçelere Göre Dağılımı 92 Tablo 38 Arazi Varlığı Tablosu 92 Tablo 39 Arazilerin Niteliklerine Göre Dağılımı 93 Tablo 40 İşlenen Arazinin Kullanım Durumu 93 Tablo 41 Ağaç türleri Tablosu 94 Tablo 42 İlin Orman Miktarı 94 Tablo 43 Orman Ürünleri Tablosu 95 Tablo 44 Odun Dışı Orman Ürünleri Tablosu 95 xiv

Tablo 45 Flora-Fauna Tabloları 97-117 Tablo 46 4342 sayılı Mera Kanunu Çalışmaları 124 Tablo 47 Meraların İlçelere Göre Dağılımı 124 Tablo 48 Tahdidi Yapılan Meraların İlçelere Göre Dağılımı 125 Tablo 49 Tahsisi Yapılan Meraların İlçelere Göre Dağılımı 125 Tablo 50 İlimide Uygulanan Mera Islah Projeleri 126 Tablo 51 Arkeolojik Sit Alanları Tablosu 133-134 Tablo 52 Doğal sit Alanları Tablosu 135 Tablo 53 Orman İçi Dinlenme Yerleri Tablosu 138-139 Tablo 54 Yerel Etkinlikler Tablosu 154 Tablo 55 İlimizde Bulunan Başlıca Turistik Tesisleri Tabloları 158 Tablo 56 Seyahat Acentaları Tablosu 159 Tablo 57 Yabancı Turist Sayısı 160-161 Tablo 58 Yerli Turist Sayısı 162 Tablo 59 Tarla Ürünleri Üretim Tablosu 164 Tablo 60 Endüstriyel Bitkiler Tablosu 165 Tablo 61 Sebze Üretimi Tablosu 167 Tablo 62 İlçeler Bazında Hayvan Mevcutları 169 Tablo 63 Kişi Başına Yıllık Hayvansal Ürün Tüketimi 170 Tablo 64 İlçelere Göre Küçükbaş Hayvan Durumu 170 Tablo 65 İlçeler Bazında Köy Kanatlı Mevcutları (Köy Tavukları) 171 Tablo 66 Su Ürünleri Tesisleri ve Üretim Miktarı 171 Tablo 67 Arıcılık Tablosu 172 Tablo 68 İlimizde Organik Tarım Tablosu 173 Tablo 69 İlaç Kullanım Tablosu 174-175 Tablo 70 Yıllara Göre Kimyevi Gübre Tüketim Çizelgesi 176 Tablo 71 Cinsine Göre Yıllık Kimyevi Gübre Tüketim Çizelgesi 176 Tablo 72 Doğal Malzeme Ocakları Tablosu 179 Tablo 73 Jeotermal Sahalar Tablosu 185 Tablo 74 Uzun Yıllar Aylık Güneşlenme Süreleri 186 Tablo 75 Abone Gruplarına Göre Elektrik Tüketim Tablosu 188 Tablo 76 Sanayi Envanteri Tablosu 193 Tablo 77 İstihdam Durumu Tablosu 194 Tablo 78 Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları 194 Tablo 79 Arıtma Tesisi Bulunan Sanayi Kuruluşları Tablosu 195-196 Tablo 80 Arıtma Tesisi İnşaatı Devam Eden sanayi Kuruluşları Tablosu 197 Tablo 81 Arıtma Tesisi İnşaatına Başlamamış Sanayi Kuruluşları Tablosu 197 Tablo 82 Elektrik İletim Hatları Tablosu 201 Tablo 83 Türkiye Genelinde Otoyolları Ve Devlet Yollarının 203 İllere Göre Taşıt-Km. Yolcu-Km. Yük-Ton-Km. Değerleri Tablo 84 Toplu Taşıma Araçları Taşıma İstatistiği 204 Tablo 85 İl Geneli Araç Sayıları 205 Tablo 86 Havaalanı İstatistiği 207 Tablo 87 Telefon Şebeke ve Santral Tablosu 208 Tablo 88 Kentsel Donatımlar Tablosu 211 Tablo 89 Okullarımızın (R.Kurumlar) Mevcut Kapasite ve Öğrenci Durumu 214-231 Tablo 90 Okullarımızın (Özel Kurumlar) Mevcut Kap. ve Öğr. Durumu 231 Tablo 91 2010-2011Yılı Ortaöğretim Pansiyon Kap. Ve Yatılı Öğrenci Sayıları 232 xv

Tablo 92 Öğrencilerin Okullaşma Oranı 233 Tablo 93 Yüksek Öğrenim Yurt Durumu 234 Tablo 94 İl Nüfusunun Yıllara Göre Değişimi 240 Tablo 95 Nüfusun Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 241 Tablo 96 İl Merkezi Cinsiyet ve Yaş gurublarına göre nüfus dağılımı 241 Tablo 97 Bucak ve Köyler Toplamı Cinsiyet ve Yaş gurublarına göre nüfus 242 dağılımı Tablo 98 Afşin İlçesi Cinsiyet ve Yaş gurublarına göre nüfus dağılımı 242 Tablo 99 Andırın İlçesi Cinsiyet ve Yaş gurublarına göre nüfus dağılımı 243 Tablo 100 Çağlayancerit İlçesi Cinsiyet ve Yaş gurublarına göre nüfus dağılımı 243 Tablo 101 Ekinözü İlçesi Cinsiyet ve Yaş gurublarına göre nüfus dağılımı 244 Tablo 102 Elbistan İlçesi Cinsiyet ve Yaş gurublarına göre nüfus dağılımı 244 Tablo 103 Göksun İlçesi Cinsiyet ve Yaş gurublarına göre nüfus dağılımı 245 Tablo 104 Nurhak İlçesi Cinsiyet ve Yaş gurublarına göre nüfus dağılımı 245 Tablo 105 Pazarcık İlçesi Cinsiyet ve Yaş gurublarına göre nüfus dağılımı 246 Tablo 106 Türkoğlu İlçesi Cinsiyet ve Yaş gurublarına göre nüfus dağılımı 246 Tablo 107 1990-2000 Yılları arasında İl ve İlçelerin Nufus yoğunluğu 247 Tablo 108 1990-2000 Yılları arasında İl ve İlçelerin Nufus Değişimi 248 Tablo 109 Evsel K. atıklar Toplama ve Bertaraf Yöntemlerini Gösterir Tablolar 249-251 Tablo 110 Katı Atık Kompzisyonunu Gösteren Tablo 254 Tablo 111 Şehiriçi Gürültü Ölçüm Tablosu 256 Tablo 112 Fabrika Gürültü Ölçüm Tablosu 257 Tablo 113 İlimizde Yapılan Bazı Noktalar ve Ölçüm Sonuçları Tablosu 257-259 Tablo 114 Daf Üzerinde Ms 17-1900 Arasında Meydana Gelmiş Depremler 264 Tablo 115 1900-2007 Yılları Arasında Meydana Gelmiş Hasar Yapıcı Depremler 264 Tablo 116 İlimizde son 10 yılda meydana gelen orman yangınları tablosu 280 Tablo 117 İlimizdeki orman yangınlarına ilk müdahale ekibi tablosu 280 Tablo 118 112 Acil Hizmetleri Tablosu 286 Tablo 119 Geçici İskan Yerleri 287 Tablo 120 Afete Maruz Bölgelerin Muhtemel Afetleri (2010) 290-292 Tablo 121 Sağlık Kurum Ve Kuruluşlarının İlçelere Dağılımı 294 Tablo 122 Özel Laburatuar Listesi 295 Tablo 123 Özel sağlık Kuruluşları Listesi 296 Tablo 124 Aile Sağlık Merkezleri Listesi 296-297 Tablo 125 Hastane Bilgileri 298 Tablo 126 Sıtma Enradikasyonu Çalışmaları 298 Tablo 127 En Sık Görülen Bildirimi Zorunlu Olmayan Hastalıklar (1) 299 Tablo 128 En Sık Görülen Bildirimi Zorunlu Olmayan Hastalıklar (2) 300 Tablo 129 İnfluenza Tablosu 301 Tablo 130 Belediyeler Su Envanteri 302 Tablo 131 İlçelere Göre Su Envanteri 302 Tablo 132 Bakteriyolojik Su Numune Durumu 303 Tablo 133 Kimyasal Su Numune Durumu 303 Tablo 134 Su Sanitasyonu Çalışmalaraı 304 Tablo 135 İlçelerin İçme Kullanma Suyu Depoları Klor Cihazı Sayıları 305 Tablo 136 İçme Kullanma Suyu Yer Altı Ve Yüzeysel Su Kaynakları Sayısı 305 xvi

Tablo 137 Klor Durumu 306 Tablo 138 Zoonoz Hastalıkları Vaka Dağılı Tablosu 307 Tablo 139 Zoonitik Hastalıklar Tablosu 308 Tablo 140 Gıda Denetimi İle İlgili Yapılan Çalışmalar 309 Tablo 141 İl ve İlçelerdeki Gıda Denetim Formu 311 Tablo 142 Aşılama Çalışmaları Tablosu 312 Tablo 143 Bebek Ölüm Nedenleri İstatistiği Tablosu 313 Tablo 144 Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cinsiyet Gruplarına Göre Dağ. 313 Tablo 145 Aile Planlaması Çalışmaları 314 Tablo 144 Gürültü Etkilenme Tablosu 320 ŞEKİLLER Sayfa No. Şekil 1 Piper Diyagramı 65 Şekil 2 Suların Schoeller Diyagramında Değerlendirilmesi 66 Şekil 3 İncelem alanı örneklerinin NH 4 Derişimi 74 Şekil 4 Örneklerin NO 2 Derişimi 75 Şekil 5 Örneklerin NO 3 Derişimi 76 Şekil 6 Örneklere ait Fe derişim değerleri 79 Şekil 7 Örneklere ait Pb derişim değerleri 80 Şekil 8 Örneklere ait Ba derişim değerleri 81 xvii

A. COĞRAFİ KAPSAM A.1. Giriş 14.346 km² lik yüzölçümü ile ülkemizin 11. büyük vilâyeti olan Kahramanmaraş, Akdeniz bölgesinde yer almaktadır. Merkez ilçe deniz seviyesinden 568 metre yükseklikte olup, il genelinin arazi yüksekliği 350 metreden başlayarak 3.000 metreye kadar yükselir. İlde, merkez dâhil 10 ilçe, 62 belediye, 477 köy, 342 mahalle, 17 birlik mevcuttur. 14 Belediye ve 120 köy Merkez İlçeye aittir. İlçelerimiz, Merkez, Afşin, Andırın, Çağlayancerit, Ekinözü, Elbistan, Göksun, Nurhak, Pazarcık ve Türkoğlu dur. Maraş ın bilinen tarihi Anadolu'da ilk siyasi birliği kuran Hititlere kadar dayanır. Hititler devrinde buraya Marxasi dendiği çevrede bulunan bu döneme ait birçok tarihi eser ve yazılardan anlaşılmaktadır. Daha sonra Romalılar ve Bizanslılar tarafından işgal olunan şehir, bu dönemde de Germanika ismiyle anılmaya başlanılmış ve Hz. Ömer zamanında da Müslümanlar tarafından feth olunmuştur. Bölgede uzun yıllar boyunca Emeviler, Abbasiler, Selçuklular ve Memluklular hüküm sürmüştür. İslam hâkimiyetinin Suriye'den Anadolu'ya yayıldığı sırada, Maraş'ın Arap-Bizans nüfuz alanları arasında sınır bölgesi olması dolayısıyla Rumlarca sık sık yakılıp, tahrip edildiği görülmektedir. Yavuz Sultan Selim, Maraş'ı 1514 Çaldıran Savaşından sonra Osmanlı Devleti topraklarına katarak, burada merkezi Maraş olmak üzere Malatya, Antep, Karsulkadiriye ve Sumaysat Sancaklarının bağlandığı Dulkadiriye eyaletini kurmuştur. Şehir 1866 yılında da sancak olarak Halep Valiliğine bağlanmıştır. Ermeni, Yahudi ve Rafizi gibi etnik grupların bir arada yaşaması nedeniyle huzur bulamayan Maraş halkı, özellikle Zeytun (Süleymanlı) Ermenileri tarafından sık sık taciz edilmiştir. 1895 yılında çıkan Zeytun İsyanı çok kanlı olmuş ve I. Dünya Savaşına kadar sürmüştür. Bu dönemde yüzlerce Türk katledilip evleri yakılmıştır. Mondros Mütarekesinden sonra 22 Şubat 1919 'da İngilizlerin, Suriye İtilafnamesi gereği 29 Ekim 1919 'da da Fransızların işgaline uğrayan şehir, 12 Şubat 1920 tarihinde hürriyetine kavuşmuştur. 31 Ekim 1919 günü Uzunoluk Hamamından çıkan kadınların peçesine el uzatan Fransız üniforması giymiş Ermeni askerine karşı ilk kurşunu sıkan Sütçü İmam, kurtuluş mücadelesinin önderi olmuştur. 28 Kasım 1919 Cuma günü kalesinde bayrağının dalgalanmadığını gören halk, Ulucamii İmam Hatibi Rıdvan Hoca'nın "Bayrağın dalgalanmadığı yer hür değildir, hür olmayana da cuma namazı farz değildir" sözü üzerine Türk Bayrağını göndere çekerek ilk toplu hareketi başlatmıştır. Gittikçe artan Ermeni mezalimine dayanamayan Maraş halkı 21 Ocak 1920'de başlayan ve 11 Şubat 1920'ye kadar 22 gün süren kurtuluş mücadelesi sonunda kendi şehrini kurtarma şerefine erişmiştir. Türk Kurtuluş Mücadelesinin önderi olan Maraş bu önder hareket nedeniyle 5 Nisan 1925 tarihinde dünyada ilk olarak tek kırmızı şeritli İstiklal Madalyası ile taltif edilmiş ve yine 7 Şubat 1973 gün ve 1657 Sayılı Kanunla ismi Kahramanmaraş olarak değiştirilmek suretiyle onurlandırılmıştır. İl merkezinde ve nispeten gelişmiş olan Afşin ve Elbistan ilçelerinde sanayileşmenin ve dışa açılmanın getirdiği bir toplumsal değişim süreci yaşanmaktadır. Bu merkezlerde gelir düzeyindeki yükselmeye paralel olarak yaşam şekli de değişmeye başlamıştır.

Sanayileşmeye paralel olarak çevre il ve ilçelerden İl merkezine doğru yoğun bir göç yaşanmış olup, göçle beraber İl Merkezinde muazzam bir konut yapımı gözlenmiştir. Bu iç göç aynı zamanda bir altyapı sorununu da beraberinde getirmiştir. İl merkezinde 117 000, il genelinde 200 000 dolayında konut bulunmaktadır. Haneye düşen ortalama nüfus miktarı 6 dır. Şehir ile kasabalarda betonarme ve kargir yapılar çoğunluktadır. Özellikle dağ köylerimizde taş ve topraktan yapılma basit evler yaygın konut türüdür. Sanayileşmede yaşanan hızlı gelişme sevindirici boyuttadır. Sanayileşme, kırsal alandan kopup gelecek nüfusu, istihdam edecek sektör olması bakımından önemini bir kat daha artırmaktadır. Kahramanmaraş ilinin ekonomik yapısı genel haliyle 1950'li yıllarda tarıma dayalı bulunmaktaydı. Coğrafi durumu, arazi yapısı ve tarihi seyri içerisinde değerlendirildiğinde halkın gelir kaynağını tarım ve el sanatları oluşturmaktaydı. Bu el sanatlarından oymacılık, bakırcılık ve kuyumculuk halen devam etmektedir. Özellikle 1968 yılında İl in Kalkınmada Öncelikli İller kapsamına alınması ile sanayileşmenin yapısında bir değişim görülmüş, mevcut küçük çaplı sanayi kuruluşlarından farklı olarak büyük çaplı pamuklu dokuma sanayi, iplik fabrikaları, süt ürünleri, dondurma, zeytin ve ayçiçeği yağı fabrikaları kurulmuştur. Türkiye de piyasa ekonomisinin yeni yeni benimsenmeye başlanmasıyla 1980 li yılların başından itibaren Kahramanmaraş, büyük bir iktisadi adım atarak sanayileşme ve çağdaş ticaret sürecine girmiştir. Böylece yıllarca gerçekleştirilemeyen büyüme ve değişme için alt yapı oluşturulmuş, bundan sonrası için geriye sadece sanayi tesislerini kurup işletmek kalmıştır. Devlet teşviklerini doğru kullanarak bu fırsatı iyi değerlendiren Kahramanmaraşlı girişimciler şehrin bugün sahip olduğu sağlam ekonomik yapının kurulmasında büyük rol oynamışlardır. İlimizin iç ve dış ticaretinin başlıca konusunu tarım ürünleri ile tarıma dayalı sanayi ürünleri oluşturmaktadır. İlimizde toptan üretimi ve ticareti yapılan tarım ürünlerinden başta buğday, arpa, mısır ve çavdar, sanayi bitkilerinden; pamuk, şekerpancarı, ayçiçeği, kırmızıbiber, baklagillerden ise; nohut, fasulye ve mercimektir. Sanayi ürünlerinden ilde üretimi yapılan başta dokuma ve giyim sektörü mamulleri olan iplik, örgü, kumaş ve hazır giyim üretimi ve ticareti yapılmaktadır. Metal sanayinde özellikle İl Merkezinde çelik mutfak eşyası imali ve ticareti göz doldurmaktadır. Kahramanmaraş ta el sanatları geniş ve zengin bir muhteviyata sahiptir. Başta ağaç oyma sanatı, bakırcılık, sim-sırma işlemeciliği, kuyumculuk ve dericilik (köşkerlik) eskiden günümüze yaşaya gelen belli başlı el sanatlarıdır. Özellikle ağaç oymacılığı, bakırcılık ve altın işlemeciliği (kuyumculuk) çok ünlüdür. İlin yoğun imalat ve ticaret potansiyeli içerisinde el sanatları önemli bir yer işgal eder. Kahramanmaraş ilinin önemli yerleri: Kahramanmaraş Kalesi, Ulu Camii, Taş Medrese, Ceyhan Köprüsü, Afşin Ashab-ül kehf, Güvercinlik Su Mağarası, Savruk Mağarası, Döngel Mağraları, Ali Kayası, Süleymanlı / Kanlı Köprü, Çukurhisar Kaya Mezarları, Zeytin Ilıcası, Ekinözü (Cela) İçmeleri, Yavşan Yaylası, Başkonuş Yaylası, Meryemçil Yaylası, Yeşilgöz dür. 2

A.2. İl ve İlçe Sınırları Harita 1: Kahramanmaraş İl Haritası. 3

A.3. İlin Coğrafi Durumu Kahramanmaraş ili 14.346 km² lik yüzölçümü ile Türkiye'nin 11. büyük vilâyeti durumundadır. 37-38 kuzey paralelleri ile 36-37 doğu meridyenleri arasında yer alır. Merkez ilçe deniz seviyesinden 568 m. Yükseklikte olup, ilin kuzey kesimleri oldukça dağlıktır. Yeryüzü şekilleri genellikle Güneydoğu Torosların uzantıları olan dağlarla bunlar arasında kalan çöküntü alanlarından oluşmaktadır. Arazi yüksekliği 350 metreden 3000 metreye kadar çıkan ilimizde geniş ovalar vardır. Bunlar; Gâvur, Maraş, Göksun, Aşağı Göksun, Afşin, Elbistan, Andırın, Mizmilli, Narlı ve İnekli Ovalarıdır.İlimizin belli başlı dağları ise; Nurhak, Binboğa, Engizek, Uludaz ve Ahırdağıdır. Ceyhan Nehri ve Aksu Erkenez, Göksu, Göksun, Hurman, Söğütlü Çayları, Fırnıs, Körsulu, Tekir Dereleri ile Andırın ve Keşiş Suyu ilimizin başlıca akarsularıdır. Toprakların %59,7 sini dağlar, %24'ünü platolar ve %16,3 ünü de ovalar teşkil eder. A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu A.4.1.Dağlar İl kapsamı içinde belli başlı dağlık alanlar genellikle Güneydoğu Torosların uzantılarıdır. Bunlar Engizek Dağı, Ahırdağı, Amonos (Nur) Dağları, Nurhak Dağları, Kandil Dağları, Sarımsak Dağı, Düldül Dağı ve Binboğa Dağlarıdır. İl kapsamındaki dağlar üçüncü zamanın Alp Sistemi kıvrım dağlarındandır. Bunlar çeşitli aşınmalarla düzleşmiş ve Neojen sonunda yükselmiş kırıklı ve kıvrımlı dağ sıralarıdır. A.4.2.Hidrografya Hidrografik açıdan en önemli akarsu Ceyhan Nehridir. Ceyhan Nehri Kahramanmaraş ın en önemli akarsuyudur. Toplam uzunluğu 425 km olan Ceyhan Nehrinin 190 km lik bölümü, Kahramanmaraş il sınırları içinden geçer. Nehrin ortalama debisi 82.9 m 3 /s dir. Ceyhan Nehrinin dar ve derin vadilerden akması, yüksek debiye sahip olması nedeniyle üzerine Menzelet, Sır ve Kılavuzlu Barajları inşa edilmiştir. En önemli kolları Aksu Nehri, Orçan, Söğütlü, Nergile, Hurman, Göksun ve Körsulu Çayları ile Keşiş, Fırnız, Tekir, Törbüzek Dereleridir. Ceyhan Nehri: Elbistan ilçesinin Pınarbaşı mevkisinde bulunan Mesozoyik yaşlı kireçtaşları ile Pliyo- Kuvaterner yaşlı karasal kırıntılıların dokanağından doğar. Güneye doğru akan Ceyhan Nehrine Elbistan ın KD sundan Söğütlü Çayı, kuzeyinden Sarsap Deresi, Hurman Çayı, GB dan Göksun Çayı katılır. Bu noktadan sonra doğuya yönelen nehir bünyesine Nergile Deresini katarak güneye döner ve Menzelet Baraj gölüne dökülür. Menzelet Barajına kuzeyden Çemrengeç ve Okkayası, batıdan Fırnız ve Tekir Dereleri dökülürken, doğudan Bertiz Çayı katılır. Güneye doğru akan Ceyhan Nehri, Sır Barajı Gölüne dökülür. Sır Barajına batıdan Körsulu, doğudan Aksu Çayları katılır. Yenicekale nin GD sunda güneye dönen nehir, 6 km kadar bu yönde aktıktan sonra Karadere Köyünün KB sında GB ya yönelir. Andırın Suyu ve Keşiş Deresini de bünyesine katan Ceyhan Nehri, Karanlık Dağının batısından Kahramanmaraş İl sınırlarını terk eder. GB yönünde akmaya devam eden Ceyhan Nehri önce Aslantaş Baraj Gölüne, buradan da güneye doğru akarak Akdenize dökülür. Elektrik İşleri Etüt İdaresi nin (EİEİ) Ceyhan Nehrinin il sınırları içinden geçen bölümü üzerinde iki akım gözlem istasyonu (AGİ) bulunmaktadır. Bu istasyonlar, Sır Baraj Gölü 4

girişinde bulunan Kılavuzlu ve kuzeyde Elbistan ilçesinin batısında bulunan Kabaağaç istasyonlarıdır. Ceyhan Nehri üzerinde bulunan EİEİ akım gözlem istasyonlarının özellikleri: İstasyon Adı İstasyonun Yeri Rasat Süresi (yıl) Drenaj Alanı (km 2 ) Yükseklik (m) Kılavuzlu Sır Baraj Gölü 50 (1941-1990) 8484 450 girişi Kabaağaç Kabaağaç Mah. (Elbistan) 34 (1954-1990) 4219.2 1115 Kaynak :D.S.İ. 20. Bölge Müdürlüğü-2007 Kılavuzlu AGİ da 50 yıllık akım değerleri ortalaması 83 m 3 /s, en yüksek ortalama akım değeri 172.59 m 3 /s (1969), en düşük ortalama akım değeri 35.79 m 3 /s (1990) dir. Aynı istasyona ait maksimum akım değerleri ortalaması 559.3 m 3 /s, en yüksek maksimum akım değeri 1629 m 3 /s (1980), en düşük maksimum akım değeri 183 m 3 /s (1959) dir. Kabaağaç AGİ da 34 yıllık akım değerleri ortalaması 26.4 m 3 /s, en yüksek ortalama akım değeri 42.22 m 3 /s (1980), en düşük ortalama akım değeri 13.5 m 3 /s (1985) dir. Aynı istasyona ait maksimum akım değerleri ortalaması 108.41 m 3 /s, en yüksek maksimum akım değeri 234 m 3 /s (1969), en düşük maksimum akım değeri 37.7 m 3 /s (1985) dir. Aksu Çayı: Toplam 110 km akarsu uzunluğu ile Ceyhan Nehrine dökülen en büyük akarsudur. Aksu Nehri, Kahramanmaraş kent merkezinin KD sunda, Engizek Dağlarının eteğinde bulunan Çağlayancerit ilçesi Küçükcerit mevkisinin 1.5 km KD sundan doğar. Aksu, Engizek, Öksüz, Erince, Sakarkaya, Kandil ve Çatal Dağlarından çıkan çok sayıda kaynak ve dereden beslenir. Küçükcerit ten Çürüksu mevkiine kadar GD yönünde akan çay, buradan Haydarlı Tepe eteğine kadar 11 km güney yönünde akar. Haydarlı Tepe eteğinde GB yönüne dönen nehir Kartalkaya Baraj Gölüne dökülür. Baraj Gölünden çıkan Çay aynı yönde akarak Narlı Ovasına girer. Ovada, Emiroğlu Köyünün hemen kuzeyinde, KB yönüne dönen Aksu Çayı, Türkoğlu ilçesi yakınlarında Kılılı Tepenin hemen doğusunda, kuzeye yönelerek Maraş Ovasına doğru akar. Maraş Ovasına girerken KB ya yönelen çay, bu yönde ovayı geçip Sır Baraj Gölüne dökülerek Ceyhan Nehrine katılır. Aksu Çayı üzerinde DSİ Genel Müdürlüğüne ait iki akım gözlem istasyonu bulunur. Bu istasyonlardan biri, Narlı Ovası çıkışında Köprüağzı Köyünde, diğeri Maraş Ovası girişinde Hacı Mustafa Çiftliğindedir. Aksu Nehri üzerinde bulunan DSİ akım gözlem istasyonlarının özellikleri. İstasyon Adı Rasat Süresi (yıl) Drenaj Alanı (km 2 ) Yükseklik (m) Köprüağzı 20 1740 560 Hacı Mustafa Çiftliği 10 2787.3 455. 5

Köprüağzı Akım Gözlem İstasyonunun 1967-1991 dönemini kapsayan uzun yıllar ortalamasına göre, en yüksek akım 26.55 m 3 /s debi ile Mart ayı, en düşük akım 3.85 m 3 /s ile Ağustos ayıdır. Hacı Mustafa Çiftliği Akım Gözlem İstasyonunun 1981-1999 dönemini kapsayan uzun yıllar ortalamasına göre, en yüksek akım 48.12 m 3 /s debi ile mart ayı, en düşük akım 3.15 m 3 /s ile temmuz ayıdır. Aksu Nehrinin ortalama debisi 31.4 m 3 /s dir. Körsulu Deresi : Göksun Ovasından doğan Köprüağzı Deresinin, Mazgaçdağı ve Kayranliziyareti Tepeleri arasından doğan Karapınar Deresi ile Geben Ovasında birleşmesinden oluşur. Toplam uzunluğu 40 km olan dere, Karbasan Mahallesi civarında Ceyhan Nehrine katılır. Körsulu Dere, büyük ölçüde Andırın ve Göksun ilçeleri arasında geniş bir alanda yüzeylenen Triyas- Jura yaşlı kireçtaşlarından boşalan karstik kaynaklardan beslenir. Bu duruma en güzel örnek, daha önce Körsulu Deresine boşalan, günümüzde Kahramanmaraş ın içmesuyu ihtiyacını karşılayan Değirmengözü ve Obaönü karst kaynaklarıdır. Derenin beslenme havzası, Akdeniz ikliminin karasal iklime geçiş yaptığı topoğrafik olarak yüksek ve dağlık bir bölgedir. Bu nedenle kışın oldukça fazla yağan kar, mart ayında başlayan erime süreci ile karstik kaynakları ve dolayısıyla Körsulu Deresini besler. Derenin debisi, mart-temmuz döneminde oldukça yüksekken, ağustos ayından itibaren düşerek şubat ayında minimum seviyeye iner. DSİ Sisne AGİ nun (1972-1996) dönemini kapsayan uzun yıllar ortalamasına göre en fazla akım 17.69 m 3 /s ile nisan ayında, en az ise 0.79 m 3 /s ile eylül ayında görülmüştür. Derenin ortalama akımı 4.65 m 3 /s dir. Göksun Çayı: Binboğa Dağlarından gelen Kömürsuyu Deresi ile Göksun ilçesinin kuzeyinden çıkan Mehmetbey karst kaynağı ve bu kaynağın karıştığı Törbüzek Deresi birleşerek Göksun Çayını oluştururlar. Göksun Çayının toplam uzunluğu 60 km olup, Yazıdere Köyünün hemen yanından Ceyhan Nehrine katılır. Göksun Çayı üzerinde bulunan EİEİ Karaahmet AGİ nun 1955-2000 dönemini kapsayan verilerine göre, en yüksek akım 23.69 m 3 /s ile nisan ayında, en düşük akım 3.34 m 3 /s ile eylül ayında görülür. Ortalama en fazla akım 47.69 m 3 /s ile 1969 yılı mayıs ayında, en az akım 0.07 m 3 /s ile 1989 yılı temmuz ayında görülmüştür. Erkenez Çayı : Çakalcık Sırtlarından gelen Çakalcık Deresi, Bulanık Köyü çevresinden gelen Tekneli, Karapınar, Çüroğlu ve Alaağaç Dereleri ile Mumdağ Tepesinin güneyinde birleşerek Erkenez Çayını oluşturur. GB doğrultusunda akan çay Baloğluntaş Tepesinin kuzeyinden geçerek Maraş Ovasına girer. Erkenez Çayı, Kocaoğlu Mevkisini geçerek batıya döner ve aynı yönde ovayı geçerek Güllühöyük Tepesinin 1 km batısında Aksu Çayına karışır. Erkenez Çayının toplam uzunluğu 31 km, ortalama debisi 1.71 m 3 /s dir. Hurman Çayı: Hurman Çayı, Afşin ilçesi nin KB sında uzanan Binboğa Dağlarından doğan Ördekli Deresinin, Dağlıca Beldesinin güneyindeki tepelerden doğan Kesirlik Deresinin, tarihi Hurman 6

Kalesi harabelerinin kıyısında birleşmesiyle oluşur. Çayın toplam uzunluğu 50 km dir. Hurman Kalesi harabelerinden itibaren G-GD yönünde akan çay, Elbistan ilçesinin batısında bulunan Asar Tepenin (1367 m) doğusundan geçerek Ceyhan Nehrine dökülür. Hurman Çayının ortalama debisi 10.3 m 3 /s dir. Kuşkayası (DSİ) AGİ nun 34 yıllık (1962-1996) akım verilerine göre, en yüksek akım 24.64 m 3 /s ile nisan, en düşük akım 4.66 m 3 /s ile ağustos ayında görülür. Söğütlü Çayı: Söğütlü Çayı, Nurhak Dağlarından gelen Söğütlü, Sığırcı, Çöplü Derelerinin, Tapkıran Mevkisinden gelen Yörme Deresi ile Karahasan Uşağı beldesinin güneyinde bulunan Tosun Mahallesi kıyısında birleşmesi ile oluşur. Tosun Mahallesinden itibaren KB yönünde akan çay, Elbistan İlçesi Şerefli Mahallesinde batıya döner. Silonunkayası Tepesinin güney eteğinde GB yönüne dönerek Elbistan İlçe merkezinde Ceyhan Nehrine dökülür. Toplam uzunluğu 60 km olan çayın ortalama debisi 3.9 m 3 /s dir. Han (EİEİ) AGİ nun 28 yıllık (1973-2000) akım verilerine göre, en yüksek akım 14.73 m 3 /s ile nisan ayında, en düşük akım 0.52 m 3 /s ile eylül ayında görülmüştür. Göksu Çayı: Toplam uzunluğu 145 km olan çayın sadece 35 km lik bölümü Kahramanmaraş il sınırlarına girer. Çayın yıllık ortalama debisi 10.9 m 3 /s dir. Göksu Çayı Engizek Dağlarından doğar Erkenek, Tut ve Akdere civarından geçer. Sofraz Suyunu da aldıktan sonra Gümüşkaya nın batısında Fırat Nehrine dökülür. Fırnız Deresi: Fırnız Deresi, Binsığır ve Kozdağ Dağları arasında Söğütovası Mahallesi civarından doğar. Başta Çukurhisar ve Fırnız kaynakları olmak üzere, akış yolu boyunca çok sayıda kaynak ve dereden katkı alır. Özellikle Fırnız Köyü yakınlarında üç grup halinde çıkan kaynaklar (870-1548 l/s) dereye önemli katkı sağlar. Söğütovası Mahallesi ile Kartal Kayası Mevkisi arasında GD yönünde akan dere, bu mevkide doğuya döner ve Menzelet Baraj Gölüne dökülür. Fırnız Deresinin toplam uzunluğu 11 km, ortalama debisi 4.5 m 3 /s dir. Kabaktepe (DSİ) AGİ nun 12 yıllık akım gözlem verilerine göre, en yüksek akım 16.24 m 3 /s ile nisan, en düşük akım 1.79 m 3 /s ile ekim ayında gözlenmiştir. Tekir Deresi: Merkeze bağlı Tekir beldesinin Hacıveliler Mahallesi, Yeşilgöz Karst Kaynağından doğar. Kahramanmaraş-Kayseri yoluna parelel (GD yönünde) akarak Menzelet Baraj Gölüne dökülür. Derenin toplam uzunluğu 19 km, ortalama debisi 4.58 m 3 /s dir. Dere üzerinde bulunan Kesen (DSİ) AGİ nun 14 yıllık (1984-1999) akım verilerine göre, en yüksek akım 18.46 m 3 /s ile nisan, en düşük akım 1.26 m 3 /s ile ekim ayında görülmüştür. Andırın Suyu: Andırın ilçesi nin güneyinde, Işık Dağından gelen Çamçatağı Derenin, Efrazıldeli Dağından gelen Akpınar Deresi ile Teccağız Mahallesinin 1 km kuzeyinde birleşmesi ile oluşur. Andırın Suyunun toplam uzunluğu 14 km, ortalama debisi 3.26 m 3 /s dir. 7

Keşiş Suyu: Andırın ilçesinin kuzeyinde kalan Çokak beldesinin doğusunda bulunan tepelerden doğar. Devamlı güney yönünde akan Keşiş Suyunun toplam uzunluğu 28 km, ortalama debisi 3.27 m 3 /s dir. Güneyde Hacı Aptiler Mahallesinin1 km GD sunda Ceyhan Nehrine katılır. Keşiş Suyu üzerinde bulunan Keleşli (DSİ) AGİ nun 15 yıllık (1985-1999) akım verilerine göre en fazla akım 10.46 m 3 /s ile nisan, en az akım 0.18 m 3 /s ile ağustos ayında görülmüştür. A.4.3.Göller Kahramanmaraş ilinde doğal göl olarak Gavur Gölü (85 ha) ve Kumaşır Gölü (9 ha ) bulunmaktadır. Havzanın bataklık durumunda olan Gavur Gölü ise D.S.İ. tarafından kurutulmuştur. İl merkezinin kuzeyinde Ahır Dağlarında ise mevsimlik olarak tektono-karstik özellikte Karagöl ve Küçük Göl bulunur. Ayrıca Kahramanmaraş Ovasında Kumaşır Kaynağında küçük bir göl ve etrafında sazlık kamışlık yer alır. Baraj Gölleri İl alanında Kartalkaya Barajı (Aksu çayı üzerinde, sulama ve taşkın korunması amaçlı inşaa edilmiş olup, Gaziantep İlinin içme ve kullanma suyu da temin edilmektedir. Faal durumda), Sır Barajı (Ceyhan nehri üzerinde, enerji üretim amaçlı,bitmiş durumda), Ayvalı Barajı (Erkenez çayı üzerinde, içme ve sulama amaçlı, bitmiş durumda), Kılavuzlu Barajı (Ceyhan nehri üzerinde,enerji üretimi amaçlı, yapımı devam etmekte), Menzelet Barajı (Ceyhan Nehri üzerinde, enerji üretim amaçlı), Suçatı Bendi (enerji amaçlı) ve Berke Barajı (Ceyhan Nehri üzerinde, enerji üretim amaçlı), yer alır. Göletler Tablo 1. Göletlerin adları ve teknik özellikleri. Gölet Adı İlçesi Maksimum Göl Hacmi (hm 3 ) Sulama Alanı (ha) Talvegden Yüksekliği (m) Düzbağ Çağlayancerit 3.7 502 24.7 Kamışcık Göksun 1.4 290 23.2 Kemal Göksun 1.2 254 22.7 Esence Afşin 3 25 27.8 Büyükyapalak Elbistan 3 20 26.2 Çardak Göksun 4.1 136 28 Kızıliniş Türkoğlu 3.3 323 24.9 İncecik Elbistan 0.4 52 17.5 Zorkun * Çağlayancerit 1.55 193 31 Merk * Çağlayancerit 1.76 280 29.5 Meydan * Merkez 0.55 41 16.5 Sarsap * Elbistan 5.5 557 20 Not: *İnşa halindeki göletler 8

A.4.4. Ovalar Ovalar il alanının % 16.3 lük bir bölümünü kaplamaktadır. Ceyhan Vadisi boyunca sıralanan bu ovaların başlıcaları Elbistan Ovası,Göksun Ovası ve Kahramanmaraş Ovalarıdır. a) Elbistan Ovası Elbistan Ovası Kahramanmaraş ilinin kuzeyinde Binboğa,Nurhak,Engizek ve Berit Dağları arasında yer alan bir çöküntü ovasıdır. Yükseltisi 1100m.-1150m. dir. Uzunluğu 50km. kuzey-güney doğrultusunda eni ise en çok 20 km. dir.ova karasal kuaterner tortullar (alüvyonlar) ile kaplıdır. Çevresi türlü yapıdaki eosen flişleri, kretase tabakaları ve serpantin kütlelerinden oluşan dağlarla, doğusu ve batısı permo-karbonifer katmanları, kristalin kalkerleri ve mermerlerden oluşmuş dağlarla, güneyi ise serpantin kütlelerinin geniş yer tutuğu yükseltiler ile çevrilidir. Ova kuzeyden Hurman Çayı ve Söğütlü Çayları ile beslenmektedir. Ovaya güneyden ise bir çok gür kaynaklar iner. b) Göksun Ovası İlin kuzeybatısında yer alır. Ceyhan Irmağının kolları ile ova sulanmaktadır. Kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanım gösterir. Yükseltisi 1000m.-1100m. dir. Ovanın uzunluğu 30km., kuzey-güney doğrultusundaki genişliği ise 20km. dir.ova Dibek, Binboğa, Delihöyük, Berit, ve Armutyücesi Dağları ile çevrilidir. c) Kahramanmaraş Ovası Güneyde yer alan Kahramanmaraş Ovası tektonik kökenli alüvyal bir ovadır. Kahramanmaraş Ovası, Afrika göller bölgesinden başlayarak Kızıl Deniz Lut Gölü ve Amik Ovası boyunca uzanan Ürdün Graben Sisteminin bir devamıdır. Ova çevresindeki tepeler ve dağlar 4. zamanda oluşmuştur. Kahramanmaraş Ovasında 4. zaman yaşlı alüvyonlar yanında 3. zaman yaşlı alüvyonlarda vardır. Kahramanmaraş Ovasının yükseltisi 450m.- 500m. dir.ahır Dağı ve Çimen Dağı arasında yer alan Kahramanmaraş ovasının uzunluğu 40km., kuzey-güney doğrultusundaki genişliği ise yaklaşık 20 km.dir. A.4.5. Barajlar Toplam uzunluğu 425 km olan Ceyhan Nehrinin 190 km'lik kısmının il sınırları içerisinde bulunması ve bu nehrin dar ve derin vadiler içinde akıyor olması hidroelektrik santrali yapımı için çok elverişli bir durum yaratmıştır. Bu su kaynağımız değerlendirilmiş ve il sınırları içerisinde bu nehir üzerinde 3 adet hidroelektrik santrali kurulmuştur. Bu santrallerin en büyüğü olan Menzelet, 1992 yılında tamamlanarak enerji üretimine başlamıştır. Sır Barajı 1991 yılında üretime başlamıştır. 1958 yılında elektrik üretimine başlayan Ceyhan Hidroelektrik Santrali, İlimizin en eski hidroelektrik santralidir. Sır ve Menzelet Barajları arasında, il merkezinin 18 km kuzeybatısında Kılavuzlu Barajı ve HES inşa edilmektedir. Tamamlandığında Hatay il merkezine kadar uzanan 107.650 hektar tarım arazisinin sulanması ve yıllık 144 milyon kwh enerji üretimi amaçlanmaktadır. 1994 yılında yer teslimi yapılarak inşaatına başlanmıştır. Ayrıca, Ceyhan Nehri üzerinde Enerjisa Enerji Üretim A. Ş. tarafından 2 adet baraj (Kandil ve Sarıgüzel), 2 adet HES (Hacınınoğlu faaliyette, Dağdelen inşaat) projesi çalışmaları sürdürülmektedir. 9

Sır Barajı: Kahramanmaraş ilinin 33 km batısında Ceyhan Nehri üzerinde inşa edilen Sır Barajı, yılda 725 GWh (Giciwatt) enerji üretmektedir. Yıllık ortalama enerji üretimi 725 milyon Kilowattsaattır. Sır Barajı ve HES tesisleri Çukurova Elektrik A.Ş. tarafından 1991 yılında kurularak işletmeye alınmış olup devlet tarafından işletilmektedir. Kartalkaya Barajı: Kahramanmaraş ili Pazarcık ilçesinin 5 km kuzeybatısında Aksu Çayı üzerinde inşa edilen ve 1971 yılında işletmeye açılan Kartalkaya Barajı ile Narlı ve Kahramanmaraş Ovalarında toplam 22.810 hektar alan sulanmaktadır. Ayrıca Gaziantep ilinin içme, kullanma ve endüstri suyu için yılda 47 hm³ su verilmektedir. Tablo 2. Kartalkaya Barajı teknik özellikleri Kartalkaya Barajı Barajın Yeri Kahramanmaraş-Pazarcık Akarsuyu Aksu Çayı Amacı Sulama+İçme+Kullanma İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1965 1972 Gövde dolgu tipi Toprak Dolgu Gövde hacmi 2.0 hm 3 Yükseklik (talvegden) 57.00 m Normal su kotunda göl hacmi 148.38 hm 3 Normal su kotunda göl alanı 10.20 km 2 Sulama alanı 22 810 ha Güç Yıllık Üretim Yıllık İçmesuyu 47.3 hm 3 Menzelet Barajı: Kahramanmaraş ilinin 26 km kuzey batısında Ceyhan Nehri ile Güredi Çayının birleştiği yerin 2,5 km mansabında inşa edilen Menzelet Barajı yılda 515 GWh (Giciwatt) enerji üretim kapasitesine sahiptir. Toplam göl hacmi 2.088 hm3, kurulu güç 124 MW. olan baraj faaliyettedir. Yıllık ortalama enerji üretimi 575 milyon kilowattsaat. Tablo 3. Menzelet Barajı teknik özellikleri Menzelet Barajı ve HES Barajın Yeri Kahramanmaraş Akarsuyu Ceyhan Amacı Enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1980 1989 Gövde dolgu tipi Kaya Gövde hacmi 8.70 hm 3 Yükseklik (talvegden) 136.50 m Normal su kotunda göl hacmi 1 950.00 hm 3 Normal su kotunda göl alanı 42.00 km 2 Sulama alanı Güç 124 MW Yıllık Üretim 466 GWh 10

Ayvalı Barajı : İl merkezinin 23 km kuzeydoğusunda, Erkenez Çayı üzerinde inşa edilmekte olan Ayvalı Barajı ile, Kahramanmaraş a içme, kullanma ve endüstri suyu olarak yılda 52 hm³ su verilecek, brüt 1.680 ha. arazinin sulanması sağlanacak ve taşkın zararları önlenecektir. Toplam göl hacmi 80 hm3 olan baraj tamamlandığında İl merkezinin 2025 yılına kadar içme suyu karşılanacaktır. Ayvalı Barajı 02 Aralık 1992 tarihinde ihale edilmiş ve 14.01.1993 tarihinde işe başlanmıştır. Ayvalı Projesi ile Kahramanmaraş ilinin 2040 yılına kadar olan olan içme kullanma ve endüstri ihtiyacını karşılamak için 52 hm3/yıl içme suyu verilecektir.proje kapsamında 1 adet baraj, 24800 m. uzunluğunda isale hattı ve arıtma tesisi bulunmaktadır. Söz konusu ünitelerin inşaatı tamamlanmış olup 17/05/2010 tarihinde Kahramanmaraş Belediyesi'ne devri gerçekleştirilmiştir. Tablo 4. Ayvalı Barajı teknik özellikleri Ayvalı Barajı Barajın Yeri Kahramanmaraş Merkez Akarsuyu Erkenez Çayı Amacı Sulama - İçmesuyu - Taşkın Koruma İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1993 -... Gövde dolgu tipi Kil çekirdekli alüvyon dolgu Gövde hacmi 6.60 hm 3 Yükseklik (talvegden) 75.50 m Normal su kotunda göl hacmi 80 hm 3 Normal su kotunda göl alanı 2.73 km 2 Sulama alanı 1 680 ha Güç - MW Yıllık Üretim - GWh Kılavuzlu Barajı ve HES : Kahramanmaraş ilinin 18 km kuzeybatısında Ceyhan Nehri üzerinde inşa edilmektedir. Tamamlandığında Hatay il merkezine kadar uzanan 96.963 ha. tarım arazisinin sulanması ve 54 MW kurulu gücü ile yıllık 100 Milyon kwh enerji üretimi amaçlanmaktadır. Sulamanın 27.818 hektarı İlimiz sınırları içerisindedir. Kılavuzlu Barajı, Kahramanmaraş'ta, Ceyhan Nehri üzerinde, sulama ve enerji üretmek amacıyla 1996-2001 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır. Toprak gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 3.497.000 m³, akarsu yatağından yüksekliği 59,00 m., normal su kotunda göl hacmi 69,00 hm³, normal su kotunda göl alanı 3,10 km²'dir. Baraj 178.000 hektarlık bir alana sulama hizmeti vermektedir. 11

Tablo 5. Kılavuzlu Barajı teknik özellikleri. Kılavuzlu Barajı ve HES Barajın Yeri Kahramanmaraş Merkez Akarsuyu Ceyhan Nehri Amacı Sulama + Enerji + İçmesuyu İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1994 -... Gövde dolgu tipi Zonlu Toprak Dolgu Gövde hacmi 3.96 hm 3 Yükseklik (talvegden) 56 m Normal su kotunda göl hacmi 69 hm 3 Normal su kotunda göl alanı 2.88 km 2 Sulama alanı 95 750 ha Güç 54 MW Yıllık Üretim 144 GWh Adatepe Barajı : Kahramanmaraş ili Göksun ilçesinin 20 km. kuzeydoğusunda Göksun Çayı üzerinde inşaa edilmektedir. Barajın 04.11.1994 tarihinde ihalesi yapılarak işe başlanmıştır. Baraj ve sulama tesisleri tamamlandığında Afşin-Elbistan Ovalarında 44.030 ha. arazi sulanacaktır. Kahramanmaraş'ın Afşin ilçesinde yapımına 16 yıl önce başlanan ve Türkiye'nin 4. büyük ovası Afşin, Elbistan ve Göksun'da 31 bin 554 hektar araziyi sulayacak olan Adatepe Barajında 2012'de su tutulmaya başlanacaktır. Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğü tarafından Göksun Çayı üzerinde yapımına 1995'te başlanan ve sulama amaçlı projelendirilen Adatepe Barajı inşaatının yüzde 79'luk bölümü tamamlandı. Gövde inşaatının 2012 yılında tamamlanmasıyla birlikte aynı yıl su tutulmaya başlanacak. Başta Afşin, Elbistan ve Göksun ilçeleri olmak üzere 35 yerleşim biriminde 31 bin 554 hektarlık tarım arazilerini sulayacaktır. Tablo 6. Adatepe Barajı ve teknik özellikleri. Barajın Yeri Kahramanmaraş Göksun Akarsuyu Göksun Çayı Amacı Sulama ve enerji İnşaatın (başlama-bitiş) yılı 1995 -... Gövde dolgu tipi Kil Çekirdekli Kaya Dolgu Gövde hacmi 5.50 hm 3 Yükseklik (talvegden) 89 m Normal su kotunda göl hacmi 500 hm 3 Normal su kotunda göl alanı 18.6 km 2 Sulama alanı 35 840 ha Güç - MW Yıllık Üretim - GWh 12

A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi İl sınırları içerisindeki kayaçlar Stratigrafik sıraya(yaşlıdan gence doğru yaşlılık sıralaması) göre aşağıda sıralanmıştır: Kahramanmaraş ili çevresinde yüzeyleyen birimler yaşlıdan gence doğru ; paleozoyik yaşlı Keban Malatya metamorfitleri, Triyas Kretase yaşlı Binboğa metamorfitleri, üst jura alt kretase yaşlı Koçali karmaşığı ve Göksun ofiyoliti, senoniyen senomaniyen yaşlı Karadut karmaşığı, alt orta eosen yaşlı Midyat grubu, orta eosen yaşlı Maden Karmaşığı ve üst miyosen yaşlı Kuzgun formasyonu, Yavuzeli bazaltlar ve Ahmetcik formasyonları bulunmaktadır. Malatya Metamorfitleri: İlk kez, Sungurlu (1974) tarafından Malatya çevresinde yüzeyleyen paleozoyik ve mesozoyik yaşlı, metamorfik kırıntılı ve karbonatlar Malatya metamorfitleri olarak adlandırılmıştır. Malatya metamorfitleri, allokton konumlu permiyen ve öncesi yaşlı Nergile formasyonu (Pn), Kengerdere formasyonu (Dk), Yoncayolu formasyonu (Pzy), Çayderesi formasyonu (Pç), triyas yaşlı Yılanova formasyonu (Trmy), Karabayır formasyonu (Trmk), Dedeardıçgediği formasyonu (Trd) ve jura yaşlı Engizek formasyonu (Je) na ait kayatürlerinden oluşmaktadır. Malatya metamorfitleri, ilin kuzeyinde, Berit metaofiyolitleri üzerinde naplar halinde, Engizek Dağlarının güneyinde de Güneydoğu Anadolu otoktonu üzerine bindirmiş (Miyosen) olarak izlenir. Kahramanmaraş ilinin kuzey kesiminde Engizek Dağı, Elbistan,Göksun ve Afşin içeleri çevresinde yüzeyleyen birim şist ve mermerlerden oluşmaktadır. Binboğa Metamorfitleri: Binboğa Dağları nın kuzeyinde yaygın olarak yüzeylenen, allokton konumlu kırıntılı kireçtaşı, Perinçek ve Kozlu (1984) tarafından Binboğa formasyonu olarak adlandırılmıştır. Formasyon, kırıntılı kireçtaşı, orta-ince tabakalı türbiditik kireçtaşı ile kumtaşı, kiltaşı, şeyl ve çörtlü kireçtaşı arakatkılarından oluşmaktadır. Oldukça tektonize ve alloktan konumlu olan formasyon, Andırın kireçtaşı ile yanal ve dikey geçişlidir. Birim, Dağlıca karışığı ile tektonik ilişkili olmakla beraber, Kemaliye formasyonu tarafından yerel bir uyumsuzlukla örtülür. Triyas-jura-kretase yaşındadır (Yılmaz ve diğerleri 1997). Kahramanmaraş ilinin Afşin ve Göksun ilçeleri çevresinde görülen birim yer yer şist ara katkılı mermer ve kristalize kireçtaşlarından oluşmaktadır. Koçali Karmaşığı: İnceleme alanında yaygın olarak yüzeyleyen, ultrabazikler, volkanikler ve sedimanterlerden oluşan ve düzensiz bir iç yapı sunan kayatürlerine ilk defa Sungurlu (1973) tarafından, Koçali karmaşığı ismi verilmiştir. Birim, peridotit, gabro, diyabaz, volkanit, radyolarit, çörtlü kireçtaşı ve farklı yaşlı kireçtaşı bloklarından oluşmaktadır. Birim, çoğunlukla peridotit ve serpantinitle temsil edilir. Peridotitler, koyu kahve, koyu yeşil renkli, sık çatlaklı, sık eklemli ve genellikle serpantinleşmiştir. Peridotitler, iki kaya türü olan harzburgit ve dunit içerirler. Yer yer gabro daykları ile kesilmişlerdir. Ayrıca tabakalı gabrolar ve diyabaz daykları da izlenmektedir. Peridotitler çoğu yerde serpantinleşmiş olarak izlenir. Serpantinler koyu yeşil, kahve renkli, oldukça parçalanmış, kırıklı, ezik, sık çatlaklı, eklemli ve parlak yüzeylidir. Ultrabazik seviyeleri, alacalı rengi ve yayvan topoğrafyası ile kireçtaşı ve radyolarit gibi sert, dayanımlı 13

seviyeleri de, kornişler ve yarlar oluşturan topoğrafik yapısı ile arazide kolayca ayırt edilirler. Ayrıca üst seviyelerine yakın koyu kahve, boz renkli aglomera ve lav akıntıları, gri renkli mikritik kireçtaşları ile kırmızımsı renkli, kıvrımlı, manganlı radyolaritler, silisli, manganlı sert şeyller de gözlenir. Formasyonu oluşturan kayatürleri, tektonik olarak bir araya gelmiş, karmaşık bir yapı sunarlar. Karmaşık içinde çeşitli boyutta, bej, gri, yer yer kırmızı renkli, kireçtaşı, kristalize kireçtaşı blokları yer almaktadır. Radyolaritli seviyelerle birlikte bulunan kireçtaşlarından, Tuna (1974) üst jura-alt kretase yaşını elde etmiştir. Yalçın (1980a) ile Terlemez ve diğerleri (1992) ne göre ise ofiyolitler, bölgeye üst maastrihtiyen öncesinde yerleşmiştir. Birim, Pirik formasyonu (Bryant 1960), ofiyolitik seri (Atan 1969), yeşil taşlar (Janetzko 1972), ofiyolit (Ishmahwi 1972), ofiyolitik kortej (Aslaner 1973) Koçali karmaşığı (Erdoğan 1975 ve Yalçın 1979a) ile deneştirilebilir. Kahramanmaraş ın doğusunda bindirme kuşağının önünde doğu batı doğrultusunda uzanır. Ofiyolitik kayaçlar olan dunit, harzburjit, serpantin, gabro, diyabaz, çamurtaşı ve pelajik kireçtaşlarından oluşur. Göksun Ofiyoliti: Kahramanmaraşın Göksun ve Elbistan ilçeleri arasında yüzeyleyen birim; tabakalı ve izotrop gabro, levha dayk karmaşığı ile volkano sedimanterlerden oluşmaktadır. Karadut Karmaşığı: Birim, ilk olarak Turkish Gulf Oil jeologları (1962) tarafından, Karadut karmaşığı adı verilerek tanıtılmıştır. Sungurlu (1973) grup aşamasında Karadut Birliği, Yalçın (1979a) ise Karadut karmaşığı adını kullanmıştır. Bu çalışmada da inceleme alanında gözlenen benzer litolojiler için, aynı adın kullanılması uygun görülmüştür. Karadut karmaşığı, genellikle kırmızı, kırmızımsı yeşil veya yeşil renkli silisifiye kireçtaşı, silisifiye şeyl ve marn ara katkılı kristalize kireçtaşı, kahve renkli radyolarit içermekte olup, orta derecede metamorfizmaya uğramıştır (Ek 1C, 1D). Genel olarak olistostramal karakterde olan birim, ilk çökelme yerinde düzenli bir yapıdadır. Daha sonraki tektonik olaylarla, oldukça kırıklı ve karmaşık bir iç yapı kazanmıştır. Birimi oluşturan silisifiye kiraçtaşları; ince-orta tabakalı, gri, yeşilimsi renkli, bol çörtlü ve yeşil renkli marn ara katkılıdır. Silisli şeyller; kırmızı, kiremit renkli, laminalı, silisli olup, sert, ince tabakalı, silisleşmiş, marn ara düzeyleri içerir. Killi kireçtaşı seviyeleri ise; kırmızımsı kahve, yeşilimsi renkli, ince-orta tabakalı ve çörtlüdür. Birim içinde ayrıca, yer yer beyaz-açık sarı renkli, tabakalı kireçtaşları, sarımsı, yeşilimsi kumtaşları, gri-kirli beyaz-yeşil renkli, kalın tabakalı çört, kahve renkli, manganlı radyolarit ve ultrabazik çakıllı ve makrofosil kavkılı konglomeratik kireçtaşları, kumlu kireçtaşları ve volkanitler de bulunmaktadır (Terlemez ve diğerleri, 1992). İnceleme alanında, alt dokanağı gözlenememiştir. Üzerine Germav ve Gercüş formasyonları uyumsuzlukla gelir. Üzerine açısal uyumsuzlukla gelen Besni formasyonu nun yaşının üst maestrihtiyen, Germav formasyonu nun yaşının ise orta üst maestrihtiyen olduğu göz önüne alındığında, Karadut karmaşığı nın yaşı alt maestrihtiyen ve öncesi yani üst kretase olmalıdır. Koçali karmaşığı ile birlikte tektonik birlikler halinde bindirme kuşağının önünde Kahramanmaraşın doğusunda yer alırlar. Daha çok sedimanter kaya birimlerinden oluşur. 14

Midyat Grubu: Eosen ve miyosen yaşlı kireçtaşlarını, ilk kez Gossage (1958), Midyat Group adını vererek tanıtmıştır. Midyat grubu Ahırdağı, Kandil Dağı, Öksüz Dağı, Daz Tepe, Yenicekale civarı ile Kuzey Amanosların kuzey yamaçlarında yüzeylemektedir. Midyat grubu, genel olarak karasal kaba kırıntılılar, bentik foraminiferli kireçtaşları ve pelajik fosilli kalsitürbiditlerden oluşur. İnceleme alanında, bu kayatürleri, Ahırdağı, Toklu, Gercüş, Hoya, Gaziantep ve Fırat formasyonu adı verilerek tanıtılmıştır. Yaşı eosenoligosen dir. Kahramanmaraşın doğusunda Pazarcık ilçesi ve Türkoğlu ilçesi çevresinde yüzeyleyen birim tabandan tavana doğru; Gercüş formasyonu konglomeradan, Hoya Kavalköy formasyonu dolomitik ve çörtlü kireçtaşı, Gaziantep formasyonu tebeşirli ve killi kireçtaşlarından oluşmaktadır. Maden Karmaşığı: Eosen yaşlı, yer yer bloklu volkanitlerden oluşan bu formasyon, ilk kez Ketin (1948) tarafından Maden Serisi adı verilerek tanıtılmıştır. Formasyon genel olarak epiklastik-piroklastik kayalar ve yer yer üst kretase-paleosen yaşlı kireçtaşı blokları kapsayan olistostromal kayatürlerinden oluşmaktadır. Metamorfizmadan yer yer etkilenmiş olan birim, tabanda kısmen metamorfize kireçtaşı, ofiyolitlerden türemiş kahvemsi, yeşilimsi boz renkli, kalın tabakalı çakıltaşı-kumtaşı, bunun üzerine siyah renkli, orta tabakalı, nümmülitli kireçtaşı, mor, yeşilimsi renkli, ince tabakalı, pelajik fosilli killi kireçtaşı-şeyl ardalanması yer alır. Pelajik kireçtaşları, üste doğru yanal ve düşey yönde, spilitik volkanitlerle ardalanır (Yılmaz ve diğerleri, 1987). En üstte boz, yeşilimsi boz renkli şeyl, silttaşı, orta tabakalı kumtaşı, olistostromal çakıltaşı (yoğun kireçtaşı olistolitli), spilitik lav ara bantlı, morumsu renkli killi kireçtaşı ardalanmasından oluşur. Yersel litolojik farlılıklar sunan birimin bloklu kesimi; yeşilimsi ve morumsu, yer yer alacalı, tabakasız, ya da çeşitli kalınlıklarda tabakalı, başlıca epiklastik ve piroklastik kayalar, spilitleşmiş lavlar ve yer yer bloklu olistostromal düzeyler yer alır. Formasyonun bu bölümünde derecelenme, laminalanma gibi sedimanter yapıların yanı sıra, sucuksu yapılar, türbiditik özellikler sunan ince kırıntılı kayalar, kalkarenit, marn gibi kayatürleri de yer alır. Maden Karmaşığı, Berit Metaofiyoliti nin altında tektonik dokanakla yer almaktadır (Yılmaz ve diğerleri, 1997). Orta Eosen yaşındadır (Gül, 2000). Birim, Maden Birimi (Rigo de Righi ve Cortesini 1964), Baykan Grubu (Özkaya, 1982), Baykan Karmaşığı (Sungurlu 1974; Perinçek 1979b; Yazgan 1983; Hempton 1985) ile deneştirilebilir. Kahramanmaraşın dogusunda Elmalı kasabası ile Elbistan ilçesinin güneyinde yüzeyleyen birim volkano- sedimanter kayaçlardan oluşmaktadır. Kuzgun Formasyonu: Kahramanmaraşın hemen dogusunda ve batısında Türkoğlu ilçesi çevresinde yüzeyleyen birim çakıltaşı, kumtaşı ve kiltaşlarından oluşmaktadır. Yavuzeli Bazaltlar: Üst Miyosen yaşlı bazaltlar, Yoldemir (1987a) tarafından Yavuzeli Bazaltı adı verilerek tanıtılmıştır. Yavuzeli Bazaltları Dehlizin kuzeybatısındaki sırtlarda, Pazarcık güneyindeki Kazankıran Dağı nda, Narlı Ovası nın doğu ve batısında, Karacasu köyü kuzey ve kuzeybatısında yüzlekler vermektedir. 15

Bazaltlar; kırmızımsı, koyu kahve, koyu gri ve siyahımsı renkli, tabakasız, yer yer çok kalın tabakalı ve gözenekli olup, gözenekleri 15 20 cm ye varan kalsit bademciki ve kalsit dolguludur. Lavlar, bazen tüf katkıları içerir ve breşik görünümlüdür. Olivin bazalt ve amigdaloidal olivin bazalt olarak izlenen birim, faylara bağlı olarak gelişen kırıklardan yüzeye çıkan lavlardan oluşmuştur. Kahramanmaraşın Pazarcık ilçesi çevresinde yüzeyleyen olivinli plato bazaltlarıdır.bazaltlar, kendisinden daha yaşlı tüm birimleri açısal uyumsuzlukla örter. Yoldemir (1987) tarafından yaptırılan radyometrik yaş tayinlerine göre, 12.1+04 milyon yıl (Orta Miyosen), Ulu ve diğerleri (1991) ne göre ise 7-8 milyon yıl (Üst Miyosen) yaşındadır. Kahramanmaraş Havzasın da, orta miyosen birimlerinin bazaltlarla örtülmesi, üst miyosen yaşını destekleyen bir veri olarak yorumlanabilir. Ahmetcik Formasyonu: Formasyon, ilk kez Baydar (1989) arafından adlandırılmıştır. Akarsu-gölsel çökellerden oluşan formasyon, Göksun-Afşin-Elbistan havzasında, oldukça geniş alanlarda yüzeylenmektedir (Ek 1A, 1B, 1C, 1D). Yersel litolojik farklılıklar sunan formasyonun tipik yüzeylemeleri, Göksun ilçesinin, Ahmetçik ve Kızılöz köyleri arasında izlenir. Bu kesimde, çoğunlukla akarsu çökellerinden oluşan formasyon, alttan üste doğru açık gri renkli, tabakasız andezit, gabro, kireçtaşı çakıllı ve bloklu çakıltaşı, gri-kızıl renkli, orta tabakalı çakıltaşı, kumtaşı ardalanması ile tabakalı kiltaşı ve kumtaşı, çok iri kireçtaşı bloklu, çakıllı, kaba elemanlı, kötü boylanmalı, kalın-çok kalın tabakalı, bazen yığışımlar şeklinde çakıltaşı, kırmızı renkli kiltaşı ile killi kumtaşı, çakıltaşı ve kumtaşından oluşan bir istiflenme sunar. Formasyonun yaygın olarak izlendiği diğer alanda, Afşin-Elbistan havzasıdır. Yusufoğlu ve diğerleri (2005) ne göre bu havza, stratigrafik, sedimantolojik ve yapısal özelliklerine göre, farklı iki evrede gelişmiştir. Birinci evrede, havzanın kuzey kenarında ve topoğrafik olarak yüksek kesimlerde izlenen, olası miyosen-erken pliyosen (?) yaşlı, sık kıvrımlı gölsel çakıltaşı, kumtaşı ile seyrek linyit bantlı, kiltaşı, marn, kireçtaşından oluşan kayatürleri depolanmıştır. İkinci evre havza gelişiminde ise; düşük topoğrafik alanlarda izlenen, pliyo-kuvaterner yaşlı, genelde yayvan kıvrımlı, kalın linyit tabakalı, altta göl, üstte ise akarsu çökelleri depolanmıştır (Şekil 2.1.6). İkinci evre havza çökelleri, erken pliyosen den itibaren, birinci evre havza çökelleri üzerinde yapısal uyumsuzlukla gelişmiştir. Erken Pliyosen ve/veya sonrasında, Afşin-Tanır kesiminde KB-GD yönlü, Elbistan yakın civarında ise KKD- GGB yönlü doğrultu atımlı fay sistemleri içinde gelişmiş, yanal atım bileşenli normal fayların denetimindeki bir açılma zonuyla havza oluşmaya başlamıştır. Bu havzada, Afşin yakın doğusu ile Elbistan nın doğu ve kuzeydoğu alanlarında linyit içeren kırıntı ve karbonatlar çökelmiştir. Bu seviye üzerinde de günümüze kadar, kendi içinde geçici göller oluşturan, bir flüviyal istif gelmektedir. Afşin-Elbistan havzasında yapılan sondajlarda, Baydar (1989) a göre kömürün kalınlığı yer yer 50 m, 55 m, 80 m ye ulaşmaktadır. MTA Genel Müdürlüğü tarafından, Afşin Kışlaköy açık kömür işletmesinde, 148.65 m derinliğinde yapılan sondajda, altatan üste doğru karbonat konkresyonlu, az ince çakıllı, siltli, yüksek, orta plastisiteli kil (11 m), siyah-açık kahve renkli, ince-ora tabakalı fosilli kil, yer yer yüksek plastisiteli kil,bazen mavimsi yeşil renkli kil ara seviyeli, az fosilli killi linyit, linyit (48 m), kahvemsi gri-koyu gri renkli, ortakalın tabakalı, bol linyit ara seviyeli, fosilli kil, yer yer siyah, yüksek plastisiteli kil ara sevyeli kil (66 m), linyit- gri fosilli kil ara seviyeli, bol fosilli siltli kil (3 m), açık gri renkli, orta-kalın tabakalı, sert-çok sert kireçtaşı (4 m), kum mercekli, az ince çakıllı, orta yüksek plastisiteli kil (5 m), ince çakıllı, karbonat konkresyonlu, kahvemsi, kırmızı renkli, orta plastisiteli kil (10 m), 16

en üste de, az-orta tutturulmuş, orta-kötü derecelenmeli, orta yuvarlak çakıllı, siltli kumlu çakıllı seviyeler (3 m) kesilmiştir. Birim, kendinden yaşlı formasyonları uyumsuzlukla örtmektedir. Fosilli karbonatlı seviyelerinden, Baydar (1989) Pliyosen yaşı elde etmiştir. Pehlivan ve diğerleri (1991) ne göre de Pliyosen yaşındadır. Yusufoğlu ve diğerleri (2005) birimin, Erken Pliyosen den beri gelişimini sürdüren bir havzada oluştuğu görüşündedir. Formasyon, Pliyosen-Kuvaterner yaşında kabul edilmiştir. Kahramanmaraşın Afşin, Elbistan ve Göksun ilçeleri çevresinde düzlüklerde genişçe bir alanda bulunan birim çakıltaşı, kumtaşı ve kiltaşlarından oluşmaktadır. A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma İlin metamorfik kayaçları, jeolojik özelliklerinden dolayı iki başlık altında incelenmektedir. Malatya Metamorfitleri: Permo-triyas yaşındadırlar.ist ve kristalize kireçtaşlarından oluşurlar. Cafana Pb-Zn yatağı bu metamorfitler içerisinde yer almaktadır. Pütürge Metamorfitleri: Prekambriyen-üst triyas yaş aralığında yaş vermektedirler.bitlis Metamorfik Masifinin batıya uzantısı olarak kabul edilmektedirler.gözlü gnays,amfibolit şist, profillit, muskovit şist, klorit şist, kuvarsit ve kristalize kireçtaşlarından oluşmaktadırlar. İl sınırları içerisindeki mağmatizma, jura alt kretase, üst kretase ve orta eosen dönemine ait magmatik topluluklar olarak 3 ana başlık altında değerlendirilebilir. I- Jura- alt kretase dönemine ait magmatik topluluk ofiyolitik kayaçlarla temsil edilir. II- Üst kretase döneminde ise granitik kayaçların hakim olduğu görülmektedir. III- Orta eosen döneminde ise bazik bileşimli volkanik kayaçlar hakimdir. Bu topluluklar dışında asidik ve bazik bileşimli volkanik kayaçlar bölgede yer almaktadır. A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya Kahramanmaraş, jeolojik gelişimi ve yapısal özellikleri bakımından oldukça karmaşık, farklı tektonik birliklerin bir araya geldiği bölgede bulunmaktadır. Rigo De Righi ve Cortesini (1964) ye göre, Güneydoğu Anadolu Bölgesi tektonostratigrafik özellikleri bakımından Toros orojenik kuşağı, kenar kıvrımları kuşağı, kıvrımlanmış kuşak ve Ön ülke olmak üzere dört tektonik kuşağa ayrılmaktadır. İnceleme alanı bu tektonik kuşaklardan, Orojenik Kuşak ile Kenar Kıvrımları Kuşağında yer alır. Orojenik Kuşak; kuzeyde, Toros Levhasına ait kıtasal kabuk ile okyanusal kabuğun tektonikle karıştığı ve içinde Tersiyer yaşlı birimleri barındıran, allokton konumlu birliklerden oluşmaktadır. Kenar kıvrımları kuşağı ise, güneyde Arap levhası üzerinde, Paleozoyik ten Miyosen sonuna kadar çökelen, otokton kaya toplukları ile temsil edilir. Otoktona ait kaya birimleri, aynı zamanda Arap platformunun kuzey uzantısıdır. Bölgenin bindirmeler ve faylardan oluşan oldukça tektonize, karmaşık yapısal özelliklere sahip olması, Neotetis Okyanusunun güney kolunun kapanması ile ilgilidir (Şengör ve Yılmaz 1981). Alt Maastrihtiyen de, Toros levhası ile Arap levhası bütünüyle çarpışmışlardır. Toros Levhası, kıtasal kabuk ile okyanusal kabuğun tektonikle karıştığı allokton konumlu birliklerden meydana gelmiştir. Bu tektonik birlikler Malatya metamorfitleri, Andırın kireçtaşı, okyanusal kabuğa ait Berit metaofiyoliti, Koçali karmaşığı ve Karadut karmaşığından oluşmaktadır. Karadut karmaşığı ve Koçali karmaşığı, üzerindeki çökelleride dilimleyerek, alt kretase de 17

güneye doğru platform üzerine ilerlemiş ve bu günkü konumlarına gelmişlerdir. Malatya metamorfitleri, Andırın kireçtaşı ve Berit metaofiyoliti Miyosen de Güneydoğu Anadolu Otoktonu üzerine yerleşmişlerdir. Toros levhası ile Arap levhasının birbirlerine yakınlaşmaları, okyanus tabanının tüketilmesi sırasında oluşan allokton birimlerin, güney yönünde Arap platformu üzerine itilmeleri, bu iki kıta arasında kenet kuşağı, bindirmeler, faylar ve şaryaj cephelerinin oluşmasını sağlamıştır (Yılmaz, 1984; Yılmaz, Yiğitbaş, Yıldırım, 1987). Şaryaj cepheleri, Arap levhasının görülebildiği en kuzey ucunda, allokton birimlerin bir araya geldiği hat olup, güney yününde itilmiş, doğu-batı doğrultusunda uzanan tektonik dilimlerden oluşmaktadır (Yıldırım ve Yılmaz, 1991). Şaryaj cephesinin en alt sınırını, Ahırdağı-Engizek Dağları arasında Engizek bindirmesi, Maraş miyosen havzasının batısında ise Andırın bindirmesi oluşturmaktadır. Bu tektonik yapılar, Alt Serravaliyen sonunda gelişmişlerdir. Doğu batı doğrultusunda uzanan Engizek Bindirmesi, Güneydoğu Anadolunun tektonik gelişiminde özel öneme sahip, Güneydoğu Anadolu bindirme kuşağı (Bitlis Bindirme Kuşağı) nın batıya devamını oluşturur. Bölgede önemli, aktif kıta kıta çarpışma kuşaklarından olan bu hat, İran da Zağros Kuşağı ile birleşmekte ve Basra Körfezine kadar uzanmaktadır (Şengör, 1979; Şengör ve Yılmaz 1981). Serravaliyen sonunda, bölgede sıkışma sisteminin şaryajlarla daha fazla telafi edilemeyecek düzeye ulaşması sonucu, yanal atımlı faylar gelişmiştir (Şengör ve Yılmaz, 1983). Neotektonik evre olarak adlandırılan bu dönemde, bölgede yer alan Doğu Anadolu fayı ve diğer faylar gelişmiştir. Aşağıda, bölgenin günümüzdeki topoğrafik yapıyı kazanmasında etkin olan bindirmeler, faylar ve kıvrımlar kısaca tanıtılmıştır. Faylar ve Bindirmeler Bindirmeler, bölgenin jeolojik gelişiminde ve şekillenmesinde etkili olan en önemli yapısal unsurlardır. İnceleme alanındaki ilk önemli bindirmeler, Malatya metamorfitlerini oluşturan istiflerden üst permiyen yaşlı karbonatların, üst triyas yaşlı volkanosedimenter birimleri üzerine Triyas sonunda yerleşmesi ile gerçekleşmiştir. Bölgedeki diğer önemli bindirmeler ise Neo-Tetis Okyanusu nun kapanmasına bağlı olarak, alt maastrihtiyen de Toros levhasında kıtasal ve okyanusal kabuğun tektonikle karışması ile allokton konumlu birliklerin meydana gelmesi ve bu birliklerin bölgeye ve Arap platformu üzerine yerleşmesi sırasında oluşmuştur. Bu tektonik birlikler Malatya metamorfitleri, Andırın kireçtaşı, okyanusal kabuğa ait Berit metaofiyoliti, Koçali karmaşığı ve Karadut karmaşığından oluşmaktadır. Allokton konumlu ve birbirleriyle tektonik ilişkili olan bu naplardan, Karadut karmaşığı ve Koçali karmaşığı, Alt Kretase de Arap platformu üzerine yerleşmiş, Malatya metamorfitleri, Berit Metaofiyoliti ve Andırın kireçtaşları, Güneydoğu Anadolu otoktonu üzerine miyosen de üzerlemiştir. Bu üzerleme nedeniyle, Toros orojenik kuşağı ile Arap levhasının dokanağı devamlı bindirmelidir. Bölgede, geçirdiği jeodinamik evrime bağlı olarak oluşmuş, oldukça fazla faylar ve bindirmeler bulunmaktadır. Bölgenin günümüzdeki morfolojik şekillenmesinde de etkili olan bu tektonik yapılardan önemli olanları, Doğu Anadolu fayının kuzey kolu ve güney koluna ait faylar, Ölü Deniz fay zonu, Engizek Fay zonu, Andırın fay zonu ve Kahramanmaraş fay zonuna ait faylardır. Bu faylar aktif ve olası aktif olduğundan ve deprem üretme potansiyeli taşıdığından, doğal afet kaynakları bölümünde (Bölüm 2.3.) ayrıntılı olarak tanıtılmıştır. Kıvrımlar İnceleme alanında yüzlek veren birimler, genellikle D-B veya yer yer KD, bazende KB doğrultulu antiklinal ve senklinal eksenlerine sahip, kıvrımlı bir yapı kazanmıştır. Bölgedeki formasyonların, dağ sıralarının, tektonik hatların ve kıvrımların eksen uzanımı birbirine uygun, genellikle aynı doğrultudadır. Kıvrımların uzanımı, çoğu yerde bindirme ve fayların 18

doğrultuları ile de parelellik sunar. Toros orojenik kuşağına ait birimler, allokton konumlu olduğundan, bu birimlerde oluşan kıvrımlar, tektonik birliklerin yayılımı ile sınırlıdır. Son derece tektonize olduklarından kıvrımlı yapıları seçilememektedir. Orojenik kuşakta önemli kıvrımlar, Triyas yaşlı Dedeardıçgediği formasyonunda izlenebilmektedir. Bu formasyonun yüzeylendiği harita alanının kuzeybatısında, kuzeydoğu eksenel uzanımlı, Engizek Dağlarında da doğu-batı yönünde uzanan antiklinal ve senklinalden oluşan kıvrımlı yapılar gelişmiştir (Ek 1A, Ek 1C). İnceleme alanında kıvrımlı yapılar en iyi gelişen birimler, Güneydoğu Anadolu otoktonunun eosen ve miyosen yaşlı örtü kayalarıdır. Bu birimlerde oldukça fazla kıvrımlı yapılar gelişmesine rağmen, bunlardan önemli olan bazıları tanıtılmıştır. Daz Tepe antiklinali: Çağlayancerit ilçesi nin kuzeyinde bulunan, eosen-oligosen yaşlı karbonatlardan oluşan Daz Tepesi, D-B uzanımlı antiklinal bir yapıya sahiptir. Yaklaşık 10 km uzunluğunda olan bu antiklinal, doğuya ve batıya dalımlıdır. Öksüzdağı antiklinali: Çağlayancerit ilçesi nin güneyinde bulunan Öksüzdağı, D-B eksen uzanımlı, inceleme alanı dışında da doğuya devam eden yaklaşık 50 km uzunluğunda antiklinalden oluşmaktadır. Güney ve kuzeyinde alt-orta miyosen yaşlı çökellerle çevrelenmektedir. Kandildağı antiklinali: Yaklaşık 20 km uzunluğında olan bu antiklinal, eosen-olgosen yaşlı karbonatlardan oluşmaktadır. Miyosen yaşlı Döngele formasyonuna ait çökellerle çevrelenmektedir. Güneye devriktir. Güney yönünde Döngele formasyonu üzerine itilmiş olarak, bu fomasyon üzerinde tektonik dokanakla izlenir. Ahırdağı antiklinali: Kahramanmaraş kuzeyinde, yaklaşık 40 km uzunluğunda, 8-10 km genişliğinde, doğu-batı yönünde uzanan Ahırdağı, batıya dalımlı antiklinal bir yapıya sahiptir. Dağ, genel yapısı itibariyle antiklinal bir yapıya sahip olmakla beraber, aslında daha küçük antiklinellar ve senkinallerden oluşmaktadır (Ek 1C). Genellikle orta eosen-üst oligosen yaşlı, killi kireçtaşı, çörtlü kireçtaşından oluşan antiklinalin güney kanadı, Miyosen yaşlı kırıntılılardan oluşan Döngele formasyonu ve yer yer de ofiyolitik kayalar (Koçali Karmaşığı) üzerine güney yönünde bindirmeli ve yüksek açı ile güneye devriktir. Ahırdağının güney etekleri boyunca, dağın genel uzanımına uygun olarak izlenen bu bindirme, yaklaşık 38 km uzunluğundadır. Bu yapıların dışında özellikle Kahramanmaraş miyosen havzasında, havzanın tektonik gelişimiyle uyumlu antiklinal ve senklinaller izlenmektedir. Bunlardan en önemlilerinden biri, Ahırdağı ile Engizek Dağları arasında oluşan senklinaldir. Bu seklinal, Öksüz Dağı güneyinden başlar, batıya Ceyhan Nehrine kadar uzanmaktadır. Ülkemiz dünyanın en önemli aktif kuşaklarından Alp- Himalaya dağ kuşağı üzerinde yer almaktadır. Ülkemizde çeşitli zamanlarda deprem üreten iki önemli kırık hattı mevcuttur. Bunlar Kuzey Anadolu Fayı (KAF) ve Doğu Anadolu Fayı (DAF) dır. Afrika- Arap kıtası ile kuzeydeki Avrupa- Asya (Avrasya) kıtası arasında K- G sıkışma gerilimleri altında bulunan Ülkemizde KAF(Kuzey Anadolu Fayı) ve DAF(doğu Anadolu Fayı) hatları boyunca biriken enerji zaman, zaman boşalarak, deprem olaylarına neden olmaktadır. Diğer yönden Bölgede etkili olan K- G sıkışma gerilmeleri, bu iki ana fay hattı arasında bulunan Anadolu kara parçasını da değişik yerlerdeki segmentler boyunca batıya doğru kaydırmaktadır. 19

Türkiye diri fay haritasına göre ülkeyi boydan boya kat eden Kuzey Anadolu Fayı, Doğu Anadolu Fayı ile Doğu Anadolu, Marmara ve Ege Bölgeleri ile ülkemizde deprem riski en yüksek olan alanlardır. Son depremi oluşturan Kuzey Anadolu Fayı (KAF) ülkemizin aktif tektonik çatısında çok önemli bir yere sahiptir. Maraş İlinin Depremselliği: Doğu Anadolu Fayı; Karlıova- Bingöl- - Elazığ- Malatya-Adıyaman-Gölbaşı-Pazacık- Türkoğlu - Antakya dan güneye doğru uzanan doğrultu atımlı sol yönlü bir faydır. Doğu Anadolu fayı, kuzeydoğuda Karlıova birleşim noktasından başlar ve güneybatıda Türkoğlu kavşağına kadar devam eder. Türkoğlu kavşağında üç veya dört kola ayrılır. Kuzeydeki kollar Helenik-Kıbrıs yayı ile birleşirken güneyde kalan kolu ise Ölü Deniz Fayına doğru uzanır. Doğu Anadolu fayı, sismik olarak suskun olduğu zamanlarda, birleşik fayı olan Kuzey Anadolu fayı tarafından kuzeydoğu ucunun ötelenmesiyle, Karlıova birleşim noktasının güneybatısında birkaç küçük kol gelişmiştir. Güneydoğuda yer olan kol, kuzeybatıda olana göre daha gençtir Diğer taraftan Doğu Anadolu fayı, Karlıova birleşim noktasının kuzeydoğusundan Ermenistan a doğru uzanır. Doğu Anadolu fayının Karlıova dan güneybatı doğru olan ana kısımın uzunluğu 400 km olup, bu ana kısımdaki kayma hızı yıllık 5 mm civarındadır. 1900-1995 yılları arasında Doğu Anadolu fayı üzerinde yıkıcı ve yüzey kırığı oluşturmuş toplam 10 deprem (Ms ³ 5.5) meydana gelmiştir. Bu depremlerin dışmerkez dağılımları, segmentlerin sınırlarında yoğunlaşma eğilimleri göstermiştir. Bu dağılımlar, fayın Karlıova- Türkoğlu arasında, üç ana segment ile Türkoğlu kavşağından güneybatıya doğru olan kollara ayrıldığı bölgelerde ise dört segmentin yer aldığını göstermektedir. Harita 2 Kahramanmaraşın Tektonik Haritası 20

Doğu Anadolu fayında, 1900-Günümüz (1995) arasında oluşmuş 10 depremin (Ms³ 5.5) yer-zaman diyagramı ayrıntılı olarak incelenmiştir. DAF, sol yönlü doğrultu atımlı fay olması nedeniyle paleosismolojik olarak Kuzey Anadolu fayına büyük bir benzerlik göstermektedir. 1900-1993 yılları arasında oluşmuş depremlerin (Ms ³ 4.0) yoğunlaşma yerleri, bu fayın segmentleri hakkında kabaca bir fikir vermektedir. Doğu Anadolu fayı, muhtemelen 5 veya 6 segmentden oluşmaktadır. Doğu Anadolu fayı kuzeydoğu ucunda dönemsel olarak Kuzey Anadolu fayı tarafından kesilmesi sonucu, ana fay doğrultusuna paralel birkaç küçük faylanmalar gelişmiştir. Bu faylanmalar, Karlıova birleşim noktasının güneybatısında açık bir şekilde görülmektedir. Fayın güneydoğuda yer alan kolu, kuzey batısına göre daha genç olanı teşkil etmektedir. Doğu Anadolu fayında 1900-1995 aralığında yıkıcı ve hasar yapıcı depremlerin dışmerkez dağılımları, bu fay segmentlerinin sınırlarında yer alma eğilimi göstermiştir. Tarihsel kayıtlar, Doğu Anadolu fayının 1900-1995 yılları arasındaki dönemde olduğu gibi 1900 den önceki yüzyıl içerisinde de oldukça sakin bir sismik etkinlik göstermiştir. Dolayısıyla, bu fayda, önümüzdeki yüzyıl içerisinde Kuzey Anadolu fayına benzer bir deprem serisine yol açması oldukça muhtemeldir. Bu fayda en azından 200 yıldır bir enerji birikimi olmaktadır. Bu açıdan sismik olarak oldukça yüksek bir potansiyel tehlike taşımaktadır. Depremlerin yer-zaman diyagramı, fayın önce orta kısımlarına yakın bir yerden kırıldığını ve kırılmanın daha sonra doğu ve batı uçlarında yer alan segmentlerine doğru kaydığını göstermektedir. Faydaki ana sıkışma yönü KD-GB olarak elde edilmiştir. Doğu Anadolu fayında son dört yüzyılda ve 1900-1995 yılları arasında oluşmuş yıkıcı deprem dağılımları ve mikrodeprem aktivitesi, Doğu Anadolu Fayının Karlıova-Ceyhan arasında kalan kısmında toplam 3 tane sismik boşluk bulunduğuna işaret etmektedir. Bunlar; 1- Andırın sismik boşluğu (Ceyhan-Türkoğlu), 2- Türkoğlu sismik boşluğu (Türkoğlu-Çelikhan), 3- Hazar gölü segmenti dir. Yukarıda da belirtildiği gibi, Doğu Anadolu fayı, yüzyılımızda ve önceki yüzyıl içerisinde olduğu gibi sismik olarak oldukça suskun bir dönem geçirmektedir. Bu faydaki sismik boşlukların dağılımları, muhtemelen Kuzey Anadolu fayındaki 1939-1967 deprem serisine benzer bir deprem serisinin önümüzdeki yüzyıl içerisinde oluşabileceğini göstermektedir. Bu fayın kısa bir süre içerisinde tamamen kırılmasına neden olabilecek 1939 Erzincan depremine benzer bir büyük deprem tetikleme rolü üstlenebilir. Bu yüzden Doğu Anadolu fayının bu işaret edilen sismik boşlukları civarında çalışmaların yoğunlaştırılması, deprem tehlikesinin belirlenmesi ve zararlarının en aza indirgenmesi açısından oldukça büyük önem taşımaktadır. Diğer taraftan, her üç sismik boşlukta özellikle başta Andırın civarında olmak üzere Ergani ve Hazar Gölü civarında 1989 dan bu yana her yıl Ms ³ 4.0 birkaç deprem oluşmuştur. Dünyanın değişik bölgelerinde geçmişte oluşmuş depremler üzerindeki haberci olaylara (precursory) ait çalışmalar, kırılacak segment uzunluğu ile habercilerin süresi arasında doğrudan bir bağlantı olduğu sonucunu ortaya koymuştur. Buna en iyi örnek olarak günümüzde meydana gelen 1 Ekim 1995 Dinar depremi verilebilir. Dinar depreminde 10 km uzunluğunda bir kırık oluşurken, haberci olaylar 30 gün öncesinde ortaya çıkmaya başlamıştır. 21

Buradan hareket ederek Doğu Anadolu fayında sismik boşluklarda oluşması muhtemel haberci olarak 4.0 depremlerin 5-7 yıl öncesinde gözlenmeye nitelendirilebilecek Ms başlanması, kırılabilecek uzunlukların oldukça uzun (100 km veya daha uzun) olabileceğine işaret etmektedir. Bu açıdan fayın bu bölümlerinin yeterli derecede yoğun bir gözlem altında bulundurulması yerinde olacaktır. Ayrıca bu sismik boşluklar üzerinde geçmiş son yüzyıl içinde (1900-1995) hasar yapıcı ve yüzey kırığı oluşturan büyük depremlerin meydana gelmemesi, bu bölgenin önemini daha da artırmaktadır. Andırın sismik boşluğunu içine alan Adana-Ceyhan-Maraş yöreleri 290, 517, 524, 561, 1114, 1514 ve 1855 yıllarında şiddetleri V ile IX arasında değişen birkaç büyük deprem meydana gelmiştir. Diğer yandan Türkoğlu sismik boşluğunda oluştuğu tahmin edilen en son 1874 yılında şiddeti VIII olan büyük bir deprem meydana gelmiştir. Karataş-Osmaniye Fay Zonu: İskenderun Körfezi'ndeki Karataş-Osmaniye fay zonu da büyük deprem üretmiştir ve üretebilir. Adana-Ceyhan'da 145 kişinin ölümüne yol açan 1998'deki 6.3 büyüklüğündeki depremin sebebi bu faydır. Bölgedeki sulak verimli tarım arazisinde yerleşildiği için çok büyük bir yapı hasarı meydana gelmişti. 17 Ocak 2001'de de kırılan bu fay 4.9 büyüklüğündeki Osmaniye depremini üretmiştir. (1114'te Ceyhan, Antakya ve Maraş'ta hissedilen IX şiddetinde bir deprem olmuş. Kozan, Ceyhan'da 1268'de meydana gelen IX şiddetindeki depremde ise 60 bin kişi ölmüş. Tarihsel deprem kayıtları İskenderun Körfezi ve Antakya'da da birçok büyük deprem olduğunu göstermektedir.) Harita 3. Türkiye Deprem Haritası. 22

Harita 4. Kahramanmaraş İli Deprem Bölgeleri Haritası. 23

Harita 5 Harita 5. Güneydoğu Anadolu Fay Hattı Haritası. 24

Harita 6- Çalışma alanı ve yakın civarında haritalanan aktif faylar, ana drenaj sistemi ve 50 m aralıklı eş yükselti konturları. Haritada kullanılan kısaltmalar ES: Erkenek Segmenti, GS: Gölbaşı Segmenti, KS Karasu Segmenti, SF: Sürgü Fayı, NF: Nurhak Fayı, EF: Elbistan Fayı, ÇF: Çiçeklidere Fayı, SF: Saimbeyli Fayı, TF: Tufanbeyli Fayı, ÇKF: Çokak Fayı, ENF: Engizek Fayı, ANF: Andırın Fayı, KMF: Kahramanmaraş Fayı, AF: Aslantaş Fayı, KF: Karataş Fayı, YF Yumurtalık Fayı; ENF Engizek Fayı KAYNAKLAR : 1- MTA Bölge Müdürlüğü-MALATYA 2- D.S.İ. 20. Bölge Müdürlüğü-KAHRAMANMARAŞ 25

TOPLAM 1896.9 2155.7 3038.8 3550.8 4498.8 5255.2 5899 5615.58 5112.2 3927.4 2435.2 1734 45119.38 YILLAR OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZ. TEMM. AĞUST. EYLÜL EKİM KASIM ARALIK TOPLAM B. DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları B.1.1. Güneş: İlimizde güneşleme süresi ölçümü yapılmakta olup, ortalama güneşleme süresi %55-60 arasındadır. Tablo 7-UZUN YILLAR AYLIK GÜNEŞLENME SÜRELERİ (H/AY) 1984 - - - - - - - - 313.8 264.1 100.8 146.7 825.4 1985 63.8 106.9 201.2 228 252.5 348.6 372.6 338.1 309.9 222.3 132.5 128.3 2704.7 1986 112.3 103.7 211.4 245.5 211.1 315.2 364 345 282.6 216.8 169.8 122.4 2699.8 1987 56.2 135.5 140.5 213.8 266.3 316.6 340 324.9 301.3 206 153.5 74.1 2528.8 1988 104.7 84.4 115.1 161.3 273.7 290.9 364.7 347.5 290.9 200.8 120.3 73.9 2428.2 1989 190.3 176.1 200.4 272.7 322 239.9 369.9 347.4 303 209.6 127 133.4 2891.7 1990 167.9 138.5 252.4 220.4 302.5 333.8 355.6 343.8 297.4 229.6 162.4 129.9 2934.2 1991 141.3 110.1 163.5 195.2 265.1 332 358.3 340.7 292.1 185.9 144.7 70.1 2599 1992 140.8 102.7 176.9 243.2 235.9 279.5 350.7 338.2 279.9 247.3 132.9 91.2 2619.2 1993 134.1 113.4 195 200 193.7 319.5 352.6 327.3 300.6 251.4 137.9 75.8 2601.3 1994 104.6 137.5 195.8 238.5 273.3 335.4 343.5 334.7 257.2 198 110.9 74.3 2603.7 1995 61.7 167.4 179.1 193.3 278.1 289.4 325.8 330.8 284.1 251.6 122.1 96.7 2580.1 1996 78 116.3 83.4 174.4 304 315 331.5 315.1 261.3 196.8 133.2 56.7 2365.7 1997 146.4 142 185.3 174.1 277.2 286.8 333.4 322.2 266.6 163.2 135.8 87.8 2520.8 1998 107.3 151.6 155.9 197.4 207.8 317.8 334.5 314.9 269.7 244.1 114.3 87 2502.3 1999 85 118.5 183.9 226.2 319.8 290.8 334.6 317.4 275.8 221 145.3 126.9 2645.2 2000 80.4 132.9 210.3 166.2 279.8 324.8 339 313.5 261.9 192.9 165.5 111.9 2579.1 2001 122.1 118.2 188.7 200.4 236 319.2 328.3 314 264.1 226 126.3 46.9 2490.2 26

B.1.2. Su Gücü: GENEL BİLGİLER Yüzölçümü : 14 346 km 2 Rakım : 568 m Yıllık ortalama yağış : 707 mm Ortalama akış verimi : 10,99 l/s/ km 2 Ortalama akış/yağış oranı : 0,51 SU KAYNAKLARI POTANSİYELİ Yerüstüsuyu (İl çıkışı toplam) ortalama akım : 4 815 hm 3 /yıl Ceyhan nehri ana kolu : 863 hm 3 /yıl Göksun çayı : 412 hm 3 /yıl Aksu çayı : 1 027 hm 3 /yıl Körsulu çayı : 137 hm 3 /yıl Andırın suyu : 102 hm 3 /yıl Keşiş suyu : 405 hm 3 /yıl Diğer kollar : 1 869 hm 3 /yıl Yeraltısuyu (İldeki toplam emniyetli rezerv) : 343,5 hm 3 /yıl Toplam su potansiyeli : 5 158,5 hm 3 /yıl B.1.3. Kömür: İlimizde bulunan Afşin Elbistan linyit yatağı Kahramanmaraş ilinin Afşin Elbistan ilçelerinde yaklaşık 100 km2 lik alanı kapsamaktadır. Bölgedeki linyit varlığı Dr.İng.Otto Gold firmasının 1967-1969 yılları arasında MTA ve TKİ ile müşterek olarak yaptığı araştırmada belirlenmiştir. Bu süre zarfında bölgede yaklaşık 850 sondaj yapılarak, maden sınırları ve niteliği tespit edilmiştir. Daha sonra yapılan araştırmalarla tey it edilen tespitlere göre, rezerv 3,4 milyar ton linyit ihtiva etmektedir. Ekonomik bir açık maden işletmesine esas olan 3/1m3/ton luk dekapaj / kömür oranı dikkate alındığında bu rezervin yaklaşık 1.7 milyar tonluk kısmı işletilebilir niteliktedir. Söz konusu rezerv Çöllolar, Kışlaköy ve Afşin sektörleri olarak üç ayrı sektör olarak mütalaa edilmektedir. Söz konusu kömürler Afşin Elbistan Termik Santrallerinde ihtiyacı karşılamak üzere kullanılmaktadır. 27

B.1.3.1. Kullanımı Öngörülen Linyitin Endüstriyel Analizi Orjinal Kömürde Rutubet %50-64 (ortalama %57,70) Kül % 8-23 (ortalama %15.80) Kükürt %1.43 Alt Isıl Değer(kcal/kg) 950-1600 (ortalama 1050) kcal/kg B.1.3.2. Kullanımı Öngörülen Linyitin Elementer Analizi Element Orjinal Kömür Havada Kuru Kömürde Saf Kömürde C (%) 16,45 30,54 65,95 H (%) 1,38 2,56 5,56 N+O (%) 5,96 11,24 24,08 S (%) 0,78 1,44 2,58 B.1.4. Doğalgaz : İlimiz sınırları içerisinde doğalgaz rezervine rastlanmamıştır. Ancak, İlimize BOTAŞ tarafından doğalgaz getirilmiş olup, ARMADAŞ firması tarafından Sanayi tesislerine ve konutlara doğalgaz verilmektedir. B.1.5. Rüzgar: C.1.1.1 Bölümünde detaylı bilgi verilmiştir. B.1.6. Biyokütle B.1.7. Petrol: Bölüm (J.1.) de bilgi verilmiştir. Kahramanmaraş ili sınırları içerisinde Petrol rezervi bulunmamaktadır. Kerkük-Yumurtalık ile Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı ilimizden geçmektedir. İlimiz Pazarcık ilçesi, Narlı kasabası nda Ersan Petrol San. A. Ş. ne ait özel bir rafineri mevcuttur. Günlük 1000 ton ham petrol işleme kapasitesine sahip olan rafineride nafta, gazyağı, asfalt, motorin ve kalorifer yakıtı üretme özelliğine sahiptir. Tesis faaliyet halinde değildir. B.1.8. Jeotermal Sahalar: İlimizdeki jeotermal alan, Kahramanmaraş merkeze bağlı Ilıca kasabasında, Döngele Belediyesi ve Hartlap Köyünde bulunan jeotermal alanıdır. Alanda genel kırık doğrultuları KB-GD ve DKD-BGB dır. Ana rezervuar kaya mesozoyik yaşlı kristalize kireçtaşlarıdır. Bölgede sondajlar yapılmadan önce üç farklı sıcak su kaynağı varken, yapılan sondajlardan sonra bu kaynaklardan ikisi kurumuş, sadece dere içindeki kaplıcayı besleyen dere kaynağı kalmıştır. Bu kaynağın sıcaklığı 41 0 C, debisi 3.44 l/s dir. 28

Tablo 8. Süleymanlı sondaj alanında açılan sondaj kuyuları. Kuyu No Tarih Derinlik (m) Sıcaklık ( 0 C) Debi (l/s) Üretim Şekli Süleymanlı-1 1985 425.3 43.5 - Üretim yok Süleymanlı-2 1991 437.85 43 30-40 P Ilıca-3 (KI-3) 1996 387 43.5 80-90 K KI-4 2004 278 49 25 K KI-5 2004 407 49 30 K P:pompa, K:Kompresör Süleymanlı daki (Ilıca Beldesi) sıcak su kaynakları gazlı, berrak, demiroksit ve kükürt tortuludur. Toplam debi 6,5 lt/sn. sıcaklık ise 41-42 о C dir. Toplam mineralizasyon 327,55 mg/lt olup, Mineralce fakir sıcak sular kapsamına girmektedir. MTA tarafından 1984 yılında yapılan sondajda 43,5 о C ve 55 lt/sn artezyen halinde sıcak suya rastlanmıştır. Sonraki yıllarda kuyu yıkılmıştır. 1991 yılında yapılan sondajda 43 о C ve14 lt/sn debide sıcak suya rastlanmıştır. 2003-2004 yılında yapılan iki sondajda 47,2 о C ve 20 lt/sn debide sıcak suya rastlanmıştır. 2008-2009 yıllarında Döngele Belediyesi ve Hartlap Köyünde yapılan sondaj çalışmalı sonucu sıcak su yüzeye çıkarılmıştır. Ancak herhangi bir tesisleşme başlamamıştır. B.2. Biyolojik Çeşitlilik B.2.1. Ormanlar: İlimiz sınırları içerisinde 512.079 Ha ormanlık alan bulunmaktadır. Ormanlık alanlar genel alanın yaklaşık % 35 ini oluşturmaktadır. B.2.1.1. Odun Üretimine Ayrılan Orman Alanları İl sınırları içinde 512.079 Ha orman alanı bulunmaktadır. Kahramanmaraş, Akdeniz ile İran Turan Fito Coğrafya Bölgelerinin geçiş kuşağında bulunur. Buna karşılık Kahramanmaraş ın bazı bölgelerinde Avrupa-Sibirya Fito Coğrafya Bölgesine ait relik tarzda bitkileri de görebiliriz. Kahramanmaraş ta yükseltiye bağlı olarak bitki örtüsü de değişmektedir. çalı formasyonu, orman formasyonu ve alpin formasyonu olarak üç çeşit bitki formasyonu görülmektedir. Bunlardan çalı formasyonu 500-1200 metreler arasında yer almaktadır. Karışık çalılardan meydana gelen bu bitki örtüsüne maki formasyonu denir.maki formasyonu içinde, kermes meşesi, (Quercus coccifefa) mazı meşesi (Q. İnfectoria), laden (Ciftus salvifolius), sandal (Arbutus andrachne), zeytin (Olea europa), diş budak (Fraxinus ornus), sumak (Rhus coriaria), akça kesme (Phillyrea latifolia), karaçalı (Paliurus spinachristi), erguvan (Cercis siliquatrum) gibi bitki türlerine rastlanır. Kızılçam ormanlarının tahripleri sonucunda ortaya çıkan kermes meşeleri daha çok plato alanlarında görülen maki formasyonunun önemli bir üyesidir. 29

900 ile 2000 metrelere kadar olan kısımlarda kuru ve yarı nemli olarak ayırabileceğimiz Orman Formasyonu vardır.burada iğne yapraklı ağaçlardan kızılçamlar bol miktarda bulunmaktadır.kızılçamların arasında kışın yaprağını döken ağaçlara da rastlanmaktadır. 1400-2000 metreler arasında karaçam (Pinus nigra), göknar (Abief cilicica), sedir (Cedrus libani), ardıç türleri meşe türleri, kızılçamların arasında karışık halde bulunmaktadır. 2000 metrelerin üzerinde ise alpin ot formasyonunu görebiliriz. Geven (Astragalus), burçak (Coronilla.sp), menekşe (Viola.sp), gelincik (Papaver.sp), yumak (Festuca.sp), çoban yastığı (Acanthalimon.sp) gibi türlerin hakim olduğu bu formasyon Ahır ve Çimen dağının yüksek kısımlarında görülür. Kahramanmaraş ta da doğal bitki örtüsü ülkemizin her yerinde yüzyıllardır süren insan tahribiyle yok edilmiştir. B.2.2. Çayır ve Mera: İl arazisinin 184 514 hektarı çayır, meralar ve yaylak ile kaplıdır. B.2.3. Sulak Alanlar: İlimiz merkezine 30 km uzaklıktaki Gavur Gölü sulak alanı bulunmaktadır. Deniz seviyesinden 475 481 m yükseklikte yer alan sulak alan, kurutulmadan önce, 1948 yılı verilerine göre 55,859 km 2 alana sahip iken, bugün bu alan 8,9 km 2 ye düşmüş olup, mevsimlere göre değişiklik göstermektedir. Hatta yaz aylarında suların tamamen kaybolduğu görülür. Doğal göl yüzeyleri : 85 ha Gavur Gölü : 76 ha Kumaşır Gölü : 9 ha Baraj rezervuar yüzeyleri : 11 030 ha Kartalkaya Barajı : 1 125 ha Menzelet Barajı : 4 200 ha Sır Barajı : 4 800 ha Suçatı Bendi : 125 ha Berke Barajı : 780 ha Gölet rezervuar yüzeyleri : 101 ha Kızıliniş Göleti (DSİ) : 34 ha İncecik Göleti : 7 ha Düzbağ Göleti (KHGM) : 25 ha Kamışcık Göleti : 15 ha Kemalli Göleti : 20 ha Akarsu yüzeyleri : 4 419 ha Ceyhan Nehri ana kolu : 1 672 ha Söğütlü Çayı : 150 ha Sarsap Çayı : 94 ha Hurman Çayı : 225 ha Göksun Çayı : 188 ha Güredin Çayı : 38 ha Aksu Çayı ana kolu : 750 ha Körsulu Çayı : 188 ha Göksu Çayı : 94 ha Diğerleri : 1 020 ha Toplam su yüzeyleri : 15 635 ha 30

B.2.4. Endemik Bitkiler: F.3 Flora bölümünde detaylı bilgi verilmiştir. B.2.5. Fauna ve Endemik Hayvanlar: F.4 Fauna bölümünde detaylı bilgi verilmiştir. B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parklar, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları: Müdürlüğümüz faaliyet alanı içerisinde 2 adet Tabiat Parkı bulunmaktadır. İl Merkezine 13 Km mesafede bulunan Kapıçam Mesire Yeri 25.09.2008 tarih ve 362 sayılı Bakanlık Olur u ile Kapıçam Tabiat Parkı olarak ilan edilmiştir. Tabiat Parkı 180 Ha olup, alanda Botanik Bahçesi, rekreasyon alanı ve aynı zamanda halkımızın dinlenme ihtiyacına cevap veren günü birlik mesire yeri bulunmaktadır. İlimiz Merkez İlçe sınırları içerisindeki il merkezine 35 Km uzaklıkta bulunan Yavşan Tabiat Parkı Bakanlığımızca 15.12.2009 tarihinde Tabiat Parkı Olarak ilan edilmiştir. B.3. Toprak: Bu konuda yeterli açıklama bölüm (E) de verilmiştir. B.4. Su Kaynakları: B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar: B.2.3, D.1.2, L.1.1 ve J.1.2.2 bölümlerinde bilgi verilmiştir. B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları: B.4.3. Akarsular: Bölüm B.1.2 ve Bölüm (D) de detaylı bilgi verilmiştir. B.4.4. Göller ve Göletler : Göller ve göletler le ilgili bilgi Bölüm (D) de verilmiştir. B.5. Mineral Kaynaklar: Ekinözü içmeceleri ise üç ayrı lokasyonda çıkmaktadır. Yukarı içme 0,32 lt/sn debide ve 14,7 о C sıcaklıkta, Orta içme 0,072 lt/sn debide ve 13 о C sıcaklıkta, Aşağı içme 0,94 lt/sn debide ve 14,7 о C sıcaklıkta olup, toplam debi 0,94 lt/sn dir. İçmece suları kokusuz, ekşi, renksiz ve berraktır. Kalsiyumlu-bikarbonatlı sular sınıfına girmektedir. İyi bir tetkik yapılmamış olmasına rağmen yörede yaşayanların ifadesine göre böbrek, safra taşlarına iyi geldiği belirtilmektedir. Ayrıca Göksun ilçesi Büyükkızılcık beldesinde ve Şerefoğlu Köyü Hopur mevkiinde mineralli su kaynakları bulunmaktadır. 31

B.5.1. Sanayi Madenleri: K.MARAŞ İLİ MADEN HARİTASI Asb Kçt Lin Kçt Kçt Afşin Fe Elbistan Kçt CuPbZn Fe Mr Göksun D D Ba CuPbZn Fe Fe Fe Jm Ekinözü Fe Fe Nurhak Çağlayancerit Andırın P Fe KAHRAMANMARAŞ Jm TgKi Ba Fe Ba CuPbZn Asb Cr Cr Türkoğlu Tr TgKi Ba Cr Cr Fe Ba Ba TgKi Ba Mn Mn Mn Mn Mn Mn Mn Mn Mn Pazarcık AÇIKLAMA JEOTERMAL ALAN ZUHUR YATAK İŞLETME ESKİ İŞLETME METALİK MADENLER ENDÜSTRİYEL HAMMADDELER ENERJİ HAMMADDELERİ 0 10 Km 20 Km 50 Km Harita 7 Maden Haritası 32

B.5.1.1.Barit Kahramanmaraş civarında irili ufaklı birçok barit yatakları vardır. Bunlardan önemli olanları aşağıda verilmiştir. B.5.1.1.1. Nurhak-Karapınar Deresi Maden Yatağı Yatak Domuzcan Deresinin sağ kıyısı üzerindedir. Buraya en yakın köy Eskiköydür. Filonlar nadiren serisit ile galen ve baritten ibarettir. Mineralizasyon pre-permiyen şistleri ve kalkerleri arasındaki kontaktın üst kısımlarındadır. Yatakta 2418 ton görünür 6400 ton mümkün rezerv hesaplanmıştır. B.5.1.1.2.Merkez- Önsen Maden Yatağı Yatak Önsen köyünün GB'sını takriben 2 km olan Buzağalık Dağının yakınındadır. Flonlar saflık derecesi yüksek olan baritten meydana gelmiştir. Nadiren de malahit, galen, demir oksit, Ca ve Mg oksitleri ile birlikte bulunur. Mineralizasyonlar dolomitler, kalkerler ve killi şistler arasındaki kontaktta görünürler veya kalkerlerle kayaçlardaki arenalı veya dolomitli seviyeleri takip ederler. Birinci flonda barit tenörü çok yüksektir. Saf olmayanlar SiO2, Fe 2 O 3, CaO, MgO ve pek az PbS ve Cu 2 O dur. Maden yatağında 41344 ton görünür 33376 ton muhtemel rezerv hesaplanmıştır. B.5.1.1.3. Merkez Dadağlı Köy Mineralizasyonları Mineralizasyon, Deliktaş Tepesi mevkiinde, tepenin takriben 250 m GB'sındadır. Siyah mikrokristalin kalkerlerde 40 derece eğim ile G25D'ya dalarlar. Filon K55D doğrultulu ve eğim pek az bellidir. Fakat ana yapıdaki kayaca uygundur. Filonun uzunluğu 20 m genişliği en az 3,20 m dir. Alınan numunelerin analizlerinde % 64.98 BaO, % 34.05 SO 3, % 0.76 SiO 2, % 0.17 CaO vermiştir. Özgül ağırlık 4.482 dir. Şu halde BaSO 4 %99.03 dür ki bu baritin çok saf olduğunu gösterir. Rezervleri son derece düşük görünürler. Bundan başka yatağın altimetrik ve coğrafik durumu bir işletmeye müsait değildir. B.5.1.1.4. Fındıcak Köyü Mineralizasyonu Kınkunuk Deresinin sol kıyısında, takriben 875 rakımda, çok ince malahit damarı ile lantiküler barit filonu bulunmuştur. Ana yapıdaki kayaçlar yumru şeklinde teşekkül etmiş gri kalkerlerdir. Filonun genişliği takriben 2 m kalınlığı 20 cm dir. Aynı Derenin karşı kıyısı üzerinde 928 rakımında öncekine benzeyen ince bir barit damarı vardır. Maden yatağının ekonomik değeri yoktur. B.5.1.1.5. Ceceli Köy Mineralizasyonu Köyün 2 km GB'sında 710 rakımda bir barit filonu bulunmuştur. Takriben 120 m uzunluğunda ve ortalama 30 cm genişliğindedir. Birbiriyle konkordan olan kayaçlar gri-siyah mikrokristalin dolomitler ve bazı defa da kumtaşlarıdır. Bazı mostralarda demir oksit mevcut olduğundan mineralin özelliği değişebilir. Birbirine hemen hemen paralel olan birkaç küçük ince filon mevcuttur. Rezervleri düşüktür. 33

B.5.1.1.6. Çakmak Mevkiisi (Maraş) Maden Yatağı Çakmak mevkiinde 600-700 rakımda bol miktarda barit blokları bulunmuştur. 1m derinliğinde açılan bir yarma muhtemelen K55D doğrultulu bir filonu açığa çıkarmıştır. Ana yapıdaki kayaçlar kırıklı kayaçlar bazı defa da paleozoik dolomitleridir. Makroskobik olarak mineral çok saftır, hafif bir Fe 2 O 3 tenörü mevcuttur. Detritik bloklarda maden cevheri bulunan arazi, görünüşte 1 m kalınlık ile hiç olmazsa 200x50 m dir. Şu halde biribirini delip geçen veya birbirine aşağı yukarı paralel olan filonlardan bahsetmek mümkündür. B.5.1.1.7. Karabaldır Mahallesi (Sarılar Köy) Mineralizasyonları Takriben 690 rakımda, Karabaldır Mahallesinden çıkan patika boyunca uzanan köyün K20B doğrultusunda bir barit filonu vardır. Filonun doğrultusu K35B, uzunluğu takriben 80 m ve genişliği 50 cm ile 2 m arasındadır. Kalınlık görülmez. Bir adese dizisinden bahsedilebilir. Rezervler boldur. Makroskobik özellikler iyi gibi görünür, hafif demir oksit tenörü vardır. B.5.1.1.8. Şekerobası ve Yıldız Ziyaret Tepesi Maden Yatağı Maden yatağı Türkoğlu ve Bahçe (Adana) arasındadır. Birçok barit filonundan meydana gelmiştir. Yalnız bir aflorman mevcuttur. Mineralizasyonlar muhtemelen paleozoik devre ait ve kuvarslı kumtaşları içinde bulunurlar. Çok defa barit su geçirmeyen bir çatı teşkil eden ve arakatkı vazifesi gören killi tabakaların yüzeylerinde bulunmaktadır. Alınan numunenin kimyasal analizinde % 64.65 BaO, % 33.90 SO 3, % 0.89 SiO 2, % 0.1 CaO verir. Özgül ağırlık 4.473 tür. Analizler kuru numune üzerinde yapılmıştır. Özgül ağırlık orijinal numune üzerinde 20 derece sıcaklıkta tayin edilmiştir. BaSO4 tenörü % 98.55 dir. Yatakta 23470 ton görünür 70470 ton mümkün rezerv hesaplanmıştır. Maden yatağının endüstriyel kıymeti, mevcut rezervleri, madenin niteliği, müsait coğrafi durumu ile dikkate değer. YER TENÖR REZERV (% BaSO4) (ton) K.Maraş-Önsen-Bozağalık 97 41 344 görünür 97 33 376 görünür+muhtemel Türkoğlu-Şekeroba 98.55 172 000 görünür B.5.1.2. Fosfat 98.55 290 000 mümkün Kahramanmaraş, Elbistan, Göksun sahası, Büyükkızılcık köyü civarında şistler içinde % 1 P 2 O 5 % 55,63 Fe (HCI) tenorlu küçük bir mostra görülmüştür. Çardak, Köy obası civarında Pütürge Metamorfiklerindeki yayılımı amfibolitlerde apatitli demir bantları yer alır. Kalınlıkları en fazla 1 m. uzunlukları 10 m. civarında olup, üç mostra tespit edilmiştir. Kahramanmaraş, Pazarcık, Milyanlı köyünün hemen kuzeyinde altta 170 cm kalınlıkta bol balık dişli iri nodüllü fosfat, bunun üzerinde 55 cm kalınlıkta ince taneli fosfat daha sonra ince bir kireçtaşı bandı üzerinde 15 cm lik ince taneli fosfat halinde görülür. Nodüller fosfatik bir hamurla gevşek çimentolanmıştır. Seviye doğu-batı doğrultusunda uzanır. Yanal uzanımda 30 m lik kısa bir mesafede merceklenir. Güneye yüksek açıyla dalımlıdır. Mostranın her iki 34

yönde devamında 2-3 cm lik kalınlık dışında açılma göstermez. Oluk ve nokta numunelerde % 8 - % 19 arasında P 2 O 5 değerler tesbit edilmiştir. B.5.1.3. Çimento Hammaddeleri Portland çimento hammaddesi esas itibariyle kalker ve kil olan veya bunların tabii bir karışımını ifade eden marndan ibarettir. İlimizde bol miktarda marn, kil ve kalker bulunmaktadır. Bu nedenle 2 adet çimento fabrikası kurulmuştur. Bunlardan biri üretime başlamış olup diğeri montaj aşamasındadır. B.5.1.3.1. Kahramanmaraş-Ahırdağı kesimi Şehrin kuzeyinde taş ocaklarının bulunduğu alt seviye marnlı kalkerlerinde silis içeriği boldur. Buna karşılık eosen sonlarına karşılık gelen en üst kesimlerinde nodül ve bantların giderek seyrekleştiği görülür. Bu husus kimyasal analizlerle de teyid edilmiştir. Taban marnlı kalkerlerinde CaO SiO 2 oranı 47.50-11.00 iken üst seviyelerde bu oran CaO artışına (50.50). SiO 2 azalmasına (5.60) sebep olur. B.5.1.3.2. Göksun yolu Tekir yaylası kesimi Mavimsi-gri renkli, iyice stratifiye olmuş bu kayaca analiz neticelerinden sonra marnlı kil olarak adlanmıştır. Tekir yaylası dolayındaki esmerimsi sütlü kahve renkli, kompakt, homojen Kretase kalkerlerinin analiz sonuçları şöyle verilmiştir. Numune SiO 2 Al 2 O 3 TiO 2 Fe 2 O 3 CaO MgO A.Z. Tekir 1.10 Eser Eser Eser 54.60 Eser 43.60 Tekir 1.40 54.50 43.60 Her iki numune dikkat edilecek olursa CaCO 3 yönünden kuvvetli kireç niteliğindedir. Ayrıca diğer kompenantlar da tam bir homojeniteyi yansıtırlar. Tekir yaylası kalkerleri ve Göksun yolu marnlı killeri karışımından oluşan klinker ve modüller dünya portland standartlarına uygundur. B.5.1.3.3. Türkoğlu Kesimi Gavur dağları kuzey-doğu uzantısını teşkil eden üst seviye mesozoyik kalkerleri genellikle dolomitik karakterdedir. Bazı seviyeler saf kalkere yakın niteliktedir. Arazi gözlemlerinde asitle reaksiyonu olan kesimlerden alınan bazı numuneler kimyasal analizlerle de teyid edilmiştir. Gerekli kilin Türkoğlu doğusunda geniş alanları kaplayan alüvyonlardan elde edilmesi düşünülmüştür. Aksu köprüsü 1 km güneyindeki kalkerleri ve Kılılı köyü alüvyoner killerinden oluşan karışımın standartlara uygun klinker bileşimi ve modülleri verdiği saptanmıştır. B.5.2. Metalik Madenler: B.5.2.1. Bakır Kahramanmaraş, Merkez ilçe Çokyaşar köyü kıllıvelolar mahallesi arası (rezerv hesaplanmamıştır.) Göksun, Karaahmet Mahallesi Fındık köyü arası (Rezerv hesaplanmamıştır.) ve Elbistan Beştepe sahası bulunmaktadır. 35

B.5.2.2. Demir B.5.2.2.1. Çardak Dere Cevherleşmesi Cevherleşme, Elbistan ın 35 km güneyinde Çardak Derededir. Cevher mineralleri olijist ve manyetittir. Olijistli olan seviyeler altere olmuşlardır. Manyetitli seviyeler, silisin fazla olması nedeniyle daha az ayrışmıştır. Cevherleşmede magnatit oranı daha fazladır. Gank minerali olarak kuvars izlenir. Çardak Derede toplam 642482 ton % 40 Fe 3 O 4 %39 SiO 2 tenörlü muhtemel 553472 ton mümkün rezerv verilmiştir. Bu rezervin 60000 tonu çok az örtülüdür. Fakat silisin çok yüksek oluşu cevheri ekonomik göstermemektedir. B.5.2.2.2. Arpacık Tepe (Ziyaret Tepe) Cevherleşmesi Çakçak dereye 1 km uzaklıkta ve metamorfik kayaçlar içerisindedir. Cevher minerali hematit ve manyetittir (Martitleşme de görülür). Ortalama tenörü % 43.41 Fe (%25.05 SiO 2 ) dir. Cevherleşme mercek şeklinde olup, en kalın yeri yaklaşık 5 m kadardır. Toplam görünür rezerv 42625 ton' dur. B.5.2.2.3. Ambarköy Cevherleşmesi Çiflikdere de görülen cevherleşme tabaka şeklindedir. Metamorfik kayaçlar içerisinde bulunur. En fazla 0.5 m kalınlıkta olup, toplam kalınlık 2-3 m kadardır. Devamlılığı 100 150 m kadardır. Cevher minerali manyetit ve hematittir. Kimyasal analizi yapılan iki adet numunenin ortalama tenörü % 50.78 Fe, % 17.99 SiO 2 olarak bulunmuştur. Görünür + muhtemel rezerv 45000 ton olarak hesaplanmıştır. B.5.2.2.4. Taşlık Tepe Cevherleşmesi Dağoba mahallesinin kuzeyindeki Taşlık tepede 1770 m kotunda kuvarsit ve yamaç molozları içerisinde görülür. Cevherleşme, metamorfik şistler içinde yer almaktadır. Taşlık Tepedeki mineralizasyonun boyutu 2 x 5 m kadardır. Düşük Fe tenörlü ve yüksek silislidir. Taşlık Tepe mahyetit Hematit zuhuru, Görünür + Muhtemel + Mümkün = 300 ton rezervli, % 40 50 Fe tenörlüdür. B.5.2.2.5. Mendikli Cevherleşmesi Cevherleşme, Mendikli mevkisi ile Berit Dağları arasında yeralır. Tektonizma nedeniyle cevherleşmenin konumu bozulmuş ve parçalanmıştır. Cevher mineralleri manyetit ve hematittir. Kalınlık 2 7 m arasında değişir Mendikli yöresinde 40000 ton görünür + muhtemel, 115000 ton mümkün rezerv hesap edilmiştir (Ataseven 1978). B.5.2.2.6. Kenger Pınarı Cevherleşmesi Kenger pınarının 200 m KD sunda bulunur. Cevher minerali manyetittir. Uzunluğu 55 m olan mostranın ortalama kalınlığı 1 m civarındadır. Cevherin tenörü % 51 Fe, % 10.75 SiO 2 olan cevherin rezervi 880 ton dur (Ataseven, 1978). 36

B.5.2.2.7. Havcılar Cevherleşmesi Havcıların 1300 m GD sunda 2010 m seviyesinde izlenir. Cevher minerali manyetit olup, mercek şeklinde yataklanmıştır. Fillatlar içerisinde bulunan cevherin tenörü % 46.72 Fe, % 9.5 SiO 2 dir. Görünür rezerv 4100 ton dur. B.5.2.2.8. Haytalar Cevherleşmesi Haytalar mevkisinin batısında bulunan cevherleşme K-G doğrultulu ve batıya eğimlidir. Metamorfik şistler içinde şistoziteye uyumlu olarak bulunur. Mercek şeklinde olup, 20 m kadar uzanımı vardır. Tenörü % 34.94 Fe, % 29.10 SiO 2 dir. Görünür + muhtemel rezerv 64 ton dur (Atasever, 1978). B.5.2.2.9. Kontak Metazomatik Demirler Çavdargediği Havcılar arasında D-B uzanımlı granit, mermerlerle dokanak halinde bulunduğu yerlerde yer yer demir cevherleşmesine neden olmuştur. Cevherleşme, granit dokanağında değil, granite dereceli geçişli kuvars-feldispat kayası ile mermer dokanağında oluşmuştur. (Akkoca ve Bahçeci, 1972). B.5.2.2.10. Müdürler Cevherleşmesi Müdürlerin 2 km GD sunda Kavak Dere ile Koyunyatağı Derenin ortasında 1990-2100 m kotlarında bulunur. Granit-mermer dokanağındaki hornfels zonunda yer alır. Cevher manyetit olup çoğunlukla benekli, yer yer masiftir. Masif manyetitlerin en fazla 2 m kalınlığındadır. Rezerv çok az (Tüm zon 50x10 m boyutlu), tenör % 42.82 Fe dir. (Atasever, 1978). B.5.2.2.11. Elbistan-Nargile Sahası Tenör: Rezerv: % 58 Fe Ekonomik rezerv yoktur. B.5.2.2.12. Kardeşdere Cevherleşmesi Kardeşdere zuhurları, Kuyu Tepe ile Külçukuru mevkiinde 20.000 ton toplam rezervli % 45.8 Fe tenörlüdür. Mendikli mevkiinde % 51.33 Fe tenörlü, 25.000 tonluk bir demir cevherleşmesidir. B.5.2.2.13. Elbistan (Çakcak dere) zuhurları Çakçak Derede % 37.08 Fe tenörlü 642.000 ton görünür rezerv tesbit edilmiştir. Arpacık Tepe (Ziyaret Tepe) Çiftlikköy demir zuhuru, birinci tepedeki mostra % 50.18 Fe tenörlü, 29.000 ton rezervlidir. İkinci mostra % 49.12 Fe tenörlü 12.000 ton rezervlidir. Üçüncü mostra ise %56.46 Fe tenörlü 1.000 ton rezervlidir. Her üç mostra toplam 42.000 ton görünür rezerve sahiptir. 37

B.5.2.3. Krom B.5.2.3.1. Kapıçam Tepe Krom Zuhuru Kapıçam Tepenin 200 m KD'sındaki derededir. Krom benekli cevher tipinde olup küçük adeselerden ibarettir. Kromitin kalitesi iyidir. İşletmeciden alınan bilgiye göre Cr 2 O 3 % 48.5 tir. B.5.2.3.2. Kuruçay Mahallesi Krom Zuhurları Kuruçay Mahallesinin 3.5 km K'indedir. Deredeki ocakta krom bant şeklinde olup masif cevher tipindedir. Aynadaki krom kalınlığı 1.00 m dir. Kalitesi iyidir. B.5.2.3.3. Tavşan Tepe Krom Zuhurları Cevher Büyük Terolar mahallesinin 3 km GB'sındaki Tavşan tepededir. Krom ufak adeseler şeklinde olup benekli tiptedir, kalitesi vasattır. B.5.2.3.4. Türkoğlu Hacıbebekli Krom Zuhurları Hacıbebekli Mahallesinin G'inde bulunmaktadır. Krom bant şeklinde olup masif krom tipindedir. Aynada görülen kalınlık 1.20 m dir. Kalitesi iyidir. Burada yine Hacıbebekli' nin 750 m güneyinde Kerkez tepeye giden yolun üzerinde krom zuhuru mevcuttur. Kromitler küçük adeseler şeklinde olup vasat tenörlüdür. Hacıbebekli Sahası Tenör: Rezerv: Adese Şeklinde Yatak geçmiş yıllarda işletilmiş olup halen 24 000 ton mümkün rezervi vardır. B.5.2.3.5. Türkoğlu Battal Ocağı Krom Zuhurları Battal ocağı, Ömerağa Tepesinin 750 m D' da bulunmaktadır. Kromit bant şeklinde olup masif krom tipindedir. Kalitesi gayet iyidir. Merkez-Battalgazi Sahaları Tenör: % 38-50 Cr 2 O 3 Rezerv: Geçmiş yıllarda 13 929 ton cevher üretilmiştir. Halen yataklarda toplam 57 920 ton mümkün rezerv vardır. B.5.2.3.6. Türkoğlu Dağdelen Ocağı Krom Zuhurları Dağdelen ocağı Kerkez Tepenin 1 km uzağında olup 6-7 m genişliğinde yaklaşık olarak 100 m uzunluğundadır. Buradaki kromit adeseler halinde olup benekli tiptedir. Dağdelen ocağının 150 m KD'sunda düzlükte açılmış olan yarma 4 m genişlik ve 20 m uzunluğundadır. Kromit bant şeklinde olup masif krom tipindedir. Aynadaki kalınlık 1 m dir. Tenörü gayet iyidir. Merkez-Dağdelen Sahası Tenör: % 46 Cr 2 O 3 Rezerv: 2 500 ton mümkün 38

B.5.2.3.7. Türkoğlu Akyüz Ocağı Krom Zuhurları Akyüz ocağı Kerkez Tepenin 200 m D'sundadır. Burada 10' a yakın yarma ve 2 adet galeri mevcuttur. Buradaki kromit bant şeklinde olup benekli tipindedir. Aynadaki kalınlık 0.70 m dir. Düşük tenörlü olup işletme durdurulmuştur. Bu sahadaki diğer yarmalarda kromit adeseler şeklinde olup benekli tiptedir. Düşük tenörlüdür. B.5.2.3.8. Türkoğlu Emirler Krom Zuhurları Emirler krom zuhurları Ziyaret Tepenin 250 m D'sunda 2 ve yine Ziyaret Tepenin 250 m G'inde 3 olmak üzere toplam 5 yarmadan ibarettir. Buradaki kromit ufak adeseler şeklinde ve benekli tiptedir. Yukarıda bahsedilen krom zuhurlarına ilaveten ufak adeseler halinde benekli tipteki diğer zuhurlar : 1-Türkoğlu-İncirli Tepe krom zuhurları 2-Türkoğlu Türkyatağının 750 m K' deki krom zuhurları 3-Türkoğlu-Karataş Tepenin 500 m K' deki krom zuhurları 4-Türkoğlu-Yaylacık Mahallesinin 200 m B' daki krom zuhuru 5- Türkoğlu-Yaylacık Tepenin 1000 m KD' deki krom zuhuru 6-Türkoğlu-Maden Tepenin 250 m B' daki krom zuhuru 7-Türkoğlu-İncir Tepedeki krom zuhuru 8-Türkoğlu-Çakmak düzünün 750 m K' deki krom zuhuru 9-Türkoğlu-Esmerler Mahallesindeki krom zuhuru B.5.2.3.9. Merkez-Bolukçam Tepe Sahası Tenör: Masif, benekli Rezerv: Geçmiş yıllarda 30 000 ton cevher üretilmiştir. B.5.2.3.10. Merkez-Balıkalan Sahası Rezerv: 30 000 ton cevher üretilmiştir. B.5.2.3.11. Merkez-Tavtan Tepe zuhuru Tenör: % 41 Cr 2 O 3 B.5.2.4. Manganez Kahramanmaraş, Pazarcık manganez sahası, kimyasal analizi (triyaj uygulanan numunede) Mn % 38.94 51.11, Si % 14.18 31.68, Fe % 2.26 2.50 arasında değişir. Sahada Nasırlı ocağı, Tetirlik ocağı ve Hopatarla ocağı olmak üzere üç bölümde yoğunlaşmıştır. Nasırlı ocağında; mümkün rezerv 2200 ton, muhtemel rezerv 2300 tondur. Tetirlik ocağında; 3000 ton mümkün 3000 ton muhtemel rezerv vardır. Ayrıca kıllıvelolar ocağında bulunmaktadır. 39

B.5.2.5. Kurşun Çinko B.5.2.5.1. Afşin Türksevin Köyü Dinarı Gediği Kurşun Cevherleşmesi Saha Afşin ilçesi nin 18 km batısındaki Türksevin köyünün 2.5 km güneyinde yer alır. Cevherleşme kuvars-serizit şist içinde bulunan ve yapraklanmaya uygun olan silisifiye ile baritli, kristalize kireçtaşlarındadır. Cevherleşmenin başlıca minerali galenittir. Galenitin yanında, az miktarda pirit, sfalerit, Ag-fahlerz, kalkopirit vardır. Gang mineralleri, kalsit, barit ve kuvarstır. Cevherli düzeyler ortalaması % 2.06 Pb ve % 0.16 Zn içermektedir. Cevherleşme bugünkü koşullarda ekonomik bir cevherleşme değildir. B.5.2.5.2 Afşin-Tulavsun zuhuru Tenör: - Rezerv: Zuhur Merkez-Dadağlı zuhuru Tenör: Rezerv: galen ve kalsit Zuhur Göksün-Saraycık zuhuru Tenör: Rezerv: % 1-4 Cu, % 9 Pb Zuhur B.5.3. Enerji Madenleri: Cinsi: Linyit Afşin-Elbistan Sahası Kömürün Özellikleri Kömür kalınlıkları Kömür derinlikleri Minumum kalınlık : 4 m Minumum derinlik : 10 m Maksimum kalınlık : 58 m Maksimum derinlik : 150 m Ortalama kalınlık : 40 m Ortalama derinlik : 50 m Kömür yayılım alanı : 120 km 2 Orijinal kömürde kimyasal özellikler: Rutubet : % 50-64 (ortalama %57.7) Kül : % 8-23 (ortalama %15.8) Kükürt : % 1.43 AID Kcal/Kg : 950-1600 (ortalama 1050) kcal/kg Sahanın Rezervi (1989 yılı TKİ verisi) 3.357.340.000 ton görünür rezerv,2.115.000.000 ton üretilebilir rezerv bulunmaktadır. Kullanım alanı : Termik Santral İşletme yöntemi : Açık Üretim durumu : Üretim yapılmaktadır 40

Kurucaova Linyit Alanı Özellikleri İlimiz Merkez ilçe, Tekir kasabası, Kurucaova köyü, Karagöz mevkiinde bulunan linyit ocağı galeri olarak faaliyet göstermektedir. Toplam rezerv bilinmemektedir. Ocaktan çıkan kömürler Otoprodüktör Tesislerinde elektrik enerjisi elde etmekte kullanılmaktadır. Bu tesisin baca arıtım sistemleri bulunduğundan çevreye olumsuz etkisi olmamaktadır. Orijinal Kömürün Kimyasal Özellikleri: Toplam Kükürt (kuru bazda) : % 2.12 Toplam Nem (Satışa sunulan) : %18.21 Kül (kuru bazda) : %20.69 Alt Isıl Değer (orjinalde) : 4197 B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler: (I.1.4.) Bölümünde detaylı bilgi verilmiştir. KAYNAKLAR: 1- İl Müdürlüğü. 2- MTA Orta Anadolu IV. Bölge Müdürlüğü-MALATYA 3- Orman Bölge Müdürlüğü. 41

C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) C.1. İklim ve Hava : Kahramanmaraş Doğu Akdeniz Bölgesinde yer almakla birlikte konum itibarı ile G. Doğu Anadolu ile Doğu Anadolu Bölgelerinin geçiş yerindedir. Bu nedenle çok değişik iklim karakteristikleri hâkimdir. Genelde Akdeniz iklim özelliklerine sahip iken, Göksun, Afşin, Elbistan gibi ilçelerimiz Doğu Anadolu iklim özelliklerine, Kahramanmaraş merkez ve yakın çevreleri hem Akdeniz hem de G. Doğu Anadolu Bölgesinin iklim özelliklerine sahiptir. Bu nedenle yazları sıcak ve kurak kışları ise ılıman ve yağışlı özellik gösterir. Uzun yıllar aylık sıcaklık ortalaması 16,6 0 C, uzun yıllar yağış ortalaması 734,5 Kg/m 2, minimum sıcaklık değeri -9,6 0 C (Şubat 1997), maksimum sıcaklık değeri ise 44.3 0 C (Ağustos 1987 ve Temmuz 1998) dir. Merkez ilçe deniz seviyesinden 568 metre yükseklikte olup, İl genelinin arazi yüksekliği 350 metreden başlayarak 3.000 metreye kadar yükselir. Denize olan uzaklığı (İskenderun Körfezi) takriben 140 km dir. İlimizde iki adet meteoroloji istasyonu (Meteoroloji İstasyonu ve Meydan Meteoroloji İstasyonu) bulunmaktadır. C.1.1. Doğal Değişkenler C.1.1.1. Rüzgar: İlimizin hakim rüzgar yönü WNW ( Batı Kuzey Batı ) dir. Uzun yıllar ortalama rüzgar hızı 1.9 m/sec dir. Fırtınalı günler çok olmamakta, fakat kuvvetli rüzgarlar yaz aylarında vuku bulmaktadır. Rüzgarın hiç şüphesiz hava kirliliğini etkileyici özelliği vardır. Bu nedenle ilimizde kurulacak sanayi tesislerinin yer seçimi için hakim rüzgar yönü dikkate alınmaktadır. İSTASYON ADI : KAHRAMANMARAŞ N 2012 NNE 612 NE 691 ENE 1077 E 1324 ESE 1140 SE 884 SSE 707 S 2093 SSW 984 SW 852 WSW 1701 W 3239 WNW 4988 NW 1889 NNW 1393 42

Tablo 9-Rüzgar Esme Sayıları Toplam Dağılımı KAHRAMANMARAŞ UZUN YILA AİT RÜZGAR DİYAGRAMI RASAT SÜRESİ:1975-2006 NNW 5000 4500 N NNE NW 4000 3500 NE 3000 2500 WNW 2000 ENE 1500 1000 500 W 0 E WSW ESE SW SE SSW SSE S Grafik 1- Rüzgar Esme Sayıları Toplam Dağılım Grafiği Grafik 2-Yıllık Ortalama Rüzgar Hızı Dağılım Grafiği 43

Tablo 10-Uzun Yıllar Ortalama Rüzgar Tablosu YILLAR OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK ORTALAMA 1983 1.9 1.6 2.3 2.0 2.6 3.2 3.7 3.7 2.9 1.8 0.9 1.2 2.3 1984 1.6 1.2 1.9 2.1 3.0 4.1 3.8 3.9 2.5 1.8 1.6 1.4 2.4 1985 1.0 2.5 1.8 2.5 2.7 3.8 3.9 3.0 3.0 1.5 0.9 1.5 2.3 1986 1.6 1.2 1.9 2.0 2.2 3.4 3.8 3.0 2.5 1.2 1.4 1.3 2.1 1987 1.3 1.9 1.8 2.2 2.5 3.6 3.1 2.8 3.0 2.1 1.2 1.2 2.2 1988 1.2 1.6 1.5 1.4 2.4 2.9 3.5 2.6 1.6 1.1 1.1 0.9 1.8 1989 1.4 1.3 1.8 1.2 2.0 3.1 3.4 2.9 2.2 1.0 0.8 0.7 1.8 1990 1.0 1.7 2.0 2.1 2.0 3.2 3.4 2.9 2.3 1.4 0.4 0.7 1.9 1991 0.8 1.2 1.3 1.7 2.2 2.9 4.0 3.6 2.1 0.7 0.2 0.6 1.8 1992 1.5 1.0 1.5 1.9 1.7 2.5 3.2 2.6 1.9 0.9 1.4 0.7 1.7 1993 0.8 1.4 1.3 1.5 1.5 2.2 2.6 2.6 2.2 0.8 0.8 0.6 1.5 1994 0.8 0.9 1.2 1.6 1.5 3.6 3.4 2.8 1.2 0.4 1.0 0.8 1.6 1995 0.3 0.6 1.1 1.3 1.2 2.6 3.1 3.1 2.1 0.9 0.3 0.2 1.4 1996 0.4 0.8 0.6 1.1 1.5 2.2 2.2 2.1 1.6 0.8 0.1 0.5 1.2 1997 0.6 1.0 1.1 1.6 1.4 2.3 3.2 3.3 1.6 0.7 0.3 0.6 1.5 1998 1.0 1.0 1.1 1.1 1.4 2.2 2.3 1.5 1.6 0.8 0.2 0.4 1.2 1999 0.3 0.7 1.1 1.5 1.8 2.3 2.6 1.8 1.6 1.0 0.7 0.2 1.3 2000 0.7 0.7 1.2 1.2 2.6 2.5 2.1 2.2 1.8 0.7 0.2 0.5 1.4 20 YILLIK ORTALAMA RÜZGÂR: 1,9 m/sec 44

C.1.1.2. Basınç: İlimizin yıllık ortalama basıncı genelde 947.0 mb olmaktadır. Bu değer son 10 yıl için bu civarda ölçülmüştür. İlimizde basınç değerleri özellikle yaz aylarında düşüş eğilimi göstermekte, kış aylarında ise yüksek değerlere çıkmaktadır. Bunun sebebi ise bölgemizin yaz aylarında Basra alçak basınç merkezinin etkisine girmekte olmasından kaynaklanmaktadır. Tablo 11 Aylara Göre Basınç Dağılımı Tablosu Enlem 37.36 Boylam 36.56 Yükseklik 572 17255-KAHRAMANMARAS 2010-2010 Parametre Rasat S. (YIL) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Basınç (hpa) 1 950.5 947.3 948.1 946.7 944.2 940.7 938.8 939.9 943.3 947.8 952.4 950.5 Maksimum Basınç (hpa) 1 958.9 954.5 957.8 950.5 948.7 946.7 944.0 946.0 949.1 953.3 958.5 958.6 Minimum Basınç (hpa) 1 941.0 938.5 936.7 939.3 937.8 936.5 933.7 936.1 938.9 942.2 946.3 929.6 C.1.1.3. Nem: Sis bilindiği üzere çok küçük su damlacıklarının havada hareketsiz kalışı olayına denir. Sis olduğu zamanlarda görüş uzaklığı 1 km den daha azdır. Ve nem oranı % 80 in üzerindedir. İlimizin sisli ayları aralık, ocak ve şubat aylarıdır. Son 10 yıl içerisindeki sisli gün sayısı 82 gündür. Bu değerin 26 günü şubat 23 günü ise aralık ayında vuku bulmuştur. İlimizin yıllık ortalama nem oranı % 55-60 arasında değişmektedir. Nem oranının en fazla olduğu ay aralık, en düşük olduğu ay ise haziran ve temmuz aylarıdır. Tablo 12 Aylara Göre Nem Dağılımı Tablosu Enlem 37.36 Boylam 36.56 Yükseklik 572 17255-KAHRAMANMARAS 2010-2010 Parametre Rasat S. (YIL) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Buhar Basıncı (hpa) 1 8.5 8.3 9.2 10.2 14.4 18.1 23.1 24.8 18.7 12.7 8.5 7.4 Ortalama Saat 7 Nisbi Nem (%) 1 87.5 83.2 78.0 76.1 75.4 71.6 71.3 74.9 66.2 77.1 85.7 84.8 Ortalama Saat 14 Nisbi Nem (%) 1 68.8 62.0 45.2 38.3 35.0 36.0 37.2 27.1 33.6 42.3 24.5 48.9 Ortalama Saat 21 Nisbi Nem (%) 1 81.3 72.8 58.9 57.3 61.4 60.1 67.1 64.6 57.5 60.4 60.5 73.4 45

C.1.1.4. Sıcaklık: Tablo 13. Aylara Göre Sıcaklık Tablosu -2010 Parametre Rasat S. (YIL) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Saat 7 Sıcaklık ( C) 1 5.4 6.3 9.3 12.0 17.5 21.9 24.8 25.9 22.0 14.7 8.6 5.6 Ortalama Saat 14 Sıcaklık ( C) 1 9.7 11.1 17.7 21.6 27.7 32.0 36.3 40.3 34.6 23.8 21.8 12.6 Ortalama Saat 21 Sıcaklık ( C) 1 7.6 8.7 13.6 16.7 21.5 25.1 28.1 31.4 26.9 18.7 13.9 8.4 Ortalama Sıcaklık ( C) 1 7.6 8.7 13.5 16.8 22.1 26.0 29.3 32.2 27.6 18.9 14.5 8.7 Ortalama Sıcaklığın 5 C ve Büyük Günler Sayısı Ortalaması 1 25.0 23.0 31.0 30.0 31.0 30.0 31.0 31.0 30.0 31.0 30.0 29.0 Ortalama Sıcaklığın 10 C ve Büyük Günler Sayısı Ortalaması 1 8.0 12.0 27.0 29.0 31.0 30.0 31.0 31.0 30.0 31.0 30.0 9.0 Maksimum Sıcaklıkların Ortalaması ( C) 1 10.7 12.0 18.6 22.8 28.6 32.7 37.0 40.8 35.3 24.7 22.5 13.8 Minimum Sıcaklıkların Ortalaması ( C) 1 4.6 5.5 8.5 11.0 15.8 20.2 23.2 24.6 21.2 13.8 8.1 5.0 Maksimum Sıcaklık Günü 1 2 20 24 26 31 13 31 2 10 20 14 4 Maksimum Sıcaklık Yılı 1 2010 2010 2010 2010 2010 2010 2010 2010 2010 2010 2010 2010 Maksimum Sıcaklık ( C) 1 15.4 18.2 25.8 28.4 35.6 40.8 44.5 44.0 39.2 29.4 26.2 24.0 Maksimum Sıcaklığın 30 C ve Büyük Günler Sayısı Ortalaması 1 15.0 20.0 31.0 31.0 29.0 Maksimum Sıcaklığın 25 C ve Büyük Günler Sayısı Ortalaması 1 3.0 10.0 25.0 30.0 31.0 31.0 30.0 19.0 2.0 Maksimum Sıcaklığın 20 C ve Büyük Günler Sayısı Ortalaması 1 12.0 23.0 30.0 30.0 31.0 31.0 30.0 26.0 26.0 5.0 Maksimum Sıcaklığın -0,1 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması Gün İçindeki Maksimum Sıcaklık Farkı ( C ) 1 12.2 12.1 17.8 17.0 17.1 18.6 20.2 20.4 18.4 14.9 18.6 14.6 Minimum Sıcaklık Günü 1 27 7 17 9 2 24 15 27 26 31 1 24 Minimum Sıcaklık Yılı 1 2010 2010 2010 2010 2010 2010 2010 2010 2010 2010 2010 2010 Minimum Sıcaklık ( C) 1-4.5-1.1 3.2 5.4 9.4 16.0 19.0 22.5 17.0 7.0 6.0 0.8 Minimum Sıcaklığın -0,1 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması 1 3.0 2.0 Minimum Sıcaklığın -3 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması 1 2.0 Minimum Sıcaklığın -5 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması 1 Minimum Sıcaklığın -10 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması Minimum Sıcaklığın -15 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması Minimum Sıcaklığın -20 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması Minimum Sıcaklığın 20 C ve Büyük Günler Sayısı Ortalaması 1 18.0 29.0 31.0 24.0 Minimum Sıcaklığın 15 C ve Büyük Günler Sayısı Ortalaması 1 2.0 21.0 30.0 31.0 31.0 30.0 11.0 Minimum Sıcaklığın 10 C ve Büyük Günler Sayısı Ortalaması 1 1.0 11.0 18.0 30.0 30.0 31.0 31.0 30.0 29.0 4.0 Minimum Sıcaklığın 5 C ve Büyük Günler Sayısı Ortalaması 1 19.0 20.0 26.0 30.0 31.0 30.0 31.0 31.0 30.0 31.0 30.0 16.0 46

C.1.1.5. Buharlaşma: Tablo 14- Aylara Göre Toprak Sıcaklığı, Buharlaşma Ve Güneşlenme Tablosu-2010 Parametre Rasat S. (YIL) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Toprak Üstü Minimum Sıcaklık ( C) 1 3.3 4.2 7.2 10.2 14.8 19.1 22.0 23.8 20.2 12.9 6.6 3.6 Minimum Toprak Üstü Minimum Sıcaklık ( C) 1-7.0-4.0 1.1 3.8 9.0 15.0 17.9 21.0 15.8 6.1 4.4-2.5 Toprak Üstü Minimum Sıcaklığın -0,1 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması 1 4.0 4.0 4.0 Toprak Üstü Minimum Sıcaklığın -3 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması 1 3.0 2.0 Toprak Üstü Min. Sıcaklığın -5 C ve Küçük Günler Sayısı Ort. 1 1.0 Toprak Üstü Min. Sıcaklığın -10 C ve Küçük Günler Sayısı Ort. Parametre Rasat S. (YIL) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Açık Yüzey Buharlaşması (mm) 1 107.4 176.4 231.6 294.6 275.9 209.3 88.6 Maksimum Açık Yüzey Buharlaşması (mm) 1 6.6 7.5 11.6 11.4 10.4 8.8 6.0 Ortalama Günlük Toplam Güneşlenme Süresi (sa-da) 1 2.10 2.12 4.18 6.55 8.33 10.19 10.49 9.50 8.24 5.33 6.25 3.08 Ortalama Global Güneşlenme Şiddeti (cal cm²) Maksimum Günlük Toplam Güneşlenme Şiddeti (cal cm²) C.1.1.6. Yağışlar C.1.1.6.1.Yağmur: Tablo 15 - Aylara Göre Bulutluluk Ve Yağış Tablosu-2010 Parametre Rasat S. (YIL) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Saat 07 Bulutluluk 1 6.5 7.0 5.0 2.9 1.9 1.4 0.0 0.1 0.5 4.1 1.8 4.5 Ortalama Saat 14 Bulutluluk 1 6.6 7.5 5.8 4.5 3.6 2.7 0.5 0.8 1.5 5.0 1.8 4.7 Ortalama Saat 21 Bulutluluk 1 6.2 6.0 3.7 3.2 1.8 0.7 0.3 0.2 0.7 3.2 1.3 3.8 Ortalama Bulutluluk 1 6.5 6.8 4.8 3.5 2.4 1.6 0.3 0.4 0.9 4.1 1.6 4.3 Ortalama Açık Günler Sayısı 1 5.0 2.0 8.0 12.0 18.0 19.0 31.0 29.0 26.0 7.0 19.0 12.0 Ortalama Bulutlu Günler Sayısı 1 11.0 14.0 17.0 16.0 12.0 11.0 2.0 4.0 22.0 11.0 10.0 Ortalama Kapalı Günler Sayısı 1 15.0 12.0 6.0 2.0 1.0 2.0 9.0 Saat 07 Toplam Yağış Ortalaması (mm) 1 120.8 28.1 15.6 22.1 6.3 1.4 39.5 90.9 Saat 14 Toplam Yağış Ortalaması (mm) 1 76.2 35.5 17.1 31.8 7.5 3.3 1.1 28.8 52.9 Saat 21 Toplam Yağış Ortalaması (mm) 1 91.3 5.8 13.1 36.2 7.3 0.3 2.6 66.5 27.1 Toplam Yağış Ortalaması (mm) 1 282.8 69.2 51.5 82.8 28.4 5.0 1.1 137.4 170.9 Maksimum Yağış (mm) 1 52.9 19.3 11.6 19.3 16.0 3.3 1.1 56.8 59.8 Yağışın 0,1 mm ve Büyük Olduğu Günler Sayısı Ortalaması 1 16.0 13.0 13.0 8.0 6.0 2.0 1.0 10.0 10.0 Yağışın 10 mm ve Büyük Olduğu Günler Sayısı Ortalaması 1 9.0 2.0 2.0 4.0 1.0 4.0 6.0 Yağışın 50 mm ve Büyük Olduğu Günler Sayısı Ortalaması 1 1.0 1.0 1.0 47

C.1.6.1.2. Kar, Dolu, Sis ve Kırağı; Tablo-16 Aylara Göre Kar, Dolu, Sis ve Kırağı Tablosu-2010 Parametre Rasat S. (YIL) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Kar Yağışlı Günler Sayısı 1 2.0 Kar Örtülü Günler Sayısı 1 Maksimum Kar Kalınlığı (cm) 1 Sisli Günler Sayısı Ortalaması 1 1.0 2.0 Dolulu Günler Sayısı Ortalaması 1 Kırağılı Günler Sayısı Ortalaması 1 1.0 2.0 4.0 C.1.1.7. Seller: Tablo -17- Kahramanmaraş İlinde 2010 Yılı Fevk Hadiselerini Göterir Tablo TARİH YER OLAY ZARAR 16.06.2010 Kahramanmaraş Fırtına Ağaçlar kırıldı 14.10.2010 Kahramanmaraş Yağış ve sel Yerleşim yerleri zarar gördü 48

C.1.1.8. Kuraklık: KAHRAMANMARAŞ VE İLÇELERİNİN 2010 YILI KURAKLIK DURUMU Kahramanmaraş ve ilçelerinin 2010 yılı aralık ayı itibariyle 1, 3, 6, 9, 12 ve 24 aylık periyotlarda SYİ (SPI) indis değerleri ve grafik haritaları aşağıdadır. İstasyon/Periyot 1 AY 3 AY 6 AY 9 AY 12 AY 24 AY KAHRAMANMARAŞ 0.63 0.62 0.54 0.48 0.73 1.77 GÖKSUN 1.38 0.73 0.45 0.23 0.06 0.67 AFŞİN 1.66 0.93 0.66 0.59 0.38 0.35 ELBİSTAN 0.56 0.45 0.14 0.17 0.35 0.17 Tabloya göre 2010 yılının 12. ayı itibariyle son bir yıllık bazda kuraklık durumu bakımından Göksun, Afşin ve Elbistan Normal Civarı, Kahramanmaraş Hafif Nemli olmuştur. SYİ Nedir? Standart Yağış İndeksi metodu, yağış eksikliğinin farklı zaman dilimleri (1,3, 6, 9,12, 24 ve 48 aylık) içerisindeki değişkenliğini dikkate alabilen bir kuraklık indeksidir. En az 30 yıl süreli periyotta aylık yağış dizileri hazırlanır. SYİ değerlerinin normalize edilmesi sonucu seçilen zaman dilimi içerisinde kurak ve nemli dönemler tespit edilir. Kuraklığın izlenmesi açısından yağıştaki eksikliğin farklı zaman dilimleri içinde kantitatif olarak ifade edilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Yağış eksikliğinin farklı su kaynaklarına olan etkisinin ne kadar sürede hissedilebileceği mantığına göre, analizde 1,3, 6, 9, 12 ve 24 aylık zaman dilimleri seçilebilir. Örneğin aylık toplam yağışta meydana gelebilecek eksilme toprak nem düzeyine hemen etki ettiği halde yeraltı sularına, nehirlere, göllere daha geç etki eder.6,9 ve 12 aylık zaman dilimlerindeki bir kuraklık durumu akarsu ve göllere, 24 aylık dilimdeki kuraklık ise yer altı sularına etkisini izlemek bakımından tercih edilir. SYİ indis değerleri SPI (SYİ) İNDİS DEĞERLERİ SINIFLANDIRMA CLASSIFICATION 2.0 ve fazla Olağanüstü Nemli Exceptionally Moist 1.60 ile 1.99 Aşırı Nemli Extremely Moist 1.30 ile 1.59 Çok Nemli Very Moist 0.80 ile 1.29 Orta Nemli Moderately Moist 0.51 ile 0.79 Hafif Nemli Abnormally Moist 0.50 ile -0.50 Normal Civarı Near Normal -0.51 ile -0.79 Hafif Kurak Abnormally Dry -0.80 ile -1.29 Orta Kurak Moderately Dry -1.30 ile -1.59 Şiddetli Kurak Severely Dry -1.60 ile -1.99 Çok Şiddetli Kurak Extremely Dry -2.0 ve düşük Olağanüstü Kurak Exceptionally Dry İndeksin sıfırın altına düştüğü ilk ay kuraklık başlangıcı olarak kabul edilirken indeksin pozitif değere yükseldiği ay kuraklığın bitimi olarak kabul edilmektedir.önceki aylarda ve yıllardaki kuraklık durumları da aşağıdaki grafik haritadan görülebilir. 49

Grafik 5- Yağış İndeks Değerleri (Kahramanmaraş ve Göksun) 50

Grafik 6- Yağış İndeks Değerleri (Afşin ve Elbistan) 51

C.1.1.9. Mikroklima: İlimiz sınırları içinde mikroklima oluşturan özel alanlar bulunmamaktadır. C.1.2. Yapay Etmenler C.1.2.1. Plansız Kentleşme: İlimiz, Ahır Dağları güneyinde, engebeli bir yapıya sahip olması ve dağa paralel olarak lineer bir gelişim göstermesi sebebiyle toplu, konsantrik ve kontrol altında tutulabilen bir mekana sahip illerden bir tanesidir. Güneyinde bulunan Güney çevre yolu kuzeyde Ahır Dağları ve kuşaklama kanalı, batıda sır baraj gölü ve üniversite kampus alanı ve doğudaki bağ evleri ile kent makroformu kontrol altındadır. Mücavir Alan Sınırı Belediye Sınırı İmar Planlı Alan Sınırı İlave İmar Planı Yapılacak Alan : 33 933 Ha, : 23 595 Ha, : 9 530 Ha, : 1 730,7 Ha, Kent merkezi ve kent merkezinin etkisi altında konsantrik olarak düzensiz bir gelişme gözlenmemektedir. Kentin altyapısı (imar uygulamaları, teknik altyapı; yol, su, kanalizasyon vs.) çok büyük oranda tamamlanmış vaziyettedir. Yalnız kent dışında meskun alan haricinde gelişme gösteren sanayi alanları çevresinde sosyal ve teknik altyapısı çözülmemiş düzensiz gelişen kaçak yapılar birkaç tane mahalle oluşturmuştur. Bu yerleşmeler sosyal olarak kent genelinde göçe dayalı iki ayrı doku oluşturmuştur. Kent genelinde çevre köy ve kasabalardan işgücü ve istihdam için gelen insanlar şehrin batı kesimine Karacaoğlan ve Barbaros mahallesi çevresine yerleşmişler, kent dışından ve doğu illerinden gelip kent doğusuna Dulkadiroğlu mahallesi çevresine yerleşen insanların oluşturduğu iki ayrı bölge ortaya çıkmıştır. Bu yerleşmeler teknik altyapı olarak sağlıksız şartlarda inkişafına başlamışlarsa da yapılan ıslah uygulamaları ve teknik altyapıların hızlı bir şekilde götürülmesi ile çevre kirliliğine kent fiziki açısından estetik olarak bir düzensizliğe sebebiyet vermişlerdir. Meskun alan dışında bulunup sanayi alanları çevresinde göçten dolayı gelişme gösteren yerlerde sosyal ve teknik altyapıdan kaynaklanan kirlilikler mevcuttur. Şehrin yeni gelişim ve yerleşim alanlarında kaçak yapılaşma kontrol altında tutulmakta olup planlı kentleşme amacıyla ihtiyaca yönelik olarak revizyon imar planları yapılmaktadır. C.1.2.2. Yeşil Alanlar İlde kişi başına düşen yeşil alan 8.2 m 2 dir. Topoğrafik koşullar ve 9530 ha lık planlı alanı ile kent içerisindeki aktif ve pasif olarak toplam 4369 dönüm yeşil alan bulunmaktadır. Kişi başına düşen alan standardı 7.2 m 2 olduğu göz önüne alınırsa bu rakamın standartların üzerinde olduğu görülecektir. Kent koşullarına uyum sağlamış çiçek ve ağaç türü bitkiler belediyemiz serasında üretilerek kentin muhtelif park, meydan ve tretuvarlarına dikilmekle birlikte halkımızın da hizmetine sunulmaktadır. Kent koşullarına uyum sağlamış bitki türleri; Akçaağaç, Çınar, Taflan, Ağaç Hatmi, Dişbudak, Servi, Kartopu, Yasemin, Yalancı Akasya, Çam, Oya Ağacı ve Sedir dir. 52

Şehrin kuzeyinde bulunan Ahırdağı eteklerindeki orman bölgesi dominant bir görsel unsur taşımaktadır. İmar planlarımızda rekreasyon amaçlı çalışmalar düşünülmektedir. Pınarbaşı mevkiinde mesire alanı olarak 400.000 m 2 lik bir sahada planlama yapılacak olup ilk etapta 20.000 m 2 lik bölüm de proje çalışmaları tamamlanmıştır. Ahırdağı yeşil kuşak projesinde toplam 36.000 ha lık alan projelendirilmiştir. Bu projenin 1.130 ha ı erozyon kontrolü 12.725 ha ı ağaçlandırma 470 ha ı mera ıslah çalışması yapılarak 14.325 ha ı bitirilmiştir. Tamamı bittiğinde proje şehrin çehresini değiştirecektir. Ayrıca Sır Baraj Gölü çevresinde 200.000 m 2 alanda rekreasyon alan kullanımı proje çalışması da belediyemiz tarafından hazırlanmaktadır. C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yakıtlar: İlimiz merkezinde konut ve işyerlerinin ısıtılmasında, doğalgaz, katı yakıt olarak ithal linyit ve odun, sıvı yakıt olarak özel kalorifer yakıtı kullanılmaktadır. İlimizde kalitesiz yakıt kullanımından kaynaklanan hava kirliliğinin önlenmesi için alınan etkin kararlar ve diğer resmi kurumlarla yapılan çalışmalar neticesi, hava kirliliği açısından ülke sıralamasında ilk beşin içinde yer almakta iken bugün son sıralarda yer almaktadır. İlimizde, Merkez İlçe ve Elbistan İlçesinde birer adet Hava Kalitesi İzleme İstasyonu bulunmaktadır. Hava kirliliği ölçümleri sürekli yapılmakta ve www.havaizleme.com adresinden saatlik ölçüm değerleri görülmektedir. Son yıllarda yapılan çalışmalar neticesinde İlimiz Merkez İlçede doğalgaz kullanımına başlanılmış olup, yeni sanayi sitesi, Gaziantep - Adana ve Kayseri yolu üzerinde bulunanan bir çok sanayi tesisi ve meskenlerin % 40 ı doğaldaz kullanmaktadır. İlimizde yıllık; Merkez İlçede 145 000 ton, diğer ilçelerde 101 500 ton, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı tarafından 31 000 ton olmak üzere toplam 277 500 ton kömür kullanılmaktadır. Bu kömürler büyük oranda ithal kömürdür. İlimizde hava kirliliğini azaltmak ve kontrol altında tutabibilmek amacıyla Bakanlığımız genelgeleri doğrultusunda alınan Mahalli Çevre Kurulu Kararı ile katı ve sıvı yakıt özellikleri ve satış şekilleri her yıl yeniden belirlenmektedir. Merkez İlçenin tamamına doğal gaz verme imkanı oluştuğunda hava kirliliği açısından daha güzel, daha yaşanır bir kent görünümüne kavuşacaktır. C.1.2.4.Endüstriyel Emisyonlar: İlimizde Afşin-Elbistan A-B Termik santralinden kaynaklanan emisyonlar ile diğer sanayi tesislerinden kaynaklanan emisyonlar kirletici unsurlardır. Söz konusu tesislerin SKHKKY hükümlerine göre incelemeleri yapılmış olup tesislerden izne tabi olanlara gerekli bildirimler yapılmıştır. 53

VERİLEN İZİNLER 2004-2006 2007-2008 2009-2010 B Grubu Emisyon İzni 87 24 15 A Grubu Dosya Bakanlığa Sevk 1 2 İzne Tabi Olmayan Tesis Görüşü 39 24 Teyit 6 10 C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar: İlimizde motorlu araç sayısının fazla olması ve ilin yerleşim yerinin çanak şeklinde oluşu nedeni ile trafikten kaynaklanan emisyonlar şehir merkezinde yaz ve kış aylarında oldukça yoğundur. 2011 yılında egzoz emisyonundan kaynaklanan hava kirliliğini önlemek amacıyla motorlu kara taşıtlarının egzoz emisyon ölçümleri için 12 özel firma yetkilendirilmiştir. 31 Aralık 2011 Tarihi İtibariyle İl Genelindeki toplam Araç Sayısı 154 292 dir. C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları C.2.1. Kükürtdioksit (SO 2 ) Konsantrasyonu ve Duman: Bakanlığımızca Hava Kirliliğini İzleme Ağı kapsamında İlimize tesis edilen Hava Kalitesi İzleme İstasyonu 24.02.2005 tarihinde faaliyete geçmiştir. Hava kirliliğinin izlenmesi amacıyla; İlimizde merkezde kurulu sabit istasyon ile hava kirliliği takip edilmektedir. 2011 yılında yapılan ölçümlerde yıllık SO 2 ortalama değeri 8,8 µg/m 3, Elbistan İlçesinde kurulu bulunan sabit istasyonda yapılan ölçümlerde ise yıllık SO 2 ortalama değeri 9,66 µg/m 3 olarak ölçülmüştür. Yapılan ölçümlerde Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliğinde belirtilen değerlerin aşılmadığı görülmüştür. sınır C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları: Bakanlığımızca Hava Kirliliğini İzleme Ağı kapsamında İlimize tesis edilen Hava Kalitesi İzleme İstasyonu 24.02.2005 tarihinde faaliyete geçmiştir. Hava kirliliğinin izlenmesi amacıyla; İlimizde merkezde kurulu sabit istasyon ile kirlilik ölçümleri takip edilmektedir. 2011 yılında yapılan ölçümlerde yıllık partikül madde ortalama değeri 67,1 µg/m3, Elbistan İlçesinde kurulu bulunan sabit istasyonda yapılan ölçümlerde ise yıllık partikül madde ortalama değeri 78,33 µg/m3 olarak ölçülmüştür. Yapılan ölçümlerde Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliğinde belirtilen değerlerin aşılmadığı görülmüştür. sınır 54

HAVA KİRLİLİĞİ ÖLÇÜMLERİ AYLIK ORTALAMA DEĞERLERİ Tablo 20. Hava Kirliliği Ölçüm Verileri Tablosu Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık HAVA KİRLİLİĞİ ÖLÇÜM YERLERİ K.MARAŞ Merkez Elbistan PM (Partikül) (µg/m 3 ) 86 110 SO2 (Kükürtdioksit) (µg/m 3 ) 10 7 PM (Partikül) (µg/m 3 ) 57 69 SO2 (Kükürtdioksit) (µg/m 3 ) 7 7 PM (Partikül) (µg/m 3 ) 55 67 SO2 (Kükürtdioksit) (µg/m 3 ) 12 6 PM (Partikül) (µg/m 3 ) 49 50 SO2 (Kükürtdioksit) (µg/m 3 ) 12 10 PM (Partikül) (µg/m 3 ) 49 44 SO2 (Kükürtdioksit)(µg/m 3 ) 8 13 PM (Partikül) ((µg/m 3 ) 36 40 SO2 (Kükürtdioksit) (µg/m 3 ) 2 11 PM (Partikül) (µg/m 3 53 60 SO2 (Kükürtdioksit) (µg/m 3 ) 3 7 PM (Partikül) (µg/m 3 ) - 57 SO2 (Kükürtdioksit) (µg/m 3 ) - 8 PM (Partikül) (µg/m 3 ) - 72 SO2 (Kükürtdioksit) (µg/m 3 ) - 8 PM (Partikül) (µg/m 3 ) 80 91 SO2 (Kükürtdioksit) (µg/m 3 ) 9 13 PM (Partikül) (µg/m 3 ) 139 119 SO2 (Kükürtdioksit)(µg/m 3 ) 21 20 PM (Partikül) (µg/m 3 ) 67 161 SO2 (Kükürtdioksit) (µg/m 3 ) 4 6 C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları Karbonmonoksit, yakıt içindeki karbon tamamen yanmadığında oluşan renksiz, kokusuz ve zehirli bir gaz olup, ülke çapındaki bütün CO emisyonlarının yaklaşık % 60 ına, şehirlerde % 95 kadarına motorlu taşıtlar sebebiyet vermektedir. Bu emisyonlar, özellikle trafik sıkışıklığının yoğun olduğu bölgelerde yüksek CO konsantrasyonları ile sonuçlanabilmektedir. CO emisyonlarının diğer kaynaklarını ise endüstri prosesleri ile kazan ve çöp yakma fırınlarında yakılan yakıtlar teşkil etmektedir. CO oluşumunu etkileyen en önemli faktör hava fazlalık katsayısıdır. Karışım zenginleştikçe, yanma odasına alınan yakıtın içindeki karbonun tamamını CO 2 şeklinde yakacak oksijen bulunmadığından, CO oranı hızlı bir şekilde artmaktadır. Buji ile ateşlemeli motorlar, kısmi yüklerde yakıt ekonomisi açısından stokiyometrik orandan biraz fakir karışımlarla çalışmakla birlikte, tam yükte belirli bir kurs hacmi için emilen havadan tam olarak yararlanmak amacıyla zengin karışımla çalışırlar. Dolayısıyla buji ile ateşlemeli motorların CO emisyonunun kontrolü önemlidir. Otomobillerden yayılan CO emisyonları soğuk havalarda dramatik olarak artmaktadır. Bu durum otomobillerin soğuk havalarda çalıştırılması için daha fazla yakıta ihtiyaç duymasından 55

ve O 2 sensörleri ile katalitik konvertörler gibi bazı emisyon kontrol aygıtlarının soğuk iken daha az etkin çalışmalarından kaynaklanmaktadır. CO, kana geçerek vücudun organ ve dokularına O 2 dağıtımını azaltır. CO e maruz kalmak hasta bireylerin yanı sıra sağlıklı bireyleri de olumsuz yönde etkilemektedir. Yükseltilmiş CO seviyelerindeki is, görüş bozukluğu, iş yapma kapasitesinde, el becerisi gerektiren işlerde ve öğrenme kabiliyetinde azalma gibi olumsuzlukları meydana getirmektedir. EPA nın halk sağlığı standardına göre hava kalitesi, günün ikinci 8 saatlik zaman dilimi boyunca yapılan ölçümler için max ortalama CO konsantrasyonu milyonda 9 un üstüne çıkmamalıdır. İlimizde karbon monoksit ölçümleri konusunda yeterli bilgi yoktur. C.2.4. Azot Oksit (NO x ) Emisyonları İlimizde NO X ölçümü yapılmamaktadır. C.2.5 Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları Atmosferde bulunan hidrokarbon ve kurşun emisyonları bazı sanayi tesisleri ve motorlu taşıtlardan kaynaklanmaktadır. Özellikle ulaşım sektöründe yoğunluğa bağlı olarak giderek artış gösteren çevredeki ağır metal kontaminasyonu son yıllarda üzerinde durulan önemli bir konu olmuştur. Ağır metallerle bitkilerin bir yandan büyüme durumlarında gerileme söz konusu olurken, diğer taraftan bitkisel kalite unsurlarıda olumsuz yönde etkilenmektedir. Motorlu taşıt trafiğinin yoğun olduğu karayolu yakınlarında otlatılan hayvanlarda Pb ve HC den ileri gelen kronik zehirlenmelerin olabileceği bildirilmektedir. Bu metallere karşı sığır ve koyunların hassas olduğu, Pb ve HC un daha çok böbrek ve karaciğerde biriktiği tespit edilmiştir. Başta kurşun olmak üzere ağır metaller insanda uyku bozukluklarına, yorgunluk, baş ağrısı, baş dönmesi iştahsızlık hafıza yetersizliği gibi belirtilere yol açan merkezi sinir sisteminde düzensizliklere neden olmaktadır. Aynı şekilde kalp ve damar hastalıklarının ortaya çıkmasında ve kan oluşum sistemlerinin bozulmasında da ağır metallerin etkili olabileceği bildirilmiştir. C.3 Atmosferik Kirlilik C.3.1 Ozon tabakasının incelmesinin etkileri Ozon (O 3 ), üç oksijen atomundan oluşan, atmosferdeki diğer temel gazlara göre çok az miktarda bulunan ama iklim ve canlıların yaşamı üzerinde büyük etkisi olan bir gazdır. Ozon atmosferin iki ayrı katmanında (troposfer, stratosfer) iki ayrı şekilde bulunur. Ozon tabakasındaki incelme, kutuplarda, daha çok da güney kutbunda gözlenmektedir. Bunun nedeni kutuplarda daha etkili olan farklı fizikokimyasal tepkimelerle ilgilidir. Bunlardan en bilineni ve kabul göreni kutup bölgelerinde görülen çok düşük sıcaklıklar nedeniyle o seviyeye yükselen klor ve brom moleküllerinin, ozon (O 3 ) moleküllerini daha kolayca parçalamalarıdır. 56

Ozon yeryüzündeki bütün canlılar için son derece önemli bir gazdır. Çünkü yaşam için çok zararlı olan, çok kısa dalgalı güneş ışınlarını (morötesi) süzerek büyük bir kısmını tutmakta ve yeryüzündeki canlılara optimum düzeyde göndermektedir. Bugün özellikle Güney Kutbu üzerinde ozon tabakasında görülen incelme, tehlikeli boyutlara ulaşmış, bunun zararlı sonuçlan dünyanın her yerinde hissedilmeye başlanmıştır. Bütün canlıların yaşamı için bir sigorta olan ozon tabakasındaki bu incelme devam ettiği takdirde, bugün bile yaşanan aşağıdaki sorunlar gelecektede bir afet şeklini alacak, bazı hastalıklarda artış olacak büyük can kayıpları, dolaylı olarak da ekonomik kayıplar yaşanabilecektir. Ozondaki incelmenin tehlikeli boyutlara ulaşması halinde neden olabileceği zararlar bugün de hissedilebilen aşağıdaki şekilde özetlenebilir. Canlıların hücrelerinde bulunan kalıtım maddeleri (DNA) tahrip olur.tüm canlıların bağışıklık sistemi bozulur. Deri kanseri ve bazı göz hastalıklarında artışlar görülür.bitki ve hayvan yaşamı üzerindeki olumsuz etkileri sonucu biyolojik çeşitlilikte azalmalar, denizel ve Karasal ekosistemlerde bozulmalar olur. Bu konuda ilimizde yapılmış yeterli çalışma yoktur. C.3.2 Asit Yağmurlarının Etkileri Evsel, endüstriyel ve egzos emisyonlarından atmosfere salınan SO 2, NO X ; hidrokarbonlar gibi kirleticiler, atmosferde çeşitli kompleks kimyasal ve fiziksel reaksiyonlara uğramak suretiyle yeni ürünlere dönüşerek kirletici emisyonların fazlalığı asit yağmurlarına neden olmaktadır. Söz konusu asit karekterli yeni ürünlerin yeryüzüne geri dönmeleri çoğunlukla yağmur ve kar içinde çözünmüş halde taşınmak suretiyle gerçekleşmektedir. Çünkü atmosferde bulunan CO 2 gazı su ile tepkimeye girerek zayıf bir asit olan karbonik asidi vermektedir. CO 2 +H 2 O--------H 2 CO 3 Asit yağmurları etkisinde kalmış yerlerdeki yağmur suyunun ph derecesi genelde 4-5 civarında seyretmektedir. Fosil yakıtlarda bulunan azot ve kükürt yanma sonucunda karbondiokside, kükürt ve azot oksit haline dönüşmekte ve daha sonrada oksidasyon ve su molekülünün hidroliz etkisi altında asit oluşturmaktadır. C+O 2 --------- CO 2 S+O 2 --------- SO 2 Karbondioksit ve kükürtdioksit gazlarının her ikisi alev esnasında meydana gelmekte ve baca gazlarına karışmaktadır. Bunlardan kükürtdioksit daha sonra kademeli olarak oksitlenerek SO 3 haline dönüşmektedir. 2SO 2 +O 2 --------- 2SO 3 SO 3 + H 2 O------- H 2 SO 4 Sonuçta oluşan sülfürikasit, yağmur suyu ortamında iyi çözünen bir asit olduğundan yağmurla birlikte yer yüzüne ulaşmaktadır. C.4 Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri C.4.1. Doğal Çevreye Etkisi C.4.1.1. Su Üzerine Etkileri Bu konu hakkında çalışma yapılmamıştır. 57

C.4.1.2. Toprak Üzerine Etkileri İlimizde hava kirliliğinin toprak üzerine etkileri konusunda sadece Afşin-Elbistan bölgesinde çalışılmış olup, toprakları DTPA ile ekstrakte edilen demir, mangan, çinko, bakır ve kurşun içerikleri Şekil 4.1.2 de verilmiştir. Şekilde görüldüğü gibi toprakların yarayışlı demir düzeyleri 2.37-13.09 mgkg -1 arasında belirlenmiştir ve ortalama değer 5.47 mg kg -1 dır. Bu verilere göre toprakların bazılarında ( % 42 toprakta ) yarayışlı demir düzeyinin düşük olduğu düşünülebilir. Toprakların yarayışlı mangan düzeyleri 2.93-15.86 mg kg -1 arasında olup, ortalama değer 7.63 mg kg -1 dır. Bu verilere göre toprakların mangan düzeyleri yeterlidir, ve bazı topraklarda yüksek olarak değerlendirilebilir. Toprakların yarayışlı çinko düzeyleri 0.21-1.18 mg kg -1 arasındadır. Bu verilere göre toprakların bazılarında ( % 46 toprakta ) Zn noksanlığı düşünülebilir. Toprakların yarayışlı bakır düzeyleri 077-3.01 mg kg -1 arasındadır. Bu verilere göre toprakların önemli bir bakır sorunu yoktur. Toprakların yarayışlı kurşun düzeyleri ise 0.75-1.39 mg kg -1 arasındadır buna göre yöre topraklarında kurşun düzeyi önemli bir sorun oluşturmamaktadır. Tablo 21- Afşin-Elbistan Termik Santralinin çevresinden alınmış toprak örneklerinde ağır metal düzeyleri (mg kg -1 ) Termik santrala uzaklık Fe Mn Zn Cu Pb Doğu Yönü 500m 11.81 8.01 0.49 3.01 1.18 1000m 6.83 5.85 0.51 1.85 0.86 2000m 2.90 4.77 0.24 1.31 1.11 3000m 2.95 2.93 0.32 1.62 1.18 5000m 10.48 5.85 0.34 2.86 1.50 10000m 3.47 10.78 0.49 1.70 1.21 En Düşük 2.90 2.93 0.24 1.31 0.86 En Yüksek 11.81 10.78 0.51 3.01 1.50 Ortalama 6.41 6.37 0.40 2.06 1.17 Batı Yönü 500m 3.82 6.16 0.47 1.62 1.50 1000m 4.81 9.40 0.49 1.70 1.32 2000m 3.82 8.78 0.37 1.70 1.18 3000m 4.46 8.78 0.34 1.78 1.11 5000m 3.07 8.16 0.86 1.85 1.11 10000m 3.76 13.09 0.39 2.16 1.25 En Düşük 3.07 6.16 0.34 1.62 1.11 En Yüksek 4.81 13.09 0.49 2.16 1.50 Ortalama 3.96 9.06 0.49 1.80 1.25 Kuzey Yönü 500m 5.91 7.09 0.41 1.47 1.07 1000m 4.00 6.93 0.58 1.85 1.32 2000m 4.46 6.78 0.51 1.85 1.18 3000m 13.09 15.86 1.18 1.62 1.21 5000m 2.37 5.24 0.21 0.77 0.75 10000m 3.36 8.16 0.30 1.24 0.82 En Düşük 2.37 5.24 0.21 0.77 0.75 En Yüksek 13.09 15.86 1.18 1.85 1.32 Ortalama 5.53 8.34 0.53 1.47 1.06 Güney Yönü 500m 4.69 4.93 0.56 1.16 1.61 58

1000m 4.98 8.63 0.49 1.62 1.21 2000m 5.56 5.08 0.45 1.47 1.43 3000m 7.76 7.55 0.41 2.78 1.61 5000m 4.00 5.85 0.24 1.78 1.21 10000m 8.86 8.47 0.37 2.24 1.25 En Düşük 4.00 4.93 0.24 1.66 1.21 En Yüksek 886 863 0.56 2.78 1.61 Ortalama 5.96 6.75 0.42 1.84 1.39 C.4.1.3. Flora ve Fauna üzerine Etkileri İlimizde hava kirliliğinin bitki üzerine etkileri (Afşin-Elbistan bölgesinde) demir, mangan, çinko ve kurşun yönünden incelenmiş olup aşağıdaki tabloda verilmiştir. Sonuç olarak bazı bitki örneklerinin demir düzeyleri oldukça yüksek belirlenmiştir. Termik Santralin atık külünde belirlenen oldukça yüksek demir düzeyi yöredeki bitkilerin demir içeriklerinin yüksek olmasının nedenidir. Tablo 22- Afşin - Elbistan Termik Santrali Bitki Analiz Değerleri (mg-kg -1 ) Termik Santrala Uzaklık Bitki Fe Mn Zn Cu Pb Doğu yönü 500m Söğüt 554.39 85.12 59.39 25.09 4.46 1000m Kavak 305.42 77.98 8.22 25.09 4.46 1000m Söğüt 205.55 146.62 73.00 28.95 5.36 5000m Söğüt 429.91 91.36 53.02 19.30 5.36 10000m Söğüt 280.82 139.04 76.97 36.67 8.03 Ortalama 355.22 108.02 54.12 27.02 3.57 Batı Yönü 5000m İğde 331.48 147.51 11.20 17.37 3.57 10000m İğde 639.80 212.13 21.26 11.58 2.67 10000m Kayısı 288.05 63.73 9.78 23.16 2.67 Ortalama 419.78 141.12 14.08 17.37 2.97 KuzeyYönü 3000m Söğüt 448.73 68.63 39.02 27.02 4.46 5000m Buğday Sapı 78.17 26.29 10.07 11.58 1.79 10000m Kayısı 114.35 87.79 5.67 19.30 4.46 Ortalama 213.75 60.90 18.25 19.30 3.57 Güney Yönü 500m Akasya 395.17 70.85 17.86 27.02 8.03 1000m Kayısı 222.92 84.23 35.15 13.51 7.14 10000m Söğüt 400.96 86.45 41.96 25.09 4.46 10000m Kuş Burnu 477.68 386.38 13.33 11.58 8.03 Ortalama 374.38 15698 27.08 19.30 6.92 59

C.4.1.4. İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri Havada kirletici maddelerden karbonmonoksit gazı solunma esnasında kandaki hemoglobin ile birleşerek karboksi hemoglobin oluşturur. Sülfürlü ve azotlu hava kirleticileride faranjit, astım, bronşit gibi üst solunum yolu enfeksiyonlarına neden olmakta. Maruz kalma süresine göre insan üzerindeki etkileri artmaktadır. C.4.2 Yapay Çevreye Etkileri Hava kirletici gazların yağmur etkisiyle asit yağmuruna dönüşmesi ile asidik özellik kazanır. Asit yağmurları aşındırıcı özellik taşıdıkları için bölgede aşındırıcı etki göstermektedir. İlimizde konu hakkında yeterli çalışma yapılmamıştır. C.4.2.1. Görüntü Kirliliği Üzerine Etkileri İlimizde hava kirletici kaynaklardan önemli bir görüntü kirliliği oluşmamakla birlikte, yerleşim bölgelerinde ısınma amaçlı kullanılan yakıtlardan, taşıtların egzos gazlarından ve sanayi kuruluşlarının baca gazlarından çıkan emisyonlar kış sezonunda yoğunluk kazanması nedeni ile görüş alanını zaman zaman etkilemektedir. Yaz döneminde kirletici gaz emisyonunun yoğunluğunun azalması ile bu etki azalmaktadır. KAYNAKLAR: 1- www kahramanmaras.gov.tr. 2- İl Sağlık Müdürlüğü. 3- İl Brifingi. 4- Meteoroloji İstasyon Müdürlüğü. 5- Emniyet Müdürlüğü. 60

D. SU D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı D.1.1. Yeraltı Suları İlimizin su kaynaklarını; akarsular, yeraltı suları, baraj ve suni göletler oluşturmaktadır. Şu anda su ihtiyaçlarını karşılamak için kullanılan bu kaynaklar aynı zamanda il genelinde üretilen atık sular yer üstü ve yer altı sularına karışarak kirlenmelere neden olmaktadır. Bu suların tarımsal amaçlı kullanılması hem bitkiler vasıtasıyla canlılara hem de toprak kirliliğine neden olmaktadır. Toprak belli bir süreden sonra bu kirliliği tutamaz olmakta ve yer altı suyuna karışmasına neden olmaktadır. İlimizin yazın sıcak ve kurak bir iklime sahip olması atık suların buharlaşmasına neden olmaktadır. Maraş Ovasında bir çok tarımsal amaçlı kuyu mevcuttur. Bunun yanında sanayi tesislerinin yeraltyı suyu kullanımının çoğalması yer altı su seviyesini olumsuz etkilemir. Bazı bölgelerde artezyen kaynak olarak çıkan sular kaybolmuştur. D.1.2. Jeotermal Kaynaklar B.1.8. de ayrıntılı olarak verilmiştir. D.1.3. Akarsular Tablo 23- Akarsulara ait bilgiler Toplam Uzunluğu İl Sınırları İçerisindeki Toplam Uzunluğa Ortalama Debisi Akarsu Adı (km) Uzunluğu (km) Oranı (m 3 /sn) Aksu Çayı 110 110 100,0 31,408 Andırın Suyu 14 14 100,0 3,260 Bertiz Çayı 19 19 100,0 2,297 Cemrengeç Suyu 18 18 100,0 2,066 Ceyhan Nehri 425 190 44,7 82.895 Erkenez Çayı 31 31 100,0 1,715 Fırnız Deresi 11 11 100,0 4,500 Göksu Çayı 145 35 24,1 10,900 Göksun Çayı 60 60 100,0 12,282 Hurman Çayı 50 50 100,0 10,300 Keşiş Suyu 28 28 100,0 3,274 Kısık Deresi 11 11 100,0 3,676 Körsulu Çayı 40 40 100,0 4,650 Nergile Deresi 10 10 100,0 2,380 Sarsap Çayı 25 25 100,0 0,274 Söğütlü Çayı 60 60 100,0 3,892 Tekir Deresi 19 19 100,0 4,580 Zeytin Suyu 10 10 100,0 1,880 TOPLAM 1.086 741 1.668,8 186,229 61

Ulaşım, taşımacılık ve su sporlarına uygun akarsular mevcut değildir. İçme suyu, Kültür balıkçılığı ve elektrik enerjisi üretimi ile sulamada kullanılmaktadır. D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar Tablo 24- Doğal Göller DOĞAL GÖLLER Göl Adı Bulunduğu İlçe Yüzölçümü (km 2 ) Denizden Özelliği Yüksekliği Gavur Gölü Türkoğlu 0,76 450 Bataklık Kumaşır Gölü Merkez 0,09 480 Bataklık Tablo 25- Göletler GÖLETLER Gölet Adı Bulunduğu İlçe Max Göl Sulanan Alan Yüksekliği (m) Hacmi (m 3 ) (ha) Düzbağ Çağlayancerit 3.761.815 502,00 24,70 Kamışcık Göksun 1.395.000 290,00 23,20 Kemalli Göksun 1.242.185 254,00 22,70 Esence Afşin 3.090.000 25,00 27,80 Büyükyapalak Elbistan 3.066.000 20,00 26,20 Çardak Göksun 4.135.000 136,00 28,00 Tablo 26- Kızıliniş Göleti verileri Kızıliniş Göleti Göletin Yeri Kahramanmaraş - Türkoğlu Akarsuyu İmalı Çayı Amacı Sulama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı... - 1995 Gövde dolgu tipi Zonlu Toprak Dolgu Depolama hacmi 3.30 hm 3 Aktif Hacim 2.80 hm 3 Ölü Hacim 0.50 hm 3 Yükseklik (talvegden) 24.90 m Yükseklik (temelden) 31.90 m Sulama Alanı 323 ha Proje rantabilitesi... 62

Tablo 27-İncecik Göleti İncecik Göleti Göletin Yeri Kahramanmaraş Elbistan Akarsuyu... Amacı Sulama İnşaatın (başlama-bitiş) yılı... - 1996 Gövde dolgu tipi Homojen Toprak Dolgu Depolama hacmi 0.42 hm 3 Aktif Hacim 0.33 hm 3 Ölü Hacim 0.09 hm 3 Yükseklik (talvegden) 17.50 m Yükseklik (temelden) 21.50 m Sulama Alanı 52 ha Proje rantabilitesi... İNŞAAT HALİNDEKİ GÖLETLER : 1- Zorkun Göleti 3- Meydan Göleti 2- Merk Göleti 4- Sarsap Göleti D.1.5. Denizler İlimiz sınırları içerisinde deniz bulunmamaktadır. D.2. Doğal Drenaj Sistemleri: Bu konuda herhangi bir bilgiye erişilememiştir. D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri: Su Kaynaklarının Kimyasal Özellikleri ve Kalitesi Su kaynaklarının kimyasal özellikleri ve kalitesine ilişkin değerlendirmeler, arazi çalışmaları sonucunda belirlenen 36 su noktasında, yerinde yapılan ölçüm ve örneklemeler ile laboratuvarda yapılan analiz sonuçları üzerine yapılmıştır. Ölçüm ve örnekleme yapılan su noktalarının koordinatları ve genel hidrokimyasal özellikleri Tablo 24 de verilmiştir. Çalışmalar sırasında yeraltısularını temsilen kuyu ve kaynaklardan olmak üzere 32 noktadan örnek alınmıştır. Bu noktalardan 32 adet major anyon-katyon, 23 adet ağır metal olmak üzere toplam 55 adet örnek alınmıştır. Yüzey sularını temsilen 4 noktadan major anyon-katyon ve ağır metal olmak üzere 8 adet örnek alınmıştır. Çalışma alanındaki su kaynaklarının kalitesinin belirlenmesine yönelik olarak sıcaklık (T), elektriksel iletkenlik (EC), tuzluluk, çözünmüş oksijen (ÇO) ve ph ölçümleri yapılmıştır. Bu noktalardan major iyon (Na, K, Mg, Ca, HCO 3, Cl, SO 4 ) ve kirlilik (NO 2, NO 3, NH 4 ve PO 4 ) analizleri için standartlara uygun örnekleme yapılmıştır. Alınan örnekler MTA Genel Müdürlüğü Maden Analizleri ve Teknolojileri Dairesi, su kimyası laboratuvarında analiz edilmiştir. Su noktalarında yerinde yapılan ölçümler ile analiz sonuçları bölüm içinde değerlendirilmiştir. 63

D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik Tablo 28 Örneklerin arazi ölçüm ve laboratuvar analiz sonuçları. Kod X Y Yer Açıklama ph EC ÇO Tuzluluk T (C) K Na NH4 Ca Mg SİO2 CO3 HCO 3 Cl SO 4 MK10 316778 4159380 Belediye büz kaynak 7,3 636 3,9 0,3 22,1 4,07 12,6 <0,1 102 20 14 <10 351 17,3 22,2 MK11 316343 4158334 Adana yolu KH SS=5-6 m, derin kuyu 7,5 790 2,7 0,4 22,5 <1 8,8 <0,1 81,8 60,9 20 <10 410 43,1 32,1 MK12 0316402 4154400 Adana yolu NİLSU SS=6-7 m, derin kuyu 7,3 1688 4,7 0,4 21,4 2,72 164 <0,1 103 90,8 20 <10 486 293 181 MK13 316500 4156200 Maraş BLD asfalt şant. Derin kuyu 7,5 538 5,3 0,3 20,1 <1 6,9 <0,1 71,6 27,7 18 <10 305 8,64 10,8 MK17 315628 4159250 hayvan pz. Tuğla fab. Keson kuyu 6,6 564 3,75 0,3 22,6 1,58 11,7 <0,1 89,2 17 12 <10 310 15,3 25,3 MK18 313780 4157960 Topalhöyüğü mvk Derin kuyu, artezyen 6,3 393 2,12 0,2 22,1 <1 18,9 <0,1 36 25,2 20 <10 269 7,17 3,61 MK21 311011 4159900 Kayseri yolu Nissan karşısı Derin kuyu, SS=10 m 8,3 19,7 <1 7,26 <0,1 83,8 36,2 17 <10 334 24,3 19,4 MK22 313166 4159600 Kayseri yolu Madosa Tekstil karşısı Derin kuyu 493 3,2 0,3 19,5 1 12 <0,1 56,3 35,5 19 <10 305 17 11,9 MK23 309640 4160620 Sır Calkaplar teks Derin kuyu 1,16 8,72 <0,1 89,8 27,3 16 <10 334 21,5 20,4 MK24- Topaloğlu höyüğü ile aksu çayı arası 2 313140 4157680 besihane(kale) Keson kuyu 6,8 1090 1,64 0,5 22,5 2,89 77,6 <0,1 91,7 54,3 18 <10 539 82,6 65,1 MK25 314250 4157200 Bld eski su tesisi Keson kuyu 7,1 528 1,4 0,3 25,2 <1 12,6 <0,1 50,8 39,9 20 <10 340 14,6 6,82 MK26 315187 4155774 sulama(kirlilik dertlisi)hanefi demir Derin kuyu 7,07 619 3,7 0,3 24,2 1,02 10,2 <0,1 85,5 29,1 21 <10 387 16,4 16 MK26D 315187 4155774 sulama(kirlilik dertlisi)hanefi demir Derin kuyu 1 10,1 <0,1 90,5 32,3 20 <10 381 19,4 18,9 MK27 314400 4155850 kum ocağı Keson kuyu 7,2 1881 2,4 0,9 27 4,07 186 <0,1 93 63,7 17 <10 416 383 66 MK30 315400 4152550 Öksüzlerin çiftliği Derin kuyu 7,6 587 5,2 0,3 20,4 <1 4,7 <0,1 18,9 80,9 34 <10 404 8,5 10,8 MK31 0319044 4154445 Atizi çiftliği Derin kuyu 7,2 753 5,2 0,4 <1 30,9 <0,1 63,7 51 19 <10 351 55 43,4 MK32 318824 4155594 Çamurlu Antep arası stablize yol Derin kuyu 7,4 374 6,6 0,2 17,5 <1 6,47 <0,1 51,9 22,6 15 <10 240 6,3 9,93 MK35 319400 4159900 Köy hizmetleri özel idare Derin kuyu 7,5 571 5,25 0,3 21,3 <1 8,18 <0,1 53,2 50 17 <10 328 18 19,4 MK36 321500 4158200 Maraş belediyesi Antep yolu kuzeyi Derin kuyu 7,3 410 5,35 0,2 <1 6,06 <0,1 63,8 19,2 19 <10 269 4,5 5,01 MK37 0317750 4163700 Pınarbaşı Kaynak kaynak 7,7 284 5,4 0,1 16 <1 1,33 <0,1 52,6 11,8 9 <10 211 1,7 4,3 MK1 319427 4158712 Antep yolu Seba çırçır Keson kuyu 7,4 669 5,7 0,3 20,4 <1 7,13 <0,1 95,9 46,8 22 <10 387 11,9 47,3 MK2 320253 4157543 Antep yolu Maraş yağ Derin kuyu 7,7 430 5,65 0,2 18,5 <1 5,47 <0,1 73,2 21,9 20 <10 281 4,5 11,4 MK4 322500 4155450 Antep yolu Kocabaş çırçır h=150-200 m 7,6 440 5,4 0,2 17 <1 7,09 <0,1 62,4 27,5 16 <10 246 12,6 12,3 Birimler: EC: µs/cm, ÇO:mg/l, Tuzluluk: ppt, Major iyonlar:mg/l 64

Tablo 28- Örneklerin arazi ölçüm ve laboratuvar analiz sonuçları (devam). Kod x Y Yer Açıklama ph EC T ÇO Tuzluluk (C) K Na NH4 Ca Mg SİO2 CO3 HCO3 Cl SO4 MK6 326467 4157990 Antep yolu Erkenez kum Derin kuyu 7,8 337 6,1 0,2 18 <1 7,46 <0,1 50,4 19,7 17 <10 240 4,2 9,6 MK9 316625 4160750 Stadyum Derin kuyu 7,3 622 3 0,3 22 8,49 15,8 96,6 19,6 17 <10 349 28,5 13,3 MK14 316220 4157150 Adana Yolu Toros tarım Derin kuyu 7,1 925 2,9 0,5 19 <1 17,1 <0,1 138 46,8 21 <10 392 97,8 63,3 MK16 315650 4159845 Ank yolu güneyi hayvan pazarı Kaynak 7,3 589 3,8 0,3 20 7,24 13,2 <0,1 101 19,5 16 <10 334 24 20,1 MK28 314200 4155150 Hacımustafa köyü Keson kuyu 7,4 702 3,9 0,4 21 1,56 30,9 <0,1 72,2 53,3 21 <10 387 30,7 54,4 Sır baraj yolu üzerindeki çiftlik MK29 311280 4156718 kuyusu Derin kuyu 7,3 704 4,2 0,4 20 5,67 9,82 <0,1 104 37,8 14 <10 357 23,2 46,8 MK33 318200 4157675 Demiryolu ile kanal köşesi Derin kuyu 7,3 565 5,1 0,3 19 <1 14,9 <0,1 91 25 23 <10 305 36,9 26,5 MK38 310874 4155640 Deliçay-çiftlik-benzinlik. Derin kuyu 7,6 372 5,5 0,2 21 <1 2,93 0,2 55,4 21,7 8,7 <10 246 4,54 13,4 MK 39 315783 4157680 Bld kuyu Aksu Derin kuyu 8,4 554 4,8 0,3 1 11,7 <0,1 52,6 42 22 <10 351 18,6 8,4 MY 9 315000 4153400 Aksu nehri akarsu 8 536 9,1 0,3 25 1,35 18,7 0,2 54,7 48,3 17 17,3 293 17,9 35,6 MY 8 315100 4153700 Karaçay akarsu 9,4 5180 1,9 2,7 20 31,2 850-64 29,5 22 - - - - MY 1 312204 4157572 Aksu çayı 2. karışım öncesi akarsu 9 1500 7,5 0,7 26 10,5 140 0,95 71 57,9 14 51,8 334 206 120 MY 2 311900 4157850 Aksu çayı 2. karışım sonrası akarsu 8 1487 5,5 0,7 29,9 10,5 138 82,8 56,4 16 23 404 206 112 Birimler: EC: µs/cm, ÇO:mg/l, Tuzluluk: ppt, Major iyonlar:mg/l Piper Diyagramı ile Değerlendirme Suların meq/l cinsinden analiz sonuçlarının toplam iyon içeriğine göre yüzdesi alınarak su tipi tanımlaması yapılmıştır. Tanımlama, meq/l olarak %10 dan büyük bileşenlerin azalan yönde sıralanması şeklinde yapılmıştır. Sıralama katyonlardan başlatılmıştır (Tablo 25) 65

Tablo 29- Hakim katyon-anyona göre suların sınıflanması. Diyagram Simgesi Örnek No Fasiyes Türü 9 MK10 Ca-Mg-HCO 3 u MK11 Mg-Ca-HCO 3 ; MK12 Na-Mg-HCO 3 F MK13 Ca-Mg-HCO 3 6 MK17 Ca-HCO 3 < MK18 Mg-Ca-HCO 3 Q MK21 Ca-HCO 3 > MK22 Mg-Ca-HCO 3 l MK23 Ca-HCO 3? MK24-2 Ca-Mg-HCO 3 D MK25 Mg-Ca-HCO 3 = MK26 Ca-Mg-HCO 3 t MK26D Ca-Mg-HCO 3 : MK27 Na-Mg-Cl s MK30 Mg-Ca-HCO 3 v MK31 Mg-Ca-HCO 3 5 MK32 Ca-Mg-HCO 3 S MK35 Mg-Ca-HCO 3 4 MK36 Ca-Mg-HCO 3 W MK37 Ca-HCO 3 8 MK1 Ca-Mg-HCO 3 E MK2 Ca-Mg-HCO 3 R MK4 Ca-Mg-HCO 3 3 MK6 Ca-Mg-HCO 3 G MK9 Ca-HCO 3 T MK14 Ca-Mg-HCO 3 7 MK16 Ca-HCO 3 Y MK28 Mg-Ca-HCO 3 e MK29 Ca-HCO 3 K MK33 Ca-HCO 3 L MK38 Ca-Mg-HCO 3 C MK39 Mg-Ca-HCO 3 Z MY9 Mg-Ca-HCO 3 V MY8 Na-Cl B MY1 Na-Mg-HCO 3 N MY2 Na-Mg-HCO 3 66

Tablo 25 de görüldüğü gibi çalışma alanındaki sularda hakim katyon kalsiyum (Ca) ve magnezyum (Mg), hakim anyon ise bikarbonattır (HCO 3 ). Suların hidrokimyasal fasiyeslerini kıyaslamalı olarak ortaya koyan Piper diyagramı oluşturularak yoruma gidilmiştir (Şekil 2.2.3). Diyagramda da görüldüğü gibi örnekler dört farklı hidrokimyasal fasiyesi (Ca-HCO 3, Mg- HCO 3, Na-HCO 3 ve NaCl) temsil etmektedir. Örneklerin yaklaşık %58 i Ca-HCO 3, %28 i Mg- HCO 3, %8 i Na-HCO 3 ve %6 sı Na-Cl fasiyesinde bulunmaktadır. Suların çoğu Ca-HCO 3 fasiyesinde yer alır ve tatlı su fasiyesi ile ilişkili olarak diyagramın sol uç kısmında toplanmıştır. Diyagramın sol uç kısmında yer alan MK37 örneği Pınarbaşı karst kaynağından alınmıştır. Katyon üçgeninde Mg köşesine en yakın olan MK30, Mg-Ca-HCO 3 fasiyesinde olup, Öksüzler Çiftliğinden alınmıştır. Bu durum ovanın bu kesiminde, alüvyon kalınlığının ince, Mg ca zengin ofiyolitik kayaçların yaygın, alüvyon malzemenin ofiyolit çakılları bakımından zengin olması ile ilişkili olmalıdır. Adana yolu yakınlarında sondaj kuyusundan alınan Na-Mg-HCO 3 fasiyesindeki MK12 ile, Aksu Çayı yakınında kum ocağı keson kuyusundan alınan Na-Mg-Cl fasiyesindeki MK27 örnekleri, diyagramdaki konumları ile diğer örneklerden farklıdır. MK-12 ve 27 diyagramın karışık sular türünü ifade eden bölümüne girmektedir. Karaçay dan alınan Na-Cl fasiyesindeki MY8 örneği, diyagramın tuzlu su veya acı su olarak gösterilen bölümünde bulunmaktadır. Arazi çalışmalarında bu çaya yüksek miktarda atık su deşarjının yapıldığı görülmüştür. Akarsuyun fiziksel özelliği gözle görülür ölçüde kötüdür. Karaçay, kahve-siyah renkli, içinde yoğun askıda madde içermesi nedeniyle bulanıktır. Aksu Çayından, Oklu Deresinin katılımı öncesi ve sonrası noktalardan alınan, Na-Mg- CO 3 fasiyesindeki MY1 ve MY2 örneklerinin konumları, diyagramın tatlı sufasiyesi bölümünde olmasına karşın diğer örneklerden farklıdır. Bu örneklerde hakim katyonun Naolması, diyagramın karışık sular bölümüne yakın konumda olmaları su kalitesini yavaş yavaş.bozulmaya.başladığını.göstermektedir. 67

Şekil *1. Piper diyagramı. 68

Derişim (meq/l) Schoeller Diyagramı ile Değerlendirme Örnekler, Schoeller diyagramı üzerinde değerlendirilerek benzer ve farklı kimyasal bileşime sahip sular ortaya konmaya çalışılmıştır (Şekil *2). 100.0 10.0 1.0 0.1 0.0 Ca Mg Na+K Cl SO4 HCO3 İyonlar Şekil *2. Suların Schoeller diyagramında değerlendirilmesi. MK10 MK11 MK12 MK13 MK17 MK18 MK21 MK22 MK23 MK24-2 MK25 MK26 MK26D MK27 MK30 MK31 MK32 MK35 MK36 MK37 MK1 MK2 MK4 MK6 MK9 MK14 MK16 MK28 MK29 MK33 MK38 MK39 MY9 MY8 69

Yapılan değerlendirmeye göre sular genel olarak üç ana grupta toplanmıştır. Birinci grupta yer alan örnekler, diğerlerine göre düşük iyon derişimine sahip olan ve derin kuyulardan alınmış sulardır. Bu grupta yer alan MK37 nolu örnek, eosen yaşlı kireçtaşılarından boşalan Pınarbaşı karst kaynağından alınmıştır. Diğer örneklere göre su-kayaç etkileşiminin daha az olması nedeniyle en düşük iyon derişimine sahiptir ve tatlı su fasiyesinde yer alır. İkinci grupta yer alan örnekler, diğerlerine göre çok yüksek iyon derişimine sahiptirler. MY8, MK24-2, MK27, MK12 ve örnekleri diyagramda çizdikleri izler ile diğer örneklerden büyük bir farklılık gösterirler. Bu örnekler, diğer iyonlara göre sahip oldukları yüksek Na+K ve Cl derişimleri ile tuzlu su fasiyesinde yer alırlar. Bu grupta yer alan ve diyagramda en yüksek Na+K derişimine sahip olan MY8 örneği bir çok kirleticiyi bünyesinde taşıyan Karaçay dan alınmıştır. MK24-2 ve MK27 Aksu çayının kuzey kıyısında yer alan Güllühöyük Mevkisi yakınlarındaki keson kuyulardan, MK12 ise Karataş Tepesinin yaklaşık 100 m doğusundaki sondaj kuyusundan alınmıştır. Üçüncü gruptaki örnekler, birinci ve ikinci grupta yer alan örneklerin arasında yer alırlar ve ova genelindeki suların iyon kompozisyonunu yansıtırlar. Birbirlerine parelel izler gösteren bu örnekler tatlı su fasiyesinde yer alırlar. D.3.2. Akarsularda Kirlilik İlimiz merkez ilçede Karaçay Deresinde ağırlıklı olarak endüstriyel atıksulardan kirlenme olmaktadır. Karaçay Deresi Aksu Çayına döküldüğünden kirlilik taşınmaktadır. Aksu Çayı da Sır Baraj Gölüne dökülmektedir. Sır Baraj Gölünde yoğun bir kirlilik oluşmuştur. Oklu Dere vasıtasıyla şehirden kaynaklanan evsel atıksular arıtılmadan Sır Baraj Gölüne verilmektedir. Bu durum önlem alınmazsa daha da büyük zararların oluşmasına yol açabilecek bir konumdadır. Ancak evsel ve endüstriyel atıksu arıtma tesisleri kurulması, atıksu üreticilerinin bu suları arıtmaları için yoğun çalışmalar devam etmektedir. D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik Göllerin ve göletlerin kirlilik durumları ile bilgilere ulaşılamamıştır. D.3.4. Denizlerde Kirlilik İlimiz sınırları içerisinde deniz bulunmamaktadır. D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları Yeraltı suyu, kıta içi sularının kirliliğinin önlenmesi konusunda il düzeyinde İl Çevre Orman Müdürlüğümüz ile DSİ 20. Bölge Müdürlüğü tarafından denetimler yapılmakta olup SKKY hükümleri doğrultusunda kirliliği önleyici çalışmalar yapılmaktadır. 70

Harita 8 - Kartalkaya Barajı Böl. Yeraltı Suları ve Kirlilik Haritası 71

Harita 9 Sır Barajı Böl. Yer altı Suları ve Kirlilik Haritası 72

Harita 10 Kirlilik Araştırmasına Yönelik Lokasyon Planı 73

Karaçay(Aksu Çayına Erkenez Çayı (Aksu Aksu Çayı (Sır PARAMETRE Pazarcık Kılılı Çıkışı Oklu Dere Karışmadan) Çayına Karışmadan) Barajına Karışmadan) Sıcaklık C 20 21 22 29 16 22 ph 9,97 8,32 8,12 9,09 7,95 8,29 Elektriksel iletkenlik, nmho/cm 634 681 1263 3085 1670 991 Karbonat(CaCO 3 ),mg/l 18 18 18 45 0 36 Bikarbonat, mg/l 298 294 390 469 214,7 366 Klorür, mg/l 14,2 18 130 541 241 74 Amonyak Azotu,mg/l 1,479 0,113 1,984 1,069 0,47 0,112 Nitrit Azotu, mg/l 0,445 0,025 0,034 0,068 0,221 1,187 Nitrat Azotu, mg/l 0,49 2,53 2,56 0,88 1,1 2,48 Sülfat, mg/l 22 57 168 308 306 59 % Na 7,1 19,3 25 60,3 42 19 SAR 0,259 0,80 2 7,8 3,2 2,4 Çözünmüş Oksijen, mg/l 3,95 8,9 0,8 5,7 1,8 6 Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı,mg/l 1,8 4,75 0 3,2 1,45 1,5 Kimyasal Oksijen İhtiyacı mg/l 157,3 289 343 298 81,6 294 Permanganat Değeri,mg Oksıjen/I 5,45 1,4 9,8 169,9 23,2 2,5 o - Fosfat, mg/l 4 0,254 13,7 6,632 2,48 0,611 Sodyum,mg/l 10,2 23,3 92 429 161 41 Potasyum,mg/l 4,7 1,6 16,4 21 5,58 5,5 Kalsiyum,mg/l 79 59 126 189 151,5 120 Magnezyum, mg/l 22,5 30 24,3 29 24,3 24,3 Toplam Sertlik,(CaCO 2 ),mg/l 289 272 413 586 478 400 Çözünmüş Demir,mg/I 0,225 0,026 0,371 0,304 0,670 0,035 Suyun Sınıfı C 2 S 1 C 2 S 1 C 3 S 1 C 4 S 1 C 3 S 1 C 3 S 1 Tablo 30- SIR BARAJ GÖLÜ KİRLİLİK ARAŞTIRMASI ANALİZ SONUÇLARI (AKSU)( 2005 yılı 8 ve 10. Ayları nın Analiz ort. değerleri ) 74

D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri D.5.1.Tuzluluk Tüm inorganik tuzlar suda çözünmektedir. Yağışlarla veya çeşitli kaynaklarla yeryüzüne düşen sular; yüzey üstü, yer altı ve akarsulardaki akımları sırasında zeminde bulunan çok çeşitli tuzları bünyelerine alarak, bunları gittikleri ortama taşımaktadır. Sularda doğal olarak en sık rastlanan tuzlar kalsiyum, magnezyum ve sodyum bikarbonat, sülfat ve klorürlerdir. Çeşitli tuzların sudaki çözünürlüğü önemli değişimler gösterir. Bazı tuzların sudaki doygunluk derişimleri oldukça düşüktür. Buna karşılık diğer bazı tuzlar (NaCl gibi) suda olağanüstü yüksek çözünürlük göstermektedir. Evsel ve endüstriyel atık suların yüzeysel sulara deşarjı sonucunda bu sulardaki klorür (CL - ), sülfat (SO 4 = ), nitrat (NO 3 - ) ve fosfat (PO 4 = ) derişimleri yükselir. Söz konusu atık sular, alıcı ortamlara ayrıca diğer bazı toksik elementleri de taşımaktadır. Dolayısıyla suların tuzlar tarafından kirletilmesi, tuz içeriği fazla olan suların sulamada kullanılmasıyla yol açacağı problemler açısından birinci aşamayı oluşturmaktadır. (TOPBAŞ ve Ark.1998) İlimizde sulardaki tuzluluk konusunda sistematik bir çalışma bulunmamaktadır. D.5.2. Zehirli Gazlar Sularda bulunan başlıca gazlar, H 2, N 2, CH 4, O 2, CO 2, H 2 S, SO 2, ve NH 3 dır. Sularda çözünen gazların cinsi ve miktarı bölgelere, sıcaklığa, suyun doygunluk derecesine bağlı olarak değişmektedir. Örneğin endüstri bölgelerinde havadaki CO 2 ve SO 2 düzeylerindeki artışa bağlı olarak yağmur damlacıklarının ve su kaynaklarının konsantrasyonu da artmaktadır. Sularda çeşitli gazların doygunluk derecesi, sıcaklığın azalmasıyla birlikte artmaktadır. 18 0 C de 1 litre suda 554 g NH 3 çözünmektedir. İçme suyunun NH 3 içeriği ise 0.05 mg/lt den daha az olmalıdır. Diğer taraftan sazanlar 2 mg NH 3 /lt ye alabalıklar ise 0.8 mg NH 3 /lt ye tahammül edebilirler. (TOPBAŞ ve Ark.1998) D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik Azotun sulara karışması doğal kaynaklar yanı sıra evsel ve endüstriyel atık sular ile tarımsal faaliyetlerden kaynaklanabilir. Evsel atıksular ülkemizde su ortamına çoğunlukla doğrudan karışmaktadır. Evsel atıksulara kişi başına 8-15 gr/gün azot katkısı bulunmaktadır. Endüstri tesislerinden gübre, nitroselüloz, gıda, deri, bira ve su endüstrileri ile mezbahalar da sular karışan azotun sorumlularıdır. Sulara karışan azot biyolojik süreçler ile nitrata dönüşür ve bu sırada önemli miktarda oksijen tüketirler. Ayrıca azot bulunan ortamlarda hızlı ve sürekli bir ötrofikasyon oluşur. Ötrafikasyon olayı sırasında da sularda oksijen hızla tükenir anaerobik mikroorganizmaların miktarı artar ve dolayısıyla toksik bileşikler fazlalaşır. İçme sularında amonyum konsantrasyonunun 0,2-1,5 mg/lt arasında olması istenir. İçme sularında nitrat konsantrasyonu 4,5 mg/lt nin üzerine çıktığında sağlık problemleri ortaya çıkmaya başlar. Yetişkinlerde bağırsak, sindirim ve idrar sistemlerinde iltihaplanmalar, bebeklerde ise methaemoglobin hastalığı görülür. 75

Balıklar ve diğer su canlıları için nitratın toksisite sınırı 3-13 g/lt nitritin ise 20-30 mg/lt dir. Azot türevleri (NO 2, NO 3 ve NH 4 ) ile fosfat içerikleri, özellikle evsel ve hayvansal atıklardan kaynaklanan kirlilik düzeyini göstermesi açısından önem taşımaktadır. Çalışma alanındaki suların, söz konusu iyon analizleri gerçekleştirilerek (Tablo 2*) TS 266 da belirtilen içme ve kullanma suyu standartlarına göre değerlendirilmiştir. Tablo 31. Alınan su örneklerinin azot türevi ve fosfat analizleri sonuçları. Örnek No NH4 (mg/l) NO2 (mg/l) NO3 (mg/l) PO4 (mg/l) MK10 <0,1 <0,05 45,6 <0,1 MK11 <0,1 <0,05 43,3 <0,1 MK12 <0,1 <0,05 35 <0,1 MK13 <0,1 <0,05 10,6 <0,1 MK17 <0,1 <0,05 25,2 <0,1 MK18 <0,1 <0,05 13,1 <0,1 MK21 <0,1 <0,05 63,3 <0,1 MK22 <0,1 <0,05 34,2 <0,1 MK23 <0,1 <0,05 48,4 <0,1 MK24-2 <0,1 <0,05 17,5 <0,1 MK25 <0,1 <0,05 11,1 <0,1 MK26 <0,1 <0,05 27,5 <0,1 MK26D <0,1 <0,05 32 <0,1 MK27 <0,1 <0,05 6,12 <0,1 MK30 <0,1 <0,05 32,4 <0,1 MK31 <0,1 <0,05 29,7 <0,1 MK32 <0,1 <0,05 28 <0,1 MK35 <0,1 <0,05 42,6 <0,1 MK36 <0,1 <0,05 28 <0,1 MK37 <0,1 <0,05 7,8 <0,1 MK1 <0,1 <0,05 37,9 <0,1 MK2 <0,1 <0,05 43,8 <0,1 MK4 <0,1 <0,05 51,6 <0,1 MK6 <0,1 <0,05 11,3 <0,1 MK9 - <0,05 15,1 <0,1 MK14 <0,1 <0,05 56,5 <0,1 MK16 <0,1 <0,05 35,2 0,15 MK28 <0,1 <0,05 31,4 <0,1 MK29 <0,1 <0,05 60 0,15 MK33 <0,1 <0,05 27,5 <0,1 MK38 0,2 <0,05 12,8 <0,1 MK 39 <0,1 <0,05 17,6 <0,1 MY 9 0,2 0,06 10,6 <0,1 MY 1 0,95 0,2 9,38 <0,1 MY 2-1,4 0,5 <0,1 Amonyum (NH 4 ), suda nitrit (NO 2 ) nitrat (NO 3 ) anyonları (negatif yüklü iyonlar) olarak bulunan nitrojenin katyon (pozitif yüklü iyon) olarak bulunan oluşumudur. NO 3 ve NH 4 un suda birlikte bulunması, kirliliğin önemli bir göstergesidir. TS 266 ya göre suda tavsiye edilen NH 4 değeri 0.05 mg/l, üst sınır değer ise 0.5 mg/l dir. İnceleme alanından alınan 76

sulardan NH 4 için tavsiye edilen değeri geçen örnekler, MK38 (Deliçay vadisi sondaj kuyusu), MY9 (Maraş Ovasına girmeden Aksu Çayı) ve MY1 (Aksu Çayı katı atık depolama alanının batısı) nolu örneklerdir. Bu örneklerden MY1 üst sınır değerini de aşmıştır. Örneklerin tavsiye edilen NH 4 değerini aşmış olmaları, Aksu Çayındaki NH 4 kirliliğini göstermesi bakımından önemlidir (Şekil *3). Şekil *3. İnceleme alanı örneklerinin NH 4 derişimi. Söz konusu kirlilik, Kartalkaya Baraj Gölünden çıkarak Narlı ve Türkoğlu Ovalarını geçen Aksu Çayına bırakılan evsel, hayvansal ve tarımsal atıklar olmalıdır. TS 266 ya göre içme ve kullanma sularında kabul edilen üst sınır nitrit (NO 2 ) değeri 0.1 mg/l dir. İnceleme alanından alınan MY1 (Aksu Çayı Oklu Dere karışımı öncesi) ve MY2 (Aksu Çayı, Oklu Dere karışımı sonrası) no lu örneklerin NO 2 değeri üst sınır değerin üzerindedir. Aksu Çayından alınan örneklerde yüksek NO 2 değerlerinin görülmesi, evsel kirleticilerin akarsuya bırakıldığını göstermektedir (Şekil *4). 77

Şekil *4. Örneklerin NO 2 derişimi. Doğada azot içeren minerallerin yaygınlığı oldukça sınırlıdır. Yeraltısuyundaki nitratın başlıca kaynağı insan, hayvan ve endüstri kökenli atıklar ile doğal-yapay gübrelerdir. Nitrat kanın oksijen taşıma kapasitesini düşürdüğünden 50 mg/l üzerindeki NO 3 derişimi özellikle bebeklerin beyin gelişimi açısından risk oluşturur (McNeely vd., 1979 ve Hem, 1985). Ayrıca hipertansiyon, kanser ve doğuştan sakatlıklar gibi hastalıklara neden olur (Gallardo, Borja and Tase, 2005; Cuello and Correa 1976; Gilli et. al.1984). Son yıllarda nitrat kirliliği üzerine yapılan çalışmalarda, bu kirliliği oluşturan kaynaklar noktasal ve alansal olarak sınıflanmıştır. Noktasal kaynaklar foseptik çukurları, atık havuzları, tavuk-sığır çiftliği gibi hayvansal atık üretimi yapan yerlerdir. Alansal nitrat üretimi yapan kaynaklar ise tarım alanlarında kullanılan gübrelerdir (Al-Agha, 2005 ; Rao, 2006). TS 266 da nitrat (NO 3 ) için tavsiye edilen ve izin verilen üst sınır değer, sırasıyla 25 ve 50 mg/l dir. Sular bu kriterler dikkate alınarak üç ana grupta incelenmiştir. MK33, 29, 28, 16, 14, 4, 2, 1, 36, 35, 32, 31, 30, 26-D, 26, 23, 22, 21, 17, 12, 11 ve 10 no lu örnekler 25 mg/l olan tavsiye değerini aşmıştır. Bu örnekler, Kahramanmaraş Ovasındaki sondaj, keson kuyular ile kaynaklardan alınmışlardır. MK 10, 11, 12, 23, 35, 1, 2 ve 16 no lu örnekler, tavsiye değerinin üzerinde, üst sınır değerine yakın nitrat değerine sahiptirler. MK29, 14, 4 ve 21 nolu örnekler üst sınır değerini aşmıştır. Bunun nedeninin ovada yapılan tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan kirleticilerin ( doğal ya da yapay gübre v.b.) olduğu düşünülmektedir. Örneklerin yaklaşık % 70 nin tavsiye edilen NO 3 değerini aşması, Maraş Ovasındaki nitrat kirliliğinin önemli bir göstergesidir (Şekil *5). 78

Şekil *5. İnceleme alanı örneklerinin NO 3 derişimi. Tamamıyla yükseltgenmiş fosfat, çoğu doğal su sisteminin önemli bir bileşenidir. Doğada en fazla apatit mineralinde görülür. Yer altı sularına fosfat katkısı sağlayan kirletici kaynaklar, fosfat gübresi kullanımı, hayvan atıkları, evsel deterjan atıkları, lağım suyu sızıntıları ile kanalizasyon depolama alanlarıdır. Fosfat için tavsiye edilen değer 0.53 mg/l, maksimum izin verilen değer 6.69 mg/l dir. Örneklerin fosfat derişimi değerleri 0.1 mg/l değerinin, dolayısıyla tehlike sınırının oldukça altındadır. Sudaki serbest amonyak balıklarda merkezi sinir sistemi ile kan dolaşımını olumsuz etkiler. Sulu sistemlerde fosfor, bu sistemlerde mevcut olan çok yönlü ve karmaşık kimyasal dengelerin anahtar elemanlarından biridir. Sularda fosfor çeşitli fosfat türleri şeklinde bulunur ve gerek doğal su ortamlarında ve gerekse su ve atıksu arıtımlarında gerçekleşen çok sayıda reaksiyona girer. (TOPBAŞ ve Ark.1998) Fosfor nedeniyle ortaya çıkan su kirlenmesinin temel kaynağı %83 lük bir payla endüstri ve kanalizasyon atık sularının olduğu bildirilmektedir. Kentsel kökenli kanalizasyon sularındaki fosfatların ise %32-70 i deterjanlardan kaynaklanmaktadır. Yüksek düzeylerdeki fosforun akarsu, göl ve denizlerde ötrofikasyona yol açtığı bilinmektedir. Çeşitli kaynaklardan yüzey sularına ulaşan fosfatar suyun oksijen bakımından zengin üst kısımlarında bulunan alg ve diğer yeşil bitkilerin aşırı miktarda çoğalmasına yol açmakta ve suyun anaerobik karakterli dip kısmına çökaen alg ve diğer yeşil bitki artıklarında bir artış meydana gelmektedir. (TOPBAŞ ve Ark.1998) İlimizde azot ve fosforun sularda yol açtığı kirliliğe yönelik herhangi bir araştırmaya rastlanmamıştır. 79

D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler Zehir etkisi gösteren maddeler, suda düşük konsantrasyonlarda bulunmaları durumunda bile insan sağlığına zarar vererek hastalıklara ve hatta ölümlere yol açabilmektedir. Eser miktarda bile toksik etki yapabilen bu maddeler arasında en önemli grubu; Ag, As, Be, Cd, Cr, Pb, Mn, Hg, Ni, Se, V, Zn gibi elementler oluşturmaktadır. Söz Konusu elementlerin çoğunluğu ağır metal grubuna girmektedir. Bazı ağır metallerin içme sularında tolere edilebilir en yüksek konsantrasyonları Tablo.D.5 te verilmiştir. Tablo32- İçme suları için max. İnorganik toksik madde konsantrasyonları İz Element Sınır Konsantrasyon Be, F 1.0 Ag, As, Pb 0.1 Cd, Cr, Se 0.01 Hg 0.001 Kaynak: Uslu ve Türkman, 1987 Ağır metallerin önemli bir kirletici grubu oluşturdukları bilinmektedir. Bunların toksik ve kanserojen etkileri olduğu gibi, canlı organizmalarda birikme eğilimi de söz konusudur.krom, civa, kurşun, kadmiyum, mangan, kobalt, nikel, bakır ve çinko gibi metaller doğada genellikle sülfit, oksit, karbonat ve silikat mineralleri şeklinde bulunmaktadır. Bunları suda çözünürlükleri oldukça düşüktür. Çok küçük miktarlarda bile genellikle kuvvetli zehir etkisine sahip olan ağır metaller, kirlenmiş sularda metal, katyon, tuz ve kısmen anyon şeklinde bulunurlar. Bunlar hem kirlenmiş suların kendiliğinden temizlenmesini engelleyebilir, hem de bu suların arıtılmış halde sulamada kullanılmasını ve arıtma çamurlarının gübre olarak kullanılmasını sınırlandırabilirler. Bor, sularda borik asit veya sodyum borat şeklinde bulunmaktadır. Boraksın toksite sınırı balıklar için 3-7 mg/lt dir. Suların kendiliğinden temizlenmesi için gerekli mikrobiyal aktivite 10 mg B/lt konsantrasyonu ile büyük ölçüde engellenmektedir. Sulama sularında 0.5 mg/lt den fazla bor bazı bitki türlerine zararlı olabilir (TOPBAŞ ve Ark.1998). Mangan ve demir ağır metaller arasında en zehirsiz olanlarıdır. Manganın stabilite sınırı alabalık için 75 mg/lt, sazan için 600 mg/lt dir. Fakat çeşitli demir bileşiklerini sudaki konsantrasyonunun artması durumunda özellikle sert olmayan sularda ph düşer ve balıklara zehir etkisi yapar. Demir oksit balıkların solungaçlarının tıkanmasına sebep olur. Nikelin zararlılık sınırı balıklar için 1-5 mg/lt, balıklara yem olan küçük canlılar için 3-4 mg/lt dir (TOPBAŞ ve Ark.1998). Krom kirlenmiş sularda hem katyon, hem de anyon olarak bulunabilir. (kromat, bikromat, kromik asit) Anyon formu katyon formundan daha etkilidir. Balıklar için toksite sınırı 28-80 mg/lt, içme suyunda ise 0,05 mg/lt dir Civa ve bileşikleri tarımsal ve endüstriyel faaliyetler sonucunda sulara karışı. 100 mg/lt civa içeren sularda mikrobiyal faaliyet durur. Balıklar için öldürücü konsantrasyon 0,25 mg/lt dir. 80

Bakır özellikle küçük canlılar için yüksek derecede zehirlidir. Alabalıklar için toksite sınırı mg/lt dir içme sularında en fazla. mg/lt^ye kadar bakıra izin verilebilir. (TOPBAŞ ve Ark.1998) Maraş Ovasında çok sayıda endüstri tesisi (tekstil, çırçır vb.) bulunmaktadır. Bu tesislerden ovanın yüzey sularına atık su deşarjı yapılmaktadır. Bu durum, yüzey ve yer altı sularındaki ağır metal derişiminin en önemli nedenidir. Ovada yer alan su kaynaklarında meydana gelebilecek ağır metal kirliliğinin ortaya konulması amacıyla, yer altı sularından 23, yüzey sularından 4 adet olmak üzere toplam 27 adet ağır metal örneği alınmıştır. Örnekleme noktaları ova genelini yansıtacak şekilde belirlenmiştir. Örnekler standartlara uygun alınarak, bekletilmeksizin uygun koruma koşulları altında MTA Genel Müdürlüğü MAT Su Kimyası Laboratuvarları na gönderilmiştir. Analizlerde, demir (Fe), mangan (Mn), kurşun (Pb), çinko (Zn), bakır (Cu), nikel (Ni), kobalt (Co), kadmiyum (Cd) ve baryum (Ba) değerlerine bakılmıştır. Aşağıda bu parametreler TS-266 (1997) ya göre değerlendirilmiştir. Analiz sonuçları Tablo 2.2.12 de sunulmuştur. MK24-2, MK25, MK31 ve MK14 nolu örnekler Fe için tavsiye değeri olan 0.05 mg/l değerini aşmıştır (Şekil 2.2.15). Bu örnekler sırasıyla, Güllühöyüğün 1 km KB sından, Güllühöyüğün 500 m kuzeyinden, Kıyıkçı Köyünün 1 km KD sundan, Adana yolu üzeri Öksüzhanefi Çiftliği mevkiinden 750 m KB da açılmış olan keson ve sondaj kuyularından alınmıştır. MY8 nolu örnek Karaçay Deresi, Aksu Çayına girmeden hemen önce alınmış olup izin verilen maksimum değer olan 0.2 mg/l yi oldukça aşmıştır (1.85 mg/l). Karaçaya tekstil tesislerinden yoğun bir atıksu deşarjı sözkonusudur. Fiziksel görünümü siyah-kızıl renktedir. Demir Sulardaki demirin değişik kaynakları vardır. Olivin, magnetit, biyotit, amfibol ve piroksen bakımından zengin magmatik kayaçlar önemli demir kaynağıdır. Ayrıca toprakta, indirgen ortamdaki organik maddeler ve bakterilerin aktivitesinden de sudaki Fe derişimine katkı olur. Topraktaki bitki kökleri ve organik atıklarda demir bulunmakta ve sudaki demirin oluşumunda biyosferdeki aktiviteler önemli bir etkiye sahip olabilmektedir. Bunların dışında, sondaj kuyularındaki filtre ve borular ile demir su boruları da bir diğer demir kaynağıdır. Demir, sularda iki değerlikli (Fe +2 ) çözünmüş olarak, özellikle hidrojen karbonat ve bazen de sülfat şeklinde bulunur. Demir hayvan ve bitki metabolizması için gerekli bir element olmakla birlikte, derişimin 3 mg/l yi aşması halinde, suyun tadının ve renginin değişmesine, ayrıca sanayi suyu olarak kullanıldığı durumda tekstil ürünleri üzerinde kirliliğe neden olmaktadır. Şekil 6. Örneklere ait Fe derişimi değerleri. 81

Tablo 33- Ağır metal analizlerinin mg/l cinsinden sonuçları. Örnek No Fe Mn Pb Zn Cu Ni Ba MK10 <0,05 <0,05 0,05 0,1 <0,05 <0,05 0,45 MK11 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 0,25 MK12 0,05 <0,05 <0,05 0,06 <0,05 <0,05 0,26 MK13 0,05 <0,05 <0,05 0,1 <0,05 <0,05 0,13 MK17 <0,05 <0,05 0,05 0,1 <0,05 <0,05 0,24 MK18 <0,05 <0,05 0,05 0,11 <0,05 <0,05 0,13 MK22 <0,05 <0,05 <0,05 <0,07 <0,05 <0,05 0,19 MK24-2 0,06 <0,05 <0,05 0,12 <0,05 <0,05 0,3 MK25 0,11 <0,05 <0,05 0,16 <0,05 <0,05 0,16 MK26 <0,05 <0,05 <0,05 0,07 <0,05 <0,05 0,17 MK27 0,05 <0,05 <0,05 0,05 <0,05 <0,05 0,23 MK30 <0,05 <0,05 <0,05 0,09 <0,05 <0,05 <0,05 MK31 0,17 <0,05 <0,05 0,05 <0,05 <0,05 0,11 MK32 <0,05 <0,05 <0,05 0,06 <0,05 <0,05 0,08 MK35 <0,05 <0,05 0,05 0,1 <0,05 <0,05 0,12 MK36 <0,05 <0,05 0,05 0,11 <0,05 <0,05 0,11 MK1 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 0,16 MK4 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 0,09 MK14 0,14 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 0,27 MK28 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 0,11 MK29 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 0,35 MK33 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 0,15 MK 39 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 0,17 MY 9 <0,10 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 0,05 MY 8 1,85 0,07 <0,05 0,3 <0,05 0,12 0,12 MY 1 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 0,17 MY 2 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 <0,05 0,18 Mangan Doğada pek çok magmatik ve metamorfik mineraller mangan içermektedir. Amfibol, piroksen, olivin ve bazaltın önemli bir bileşenidir. Dolomit ve kireçtaşında küçük miktarlarda bulunur. Bitki metabolizması için gerekli bir element olan manganın organik çevrimi doğal sulardaki bulunuşunu etkilemektedir. Göl ve rezervuar gibi ısı farklılaşmasının görüldüğü yerlerde, taban sedimanları anoksik hale gelir ve daha önceden depolanan manganoksit indirgenerek çözünebilir. Mangan, kirletici kaynak olan maden drenajından da gelebilir. Termal kaynaklar da büyük mangan derişimleri içerebilir. Mangan da demir gibi benzer etkilere sahip bir elementtir. Karaçay dan alınan MY-8 nolu örnek, 0.07 mg/l olan mangan derişimi ile, üst sınır değer olan 0.05 mg/l yi aşmıştır. Bu örneğin dışındaki örneklerin Mn derişimleri üst sınır değerin altındadır. 82

Kurşun Doğadaki sedimanter kayaçlarda bulunur. İnsanlar tarafından kullanılmaya başlaması (kurşun içeren su boruları, araçlarda kurşunlu benzin v.b.) ile doğal ortama girmiştir. Yeraltısularında eser halde bulunduğu zaman, zehirleyici etkisi olan bir maddedir. Sanayi tesislerinin bacasından çıkan kurşun içerikli gazların meteorolojik süreçler (yağmur, kar v.b.) ile doğal ortama dönmesi de bir başka önemli faktördür. 238 U elementi radyoaktif bozunma ile 210 Pb izotopunu oluşturur. Kurşun için üst sınır değer 0.05 mg/l olup, MK10, MK17, MK18, MK35 ve MK36 nolu örnekler bu değere ulaşmıştır (Şekil 7). Şekil 7. Örneklere ait Pb derişimi değerleri. Bakır Modern endüstri tesislerinde bakır yoğun olarak kullanılmakta ve doğal ortama bırakılmaktadır. Hayvan ve bitki metabolizması için gerekli bir elementtir. Özellikle ph<7 olan suların geçtiği bakır borulardan suya bakır girer. Tarımsal ilaçların yapısında yoğun olarak bakır türevleri bulunur. Bu yüzden kayaçlardan çok tarımsal ilaçlardan toprağa ve suya bakır karışmaktadır. Metalik maden ve kömür yataklarının asit drenajları birkaç yüz miligramlık bakır konsantrasyonu içerebilmektedir. Bu derişim birçok canlı için tehlike potansiyeli taşır. Bakır için izin verilen üst sınır değeri 3 mg/l olup, hiçbir örnek bu değeri aşmamıştır. Çinko Kayaçlarda bakır ve nikel kadar yaygın olarak bulunmaktadır. Çinko bitki ve hayvan metabolizması için gerekli bir elementtir. Ancak sular önemli bir çinko kaynağı oluşturmazlar. Metalurji, boya, kauçuk ve lastik sanayinde yoğun olarak kullanılır. Bu uygulamalar ile çevreye önemli miktarda yayılmakta, bu nedenle de sulardaki çözünürlük miktarı artmaktadır. Bir diğer kaynağı da maden drenajlarıdır. Sulardaki derişimi 5 mg/l yi geçtiğinde fark edilebilir tad değişimine neden olmaktadır. Örneklerin tümü izin verilen üst sınır değer olan 5 mg/l nin altındadır. Nikel Ultramafik kayaçlar nikelin doğal kaynağıdır. Önemli bir endüstriyel metal olan nikel, paslanmaz çelik, aşınmayı önleyici alaşım üretimi ve diğer amaçlarla geniş ölçekte kullanım alanına sahiptir. 83

Nikelin diğer kirletici kaynakları kanalizasyon atıkları, fosforlu gübreler ve fosil yakıtlardır. Kabul edilen üst sınır değer 0.05 mg/l olup, sadece Karaçay dan alınan MY8 nolu örnek 0.12 mg/l derişim değeri ile sınır değerini fazlasıyla aşmıştır. Baryum Yaygın bir mineral olan barit (BaSO 4 ) çözünürlüğü, doğal sulardaki baryum derişimini kontrol eder. Zehirli bir madde olan barit, kağıt kaplamalarda, boya, plastik, tekstil sanayinde, mürekkep, kauçuk, batarya ve pil yapımında kullanılır. Kabul edilen üst sınır değeri 3 mg/l olup, MK10, MK24-2, MK14 ve MK29 nolu örnekler üst sınır değeri aşmıştır (Şekil 8). Bu örnekler, ovanın orta ve kuzey kesiminde, Adana yolu boyunda, Güllühöyük mevkisinde ve Aksu-Deliçayın kesişim noktasının 500 m güneyinde yer alan kuyulardan alınmıştır. Şekil 8. Örneklere ait Ba derişimi değerleri. D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler D.5.5.1. Siyanürler Siyanür ve bileşikleri çevresel ortamlarda doğal olarak bulunabildikleri gibi endüstriyel işlemlerde ara ürün olarak da ortaya çıkabilirler. Endüstriyel işlemler sonucu çevreye verilen siyanür bileşikleri; gaz, sıvı ve katı ortamda bulunanlar şeklinde sınıflandırılabilir. Siyanür ve bileşiklerinin sıvı halde bulunduğu başlıca endüstri alanları; petrol rafinerileri, kok ve havagazı fabrikaları, maden işletmeleri, metal sanayi, tekstil sanayi, ilaç sanayi, plastik ve sentetik kaucuk imalathaneleridir. İnsanlar günlük besinlerle az da olsa bünyelerine bir miktar siyanür almaktadır. İçme suyunda izin verilebilir en yüksek siyanür miktarı 0.05 mg/lt dir. Genel olarak siyanürün balıklar için toksisite sınırı 0.03-0.25 mg olarak verilmektedir. Fakat bu değer balık türüne göre değişimler gösterir. Örneğin alabalıklar için 0.05 ppm NaCN 124 saatte, 1 ppm NaCN ise 20 saatte tamamen öldürücüdür. 84

Siyanür toksitesi, sıcaklıkla orantılı olarak yükselmekte, her 10 0 C sıcaklık artışı ile birlikte öldürücü doz 2-3 kat artmaktadır. (TOPBAŞ ve Ark.1998) D.5.5.2. Petrol ve Türevleri Petrol ve türevleri çoğunlukla petrokimya endüstrisi rafinerileri ve taşımacılık yapılan yerlerde ulara karışmaktadır. Petrol su yüzeylerinde çeşitli kalınlıklarda film oluşturarak gaz alışverişini engellemektedir. Dibe çöken ağır yağlar ise taban canlılarını etkilemektedir. (TOPBAŞ ve Ark.1998) D.5.5.3. Polikloro Naftalinler ve Bifeniller Söz konusu bileşikler teknikte hidrolik yağlar, plastik endüstrisinde yumuşatıcı ve elektroteknikte izolasyon malzemesi olarak kullanılmaktadır. Klor içeriği arttıkça bu bileşikler katı bir yapı kazanırlar. Yağda eriyen ve hayvansal organizmalarda biriken bileşiklerdir. Bu bileşiklerden PCB (poliklorobifenil), hayvansal organizmalarda DDT den daha yüksek oranda birikebilmektedir. Bu bileşiklerin zehir etkisi henüz yeteri kadar araştırılmadığından bu konuda kesin bir şey söylemek mümkün değildir. Ancak, havada ve suda bulunan miktarları mikrogram düzeylerini aşmamalıdır. (TOPBAŞ ve Ark.1998) D.5.5.4. Pestisitler ve Su Kirliliği Petisitler tarımda kullanılan ilaçların geneline verilen addır. Pestisidlerin suda bulunması ürünlerin verim ve kalitesini etkilediği gibi yeraltı sularına karışarak yeraltı sularının kalitesini de etkiler. Pestisidlerin çevresel etkilerine ilişkin çalışmalar analiz tekniklerinin karmaşıklığı ve kullanılan pestisitlerin çok çeşitli oluşu gibi nedenlerle güçlükle yürütülebilmektedir. Bu nedenle eldeki veriler sınırlı olup, sulama suyunda izin verilebilir pestisit konsantrasyon standartları geliştirilememiştir. (TOPBAŞ ve Ark.1998) D.5.5.5. Gübreler ve Su Kirliliği Uygulanan gübrenin ancak belirli bir kısmı bitkiler tarafından kullanılır ve geri kalan kısmı çevreye dağılır. Gübrelerin sularda yarattığı kirlilik başta içme suyunu içilmez hale getirir. Sulamada kullanılması durumunda ise bitkilerde üretim miktarı, ürün niteliğinde önemli değişiklikler olur. D.5.5.6. Deterjanlar ve Su Kirliliği Deterjanlar formülasyonunda ana madde olarak sentetik yüzey aktif madde yanında temizleme işlemine yardımcı kimyasal maddeler içeren temizlik mamulleridir. Yüzey aktif maddeler yönünden konu ele alındığında; deterjan yapımında kullanılan ve köpürmeyi sağlayan yaygın yüzey aktif maddeler ve özellikleri tablo D.6 de sunulmuştur İlimizde deterjanların yol açtığı su kirliliği konusunda herhangi bir çalışma yapılmamıştır. 85

Tablo.34 Deterjan yapımında kullanılan bazı yüzey aktif maddeler ve özellikleri Yüzey Aktif Maddeler Özellikleri LAS (Lineer Alkil Sülfonatlar) Biyolojik olarak kolay bozunmakta, bol köpük vermekte, parçalanmayan kısmı ise toksik madde ABS (Alkil Benzen Sülfonatlar) Güç bozunmakta ve bol köpük vermektedir. AS (Alkon Sülfanatlar) Biyolojik olarak kolay ayrışmakta ve bol köpük vermekte, genellikle şampuan yapımında kullanılmakta STPP (Sodyum Tripolifosfat) Yüksek düzeyde fosfor içermekte ve fosfor kirliliği oluşturmaktadır. DDB (Dodesil Benzen) Güç parçalanmakta ve kirlilik yaratmaktadır LAB (Lineer Aklin Benzen) Parçalanma derecesi %90 ı geçmekte ve yaygın olarak kullanımına izin verilmekte D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler Sulama sularında ve özellikle atık sularda bulunan organik maddelerin mikroorganizmalar tarafından biyokimyasal olarak parçalanması esnasında oksijen tüketilir. Tüketilen oksijen miktarı ise suda bulunan organik madde konsantrasyonuna bağlı olarak artmaktadır. Teorik olarak organik madde konsantrasyonu yüksek olan atık suların sulamada kullanılması halinde, kök bölgesindeki oksijenin azalacağı ve bitkilerin bundan zarar göreceği kabul edilmektedir. Ancak pratikte bu tür suların önemli bir problem meydana getirmeden dünyanın pek çok yerinde kullanımı söz konusudur. Bunun temel nedeni, insan ve mutfak artığı organik maddelerin toprakta biyolojik olarak kolayca ayrışabilmesidir. Yapılan araştırma sonuçları, biyolojik olarak parçalanabilen organik maddenin yeraltısuyu kirlenmesine de yol açmadığını, ancak biyolojik olarak parçalanmayan ve toprak tarafından tamponlanmayan sentetik organik maddelerin yüksek konsantrasyonlarının problem yaratabileceğini göstermiştir. İlimizde bu konuda yapılmış bir çalışma yoktur. D.5.7. Patojenler Organik maddelerle birlikte mikroplar ve özellikle ve özellikle patojenler de sulara karışmaktadır. Genellikle yerleşim merkezlerinin kirlenmiş sularında yüksek miktarda patojen bulunmaktadır. Patojenler hastalık yapan organizmalar tarafından enfekte edilmiş insan ve hayvanlardan idrar ve dışkı yoluyla dışarı atılmaktadır. İnsan ve hayvanlardan atık sulara ve buradan da sulama sularına karışan patojenler önemli sağlık sorunlarına yol açmaktadır. Bu sorunu ortadan kaldırmak için sular dezenfekte edilir. En çok kullanılan dejenfeksiyon yöntemleri; suyu bekletmek veya ısıtmak, klorlamak, bakır veya gümüş iyonları uygulamak, ultraviyole ışınlara maruz bırakmak, kuvvetli asidik veya bazik yapmak şeklinde sınıflandırılabilir. İlimiz sularında bu konuda yapılmış bir çalışma bulunmamaktadır. D.5.8. Askıda Katı Maddeler Yoğunluğu suyun yoğunluğundan küçük veya eşit olan tanecikler, suyun yüzeyine çıkarlar veya su içerisinde serbest halde yüzerler. Bu maddeler organik veya mineral kökenli 86

olabilir. Mineral kökenli askı maddesi zemin erozyonundan kaynaklanmaktadır. Sularda asılı halde bulunan tanecikler akım süresi boyunca devamlı olarak askıda kalmayabilirler. Bunların bir kısmı çökerek dip çamurunu oluştururlar. Bir kısmı ise parçalanarak çözünmüş organik maddelere dönüşürler. Askıda katı maddelerin sulama sularında yoğunlaşması bitkilerin fotosentezini ve görünümlerini etkiler. Bunun haricinde sulama sistemlerinde tıkanıklıklara yol açarlar. Askıda katı madde oranını azaltmak amacıyla akarsularda ağaçlandırma ve teraslama atık sularda ise filtreleme ve çökeltme işlemleri yapılabilir. İlimiz işletmelerinde üretilen atık sularda yapılan incelemeler sonucunda mevzuatın üzerinde askıda katı madde içeren işletmeye rastlanılmamıştır. Kanalizasyona bağlantısı olan işletmelere Belediyelerce Kanalizasyon Bağlantı İzin Belgeleri verilmiştir. D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği İlde, radyoaktif maddelerle ilgili olarak herhangi bir olay meydana gelmemiştir. Ayrıca radyoaktif maddelerle ilgili ölçüm yapılmamaktadır. İlimizde deprem öncesi fay hatlarında artış gösteren radon gazı artışını gösteren faydaki hareketlenmeyi gözlemlemek amacıyla yapılan RADYOSYON ÖLÇÜMLERİ aşağıda çıkartılmıştır. İlimizde Bayındırlık ve İskân Müdürlüğü İmar Afet İşleri Şubesi tarafından yapılan, havadaki radyasyon ölçümleri sonucu, İlimiz merkezinde, gölgede, havada, hava durumuna bağlı olarak ortalama 23 29 bekerellik iyonize bir radyasyon bulunduğu görülmektedir. İlimizde Merkez Kümperli Köyünde Doğu Anadolu Fayı üzerinde bulunan, fayla ilgili karstik bir çatlakta yapılan ölçümlerde hava şartları ve faydaki aktiflik durumuna göre ortalama 30 80 bekerellik iyonize radyasyon olduğu görülmüştür. - İlimiz Merkez Altınova Köylerinde DSİ sondaj kuyusunda yapılan ölçümlerde hava şartları ve faydaki aktiflik durumuna göre ortalama 30 60 bekerellik iyonize radyasyon çıkışı gözlenmiştir. İlimiz Ilıca Kasabası kaplıcalarında yapılan ölçümler, çok düşük olup normal havada bulunan radyasyon civarındadır Belediye 1. Kuyu 25 Bekerel / Dakika Belediye 2. Kuyu 25 Bekerel / Dakika Belediye 3. Kuyu 26 Bekerel / Dakika Özger Öteli Kuyusu 25 Bekerel / Dakika Ilıca Kasabası Kuzeyi gaz çıkan doğal bacalarda yapılan ölçümler: Pürdüz bacası; Radyasyon seviyesi = 24 30 22 Bekerel/Dakika Çamdağı Püsürün Kabalağı Rad Seviyesi = 33-32-36-39-34 Bekerel/Dakika Püsür Dağı Radyasyon seviyesi = 44 39 43 Bekerel/ Dakika KAYNAKLAR: 1- www kahramanmaras.gov.tr. 2- DSİ 20. Bölge Müdürlüğü. 3- MTA Genel Müdürlüğü. 4- İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü. 87

E. TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI E.1. Genel Toprak Yapısı: İklim, topografya ve ana madde farklılıkları sebebiyle zamana bağlı olarak ilimizde çeşitli büyük toprak grupları oluşmuştur. Büyük toprak gruplarının yanı sıra toprak örtüsünden yoksun bazı arazi tipleride görülmektedir. E.1.1. Aluvyal topraklar : İlimizde 76.625 hektarlık alanda yayılım göstermekte, hidromorfik aluvyal topraklar ise 154 hektarlık bir alanda yayılım göstermektedir. E.1.2. Koluvyal topraklar : Koluvyal topraklar ilde 99.306 hektarlık bir alanda yayılım göstermektedir. E.1.3. Organik topraklar : Organik topraklar ilimizde toplam 2982 hektarlık alanda yayılım göstermektedir. E.1.4. Kahverengi orman toprakları : Bu tip topraklar ise ilimizde 348.826 hektarlık alanda yayılım göstermektedir. E.1.5. Kireçsiz kahverengi orman toprakları : Kireçsiz kahverengi orman toprakları ilimizde 135195 hektarlık bir alanda yayılım göstermektedir. E.1.6. Kırmızı kahverengi topraklar : Bu tip topraklarda ilimizde 42.214 hektarlık bir alanda yayılım göstermektedir. E.1.7. Kahverengi topraklar : Kahverengi topraklar ilimizde 214.555 hektarlık alanda yayılım göstermektedir. E.1.8. Kireçsiz kahverengi topraklar : Kireçsiz kahverengi topraklar ilimizde 157.684 hektarlık alanda yayılım göstermektedir. E.1.9. Kırmızı Akdeniz toprakları : İlimizde toplam 47.077 hektarlık alanda yayılım göstermektedir. E.1.10. Kırmızı kahverengi Akdeniz toprakları : İlimizdeki toplam yayılma alanı 133381 hektarlık alandır. E.1.11. Bazaltik topraklar : Bazaltik topraklar ilimizde 50.062 hektarlık alanda yayılım göstermektedir. E.1.12. Kestane rengi topraklar : Kestane rengi topraklar ise ilimizde toplam 2566 hektarlık alanda yayılım göstermektedir. Kahramanmaraş ın arazisi kireç taşı, kumtaşı ve metamorfik taşlar üzerine oluşmuştur. Toprakları kırmızı kahverengi, kırmızı akdeniz, kahverengi orman toprakları, alüviyal, kolüviyal ve organik toprak gruplarından meydana gelmektedir. Bölgenin jeolojisi şist, serpantin, kireç taşı, kumtaşı, marn, konglomera, alüviyal ve kolüviyal depozitler içeren metamorfik ve sediment kayalarından oluşmuştur. Toprakların tekstür yapıları killi, siltli-killi ve kumlu-siltli arasında değişir. 88

Hurman Çayı Kömürsuyu Terbüzek Çayı Deliçay Aksu Çayı Ceyhan Nehri Nergele Çayı Kartalkay Brj Ayvalı Brj Menzelet Brj. Sır Brj Körsulu Çayı E.2. Toprak Kirliliği E.2.1. Kimyasal Kirlenme E.2.1.1. Atmosferik Kirlenme: İlimiz birinci derecede, ikinci grup hava kirliliği yaşanan iller arasında yer almakta olup toprakların atmosferik kirlenmesi konusunda herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. E.2.1.2. Atıklardan Kirlenme: İlimizde Merkez dahil hiçbir yerleşim biriminin katı atık düzenli depolama alanı bulunmamaktadır. Mevcut katı atıklar, hiçbir işleme tabi tutulmadan vahşi depolama yöntemiyle doğaya terk edilmektedir. İlimiz merkez ilçe Belediyesi ve 9 belediyenin katı atıklarının bertarafının yapılacağı katı atık bertaraf tesisi ÇED işlemleri devam etmektedir. E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme: İlimiz merkez dahil hiçbir yerleşim biriminin kanalizasyon sisteminde atıksu arıtma tesisi bulunmamakta olup, doğrudan ve dolaylı yollarla su kaynaklarına deşarj edilmektedir. Tablo 35- Atıklardan Kirlenme C 6,4 6,5 8,2 17,3 13,5 7,4 8,6 18,2 12.Şub 19,6 19,5 6,8 ph 8,98 8,65 8,16 8,63 8,59 8,51 8,73 7,34 Ağu.22 7,5 7,75 8,57 O₂ (mg/l) Çinko (mg/l) Demir (mg/l) Bakır (mg/l) Potasyum (mg/l) Sülfat (mg/l) Sülfit (mg/l) Amonyum İyonu(mg/l) Nitrit İyonları(mg/l) Nitrat İyonları(mg/l) Fosfat İyonları(mg/l) Klor (mg/l) 14,66 10,76 10,18 9,2 9,43 11,65 10 11,03 Tem.4 6 8,55 11,74 11,39 0 0 0,01 0,07 0,06 0,03 0,08 0,02 0,1 0 0,01 0,06 0,03 0 0 0,08 0 0 0,03 0,06 0 0,04 0,12 0 0 0 0 0 0 0,02 0 0 0 0 0,01 0 3,1 0 4,3 1,7 2,5 3,9 1,6 2,4 1,3 1,6 2,6 1,7 26 17 13 13 60 82 0 18 0 0,6 2 25 5 3 8 3 6 6 7 0 10 0 0,1 10 0,56 0,01 0,62 0,05 0,08 0,6 0,17 0,05 0,01 0,04 0 0,01 0,048 0,006 0,125 0,034 0,195 0,029 0,019 0,01 0 0,06 1 0,02 0,08 0,6 0,7 0,15 0,15 0,9 1 0,05 0,45 1,8 3,8 0,38 0 0 0 4 5 3 0 0 3 2 3 1 6 0 0 0 4 0 5 1 0 0 0,01 0 E. 3. Arazi 89

E.3.1. Arazi Varlığı E.3.1.1. Arazi Sınıfları: Tablo 36- Toprak Sınıflandırması Tablosu İlçe Toprak Sınıfları Toplam I II III IV V VI VII VIII Merkez 16.419 9.654 13.364 25.127 113 18.124 243.310 20.138 346.249 Afşin 26.678 16.658 8.943 7.565-12.153 60.302 15.109 147.408 Andırın 7.481 7.651 5.166 3.259-3.996 84.933 5.379 117.865 Elbistan 34.866 34.066 24.676 21.126 1.319 19.469 182.427 58.084 376.033 Göksun 9.194 8.606 7.432 10.222-11.310 109.516 20.950 177.230 Pazarcık 18.318 20.909 14.103 23.724 528 20.173 106.565 5.459 209.200 Türkoğlu 11.009 5.937 4.783 3.174 83 3.208 33.066 855 62.165 Toplam 123.965 103.481 78.467 94.197 2.043 88.433 820.119 125.395 1.436.100 Tablo 37- Tarım Alanlarının İlçelere Göre Dağılımı (ha) İLÇELER Tarım Alanı Tarla Nadas Sebze Meyve Afşin 51079,5 44389 2000 1360,5 3330 Andırın 20270,9 15367 3840,2 283 780,7 Ç.cerit 9368,1 7955,4-49,5 1363,2 Ekinözü 6835,1 5376,1 350 140 969 Elbistan 76712,4 65464,4 1819 1711 7718 Göksun 44433,3 39846,3 825 482 3280 Merkez 66344,2 43862,2 1000 3104 18378 Nurhak 4099,2 1559,3 2239 76 224,9 Pazarcık 52870,9 35591,5 400 350 16529,4 Türkoğlu 20412,2 17328,2 550 286,6 2247,4 TOPLAM 352.425,8 276.739 13.023,2 7.842,6 54.820,6 2009 TUİK verisidir. E.3.1.2. Kullanım Durumu: Tablo 38- Kahramanmaraş Arazi Varlığı Tablosu Arazilerin Niteliklerine Göre Dağılımı (ha) Tarım Arazilerinin Dağılımı (ha) Tarım Alanı 352.426 Tarla 276.739,4 Orman-Fundalık Alanı 512.079 Nadas 13.023,2 Çayır-Mera Alanı 184.514 Sebze 7.842,6 Diğer 381.046 Meyve 54.820,6 Su Yüzeyi 15.635 TOPLAM 1.445.700 352.425,8 2009 TUİK verisidir. Tablo 39- Arazilerin Niteliklerine Göre Dağılımı Tablosu 90

Tablo 40- İşlenen Arazinin Kullanım Durumu Kullanım Şekli Alanı ( Hektar) Oranı % Tarım Alanı 426.467 Ha Sebzelik 10.346 Ha 2 Meyvelik 31.263 Ha Sulu 7 Bağ Bahçe 23.362 Ha 5 Diger (Tarla vs.) 361.496 Ha 86 TOPLAM 426.467 Ha 100 E.3.2. Arazi Problemleri : Bu konuda bilgiye ulaşılamamıştır. KAYNAKLAR: 1- www kahramanmaras.gov.tr. 2- İl Özel İdaresi. 3- Tarım İl Müdürlüğü. (F). FLORA - FAUNA VE HASSAS YÖRELER 91

F.1. Ekosistem Tipleri F.1.1. Ormanlar F.1.1.1. Ormanların Ekolojik Yapısı İlimiz ormanlık alan olarak Türkiye de 11. Sırada olup %35 i ormanlarla kaplıdır. Topoğrafik yapı değişken ve kırıktır. Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu ve Akdeniz Coğrafi Bölgelerinin birleşme noktası üzerinde bulunmaktadır. Bu nedenle ilimizde bitki türü zenginliği görülmektedir. Kahramanmaraş, Andırın işletmelerimiz deniz ikliminin etkisinde olup; relik olarak bulunan kayın dahil çok çeşitli bitki topluluklarının bulunduğu ormanlara sahiptir. Göksun Orman İşletme Müdürlüğümüz ile Kahramanmaraş ve Andırın İşletme Müdürlüklerimizin kuzeyi, karaçam - sedir zonunda yer almaktadır. F.1.1.2. İlin Orman Envanteri Tablo 41- Ağaç Türleri ve yayılış Alanlarını gösterir tablo İŞLETMESİ AĞAÇ TÜRLERİ Çz Çk S. G. M Kn Ar Çf Ok Dy İbr. Karışık Yapr. Karışık İbr.+Yapr. Karışık TOPLAM K.MARAŞ 77249 11994 13865 2292 61397 1633 20931 533 10 37971 6775 38146 272796 ANDIRIN 10610 8034 509 2339 5256 884 4254 6 19 16178 22805 11093 81984 GÖKSUN 877 25524 1226 3975 28245 53457 25890 8008 147200 İL TOPLAMI 88735 45552 15600 8606 94897 2517 78642 539 0 28 80039 29580 57247 501980 İlimizde hakim ağaç türü kızılçam olup, 88.735 ha alanda yayılış göstermektedir.bunu karaçam, sedir, göknar ve diğer türler takip etmektedir. İlimiz sınırları içerisindeki tüm ormanlar devlet ormanıdır. Tablo 42- İlin Orman Miktarı İŞLETMESİ KAHRAMANMARAŞ İLİ ORMANLIK ALANI (İşletmeler İtibariyle) NORMAL KORU BOZUK KORU NORMAL BLT. BOZUK BLT. ORMAN ALAN % AÇIK ALAN GENEL ALAN K.MARAŞ 84386 175096 731 12583 272796 45 333548 606344 GÖKSUN 28528 90427 5767 22478 147200 21 551192 698392 ANDIRIN 39758 40866 1360 81984 66 41586 123570 İL TOPLAMI 152672 306389 6498 36421 501980 35 926326 1428306 GENEL ALANA ORANI% 10 21 1 3 35 65 100 92

Kahramanmaraş İlindeki 501.980 Ha ormanlık alanın 152672 Ha ı Normal Koru, 306389 Ha ı Bozuk Koru, 6498 Ha ı Normal Baltalık ve 36421 Ha ı Bozuk Baltalıktır. Tablo 43- İlimizde üretilen belli başlı orman ürünleri ve miktarları ; 2006 2007 2008 2009 2010 Tomruk (m3) 42700 53400 48800 55077 55277 Tel direk (m3) 600 1500 400 1040 731 Maden direk (m3) 12550 13100 11000 13587 13957 Sanayi od. (m3) 6800 7200 5900 6402 6977 Kağıtlık od. (m3) 4990 4800 4900 4555 6932 Lif-yonga od. (m3) 6000 4400 12400 1990 2659 Sırık - - - 1 3 Yakacak od. (ster) 79800 82500 91800 107325 97748 Tablo 44-Odun dışı orman ürünleri ve miktarları ; 2006 2007 2008 2009 2010 Defne Yap.(ton) 447 212 3 157 457 Adaçayı (ton) 13 - - - - Fıstıkçamı koz.(ton) 40 40 33 31 139 İlimiz orman alanı önceki envantere göre 504435 Ha iken, 505822 ha çıkmıştı ve % 0,27 lik bir artış sözkonusuydu. Bunun nedeni yapılan ağaçlandırma çalışmaları idi. Ancak 3842 Ha ormanlık alan Osmaniye Düziçi İşletme Şefliğine aktarıldığından alan 501980 Ha a düşmüştür. F.1.1.3. Orman Varlığının Yararları - Ormanlar yaşantımızın her safhasında ihtiyaç duyduğumuz yapacak ve yakacak hammadde kaynağıdır. Bunun yanı sıra bitkisel nitelikli tohum, çiçek, kozalak vb. ile mineral nitelikli çakıl, kum vb.hammadde kaynaklarının bir kısmı da ormanlardan elde edilmektedir. - Ormanlar, bitkiler ve hayvanlar için doğal bir su kaynağıdır. Kar ve yağmur biçimindeki yağışı yapraklı, dalları, gövdesi ve kökleri ve tutarak sellerin ve taşkınların oluşmasını önler. Ayrıca yeraltı sularının oluşmasına yardım eder. - Ormanlar erozyonu önler. Ormanlar rüzgarın hızını azaltır, toprağı kökleri ile tutarak yağışların ve akarsuların toprağı taşımasını önler. - Ormanlar, yaban hayatı ve av kaynaklarını korur. Nesli tükenmekte olan hayvanların üretimi, korunması ve barınmasında koruma alanları oluşturur. Bu sahalar milyonlarca canlının yuvasıdır. - Ormanlar bitki örtüsü ve toprak içerisinde büyük miktarda karbon depoladıklarından, ikim üzerinde olumlu etkiler yapar. Aşırı sıcaklıkları düzenler, bir ısı tamponu gibi görev yapar. Sıcağı soğuğu dengeler, yaz sıcaklığını azaltırken, kış sıcaklığını artırır, radyasyonu önler. - Su buharını yoğunlaştırarak yağmur haline gelmesini sağlar. Rüzgar hızını azaltarak toprak ve kar savurmalarını ve rüzgarın kurutucu etkisini yok eder. Bu nedenle açık alanlara oranla ormanlarda gündüzler serin geceler ise sıcaktır. - Ormanlar, eğlenme, dinlenme ve boş zamanları değerlendirme imkanı sağlar. Havası, suyu, doğal görünümleri ve sakin ortamı ile özellikle şehirlerde yaşayan insanları kendisine çeker. Bu yönüyle insanların beden ve ruh sağlığı üzerinde olumlu rol oynar. - Yerleşim alanları çevresindeki hava kirliliğini ve gürültüyü önlemesi ile insan sağlığı 93

bakımından büyük önem taşır. Ormanların insan sağlığı üzerindeki bütün bu olumlu yararları nedeniyle büyük kentlerin çevresinde ormanlar yetiştirilmekte, dinlenme yerleri kurulmaktadır. - Ormanlar, orman içinde ve dışında yaşayan insanlara çeşitli iş alanları sağlar, işsizliği önlemede etkin rol oynar, böylece köyden kente göçü azaltır. - Ormanlar, ulusal savunma ve güvenlik bakımından da çok önemlidir. Askeri birliklerin savaş tesisleri ile araç ve gereçlerinin gizlenmesinde, savaş ekonomisi bakımından değer taşıyan reçine, katran ve tanenli maddelerin elde edilmesini sağlar, - Ayrıca ormanlar barajların ekonomik ömrünü uzatır, doğal afetleri önler, ülke turizmine katkıda.bulunur, - Ormanlar, doğal güzellikleri ve sayılmayacak kadar çok faydalarıyla iyi baktığımız takdirde tükenmez bir doğal kaynaktır. İlimizde rekreasyon ve peyzaj değeri yüksek olan yerlerin halkın kullanımına açılması için Kahramanmaraş Kent Ormanı ve çeşitli yerlerde piknik ve mesire yerleri oluşturulmuştur.yaban hayatının korunması amacıyla özellikle Başkonuş da geyik üretim alanları oluşturulmuştur. F.1.1.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları Yıl içersinde yapılacak Orman Kadastrosu ile ilgili program 65.000 Ha dır. İlimizde şu ana kadar toplam 520 köyde (484.979 Ha) orman kadastro çalışması yapılmıştır. Kalan köy sayısı 22 dir. Yıl içersinde 2/B ile orman sınırı dışına çıkarılan alan miktarı, 1060 Ha.dır. Şimdiye kadar 2/B ile orman sınırı dışına çıkarılan alan miktarı toplam 7168 Ha.dır. Bunun 1904 Ha ı tescil edilmiş, 5264 Ha ı ise tescilsizdir. Tescili yapılmış orman alanı miktarı 205.893 Ha.dır. 279.087 Ha orman alanının ise tescili yapılmamıştır. Yıl içersinde yapılan Tapulu Kesim miktarı 323 m 3 tür. Bunlardan 41 m 3 yapacak odun ve 506 ster yakacak odun elde edilmiştir. İlimizde Özel Orman bulunmamaktadır. Tüm ormanların mülkiyeti devlete aittir. 6831 sayılı Orman Kanununun 16., 17., ve 18. maddelerine göre verilen izin adedi miktarı 106 dir. F.1.2. Çayır ve Meralar Çayır ve meralarla ilgili mevcut bilgiler (H) tarım bölümünde verilmiştir. F.1.3. Sulak Alanlar İlimizde sulak alan olarak tescilli ve Ramsar Sözleşmesi ile koruma altına alınmış alan bulunmamakradır. F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.) İlimizde step ve bozkır olarak tanımlanan alanlar bulunmamaktadır. 94

F. 2. Flora Tablo 45-İlimizin Belli Başlı Flora Listesi 95

96

97

98

99

100

101

102

103

104

105

106

107

108

109

110

111

112

113

114

115

F.3.3. Hayvan Yaşama Hakları F.3.3.1. Evcil Hayvanlar Hayvanları Koruma Kanunu kapsamında çalışmalar yapılmakta olup bu kanuna muhalefet edenler hakkında yasal işlem uygulanmaktadır. F.3.3.1.1. Sahipli Hayvanlar İl düzeyinde sahipli hayvanlar bulunmaktadır. Sahipli hayvanların denetim ve aşıları Tarım İl Müdürlüğünde bulunan veteriner hekimler tarafından yapılmaktadır. İlimizde süs ve ev hayvanlarının satışının yapıldığı yerler bulunmamaktadır. F.3.3.1.2. Sahipsiz Hayvanlar Belediye başkanlıklarına sahipsiz hayvanların iyi durumda olanlarının kısırlaştırılması ve tekrar serbest bırakılması, hasta ve güçsüz olanların barınaklarda iyileştirilerek tedavi edilmeleri ve iyileşmelerine müteakip kısırlaştırılarak serbest bırakılması ve Çevre Orman Bakanlığı direktiflere uyulması hususunda çalışmalar devam etmektedir. F.3.3.2. Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar İlimizde nesli tehlike altında olan ve olması muhtemel evcil ve yaban hayvanların korunması için İl Çevre ve Orman Müdürlüğümüz Av Koruma Kontrol Ekiplerince sürekli denetimler yapılmaktadır. Bu sınıfa giren hayvanları avlayanlar hakkında yasal işlem uygulanmaktadır. F.3.3.3. Hayvan Hakları İhlalleri Hayvanları Koruma Kanununa muhalefet edenlere idari para cezası uygulanmakta ve cumhuriyet savcılığına hakkında suç duyurusunda bulunulmaktadır. F.3.3.4. Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği Valiliğimiz, belediyeler ve gönüllü kuruluşlarla işbirliği içerisinde hayvanların korunmasına yönelik çalışmalar devam etmektedir. F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümdeki Bilgilerin İsteneceği Alanlar F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F.4.1.1. 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları İlimiz sınırları içerisinde Milli Park ve Tabiat Anıtı bulunmamaktadır. İlimiz sınırları içerisinde 1 adet Tabiatı Koruma Alanı, 2 adet Tabiat Parkı bulunmaktadır. Kapıçam Tabiat Parkı: ALANIN ADI : Kapıçam ALAN BÜYÜKLÜĞÜ : 180 Ha COĞRAFİ KONUMU : Kapıçam Bölüktaş serisi (500-850M yükseklikte), Akdeniz Bölgesi, İli Kahramanmaraş, İlçesi Merkez, Ulaşım 13 km (asfalt) MÜLKİYETİ : Orman Genel Müdürlüğü 116

İDARİ DURUM : Orman Bölge Müdürlüğü İl Müdürlüğü, Kahramanmaraş Orman Bölge Müdürlüğü, Kahramanmaraş İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Kahramanmaraş İşletme Müdürlüğü, İşletme Şefliği, DKMP Mühendisliği, Elmalar İşletme Şefliği, Kahramanmaraş Merkez DK ve MP Mühendisliği BÖLMELER : 734, 735 nolu bölmeler EKOSİSTEM ÖZELLİKLERİ: Saha Akdeniz ve İran-Turan fitocoğrafik bölgelerin geçiş kuşağında orman ekositem tiplemesine sahiptir. DOĞAL KAYNAK DEĞERLERİ: Kapıçam ormanı 500-850m yükseltiye sahip fazla dik olmayan az meyilli tepelerden oluşan dalgalı bir alan görünümündedir. Kapıçam ormanının bulunduğu tepelik alanın hemen güneyinden Doğu Anadolu fay hattı geçmekte olup 1. derece depren riski altındadır. Klimatolojik Özellikler : Kahramanmaraş İli Akdeniz Bölgesi iklim özelliğine sahip olduğundan yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlıdır. Bu tali tip; oldukça yüksek yıllık yağış miktarlarına rağmen, karakteristik ve tipik şiddetli yaz kuraklığı ile tanımlanan Akdeniz iklimi içerisinde, kar yağışı ve donun nadir olarak meydana gelmesi, çok yüksek yaz sıcaklığı, çok şiddetli buharlaşma ve düşük bulutluluk oranı ile diğer tali tip olan "Marmara iklimi"nden ayrılmaktadır. Rakımı 700m nin altında olup yıllık sıcaklık ortalaması 16 derecenin üzerindedir. Hidrolojik ve Hidrojeolojik özellikleri : Saha içerisinde yaz-kış akan dere ve tabii su kaynağı olmayıp mesire yerinin ve keklik üretim istasyonunun su ihtiyacını karşılamak amacıyla 40 metre derinlikte su kuyusu mevcuttur. Ayrıca mesire alanın içerisinden DSİ Bölge Müdürlüğüne ait sulama kanalı geçmektedir. Sulamanın yapıldığı aylada kanallarda bulunan sudan; Botanik Bahçesindeki göletleri doldurmak ve mevcut ağaçların sulanmasını yapmak için kullanılmaktadır. Ancak suyun yetersiz kaldığı dönemlerde kullanmak üzere 2007 yılında Botanik bahçesinde su kuyusu açılmıştır. Toprak özellikleri : Toprak derinliği ortalama 30-60 cm olup az taşlı bir görüntüdedir. Sahada esmer orman toprağı hakim olup dik meyilli yerlerde orta ve alt yamaçlarda kolüvital tip hakimdir. Mevzii olarak kalker ana kayalar üzerinde rendzinalara rastlamak mümkündür. Moloz birikintisi, tuzluluk, bataklıklaşma gibi menfi etkemlerin meydana getirebileceği orman sınırlaması mevzu bahis değildir. Saha genelinde balçık ve kumlu balçık tekstür sahiptir. Ormanla kaplı sahalarda Ah horizonlu profillerde %1-2 miktarda organik madde bulunmaktadır. B horizonu organik madde bakımından fakirdir. Toprak Ph faktörü 5,6-6,4 olarak tespit edilmiş olup asitik karekter taşımaktadır. Flora Kahramanmaraş İli Akdeniz iklim alanı içerisinde kaldığından bölgede Lauretum (500-975 M) Pinus brutia,olea oleastır orman zonu yer almaktadır. Kapıçam ormanları yukarıda belirtildiği gibi lauretum zonu içerisinde kalmakta olup asli ağaç türü kızılçamdır. Sahada 90-120 yaşlarında kızılçam vardır. Alanın 50-60 hektarlık kısmı mesire yeri olarak 117

kullanıldığından kapalılık bozulmuş ve ağaçlar arasında 15-20 m mesafeler oluşmuştur. Sahada kızıl çamdan başka doğal olarak yetişen tesbih, alıç. ardıç sevdirilmesi hedeflenmiştir. Botanik Bahçesi toplam 200 adet otsu ve odunsu bitkiyi bünyesinde barındırmakta ve bu sayı yapılan çalışmalarla her geçen gün artmaktadır.ayrıca saha farklı yükseltileriyle doğal seyir teraslarına sahiptir. REKREASYONEL POTANSİYEL Alanımızı ilkbahar aylarında 10,000 kişinin ziyaret ettiği tutanaklarla bakidir. İlimizde her geçen gün gelişen ve artan nüfus göz önüne alındığında Kapıçam Atatürk Mesire yerinin önemi artmaktadır. SOSYO-EKONOMİK YAPI Sahanın il merkezine olan yakınlığı (13km) göz önüne alındığında ve içerisinde hazır bulunan bir botanik bahçesinin de olması sahaya olan talebin artışını sağlayacaktır. Dünyamızda kimyasal ve biyolojik kirlenmenin son sürat devam ettiği; ozon tabakasındaki delik ile iklimde olan bozulmaların ve bilinçsizce yok edilen ormanlarımızla erozyona uğrayan topraklarınız artık geri gelmediği bir gerçektir. Bu nedenle Dünyada yeşile, doğaya ve doğal olan her şeye verilen önem her geçen gün artmakta iken, ülkemizde hala mevcut olan el değmemiş bölgelerimizi korumak var olanı geliştirmek varken bunları yok etmeye çalışmak nedendir bilinmez. Hepimiz bir ağacın kaç yılda ne zorluklarla meydana geldiğini biliriz ve bunun için kampanyalar etkinlikler düzenleyerek çocuklarımıza ağaç sevgisini kazandırmak isteriz. Alanımızı ilkbahar aylarında 10,000 kişinin ziyaret etmektedir. Alanımızı Büyütüp geliştirilerek insanımıza çok çeşitli faaliyetlerini (Oyun parkı, spor tesisleri, yürüyüş yolları, rekreasyon ihtiyaçlarını) yapabilecekleri bir alan haline dönüştürerek hizmet etmek için bu tür sahalar hazırlanırken daima ileriye dönük projeler düşünülerek hareket edilmelidir MEVCUT ARAZİ KULLANIMI 180 hektar Ormanlık alan: -68 hektarı mesire yeri -5,7 hektar alan Kınalı Keklik Üretim İstasyonu -11,10 hektarlık alanda Botanik Bahçesi mevcuttur. -98,19 hektarlık alanda Rezerv alan olarak ayrılmıştır -Rezerv alan olarak ayrılmış olan içerisinde 3,2 ha sedir ve 2,8 ha fıstık çamı tohum bahçesi vardır. BÖLGEDE SAHAYA ETKİ EDEN FAALİYETLER SOSYAL, FİZİKİ BASKILAR VE ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER Bölgede sahaya etki eden sosyal ve fiziki bir baskı mevcut değildir. Saha günü birlik piknik mesire yeri olarak kullanılmaktadır. Ancak; - Giriş ünitesi, - Tanıtım evi, - Botanik bahçesinde bulunan üç adet su göletlerinin sızdırmazlık çalışmaları, - Yeni bitki türlerinin dikimi alımı, - Genişletilen alanın gelişim planının yapımı - Sahada damla sulama sisteminin kurulması - Bilgilendirme levhaları, yaya ve yürüyüş yolları, köprülü geçişler oturma grupları vb. inşaat işlerinin tamamlanması ve planlanması gerekmektedir ve bunun yanında; - Çocuklara doğa ve hayvan sevgisini aşılamak amacıyla evcil ve kanatlı hayvanları bandıran havyan barınaklarını yapılabilir. 118

Yavşan Tabiat Parkı ALANIN ADI :Yavşan Yaylası-Çimen Dağı COĞRAFİ KONUMU Yavşan Yaylası-Çimendağı (1964 m yüksekliğinde Bölge Akdeniz Bölgesi Kahramanmaraş İli Merkez ilçe sınırları içerisinde olup il merkezine 36 km asfalt+orman yolu MÜLKİYET Orman Genel Müdürlüğü İDARİ DURUM: Kahramanmaraş Orman Bölge Müdürlüğü, Kahramanmaraş İl Çevre ve orman Müdürlüğü, Kahramanmaraş İşletme Müdürlüğü, Hartlap İşletme Şefliği, Kahramanmaraş DK MP Mühendisliği Bölmeler: 156-157-158162-163 nolu bölmeler EKOSİSTEM ÖZELLİKLERİ: Saha Akdeniz ve İran-Turan fitocoğrafik bölgelerin geçiş kuşağında orman ekositem tiplemesine sahiptir. DOĞAL KAYNAK DEĞERLERİ: Leolojik özellikleri;1/500 000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası na göre, Çimen Dağı, jeolojik oluşum bakımından yeni çağın (neozoik) 3. zamanın tersiyer devrinin Miosenepok una aittir. Anakaya miosen deniz fasiyesine ait kum tabakası, konglomera ve kalkerden oluşmuştur. Jeomorfolojik Özellikler Çimen dağının zirvesi olan Ulu ziyaret tepesi 2259m yükseltiye sahiptir. Dağ sahip olduğu bu yükselti ile jeomorfolojik arazi oluşum şekillerinden yüksek dağlık arazi sınıfına girmektedir. Alanın denize olan yatay uzaklığı ise 70 km civarındadır. Klimatolojik Özellikler Çimen Dağı, Türkiye'deki makro iklim tiplerinden "Akdeniz iklimi"nin "Asıl Akdeniz iklimi" tali tipinde bulunmaktadır. Bu tali tip; oldukça yüksek yıllık yağış miktarlarına rağmen, karakteristik ve tipik şiddetli yaz kuraklığı ile tanımlanan Akdeniz iklimi içerisinde, kar yağışı ve donun nadir olarak meydana gelmesi, çok yüksek yaz sıcaklığı, çok şiddetli buharlaşma ve düşük bulutluluk oranı ile diğer tali tip olan "Marmara iklimi"nden ayrılmaktadır. Hidrolojik ve Hidrojeolojik özellikleri: Resmi veri mevcut yok. Ancak saha içerisinde doğal su kaynakları var. Toprak özellikleri: Toprak su Genel Müdürlüğü nce Kahramanmaraş ili için hazırlanan 1/100 000 ölçekli toprak özelliklerini gösterir haritaya göre, Çimen Dağının %85-90 ı orman arazisi olup, "sarp meyilde, çok sığ, taşlı, şiddetli erozyonlu topraklar" olarak nitelendirilmektedir. FloraYavşan yaylasını içine alan bölge Akdeniz bölgesinde ve C6 karesi içerisinde yer almaktadır. Bölgenin %80 ini orman vejetasyonu, geriye kalan kısmını da step ve yüksek dağ stebi teşkil etmektedir. Ömer VAROL tarafından yapılan doktora çalışmasında bölgede 67 familyaya ve 287 cinse dağılmış 529 tür ve tür altı seviyede takson tespit edilmiştir.tespit edilen bu 529 taksonun 65 tanesi endemiktir.ayrıca 54 taksonda C6 karesi için yenidir.ajuga relicta adlı bitki dünya üzerinde sadece pekmez pınarı denilen mevkide bulunmaktadır.yörede tespit edilen üç adet Allium türünün bilim dünyası için yeni olduğu tahmin edilmektedir.yavşan yaylası ülkemizde doğal olarak yetişen ağaç türlerimizden Toros Göknarı Abies Cilicia nın kuzey yarım küredeki yayılış alanının en doğusunu oluşturur.ayrıca dünya üzerindeki yayılışı çok daralan Cedrus Libani nin saf ve karışık en güzel meşçerelerinin bulunması nedeniyle ülkemizin en çarpıcı yerlerinden birisidir Fauna Bir çalışma mevcut değil. Ancak sahada av yaban hayatı için uygun olup yabani hayvanların (keklik, tavşan, vb.) olduğu görülmektedir. 119

Sosyolojik özellikler Saha yayla özelliğine sahip olup bazı bölümlerde mevsimsel olarak Yaylacılık yapılmaktadır. Ayrıca sahanın sahip olduğu doğal yapıdan dolayı bölge halkının sahayı sağlık amaçlı kullandıkları görülmektedir. ESTETİK KAYNAK DEĞERLERİ Peyzaj özellikleri Yavşan yaylası ülkemizde doğal olarak yetişen ağaç türlerimizden Toros Göknarı Abies Cilicia nın kuzey yarım küredeki yayılış alanının en doğusunu oluşturur. Ayrıca dünya üzerindeki yayılışı çok daralan Cedrus Libani nin saf ve karışık en güzel meşçerelerinin bulunması nedeniyle ülkemizin en çarpıcı yerlerinden birisidir Yavşan yaylasında orman, maki ve step vejetasyonuna dahil birçok takson bulunmaktadır. Ana ağaç türleri olarak; Lübnan (Toros) sediri (Cedrus libani A. Rich.), Toros göknarı (Abies cilicica (Ant.&Kotschy) Carr. subsp. cilicica) ve Anadolu karaçamı (Pinus nigra Arn. subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe),Titrek kavak(populus tremula) Doğu kayını (Fagus orientalis) bulunmakta olup, en geniş alan kaplayan ağaç türü Toros sediridir Ana ağaç türlerine göre daha az rastlanan, yer yer ağaç tabakasına ulaşarak serpili halde karışıma katılan veya çalı tabakasında yer alan ağaç türleri ise; andız (Arceuthos drupacea (Lab.) Ant.&Kotschy), saçlı meşe (Quercus cerris L. var. cerris), kokulu ardıç (Juniperus foetidissima Willd.), küçük kozalaklı katran ardıcı (Juniperus oxycedrus L. subsp. oxycedrus), gürgen yapraklı kayacık (Ostrya carpinifolia Scop.), kermes meşesi (Quercus coccifera L.), Fransız akçaağacı (Acer monspessulanum L.), çiçekli dişbudak (Fraxinus ornus L. subsp. cilicica (Lingelsh.) Yalt.), adi porsuk (Taxus baccata L.), boylu ardıç (Juniperus excelsa Bieb.), Lübnan meşesi (Quercus libani Oliv.) ve doğu gürgeni (Carpinus orientalis Miller) dir. Ayrıca, dere kenarlarında doğu çınarı (Platanus orientalis L.) ile Toros kızılağacı (Alnus glutinosa subsp. antitaurica Yalt.) na da rastlanmaktadır Bu türler dışında; tesbih (Styrax officinalis L.), Cotoneaster nummularia Fisch.&Mey., kuşburnu (Rosa canina L.), derici sumağı (Rhus coriaria L.), kızılcık (Cornus sp.) ve adi orman sarmaşığı (Hedera helix L.) gibi çeşitli çalı türleri de yayılış göstermektedir. Ayrıca, çok sayıda otsu tür de bulunmaktadır. Yörede, anıt ağaç niteliğine sahip olabilecek çok yaşlı ağaçlara özellikle sedirlere rastlanmaktadır. REKREASYONEL POTANSİYEL Saha içerisinde kontrollü kullanım alanı içerisinde kalması düşünülen mesire yeri olarak kullanılan alanlar mevcuttur. SOSYO-EKONOMİK YAPI: Sahanın çevresinde bulunan mevcut köylerde (Sahanın alt kısımlarında) halk hayvancılık yaparak geçimini sağlamaktadır MEVCUT ARAZİ KULLANIMI: Devlet ormanı ALAN BÜYÜKLÜĞÜ: 359 hektarlık Tabiat Parkı Alanının sınırları içerisinde kalan 249 hektarlı alan, içerisinde bulundurduğu endemik bitkiler yönünden mutlak koruma alanı olarak; 77 hektarlık sınırlı kullanım alanı olarak ayrılan saha ise okulların teknik gezileri ve günübirlik (ateşsiz piknik) kullanım için ve 33 Hektarlık alan ise çadırlı kamp ve günübirlik piknik yapmak için ayrılmıştır Tabiat Koruma Alanı : 1-ALANIN ADI : Körçoban 2-ALANIN YER ALDIĞI : a)coğrafi Bölge : Akdeniz b)il : K.Maraş c)ilçe : Andırın d)köy : Kargaçayırı e)seri : Andırın f)mevki i : Körçoban g)bölme No : 11.12.14.15.16.17.35.36 120

3-ALANIN YER ALDIĞI PAFTA NO : Gaziantep M 37-d1 4-ALANIN GENİŞLİĞİ 5-MÜLKİYETİ 6-ALANIN İKLİM ÖZELLİKLERİ 7-GENEL JEOLOJİK YAPI 8-GENEL JEOMORFOLOJİK YAPI 9-GENEL TOPRAK YAPISI 10-BELLİ BAŞLI SU KAYNAKLARI : 580 ha : Devlet ormanı : Akdeniz iklim kuşağında yer alır. Ancak, asıl Akdeniz ikliminden yağış ve sıcaklık değerlerinin farklı olmasıyla ayrılır. : Paleozoik şist : Güneyde yamaç meyilli, kuzeyde yamaç oldukça meyilli : Esmer orman toprağı : Körçoban Deresi 11-TABİATI KORUMA ALANI OLARAK AYRILMA SEBEPLERİ:Alan da bulunan Toros göknarı(abies cilicica),lübnan sediri(cedrus Libani),ve Toros karaçamı (Pinus nigra ssp.pollasiana) türlerinin yer yer saf yer yer karışık meşcereler oluşturması,aralarında anıt ağaç niteliği gösteren yaşlı ve boylu fertlerin bulunmasıyla nadir orman ekosistemi özelliği göstermesi. 12-ÖNEM SIRASINA GÖRE BİTKİ TÜRLERİNİN LİSTESİ: Toros Göknarı (abies cilicica),lübnan Sediri (Cedrus Libani), Toros Karaçamı (Pinus nigra ssp.pollasiana) 13-EN ÖNEMLİ MEŞCERE TİPLERİ: ÇkSc2,ÇkSG d1 14-ÖNEM SIRASINA GÖRE YABANİ HAYVAN TÜRLERİNİN LİSTESİ: Yaban domuzu, çakal, kurt, tilki, gelincik, sincap, tavşan Kuşlar: Ağaçkakan, üveyik, karga Sürüngenler: Yılan, kertenkele 15-SAHA DÂHİLİNDE VEYA ÇEVRE ALANIN EKOLOJİK YAPISINA ETKİ EDEN FAALİYETLERİN ÖNEM SIRASINA GÖRE LİSTESİ: Otlatma, ormancılık 16-VARSA SAHA İLE İLGİLİ OLARAK YAPILMIŞ ARAŞTIRMA VE YAYINLAN- MIŞ KİTAPLAR: Bilinmiyor 17-İLGİ ÇEKEN DİĞER HUSUSLAR : Koruma alanının çevresinde yaylacılık yaygınlaşmaya başladığından koruma alanına olumsuz etkisi olacaktır. 18-YAPILMASI GEREKLİ BİNA VE TESİLERE İLİŞKİN TEKLİFLER: Sahanın tam korunmaya alınması için saha çevresinin dikenli telle ihatası ve koruma bekçi binalarının yapılması zorunludur. 121

F.4.1.2. 4342 Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar İlimizde çayır, mera ve yaylak alanı 184 614,2 hektardır. İlimizde büyükbaş ve özellikle küçükbaş hayvancılığın gelişmesinde önemli yeri olan mera alanları yeterli seviyede olmayıp, mevcut çayır, mera ve yaylakların ot verimi düşüktür. Tablo 46-4342 sayılı Mera Kanunu Çalışmaları İle İlgili Genel Bilgiler İlçeler İlan Yapılan Köy Sayısı Tespiti Yapılan Köy Sayısı Mera Varlığı (ha) Aplikasyonu İlan Edilen Köy Sayısı Mera Varlığı (ha) Aplikasyonu Tamamlanan Köy Sayısı Mera Varlığı (ha) Köy Sayısı Tahsisi Yapılan Mera Varlığı (ha) Tapu Koord. Alanı Alanı (ha) (ha) Afşin 57 57 27698,1 16 5330,5 16 5330,5 0 0,0 0,0 Andırın 55 55 237,2 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0,0 Ç. Cerit 12 12 9583,1 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0,0 Ekinözü 18 18 6847,4 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0,0 Elbistan 79 79 102188,0 31 28047,8 31 28047,8 30 24950,1 24950,1 Göksun 60 60 5082,6 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0,0 Merkez 136 136 18734,1 49 7458,4 49 7458,4 49 6054,02 6054,02 Nurhak 8 8 9579,1 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0,0 Pazarcık 82 82 2504,6 40 1811,8 40 1811,8 35 1168,7 1168,7 Türkoğlu 37 37 2160,07 24 1829,1 24 1829,1 23 1818,1 1818,1 TOPLAM 544 544 184614,2 160 44477,6 160 44477,6 137 33990,92 33990,92 Mera Tespit, Tahdit ve Tahsis Çalışmaları 28/02/1998 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 4342 Sayılı Mera Kanunu çerçevesinde İlimizde bulunan mera, yaylak ve kışlaklarda; tespit, tahdit ve tahsis çalışmaları yürütülmektedir. Mera Tespit Çalışmaları İlimiz genelinde 544 yerleşim biriminin 544 ünde mera tespit çalışmaları tamamlanmış olup; bunun sonucunda 335 yerleşim biriminde toplam 184.614,2 hektar mera alanı tespit edilmiştir. Tablo 47- Meraların İlçelere Göre Dağılımını Gösterir Tablo İLÇE ADI TOPLAM YERLEŞİM BİRİMİ SAYISI TESPİTİ BİTİRİLEN YERLEŞİM BİRİMİ SAYISI MERASI OLAN YERLEŞİM BİRİMİ SAYISI TESPİT EDİLEN MERA ALANI (ha) Afşin 57 57 50 27698,1 Andırın 56 55 15 237,2 Ç.Cerit 12 12 7 9583,1 Ekinözü 18 18 16 6847,4 Elbistan 79 79 78 102188,0 Göksun 60 60 35 5082,6 Merkez 136 136 76 18734,1 Nurhak 8 8 4 9579,1 Pazarcık 82 82 31 2504,6 Türkoğlu 37 37 23 2160,07 TOPLAM 544 544 335 184614,2 122

Mera Tahdit Çalışması İlimiz genelinde Mera Tespiti Tamamlanan 544 yerleşim biriminin 160 ında toplam 44477,6 ha. alanda tahdit çalışmaları tamamlanmıştır. Tablo 48- Tahdidi Yapılan Meraların İlçelere Göre Dağılımını Gösterir Tablo TAHDİDİ TESPİTİ BİTİRİLEN BİTİRİLEN İLÇE ADI YERLEŞİM BİRİMİ YERLEŞİM SAYISI BİRİMİ SAYISI TAHDİDİ YAPILAN TOPLAM MERA ALANI (ha) Afşin 57 16 5330,5 Andırın 55 0 0.0 Ç.Cerit 12 0 0.0 Ekinözü 18 0 0.0 Elbistan 79 31 28047,8 Göksun 60 0 0.0 Merkez 136 49 7458,4 Nurhak 8 0 0.0 Pazarcık 82 40 1811,8 Türkoğlu 37 24 1829,1 TOPLAM 544 160 44477,6 Mera Tahsis Çalışmaları İlimiz genelinde tahdit işlemleri tamamlanan 160 yerleşim biriminin 137 sinde toplam 33990,92 ha. alanda tahsis çalışmaları tamamlanmıştır. Tablo Tahsisi Yapılan Meraların İlçelere Göre Dağılımını Gösterir Tablo İLÇE ADI TAHDİDİ BİTİRİLEN YERLEŞİM BİRİMİ SAYISI TAHSİSİ BİTİRİLEN YERLEŞİM BİRİMİ SAYISI TAHSİSİ YAPILAN TOPLAM MERA ALANI (ha) Afşin 16 0 0.0 Andırın 0 0 0.0 Ç.Cerit 0 0 0.0 Ekinözü 0 0 0.0 Elbistan 31 30 24950,1 Göksun 0 0 0.0 Merkez 49 49 6054,02 Nurhak 0 0 0.0 Pazarcık 40 35 1168,7 Türkoğlu 24 23 1818,1 TOPLAM 160 137 33990,92 ISLAH ÇALIŞMALARI HAKKINDA BİLGİ Çayır ve meralar ülkemiz hayvancılığına hizmet eden en önemli doğal yem kaynaklarıdır. Kaliteli kaba yemin en ucuz ve en kolay temin edildiği kaynaklar çayır ve meralarımızdır. Ülkemizin büyük bir bölümünde hayvancılığın meraya dayalı olarak yapıldığı düşünülürse bu alanların önemi daha da artmaktadır. 123

Hayvancılığımızın gelişmesi, bu sektörü etkileyen tüm şartların iyileşmesiyle mümkün olur. Uzun yıllar devam eden düzensiz otlatma ile ıslah ve bakımlarının yapılamaması ve bu alanların korunmaması nedeniyle verimlerinde de önemli azalmalar meydana gelmiştir. 1998 yılında çıkarılan 4342 sayılı Mera Kanunu ile bu alanlar sahipsiz olmaktan çıkmış, Ülke ekonomisine katkı sağlayan doğal kaynaklar haline gelmeye başlamıştır. İlimizdeki çayır ve meraların önemli miktarı, yağış yetersizliği, yanlış kullanım ve bakımsızlıktan dolayı zayıf mera sınıfındadır. 4342 sayılı Mera Kanunu gereğince, bu alanlarda ot verimi ve kalitesinin artırılması, uygun yönetim tekniklerinin uygulanması ve toprak erozyonunun önlenmesi amacıyla mera ıslah ve amenajman projeleri uygulanmaktadır. Mera Islah ve Amenajman Projesi Çalışmaları 4342 Sayılı Mera Kanunu gereğince, Mera Islah ve Amenajman Projeleri, İl Müdürlüğümüz ile Çukurova Tarımsal Araştırma Enstitüsü teknik elemanları ve Erciyes Üniversitesi Ziraat Fakültesinde görevli öğretim üyeleri tarafından ortaklaşa yürütülmektedir. Mera Islah ve Amenajmanı Projesi onaylanan meralarda, gübreleme, sulama, suni mera tesisi, yabancı ot mücadelesi, temizlik biçimi, mera çevresine hendek veya tel çit yapımı, otlatmanın kontrol altına alınması ve otlatma sistemi uygulaması gibi çalışmalar yapılmaktadır. İlimizde Mera Islahı ve Amenajmanı Projelerinin Uygulanmasına 2004 yılında başlanmıştır. Söz konusu projenin başlangıcından günümüze kadar toplam 12 yerleşim birimi ve 12298 dekar mera alanı ıslah kapsamına alınmıştır. Şu ana kadar toplam 8 köyde 9832 dekar alanda Mera ıslah ve Amenajmanı projesi tamamlanmıştır. Hâlihazırda 4 köyde ve toplam 2466 dekar alanda ise ıslah çalışmaları devam etmektedir. Bu kapsamda 2010 yılı içerisinde toplam 58700 kg. kimyevi gübre kullanılmıştır. Söz konusu ıslah projesi kapsamında İlimiz Merkez İlçeye bağlı Sivricehüyük köyünde 320 dekar suni mera tesis edilmiştir. Ayrıca İlimiz genelinde tespit, tahdit ve tahsis işlemleri tamamlanan ve ekonomik mera varlığı bulunan toplam 24 adet yerleşim biriminde mera yönetim birliği kurulmuştur. İlimiz genelinde 4 yerleşim biriminde toplam 2004,56 dekar mera alanı ıslah edilerek hayvancılık amaçlı kullanmak üzere talepte bulunan şirketlere 25 yıllığına kiraya verilmiştir. Tablo 50- İlimiz Genelinde Uygulanan Mera Islah Ve Amenajman Projeleri (2004-2011) İLÇESİ KÖY ADI PROJE ALANI (da) TOPLAM HARCAMA TUTARI ( TL ) PROJELERİN BAŞLANGIÇ VE BİTİŞ TARİHLERİ PROJELERİN DURUMU KOCALAR 650 46.989 2004-2008 Bitmiştir MERKEZ EKBEROĞLU 560 31.511 2006-2010 Bitmiştir SİVRİCEHÜYÜK 740 66.875 2009-2014 Devam ediyor ABBASLAR 1.013 27.465 2010-2013 Devam ediyor ŞEKEROBA 1.396 139.593 2004-2008 Bitmiştir TÜRKOĞLU ÇOBANTEPE 313 37.092 2005-2009 Bitmiştir ÖZBEK 208 9.225 2010-2013 Devam ediyor ÖRDEKDEDE 560 51.290 2005-2009 Bitmiştir PAZARCIK HANOBASI 273 28.886 2005-2009 Bitmiştir HASANKENDİ 361 61.571 2004-2008 Bitmiştir ELBİSTAN ÇİÇEK 5.478 68.718 2004-2008 Bitmiştir ÇITLIK 505 42.659 2007-2011 Devam ediyor TOPLAM 12.298 611.874 124

SİVRİCEHÜYÜK KÖYÜ MERASINDA ÖN BİTKİ (FİĞ + TAHIL) EKİMİ 2010 SİVRİCEHÜYÜK KÖYÜNDE SUNİ MERA TESİSİ ÇALIŞMALARI-2010 125

Mera İşgalleri İle İlgili Yapılan Çalışmalar 4342 sayılı Mera Kanunu nun 19 uncu maddesine göre (Muhtarlar ve Belediye Başkanları, mera yaylak ve kışlaklara tecavüz olduğu takdirde durumu derhal Bakanlık İl veya İlçe müdürlüğüne, İl İlçe müdürlükleri de Valilik veya Kaymakamlığa bildirmekle yükümlüdürler. Bu makamlarca 3091 sayılı taşınmaz Mal Zilyedliğine Yapılan Tecavüzlerin Önlenmesi Hakkında Kanun veya 2886 sayılı Devlet İhale Kanunun 75 inci maddesi uyarınca gerekli işlemler yapılır) İlimiz genelinde mera işgalleri takip edilmektedir. Konuyla ilgili Kanun maddesi kapsamında, Belediye Başkanlıklarına ve Köy Muhtarlıklarına, mera parsellerine işgal olduğu takdirde Müdürlüğümüze bilgi vermeleri hususunda yazılı olarak bilgi verilmiştir. Orman Genel Müdürlüğü ve şahıslar tarafından mera sınırlandırmalarına yapılan itirazlar mahkeme kanalıyla devam etmektedir. Davalarla ilgili olarak Mahkemelerle yazışmalarımız devam etmekte olup; konuyla ilgili olarak Muhakemat Müdürlüğü ile koordineli olarak çalışılmaktadır. Mahkeme Kararına göre Meralık vasfı kaldırılan parsellerle ilgili işlemler takip edilmektedir. İlimiz genelinde tespiti yapılan meraların 21876 hektarının, 4342 sayılı Mera Kanunu nun 5 inci maddesinin (d) bendine göre tespitinin yapıldığı, yani daha tespit aşamasında iken işgalli olduğu görülmektedir. Toplam mera alanı ile kıyaslandığında ise meralarımızın % 11,8 inin işgalli olduğu görülmektedir. İLİMİZDE MERALARLA İLGİLİ KARŞILAŞILAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ * Meralar işgal ediliyor ve yeterince korunamıyor. Meraların sınır işaretlerinin konularak gerekirse tel çit veya kalıcı sınır tesisi yapılarak mera işgallerinin önlenmesi. 126

* Meralar köylü ve üreticiler tarafından yeterince sahiplenilmiyor. Meraların köy veya belediyelere tahsis işlemlerinin bir an evvel tamamlanması ve mera yönetim birliklerinin kurularak meraların sahiplenilmesi sağlanmalıdır. Mera yönetim birlikleri gerek meraların korunması gerekse de ıslah ve amenajman planlarının uygulanmasında aktif hale getirilmelidir. * Meraların zemin etütlerinin uzman heyet tarafından zamanında yapılamaması, Meraların durum ve sınıflarının sağlıklı olarak zemin etüdü sonucunda uzman heyetlerce belirlenememesi neticesinde, bakım, ıslah, koruma, kontrol ve uygun kullanımını sağlamak, otlatma zamanının belirlenmesi, kullanma sistemi gibi hususlarda gerekli tedbirlerin alınması gerekmektedir. Bunun içinde uzman heyetin yerel kuruluşlardan oluşturulması çalışmalara işlerlik kazandıracak, iş ve işlemlerin ivedilikle yapılması sağlanabilecektir. * Meralarda kontrolsüz bir şekilde ağır otlatma yapılıyor. Meraların kapasitesine göre ne kadar hayvanla kaç gün süreyle ve ne şekilde otlatmanın yapılacağının planlanması ve uygulamaya konulması gerekmektedir. * İhtiyacı karşılayacak şekilde suyun temin edilememesi nedeniyle mera ve yaylaklardan verimli bir şekilde yararlanılamamaktadır. Mera ve yaylakların otlatma kapasitesi ve otlatma süresi dikkate alınarak hayvanların ve yaylakta konaklayacak göçerlerin de dikkate alınarak su ihtiyaçlarının belirlenmesi, sulama yerlerinin belirlenmesi, gerektiğinde sıvat ve sulakların yapılması, suyu bulunmayan yaylak ve meralardan yararlanmayı sağlamak amacıyla su temini kuyu açma, gölet yapma vs. gibi çözüm yollarının bulunması gerekmektedir. * Meralardan yararlanan çiftçi aileleri yeterince eğitilemiyor. Meralardan yararlanan çiftçi ailelerine yönelik eğitim faaliyetleri düzenlenmeli, mera yaylak ve kışlakların bakım, ıslah ve koruma işlemlerine üreticilerin katılımı bizzat sağlanmalı, sonuç olarak üreticilerin meraları sahiplenmesi sağlanarak meraların yönetiminin tamamının üreticilerle ve konu uzmanları ile işbirliği içerisinde yapılmasının sağlanması gerekmektedir. F.4.1.3. 4915 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları İlimizde Yaban hayatı yerleştirme sahası olarak Ahırdağı ve Nurhak kınalı keklik yerleştirme alanı bulunmaktadır. İl Müdürlüğümüze bağlı Kapıçam Tabiat Parkı alanında Kınalı Keklik üretim istasyonu bulunmaktadır. Yıllık 10(on) bin civarında üretilen kınalı keklikler, Genel Müdürlüğümüzün tahsisleri doğrultusunda(ortalama20-25)ile gönderilerek doğaya salınmaktadırlar. F.4.1.4. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a - Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar 127

2010 yılında, 29 adet Kültür Varlığının tescili yapılmıştır. Açıklama Toplam Höyük 3 Sivil Mimari 2 Kale 1 Nekropol Mezar 5 Çeşme - Cami - Han Kalıntısı ve Sarnıç 2 Yapı Kalıntısı 3 Mozaik Alanı 5 Hamam - Örenyeri - Antik Kent 1 Arkeolojik Alan 4 Yazıt ve kabartma 2 Köprü 1 GENEL TOPLAM 29 YÜZEY ARAŞTIRMALARI VE KAZI ÇALIŞMALARI; DİREKLİ MAĞARASI İlimiz Merkez İlçeye bağlı Tekir Kasabası Yukarı Döngel Köyü sınırları içerisinde kalan Direkli Mağarasında Müzemiz Başkanlığında Gazi Üniversitesinden Yrd. Doç. Dr. Cevdet Merih EREK in Bilimsel Başkanlığında 15.07.2009-15.08.2009 tarihleri arasında kurtarma kazısı ile paleolitik mağaralarda ve yerleşim yerlerinde bilimsel yüzey araştırması yapılmıştır. HÖYÜKLER İlimiz sınırlarında yer alan Höyüklerde, 2009 yılı Mayıs ayında, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümünden Yrd. Doç. Dr. Erkan KONYAR Bilimsel Başkanlığında Yüzey Araştırması devam etmiştir. DOMUZTEPE İlimizde 1995 yılında başlayan Pazarcık İlçesi Domuztepe mevkiindeki bilimsel araştırma kazısına İngiltere Manchester Üniversitesinden ve British Museum ortak çalışması olarak Stuart Campbell Bilimsel Başkanlığında, Temmuz/Ağustos tarihleri arasında devam edilmiştir. Kazı çalışmaları Ankara İngiliz Arkeoloji Enstitüsü nün himayelerinde sürdürülmektedir. GERMANİCİA ANTİK KENT KURTARMA KAZISI İlimizde, Bağlarbaşı, Namıkkemal, Şeyhadil ve Dulkadiroğlu Mahallelerinde 2007-2010 yılları arasında yapılan çalışmalar sonucunda ortaya çıkartılan Germanicia Antik Kentine ait Mozaikli alanlardan İlimiz, Merkez, Dulkadiroğlu Mahallesi, 461 ada, 4-5 parseldeki evin Müze Müdürlüğü Başkanlığında 01.12.2009-31.12.2009 tarihleri arasında yapılan kurtarma kazısı sonucunda bir bölümü ortaya çıkartılmış olan taban mozaiğinin yola 128

doğru devam eden kısmının ortaya çıkarılması için kazı çalışmalarına 25.11.2010-25.12.2010 tarihleri arasında Müze Müdürü Ayşe ERSOY Başkanlığında devam edilmiş olup 2 yıl süren kazı çalışmaları sonucunda Antik Villanın Salonuna ait taban mozaiklerinin tamamının gün ışığına çıkarılması sağlanmıştır. 129

130

Sit Alanları: İlimiz Merkez ilçe Kurtuluş Mahallesinde yer alan Kahramanmaraş Eski Ticaret Merkezi kentsel sit alanı olarak tescil edilmiştir. F.4.1.4.1. Tarihi Sit Alanları: Önemli tarihi olayların cereyan ettiği ve bu sebeple korunması gerekli yerler bulunmamaktadır. F.4.1.4.2. Arkeolojik Sit Alanları : Tablo 51 Arkeolojik Sit Alanları Tablosu Sıra ADI ADRESİ No 1 Güzelyurt Höyüğü Kahramanmaraş Merkez Güzelyurt Köyü 2 Önsen Höyüğü Kahramanmaraş Merkez Önsen Kasabası 3 Hopaz Höyüğü Kahramanmaraş Merkez Avşar Köyü ile Cüceli Arası 4 Güllü Höyük Kahramanmaraş Merkez Hacı Mustafa Köyü 5 Öksürük Mağaraları-Kaya Mezarları Kahramanmaraş Merkez Arslanbey Mahallesi 6 Köprü Höyük ve Köprü Kalıntısı Kahramanmaraş Mer.H.Mustafa-Şerefoğlu Köyleri Arası. 7 Yağma Höyük Kahramanmaraş Merkez Tevekkeli Köyü 8 Cinli Höyük Merkez İlçe Hayrullah Mahallesi 9 Yılgınlı (Erkenez) Höyüğü Kahramanmaraş Merkez Gaziantep Yolu Üzeri 10 Kaybelli Höyüğü Kahramanmaraş Merkez Haller Bölgesi 131

11 Köftül Höyüğü ve Kaya Mezarları Kahramanmaraş Merkez Dereli ve Sarıkaya Köyü Sınırları İçerisinde 12 Ören Tarla Höyüğü Merkez İlçe Çokyaşar Köyü Kaymakam Çiftliği Mev 13 Kale Höyük Afşin Kale Mahallesi 14 Kilise Yeri Arkeolojik Alanı Afşin İlçesi Dağlıcı Kasabası Pınarbaşı Mahallesi 15 Arıtaş Höyüğü Afşin İlçesi Arıtaş Kasabası Köy İçi Mevkii 16 Kale Höyük Afşin İlçesi Altunelma Kasabası Kale Mahallesi 17 Yassı Höyük Afşin İlçesi Tanır Kasabası Pınarbaşı Mevkii 18 Höyüklü Köyü Höyüğü ve Antik Yapı Afşin İlçesi Höyüklü Köyü Kalıntısı 19 Ortaklı Höyüğü Afşin İlçesi Ortaklı Köyü Köyiçi Mevkii 20 Kale Höyük Afşin İlçesi Çoğulhan Kasabası Köyiçi Mevkii 21 Kilise Kalıntısı Arkeolojik Alanı Andırın İlçesi Rıfatiye Köyü Fenk Yaylası Güroluk Mev. 22 Örendösü lll. Derece Arkeolojik Alanı Andırın İlçesi Yeşilova Beldesi Araplar Mahallesi 23 Minnet Pınarı lll. Derece Arkeolojik Andırın İlçesi Başdoğan Köyü İnekçiler Mah. Alanı Minnet Pınarı Mev. 24 Eski Ören Höyüğü l. Elbistan İlçesi Büyükyapalak Kasabası Eski Ören Mevkii 25 Eski Ören Höyüğü ll. Elbistan İlçesi Büyükyapalak Kasabası Eski Ören Mevkii 26 Taşlı Höyük Elbistan İlçesi Büyükyapalak Kasabası Eski Ören Mevkii 27 Büyük Til Höyüğü Elbistan Akbayır Beldesi 28 Küçük Til Höyüğü Elbistan Akbayır Beldesi 29 Kevgirli Deresi Arkeolojik Alanı Elbistan Akbayır Bel Ambarcık Yolu Kevgirli Deresi Arası 30 Doğan Höyük Mekrobol Al. (Mez. Elbistan Doğan Beldesi Alanı) 31 Alçiçek Höyüğü Nurhak İlçesi Barış Beldesi 32 Boz Höyük Göksun İlçesi Bozhöyük Beldesi 33 Gümgüm Tepesi Arkeolojik Alanı Göksun İlçesi Çağlayan Köyü Çamköprü Mevkii 34 Taşoluk Beldesi Arkeolojik Alanı Göksun İlçesi Taşoluk Beldesi 35 Kırkmağaralar Kaya Mezarları Pazarcık Yukarı Pazarcık Kırkmağaralar Mevkii 36 Hanobası Höyüğü ve Han Kalıntıları Pazarcık Hanobası Köyü 37 Kızlar Höyüğü Pazarcık Sakarkaya Köyü 38 DOmuztepe Höyüğü (Örenyeri) Pazarcık Kelibişler Köyü 39 Bağlama Höyüğü Pazarcık Ördekdede Köyü 40 Kirni l. Höyüğü Pazarcık Narlı Nefsidoğanlı Köyü 41 Kirni ll. Höyüğü Pazarcık Narlı Nefsidoğanlı Köyü 42 Haydar Höyük Höyüğü Pazarcık Eski Narlı Haydar Höyük Mah. 43 Çatal Höyük Pazarcık Nefsidoğanlı Köyü Çatal Höyük Mahallesi 44 Sıçanlı Höyük Türkoğlu Merkez Öznecik Mevkii 45 Çakallı Hasanağa Höyüğü Türkoğlu Çakallı Hasanağa Köyü 46 Sümbüllüpınar Höyüğü Türkoğlu Beyoğlu Kasabası TİGEM Çifliği 47 Geçit Höyük Türkoğlu Ekberoğlu Köyü 48 Korucu Höyük Türkoğlu Merkezi 49 Bozhöyük Türkoğlu Çiftlik Tepe Mevkii 50 Kılılı Höyüğü Türkoğlu Kılılı Beldesi 51 Yarbaşı Höyüğü Türkoğlu Kılılı Kuyumcular Köyü Aşağı Kuyumcular 132

Doğal Sit: Tablo 52- Doğal Sit Alanları Tablosu Sıra ADI ADRESİ No 1 Döngel Mağ. (Ark. ve Doğal Sit) Kahramanmaraş Merkez Döngel Köyü F.4.1.5. 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları Sıra no Barajın adı Fiziki durumu Kiralama Durumu Bağlı olan akarsular Bulunan Balık Türleri Baraj Göl Hacmi hm3 Barajın bulunduğu yer (ilçekasaba-köy) 1 Menzelet Faal Kooperatif Kiralık Bertiz Ç-Ceyhan N- Okkayası D- Çemrengeç D-Tekir D- Kayaözü D 2 Ceyhan Faal Kiralanmadı Menzelet Devamı 3 Sır Faal Kooperatif Kiralık Menzelet Devamı Körsulu Ç- Deliçay- Erkenez- Aksu 4 Berke Faal Kiralanmadı Sır Brj. Devamında 5 Aslantaş Faal 6 Kartalkaya Faal Şahsa Kiralık Kooperatif Kiralık Berke Brj.Devamında Aksu Ç. Siraz balığı, Sazan balığı, Bıyıklı balık, Yayın balığı Siraz balığı Sazan balığı Siraz balığı Sazan balığı Bıyıklı balık Yayın balığı Mercan Balığı Siraz balığı Sazan balığı Bıyıklı balık Yayın balığı Siraz balığı Sazan balığı Bıyıklı balık Yayın balığı Mercan Balığı Tatlı Su Kefali Sazan balığı Bıyıklı balık Yayın balığı 1950 Merkez 0,25 Merkez 1120 Merkez 427 1183 K.Maraş - Osmaniye K.Maraş - Osmaniye 148 Pazarcık F.4.1.6. 4/9/1988 Tarihli ve 19919 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve 23742 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar İlimizde bu kapsama giren alan bulunmamaktadır. F.4.1.7. 2/11/1986 Tarihli ve 19269 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri İlimizde bu kapsama giren alan bulunmamaktadır. 133

F.4.1.8. 2872 Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar İlimizde bu kapsama giren alan bulunmamaktadır. F.4.1.9. 2960 Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar İlimizde bu kapsama giren alan bulunmamaktadır. F.4.1.10. 6831 Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler 6831 sayılı Orman Kanununun 1. maddesi gereği yapılan çalışmalar neticesinde 484.979 Ha alanın sınırlaması yapılmıştır. Orman Kadastro işlemleri tamamlandığında kadastro çalışmalarında açıklık alanlardan bazı yerler de orman olarak tescillendiğinden, ilimiz ormanlık alanları artacaktır. F.4.1.11. 3621 Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar İlimizde bu kapsama giren alan bulunmamaktadır. F.4.1.12. 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar İlimizde bu kapsama giren alan bulunmamaktadır. F.4.1.13. 4342 Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar İlimizde bu kapsama giren alanlarla ilgili genel bilgiler E 3.1.2 de verilmiştir. F.4.1.14. 30.01.2002 Tarih ve 24656 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar İlimizde bu kapsama giren alan bulunmamaktadır. F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar (**) İlimizde bu kapsama giren alan bulunmamaktadır. F.4.2.1. 20/2/1984 Tarih ve 18318 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları İlimizde bu kapsama giren alan bulunmamaktadır. F.4.2.2. 12/6/1981 Tarih ve 17368 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar İlimizde bu kapsama giren alan bulunmamaktadır. 134

F.4.2.2.1. 23/10/1988 Tarihli ve 19968 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak Belirlenmiş Alanlar İlimizde bu kapsama giren alan bulunmamaktadır. F.4.2.2.2. 13/9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar İlimizde bu kapsama giren alan bulunmamaktadır. F.4.2.2.3. Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar İlimizde bu kapsama giren alan bulunmamaktadır. F.4.2.3. 14/2/1983 Tarih ve 17959 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar İlimizde bu kapsama giren alan bulunmamaktadır. F.4.2.4. 17/05/1994 Tarih ve 21937 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlar İlimizde bu kapsama giren alan bulunmamaktadır. F.4.3. Korunması Gereken Alanlar (***) F.4.3.1. Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) İlimizde bu kapsama giren alan bulunmamaktadır. F.4.3.2. Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf İle, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı İlimizde bu kapsama giren alan bulunmamaktadır. F.4.3.3. Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler İle Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler 135

İlimizde bu kapsama giren Gavur Gölü bulunmaktadır. DSİ tarafından kurutulduğu için yaz aylarında göl kurumaktadır. Kış aylarında tekrar göl oluşmaktadır. F.4.3.4. Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları D. Bölümünde bu konuda ayrıntılı bilgi verilmiştir. F.4.3.5. Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar İlimizde bu kapsama giren alan bulunmamaktadır. F.4.3.6. Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar Ormanlarımızın sosyal ve kültürel fonksiyonlarından halkımızın azami ölçüde yararlanması ve orman halk bütünleşmesini sağlamak amacıyla devlet ormancılığından millet ormancılığına geçişin önemli halkalarından birisi olan mesire yerlerinden ilimizde 2005-2009 yılları arasında Çamlık, Pınarbaşı, Yeşilgöz, Tekir, Malikejder, Beyoğlu, Orman Çeşmesi, Döngele ve Türkoğlu olmak üzere 9 adet C tipi mesire yeri kurulmuştur. Ayrıca Kahramanmaraş Kent Ormanı (D tipi) kurularak hizmete açılmıştır. Tablo 53/1- Kapıçam Orman İçi Dinlenme Yerleri Tablosu ORMAN İÇİ DİNLENME YERİNİN ADI Kapıçam TİPİ B ALANI(Hektar) 208 İLİ/İLÇESİ K.Maraş/Merkez BELDE/KÖY Güzelyurt MEVKİİ Kapıçam ULAŞIM ZİYARETÇİ HİZMET TESİSLERİ KULLANIM ŞEKLİ KAPASİTESİ KULLANIM SEZONU KAYNAK DEĞERİ SAHANIN YAKIN ÇEVRESİNDE GÖRÜLEBİLECEK YERLER K.Maraş Merkez İlçeye 13 km uzaklıkta, asfalt yol mevcuttur. Giriş kontrol, Büfe, Kır Gazinosu, Oyun alanları (4 Adet), Yağmur barınağı (2 Adet), WC (4 adet) Günübirlik 5000 kişi Mart-Nisan-Mayıs-Haziran-Temmuz-Ağustos-Eylül-Ekim-Kasım Yaşlı Kızılçam ormanı Sahanın içerisinde 159 adet ağaç ve ağaçcık türünün barındığı bir botanik bahçesi mevcuttur. Ayrıca, Kınalıkeklik üretme istasyonu bulunmaktadır. 136

Tablo 53-2 Başkonuş Orman İçi Dinlenme Yerleri Tablosu ORMAN İÇİ DİNLENME YERİNİN ADI Başkonuş TİPİ A ALANI(Hektar) 10 İLİ/İLÇESİ K.Maraş/Merkez BELDE/KÖY Başkonuş MEVKİİ Başkonuş ULAŞIM ZİYARETÇİ HİZMET TESİSLERİ KULLANIM ŞEKLİ KAPASİTESİ KULLANIM SEZONU KAYNAK DEĞERİ SAHANIN YAKIN ÇEVRESİNDE GÖRÜLEBİLECEK YER VE YAPILABİLECEK FAALİYETLER K.Maraş Merkez İlçeye 55 km uzaklıkta, asfalt yol mevcuttur. Giriş kontrol, Kır kahvesi, Fırın, Oyun alanları (1 Adet), Bungalow (2 Adet), Wc (2 adet), Bekçi Binası Günübirlik 1000 kişi Haziran-Temmuz-Ağustos Karaçam, Sedir, Göknar, Ardıç ormanı Sahanın yakın çevresinde lokal iklimi olan sersemtarla mevkii bulunmaktadır. KAYNAKLAR: 1- www kahramanmaras.gov.tr. 2- İl Çevre ve Orman Müdürlüğü. 3- Orman Bölge Müdürlüğü. 4- İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 137

G. TURİZM G.1. Yörenin Turistik Değerleri G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri G.1.1.1. Konum: Kahramanmaraş ve çevresinin kültür ve turizm olgusu içinde ayrı bir yeri vardır. Kahramanmaraş, Akdeniz iklim kuşağında olmakla beraber Orta Anadolu ve Doğu Anadolu iklim kuşaklarıyla sınır teşkil etmektedir. Güney illerimize göre serindir. Çok sayıda yaylaları vardır. Bu yaylaların içinde Başkonuş Yaylası, Yavşan Yaylası ve Tekir Yaylası Türkiye'de görülmeye değer ve dünyada az sayıda bulunan bitki örtüsü ile birlikte önemli bir yer tutar. Akarsu ve kaynak suları bakımından zengindir. Bu durum Kahramanmaraş'ın büyük bir turizm potansiyelini oluşturmaktadır. İlkbahar'ın sonlarına doğru Kahramanmaraş ve Andırın İlçesi yaylaları Osmaniye, Adana, Hatay ve İçel için önemli ikinci bir yazlık mekan durumundadır. Ahırdağı etekleri de onlardan geri kalmaz. Kahramanmaraş'ın Yenicekale, Süleymanlı, Döngel, Tekir, Fırnız, Güvercinlik, Kazma, Kozludere, Kumaşır Gölü, Kapıçam ve Pınarbaşı, Elbistan İlçesinin Pınarbaşı ve Ekinözü İlçesi yazları ve sonbaharda halkın tercih ettiği yöreler arasında yer alır. İl merkezindeki muhteşem Kale, Ulu Camii, Taş Medrese, Pazarcık yöremizde Evri ve Tilkiler Harabeleri, Andırın yöremizde Gökahmetli ve Çokak Harabeleriyle yol boyu Osmanlı ve Bizans Kaleleri, Süleymanlı'daki Bizans Yapıları, tek başına bile çok büyük bir değeri olan Afşin'deki Eshab-ı Kehf Külliyesi ve daha saymakla bitmeyecek kültür ve turizm değerlerimiz çoğu yerli ve yabancı turistlerimiz için önem arz etmektedir. Başlıca Kaleleri: - Kahramanmaraş Kalesi - Ceyhan Köprüsü - Eshab-ı Kehf - Ulu Camii - Taş Medrese - Kapalı çarşı Kompleksi - Taşhan - Andırın Kale leridir. G.1.1.2. Fiziki Özellikleri G.1.1.2.1. Coğrafi Yapı (Dağlar, nehirler, ovalar, platolar, denizler, göller) Kahramanmaraş İli 37-38 kuzey paralelleri ile 36-37 doğu meridyenleri arasında yer alır. Merkez ilçe deniz seviyesinden 568 m. yükseklikte olup, ilin kuzey kesimleri oldukça dağlıktır. İlin toprakları yükseltileri 3000 metreye varan Toroslar'ın uzantıları olan dağlar arasında kalan bir yerdedir. Yeryüzü şekilleri genellikle Güneydoğu Torosların uzantıları olan dağlarla bunlar arasında kalan çöküntü alanlardan oluşmaktadır. Komşu iller kuzeyde Kayseri, Sivas Doğuda Malatya, Adıyaman Güneyde Gaziantep, Adana, Osmaniye illeri ile çevrilidir. Dağlar : İl kapsamı içinde belli başlı dağlık alanlar genellikle Güneydoğu Torosların uzantılarıdır. Bunlar Engizek Dağı, Ahırdağı, Amonos ( Nur) Dağları, Nurhak Dağları, Kandil Dağları, Sarımsak Dağı, Düldül Dağı ve Binboğa Dağlarıdır. İl kapsamındaki dağlar üçüncü zamanın Alp sistemi kıvrım dağlarındandır. Bunlar çeşitli aşınmalarla düzleşmiş ve neojen sonunda yükselmiş kırıklı ve kıvrımlı dağ sıralarıdır. 138

Nehirler : Kahramanmaraş ili tümüyle Ceyhan havzası içinde kalmaktadır. Havza batıdan Seyhan, kuzey ve kuzeydoğudan Fırat, güneyinden Asi havzalarıyla komşudur. İlde geniş bir akarsu ağı vardır. Türkiye'nin önemli akarsularından Ceyhan da İl toraklarından doğmaktadır. Hidrografik açıdan en önemli akarsu Ceyhan nehridir. İlk kaynak yerleri Elbistan Ovasını çevreleyen dağlardır.uzunluğu 509 km. dir. Orta Toroslarda Nurhak Dağından Söğütlü Deresi adı ile çıkar. Hurman ve Göksun Çaylarının birleşmesinden sonra Ceyhan adını alır. Engizek ve Ahır Dağlarındaki boğazlardan geçerek Çukurova ya girer. Misis tepelerini çevirdikteen sonra İskenderun körfezine dökülür. Yol boyunca bir çok dereleri toplar. Bunlardan Göksun Çayı 115 km. lik uzantıya sahiptir. Binboğa Dağlarından inen Kömürsuyu ile başlar. Ceyhan Nehrinın bir diğer kolu ise Aksu Çayıdır (150 km). Bu çay havzanın güneyinde Engizek Dağlarında yer alan Kaya dibi mevkiinde, Küçükcerit köyünün doğusunda, kuvvetli bir kaynaktan çıkar.erince Dağının güneybatisından bir yarma boğaz vadi den geçerek ve Sarayköyü yakınında Gölbaşı deprasyonuna açılır. Gölbaşı deprasyonunun taban sularınını da alan Aksu çayı İnekli gölünden itibaren güneybatıya yönelerek Pazarcıkta yer alan Kartalkaya Barajına dökülür. Aksu Çayı daha ileride yan derelerden gelen sularıda toplayarak Kahramanmaraşın güneybatısında Sır Barajına dökülür. Kahramanmaraş ilinde Ceyhan Nehri ve Aksu Çayı dışında kalan sular genellikle Ceyhanın kolları olan küçük akarsulardır.il deki diğer akarsular arasında merkez ilçe deki Deliçay, Erkenez Çayı, Körsulu Çayı, Peynir Dere, Kerhan, Geben, Nurhak, Söğütlü, Hurman, Üngüt, Mismilli, Göksu ve Türkoğlunda yer alan Gökpınar gibi akarsular sayılabilir. Doğal ve Yapay Göller Kahramanmaraş ilinde; Hacı Mustafa Çiftliği köyünde bulunan Kumaşır Gölü, Tekir Kasabasında bulunan Yeşilgöz Gölü, Türkoğlu İlçesinde bulunan Gavur Gölü ile Ahır ve Nurhak dağları üzerindeki küçük krater gölleri dışında doğal göl bulunmamaktadır. Kahramanmaraş ili baraj gölü bakımından zengindir. Ceyhan Irmağı ve kolları üzerinde yapılmış olan barajlar Kartalkaya, Menzelet, Sır ve Ayvalı Barajlarıdır. Adatepe, Hacınınoğlu ve Kılavuzlu Barajı yapım halindedir. Ayrıca Sarıgüzel, Kandil, Dağdelen, Karakuz, Karatepe, Hasanlı, Sögütlü, Nurhak, Geben, Harmancık gibi baraj projeleri de vardır. G.1.2 Kültürel Değerler Kahramanmaraş ilindeki tescilli taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarından kentsel, arkeolojik, doğal sit alanları ve anıtlarla ilgili ayrıntılı bilgiler F.4.1.3.2. de verilmiştir. Müzeler ve sergiledikleri eserler hakkında bilgileri Kahramanmaraş Müzesinde Prehistorik dönemden günümüze kadar Arkeolojik ve Etnoğrafik eserler bulunmaktadır. Kent içinde yer alan tarihi, kültürel arkeolojik ve turizm açısından değerli olan yerler ve restorasyon çalışmaları ile ilgili olarak; bu yerlerden Kapalı Çarşı, Kahramanmaraş Kalesi (Daha önce restorasyon ve yenileme çalışmaları yapılmıştır) Müze eser sayısı; Arkeolojik eser sayısı : 7.052 Etnografik eser sayısı : 2.312 El yazması : - Diğer (Sikke) : 20.636 Toplam : 30.000 envantere kayıtlı eser sayısıdır. 139

ANLATMALAR : Destan : Toplumu yakından ilgilendiren savaş, ayaklanma, kıtlık,deprem yangın gibi ve çeşitli felaketleri, toplumsal yargı yada eleştiri konularını işleyen anonim halk edebiyatının önemli bir türüdür. Milli destanlar (Epope) ın dışında, halkımız karşılaştığı acıları ve toplumla ilgili eleştirilerini destan adını verdiği şiirlerle dile getirmiştir. Kahramanmaraş yöresinde de böyle söylenmiş destanlar vardır. KITLIK DESTANI Zenginlere deyinde Allah tan korksun Gayri buğdayını pazara döksün Fakir fukaraya merhamet etsin Aman Allah,bu ne gıtlık gıyamet. ŞİİRLER : Evimizin önü de çarşı yol üstü Herkes ucuzluktan umudun kesti Nice anneler de yavrusunu astı Aman Allah bu ne gıtlık gıyamet Mani : Sözlü manzum halk verimlerinin çok zengin bir kolu da manilerdir. Genellikle yedili heceyle, kadınlar ve gençler tarafından söylenir. Hoyrat adı verilen cinaslı maniler de ayrı bir güzellik ve incelik taşır. Küçük bir dörtlükten meydana gelen maninin şeması; ----------------a ----------------a ----------------x ----------------a Şeklindedir. Ninni : Kızım kızım kızmana Kızımı versem mazmana Mazman oğlan çalışsın Kızım yesin otursun KALIPLAŞMIŞ SÖZLER Dandini dandini destana Danalar girmiş bostana Kov bostancı danayı Tavşan yesin lahanayı Bebeğimin beşiği bakır Ben sallarım takır tukur İçinde mulla Bekir Nenni yavrum, neni Dandili, dandili, dandili Sallama çavuş mendili Bilmeceler : Deyimler : Bir hücre kil, taşı Açlıktan nefesi kokuyor. Dolanır dağı,taşı (Akıl) Adam sarrafımısın? Adet yerini buldu. Yere düşer paslanmaz Adıyla sanıyla gelin oldu. Suya düşer ıslanmaz (Altın) Ağlama artık,gözlerin kan çanağına döndü Ağzından çıksın, koynuna girsin. Ah hırmandı, hırmandı, Ahı gidip vahı kalmak Kız duvara tırmandı Ahır dağına kar, bizim eve deli yağdı. Oğlan eve gelmedin Altta kalanın canı çıksın. Kız duvardan inmedin (Anahtar) Anasından doğduğuna pişman etti. 140

HAYATIN DÖNÜM NOKTALARI : Doğum ve Çocukla İlgili İnançlar : Çocuk 3-3,5 aylıkken oynarsa erkek, 4-4,5 aylıkken oynarsa kız olur. Hamile kadının ağrısı tutunca Meryem Ana denilen bir ot suya atılır. Ot su yüzünde şiştikçe çocuğun doğumu kolaylaşır. Çocuğun göbeği beşparmak yukarıdan kesilirse sesi güzel olur. Çocuk erkek ise, göbeği ahıra gömülür, kız ise suya atılır. Kırklı çocuk yalnız bırakılmaz. Başucuna Kur an-ı Kerim konur. Kapı arkasına süpürge ve yastıkla altına ekmek konur. Çocukları olmayan yada çocukları yaşamayan kadınlar çocuk odasına sokulmaz. Aynı günde doğum yapan görüştürülmez. Doğum olan evden kırk gün dışarıya bir şey verilmez. Yürümesi geciken çocuklar, bir boz eşeğin karnının altından yedi defa geçirilir. Çocuk eli kapalı uyursa cimri, eli acık uyursa cömert olur. Erkek çocuğun ensesi öpülürse gurbete gider. Zamanında konuşmayan çocuğun ağzına Çarşamba günleri pabuçla vurulur. Oyunlar : 1- Kör ebe oyunu 2- Çoturum eşek oyunu 3- Çıngılım çıktı oyunu 4- Ceylan (Cereyan) oyunu 5- Çomçalı gelin oyunu HALK OYUNLARI : Giyim : Folklorik değerler olarak erkekler şalvar, yelek, yün çorap, içlik, yemeni (fular) giyerler. Kadınlar ise uzun etek, şalvar, üçetek, kaftan, ceket giyerler. Genelde halkın kıyafeti günümüze uygun modern kıyafetlerdir. Yöresel Halk Oyunları : Halk oyunları yörede çok zengin olmakla birlikte sistematize edilmiş bir hale getirilmiştir. Çevre il ve ilçelerin oyunları ile karışarak, çoğu dejenere olmuştur. Elbistana ait olarak tespit edilen oyunlar şunlardır. Çamdan sakız akıyor, Halabi, Demircioğlu, Ağır, Salavan, Elbistan Diki, El Üstü, Dokuzlu, Üç Ayak, Dokuz Okka, Şirvani, Tuna, Sinsin, Yüzük ve Minavara adıyla anılan oyunlar oynarlar. Geleneksel Sanatlar : Kahramanmaraş ta çok eski bir geleneğe sahip olan bakırcılık sanatı 1950 li yıllardan sonra Türkiye de yaşanan hızlı değişimden etkilenmiş, ancak geleneksel kültürün sürekliliği alternatif malzemelerin bakırın yerini tutmaması, bakır kaplara olan rağbeti yeniden canlandırmıştır. Kahramanmaraş eskiden beri çevre illerin ve Türkiye nin çeşitli yerleşim yerlerinin bakır kap ihtiyacını karşılayan bir merkez durumundadır. Bu durumu günümüzde de sürdürmektedir. 1960 lardan sonra bakır eşyasına yurt dışından büyük talep gelmesi, yurdumuza gelen turistlerin bakır kaplara ilgisi bu sektörde büyük bir canlanmaya sebep olmuştur. Özellikle turistik bölgelerde bakır eşyanın tüketimi yaygın bir şekilde süreklilik arz etmektedir. Kahramanmaraş bakırcı atölyeleri yoğun bir şekilde çalışmalarını sürdürmektedirler. Bu sektörde çalışan eleman sayısı oldukça fazladır. Ayrıca İstanbul daki bakırcıların çoğunluğu Kahramanmaraş lıdır. Pirinç işlemeciliği turistik eşya yapımında yoğun bir şekilde 141

kullanılmaktadır. Bugün Kahramanmaraş bakırcılarının çalıştığı yerler Eski Kışla Menderes Mahallesi (eski sanayi), küçük sanayidir. Geleneksel Kaplar : Bu isim altında çeşitli boylarda mangallar, çiçeklikler, iplikler, tepsiler ve çeşitli dekorasyon işleri yapılmaktadır. Bu sektörün en büyük pazarı İstanbul olup ayrıca İzmir, Adana, Antalya çevresinde de pazarlanmaktadır. Yurt dışından gelen taleplere göre bakır ve pirinç eşyaya şekil verilmektedir. Yapım Teknikleri : Turistik eşya yapımında eski kap yapım tekniği olan elde sıvama işçiliği uygulanmaktadır. Kahramanmaraş ta yapılan üretim bu nedenle talebi artırmaktadır. Bu durum sanatın el sanatı niteliğini yitirmemiş olduğunu göstermektedir. Mutfak eşyası olarak imal edilen kaplar tornada veya kalıpta çekilerek işlenmektedir. Bu alanda geleneksel bakırcı tornaları ve hidrolik pnomatik presler kullanılmaktadır. Pazarlama : Kahramanmaraş ta yapılan işler üretici tarafından pazarlanması büyük bir problem oluşturmaktadır. Yapılan işler şu şekillerde pazarlanmaya çalışılmaktadır. 1- Yapılan iş ambalajlanıp üretici tarafından Türkiye nin çeşitli yerlerindeki alıcılara götürülerek satılmaktadır. 2- Yalnız pazarlama işi ile uğraşan esnaf tarafından pazarlanma işi yapılmaktadır. 3- Şirket adına çalışan esnaflar mevcuttur. 4- Yeni kurulma aşamasında olan çok sayıda esnafın kurduğu bir şirkette mevcuttur. Pazarlama işi esnafımız için büyük bir problem olarak ortaya çıkmaktadır. Bu problemin aşılması için yeni çalışmalara gerek duyulmaktadır. Kromculuk : İki kalite paslanmaz metalden üretim yapılmaktadır. Çift tabanlı mutfak eşyası yapımında Crn:304 mahmeri kullanılmaktadır. Bu malzemelerin ham maddesi yurt dışından gelip fiyatları dövize bağlı olduğundan bu sektörü dövizdeki değişiklikler olumsuz yönde etkilemektedir. Kahramanmaraş ta kromculuğun potansiyeli ileri seviyededir. Ülkenin ihtiyacının %60 ını karşılamaktadır. Bu sektörde çalışan 2000 kişiye yakın eleman vardır. Dövizdeki iniş çıkışlar sektörün çalışmalarını kötü yönde etkilemesine rağmen canlılığını sürdürmeye devam etmektedir. Alüminyonculuk : Kahramanmaraş ta alüminyumculuk oldukça ileri seviyededir. Alüminyumdan yapılan mutfak eşyaları ekonomik olması sebebiyle alıcı bulmakta olup Türkiye nin çeşitli illerinde ve özellikle doğu bölgelerinde pazarlanmaktadır. Irak Savaşı yurt dışına ihracatı engellemekle 142

beraber bu sektör canlılığını sürdürmeye çalışmaktadır. Şehrimizde bakır alüminyum levha üreten haddehaneler (Silindirler) mevcuttur. Bu sektör hem ilin ihtiyacını karşılamakta, hem de il dışına satış yapmaktadır. Bakır, krom alüminyum mutfak eşyası yapımının şehrimiz ekonomisine büyük bir katkıda bulunmakta olduğu gözlenmiştir. Bu raporun hazırlanmasında yardımcı olan esnafımıza teşekkür ederiz. Sıcak Demircilikte Yapılan İşler : Kahramanmaraş ta kullanılan aletler demirci ustalarımız tarafından imal edilmektedir. İlimizde kullanılan balta. tahra çekici, demirci ve bakırcı aletleri bu yöreye mahsustur. Örneğin Maraş usulü el makasını tenekeciler, bakırcılar, kuyumcular, kaportacılar yoğun bir şekilde kullanmaktadır. Bu durum diğer aletler içinde söz konusudur. Bu nedenle sayısı az da olsa bu aletleri yapan meslek erbabı mevcuttur. Şehrimizin ve çevre illerin ziraii aletlerini yapan meslek kolu da faaliyetini yürütmektedir. Bu mesleğin adı ziraii aletler yapımı şeklinde ifade edilir. Şahmerdanla çalışan büyük parsaları yapan bir iş kolu faaliyetini yürütmekte olup bunların yaptığı çapa kolları, kultuvatör kolları gibi büyük parçaları alıp daha küçük işyerlerinde pulluk, mavzer, saban gibi işleri yapan ve traktör römorku yapan, su tankı imal eden şehrimizde büyük bir iş kolu mevcuttur. Yapılan işlerin büyük bir kısmı il dışına satılmaktadır. Bu mesleğin ilimiz ekonomisine katkısı oldukça büyüktür. Kuyumculuk : Tanıtım : İnsanoğlunun yaradılışından gelen süslenme, güçlü görünme ve beğenilme olgusundan doğan istek ve temalarından birisi de altındır. Özel rengi, tabiattan zor elde edilişi, bileşim özellikleri, atom yoğunluğu, oksitlenme özelliğinin olmaması, ayrıca işlemedeki kolaylığı ile benzeri madenlerin en kıymetlisidir. İnsanoğlu her safhada bu maddeyi elde edebilmek için çeşitli deneyler, çeşitli bileşimlerle altın elde edebilme (ilmi simya) deneyleri yapmış, bu kıymetli madeni daha cazip, daha teşvik edici yollar aramıştır. Zamanla gelişen ve uğraşma işine KUYUM, bu meslekte uğraşan kimselere KUYUMCU denmiştir. Toplum kültürleri, bu kıymetli madenin şekillenmesinden en büyük düşünce tasarım, dizayn ve modellerde etkin olmuştur. M.Ö.2000 yıllarında bulunan Hititlere ait takılardaki tasarımla Orta Asya Türkmenlerinin kullandığı altın ve gümüş takılar arasında ve yine M.Ö.2000 li yıllarda Mısırlıların kullandığı altın ve gümüş takıları Orta çağ Avrupa sının takıları arasında, yine Selçuklu Türk ve Osmanlılarda kullanılan ve imal edilen takılar arasında farklar vardır. Bunlarda bize altın ve ziynet eşyalarının imalinde ve kullanımında kültür farklarının etkinliğini kanıtlamaktadır. Yurdumuzda kuyumculuk sanatı Selçuklularla Anadolu ya yayılmış bu dönemde altın küpeler, burma çeşitleri, çalma (Başa takılan yuvarlak etrafından sarkan zincirlerle, süsler) duluk altını (Kulak ve zülüf üstüne takılır.) yuvarlak kakma desenli, çevresi tel kare işli, çapı 5.cm ve çeşitli küçük takılar Anadolu kuyumculuk sanatının birer canlı kanıtıdır. Bu meslek Osmanlı Devleti nin himayeleri ile Ahilik disiplini içerisinde günümüze kadar gelmiştir. Kuyumculuk sanatı zamanla gelişmeye başlamış ve yine zaman içerisinde halkımızın iktisadi gücü tasarruf ve süs aksesuarı anlayışı ile yeniden canlanmıştır. Kahramanmaraş ve Dolaylarında Kullanılan Takılar : Kahramanmaraşlı hanımlar ve beyler giysilerine özen gösterip itina ettikleri gibi giysiler üzerine kullandıkları takılara da önem verirlerdi. Bunun için de yüzyıllar boyu bol ve zengin örnekler hazırlamışlar ve kullanmışlardır. Bunları müzede görmek mümkündür. 143

Erkekler, kıyafetlerini tamamlayıcı unsur olarak marka yüzükler, gümüş köstekler ve gümüş tabakalar, ellerinde süslü taşlarla ve akik taşlarıyla özenerek hazırlanmış tesbihler kullanmışlardır. Kadınlar ise, tarihin kaydedebildiği zamanlardan beri takılarını ihmal etmemişler ve giysilerin üzerinde kullanmışlardır. Başlarına gümüş taşlar giyip keçe külah takmışlardır. Sırmalı feslerin uçlarına altın ve gümüş liralar takmışlardır. Fes in çevresine dizilen altınlar iki türlü isim alır. Kırkmanın üzerine gelen küçük altınlara Alın Altunu kulakların üzerindeki mecidiye büyüklüğünde dövülmüş ve çukurlaştırılmış altınlarada Döğme denir. Bulardan başka çok zaman kulakların üstüne gelen döğmelerin altından üzerleri maşallah yazılı levhalar küpe gibi sarkıtılır. Ayrıca fes üzerine gümüşten yapılmış liraların ve yaprak motiflerin bir birine eklenmesiyle hazırlanmış feslik ve yanaklıklar takılırdı. Feslerin tepelerine, etrafında sarkan liralar bulunan, tepesinde ise taşlı işlemeler bulunan tepelikler kullanılırdı. Her kızın sacı bir sırma bağla örülür, ya da gümüş hozalar takarlardı. Gelinler şakaklarına kepçe ismini verdikleri bir çeşit altın takarlar (içi çukur) gelin olmamış kızlar bunu kullanmazlar ve üzerine yağlık örtmezler, gelinler örterdi. Bunun için kızlar ve gelinler birbirinden çabuk ayrılır. Boyuna takılan gümüş kolyeler. Hamaylılar, broşlar renkli taşlarla süslenerek Kahramanmaraş altın gümüş işçiliğinin en güzel örneklerini vermiştir. Bunun yanında gümüş yüzük ve bileziklerde çok kullanılmıştır. 1900 lü yıllarda altın işçiliği daha çok rağbet görmüştür ve takılar set halinde hazırlanmıştır. Maraş burması, Maraş kordonu, Tohum gerdanlık, asma yaprağı, yıldız, ahıtmalı gibi ünlü isimlerdeki takılar uzun yıllar kullanılmıştır. Ağaç İşleri : İnsanlar çok eski çağlarda bile ağacın çeşitli işlerde kullanılabileceğini öğrenmişler, alet, edavat, siyah, heykel ve taşıt aracı yapmışlardı. Hangi işlerde, hangi ağacı kullanacaklarını deneyerek öğrenmişlerdi. Pratik ve basit aletlerle, mühendislik bilgisi isteyen mükemmel işler yapabilmişlerdi. Günümüzde ağaç birçok alanda kullanılmalı beraber, ana meslek dalı olarak; a) Mobilyacılıkta, b) Ağaç oymacılığında c) Doğramacılıkta, d) Döşemecilikte (iskelet yapımı) e) İnşaat sektöründe kullanılmaktadır. Mobilyacılık : Ağaç ve ağaç yan ürünlerinden yararlanılarak, bir konutun dekor edilmesine ve döşenmesine yarayan ve bina içinde insanların kullandığı eşyaların tamamına mobilya (möble), yapana mobilyacı, bu mesleğe de mobilyacılık denir. Önceleri basit birkaç eşyadan oluşan mobilya kavramı, ağacın daha fazla işlenir hale gelmesi, yan ürünlerinin çoğalması ve şehirleşmenin bir sonucu olarak, mobilya çeşidinde ve kullananların sayısında büyük artışlar olmuştur. 144

Günümüzde Mobilyacılık : Bugünün mobilyacılık anlayışına uygun üretim yapan birçok işyeri vardır. Bugün ilimiz mobilya sanayinde oldukça önemli bir aşama kaydetmiş olup, her türlü mobilyayı yapabilir durumdadır. Ankara, Kayseri, Adana ve Hatay dan mobilya (koltuk,yemek ve yatak odaları) gelmesinin yanı sıra, çevre il ve ilçelere de ilimizde imal edilen mobilyalar gönderilmektedir. İlimizdeki işletmelerin çoğu siparişe dayalı çalıştığından, sabitlenen mobilyaların üretimi daha fazladır(vestiyer, mutfak dolabı, yüklük gibi). Mobilyacılıkta kullanılan gereçlerin tamamının İstanbul, Bolu ve Ankara çevresinden gelmesine rağmen, mobilyacılık sektöründeki bu gelişme, küçümsenmeyecek bir başarıdır. Oymacılık : Maden, taş, ağaç v.b maddelerin yüzeylerinin özel araç ve gereçlerle yontarak, delerek önceden tasarlanan motif ve cisim şekillerini işleme sanatı diye tarif edilen oymacılığı yapana oymacı bu işe de oymacılık denir. İlimizde özellikle ceviz ağacına (çatkısı yapılmış kutu, sandık v.b) iskarpela ile dekpaj yöntemi derinleştirme ile yapılan oymalar yaygın olarak yapıla gelmektedir. Yapılışı : İşe uygun seçilen ağaçlar tahta haline getirildikten sonra (2 cm kalınlık, istenilen genişlik ve boy), uzun bir süre tabii şartlarda kurutulur. Güneş ve rüzgarlı havalarda duvar diplerine dayanması, ilkel olarak kurutma süresini hızlandırmak içindir. Suni kurutmanın ağaç tabii rengini değiştireceği ve ilimizde böyle bir teknolojinin olmaması, bu eski yöntemi zorunlu tutmaktadır. Kuruyan tahtalar yan yana yapıştırılır. (Geniş parça gerekiyorsa) İstenilen ölçüde çatılır. Çanta işlemi K.K.Dişli birleştirme veya zıvana geçme tekniği ile olur. Genellikle de boncuk diye adlandırılan glufen tutkalı tercih edilir. Şablon halinde hazır bulunan oyma motifi, kaba temizliği yapılmış iş resminin üzerine çizilir. Çeşitli ağız yapısına sahip iskarpelalarla (düz, oluklu, kuşdili, tırmak) oyulur. İskarpelaların ağaç olan sapı ezilmesin diye tokmak kullanılır. Temizlenen oymalar arası boşluk, kumlama zımbası ile zımbalanır ve oymanın zengin görünmesi sağlanır. Cilalanarak hizmete sunulur. (Günümüzde vernik atılmakta) Tarihi : Oymacılıkta dekupaj tekniğinin dışında, kündekari ve sedef işçiliği de kullanılmaktadır. Ancak ilimizde dekupaj (derinleştirme) tekniği yaygın olup, diğer teknikler çok az kullanılmıştır. Önceleri yapılan mobilyaya oyma yapıldığından, mobilyacılıkla oymacılığın başlangıç tarihi aynı dönem olarak kabul edilmelidir. İlk dönemlerde üretilen bir çok eşya, bugün il dışında veya eski konaklardadır.ilk usta olarak bilinen Viç Viç Bekir (Bekir Seçkin 1900 lü yılların başında bu işe başlamıştı. Bekir ustanın yetiştirdiklerinden Ömer Ziya Karpuzoğlu nun Atatürk e yaptığı tavla, halen Cumhurbaşkanlığı Köşkünde (Çankaya) bulunduğunu söyleyen oğlu,tavlanın yapılışını şöyle anlatmaktadır. Dönemin Belediye Başkanı Kadı Teyfik Efendi Atatürk e bir tavla hediye etmek istemiş ve bu konuda dönemin ustalarının görüşünü almak için onları huzuruna çağırmıştı. Düşüncesini açıklayan Teyfik Efendiye bir kısım ustalar yapamayacaklarını belirtirken bir kısımda 3-5 mecidiye isteyerek basit bir şey düşünmüşler. Bu konuda fikir belirtmeyen Ziya Ustaya, Başkan tarafından özellikle sorulunca, yapabileceğini ancak menteşe ve çengeli hariç 18 Altın alacağını söylemiş. Diğer ustaların bu bedele kızarak tavlanın yüzeyine altın 145

kaplamamı yapacaksın denildiğinde; Ben odun değil, sanat göndereceğim diye cevaplamış. Tavla açık ve koyu renkli ağaçları birbirine yapıştırılması (Flatokündekani tekniği karışımı) ile yapılmış. Menteşesi ve çengeli altından yapılarak takılmış. Tavlayı çok beğenen Atatürk, Ziya Usta ya bir takdirname göndermiş. İlimiz Müzesinde bulunan 19.y.y. ait oyma ağaç işçiliğinin tamamı, hemen hemen aynı dönemin eserleri gibi görülmektedir. Günümüzde Oymacılık : İlimizde oymacılık en çok Yusuflar Mahallesi (Tekke) Dumlupınar Mahallesi, (Nahırönü), Mevlana Mahallesi ile şehre 18 km uzaklıktaki Kavlaklı köyünde yapılmaktadır. Özellikle Kavlaklı köyündeki işletmeler aynı bir dükkân (atölye) olmayıp, ev altlarına yapılan basit düzenleme ve el takımları ile iş yapılmaktadır. Köyün genç ve çocuklarının çoğu bu işi yapabilmektedir. Şehir merkezindeki işletmeler ise yer darlığı ve bu işi yapabilecek çırak bulamamaktan, zahmetlerinin karşılığı olan ücreti alamadıklarını, bunun ise mesleğin geleceğini baltaladığını dile getirmektedirler. Oymacılık mesleğinde temel malzeme olarak kullanılan ceviz ağacı önceleri kendi ilimizden temin edilirken, günümüzde yeteri kadar bulunamamakta, Bingöl, Bitlis, Malatya illerinden temin edilmektedir. Genelde 1-2 metre boylarında kesilen ağaçlar 2-3 cm kalınlıklarında tahtalar halinde biçilir ve kuruması için en az bir yıl beklenir. Mevsimlik çalışanlar net bir sayı vermekte zorlanmakla beraber merkezde yaklaşık; 1- İşyeri sayısı :150 adet 2- Usta sayısı :180 adet 3- Kalfa sayısı :170 adet 4- Çırak sayısı : 50 civarında olup, bir çoğu yarım gün örgün eğitime devam eden akraba çocuklarıdır. 5-Kullanılan ceviz kereste 500 ton civarında 6-Kullanılan kavak kereste 1000 ton civarında Oymacılıkta çivi ve vida zorunlu olmadıkça (kilit ve menteşeyi bağlama dışında) kullanılmaz. Lambalı, kinişli ve Y.Çatılı tekniği ile yapılan en birleştirme ve K.K. (Kırlangıç Kayrupu) açık dişli köşe birleştirme tekniği, kapaklarda yanlarda yeryer tablaruka tekniği uygulanmaktadır. Günümüz ustaları mesleği daha iyi bir noktaya getirmeye çalışıyorlar. Son zamanlarda İlimiz ve çevre il camilerine yapılan mimberler, kamyonlarla değişik illere gönderilen hediyelik sandık, cemekan, sehpa, gazetelik, telefon etajeri gibi eşyalar bu gelişmeye işaret etmektedirler. Döşemecilik : İskeletlerin rahat kullanılabilmesi ve güzel görüntüsü için içinin dolgu gereçleri ile doldurularak, yüzeylerinin kaplanması işlemi diye tarif edilen döşemeciliğin ilimizdeki geçmişi 1950 li yıllara dayanır. 40 civarında bulunan mobilya döşemeciliğinden ihtisaslaşmaya gidilmiş olup; 1- İskelet mobilya (koltuk,sandalye döşemeciliği) 2- Kanepe (Çekyat) imalatçılığı 3- Büro koltuğu imalatçılığı yapılmaktadır. 146

Postal : Altı sığır veya manda gönü olup, yüz kısmı inek ve danadan, kenar kıyı tarafları da kuzu derisinden yapılan uzun çizmedir. Bağlama ipi ince yuvarlak kayıştan yapılır. Ayak bileğinin ön yüzünü kapatmak için ince deriden yapılmış büyük bir kulak postal kulağı vardır. Postal üztü ve yanlarından deri nakışları ile süslüdür. Kök veya toprak boya ile boyanır. Renkleri : Kırmızı, sarı, siyah, yeşildir. Kelik : Bir nevi kısa bot sayılır. Osmanlı devirlerinde çok giyilmiş olan ve postala nazaran daha sade ve yazlık olarak yapılmış bir yemeni türüdür. Alt kısımları sığır ve camuz derisindendir. Köselesi ham olarak tabaklanıp hayvanların iç yağı ile yağlanır. Yüz kısmı dana derisi olup, kenar kıyıları da yumuşak kuzu derisinden yapılır. Renkleri : Kırmızı, sarı, siyah, yeşildir. Karadağ Çarığı : Osmanlı döneminde ve Cumhuriyet döneminde karların çok yağdığı mevsimlerde özel olarak yaptırılıp giyilmiştir. Alt ve üst kısmı tamamen sığır derisinden bitişik olarak yapılmıştır. Ayak uç kısmından ayak boğazına kadar bağlama yeri yapılmıştır. Bağlama ipi sağlam dana derisinden yapılır. İpine sırım denilir giyimi çok rahat ve sıhhidir. Karlı havalarda uzun işlenmiş kıl çoraplarla birlikte giyilir. Renkleri : Kırmızı, sarı, siyah, yeşildir. Nalçalı edik : Osmanlı döneminde giyilen bir ayakkabı türüdür. Anavatanı Kahramanmaraş tır. Alt köselesi camız deresinden olup, yüz kısmı kuzu derisindendir. Nazik ve rahat giyilen bir ayakkabıdır. Çeşitli renklerdedir. Bunların kırmızısı kızlar, sarı renklisini yeni gelin olanlar, yeşil renklisini evli kadınlar, siyah renklisini de dul kadınlar giyerlerdi. Önceleri maddi durumu olmayan ailelerin kızları gelin olurken sarı edik i sarraflar kanalı ile 3 mecidiyeye kiralarlardı. Topuk kısımları demir dövmelerden yapılırdı. Osmanlı Yemenisi : Osmanlı devrinde giyilen bir yemeni türüdür. Altı camuz gönünden, yüz kısımları dana derisindendir. Dikişleri tamamen elde biz ve çuvaldız iğnesi kullanılarak yapılmıştır. Renkleri : Kırmızı, sarı, siyah, yeşildir. Ham Çarık : Örgülü çarık diye de bilinir. Dikişsiz olarak yapılmıştır. Çok önceleri teknik gelişme olmadığından delme tekniği ile elde yapılmıştır. Ayak ölçüsüne göre ham deri kesilir. Kenarlarına her tarafından delikler açılır. Açılan deliklerden sırım ipiyle (ince deri ipi) örülmek suretiyle yapılır. Görünümü hoştur. Derilerin tabaklanmadan yapılmasından ve işlenmesinden dolayı bu ad verilmiştir. KAHRAMANMARAŞ TA SİM-SIRMA VE OYACILIK Kahramanmaraş özellikle el sanatlarında ve el işlerinde çok gelişmiş bir bölgedir. Tarihe göz attığımızda Selçuklulara varan hatta Hititler zamanından kaynakların bulunduğu Kahramanmaraş müzesinde bulunan anne kız taş kabartma heykeli üzerindeki başörtüsü, işleme motifi ise işleme sanatının Hititler zamanında var olduğunu göstermektedir. İşleme sanatında motiflere bakıldığında Türk-İslam motiflerinin olduğu ve eski devir özelliklerini yansıttığı görülmektedir. Türk kadın ve kızlarında olduğu gibi, Kahramanmaraşlı hanımlar da geleneklerine uyarak çeyizlerini, giysilerini kullanacakları eşyaların üzerlerini işlemek gereğini duymuşlardır. İnce bir zevkle renk, motif ve tekniği birleştirip sanat eserleri meydana getirmişler, motiflerin renklerini tabiattan örnekler alarak hazırlamışlardır. Çiçek, yaprak, dal ve gül motiflerinin yanında hayvan figürlerini de kullanmışlardır. 147

Önceki dönemde işlemler, adetleri gereği fazla konuşmayan Maraşlı kadınının aynı zamanda konuşma lisanı idi. Anadolu da insanlar sustuğu zaman renkler ve motifler konuşurdu. Sevgilisine sarı bir çevre gönderen genç âşıktır, sararıp solmaktadır, eğer bu çevre selvilerle bezenmişse hasretinden ölmeyi düşünmektedir. Yeşil ise arzulu, mavi ve çiçek bezmeli ise ümitli ve şevklidir. Anadolu erkeği sevgilisinden gelen işlemeleri okumasını bilirdi. Elbise kenarlarına ve yazmalara dikilen oyalarda birer name dir. Çok dar bir çevresi olan Anadolu kadınının gönüllerinden geldiği gibi çizip, insanı büyüleyen renklerde iplikler kullanarak, altun ve gümüş simler kullanarak sanat eseri değerindeki işlemeler yapması dünyanın her yerinde takdir ve hayretle karşılanmaktadır. Kıymetli kumaşlar üzerine (kadife,atlas,saten gibi) altın, gümüş sim kullanarak işlenen Maraş işi, ipek ve mongol üzerine işlenen File işi ve Cemelyan işi, pamuklu kumaşlar üzerine işlenen kanaviçe, Alman nakışı, Makinada yapılan Boride ve Cemelyan gibi nakışlar ayrıca renkli ipeklerle yapılan diğer nakışlara verilen örnekler Maraşlı kadının göz zevkini ve becerikliliğini ortaya koymaktadır.. Günümüz hayat şartlarının zorluğu, halkın çoğunun geçim kaynağı olan bu nakışların az işlenmesine ve eski ince işleme şeklini kaybetmesine neden olmuştur. Bu işlemeleri yaşatacak derneklerin kurulup ata yadigarı işlemeleri işlemelerimize sahip zorunluluğu vardır. Maraş İşi-Sim-Sırma İşlemeciliği : Türkiye de sim-sırma işinin vatanı Kahramanmaraş tır ve Maraş ta yapıldığı için Maraş -işi adını almıştır. Halk arasında Sim-sırma işi olarak adlandırılır. Maraş işi özel bir işlemedir. Kartondan özel olarak hazırlanan desenin üzerinden 7 kat sırma veya 3 kat sim karşılıklı kenarlarda iplik ile tutturularak işlenir. İşleme tekniği ve araç-gereç bakımından diğer nakışlardan farklıdır. Günümüzde Maraş-İşi : Günümüzde Maraş-işi; tüm yurt çapında tanınan ve bilinen işleme türü olarak kendini kabul ettirmiştir. Bugün MEB na bağlı Kız Meslek Liseleri nin nakış bölümlerinde ders olarak okutulmakta, Pratik Kız Sanat Okulları ile Halk Eğitim Merkezlerinde halka yönelik Maraş-işi kursları açılmaktadır. Yine üniversitelerimizde Mesleki Eğitim Fakültelerinin Nakış Bölümlerinde ders olarak okutulmaktadır. Kahramanmaraş taki sırma işlemeciliği büyük ölçüde Kız Meslek Lisesi sim-sırma sipariş atölyesi tarafından yürütülmektedir. Atölyenin çalışmaları yalnız il çapında Türkiye genelinden hatta yurt dışından bile beğeni toplamaktadır. Döner Sermayeye bağlı olarak çalışmalarını sürdüren atölyede öğrencilerin yaptığı el emeği göz nuru işlemeler yurdun her köşesinden ısrarla istenmektedir. Bir öğretim yılının her iki döneminde de sim-sırmaya kayıtlı öğrenci kabul edilmektedir. Bir dönem boyunca işlemeyi öğrenen öğrenciler daha sonra sipariş çalışarak hem aile bütçesine hem de ülke ekonomisine katkıda bulunmaktadır. Bundan sonra temennimiz Kahramanmaraş a özgü bu orijinal el sanatına ilginin devam etmesi ve herkes tarafından sevilmesidir. Kahramanmaraş ta Oyacılığın Durumu : - İğne oyaları - Mum oyaları 148

- Tığ oyaları - Boncuk oyaları - Mekik oyaları - Dikişli oyalar - Firkete oyaları - Dokuma oyaları - Yün oyaları - Kumaş artığı oyalar Oyanın Tarifi ve Mahiyeti : Oya Türk süsleme sanatının en büyük özelliklerinden biri, adının ince zevklerinin, derin yaratma kabiliyetlerinin benzersiz eseridir. 1-İğne Oyası : KAHRAMANMARAŞ TA YAPILAN OYALAR İğne oyaları şehirde köyde yeni yetişen genç kızlardan yaşlı hanımlara kadar herkesin zevkle işlediği, maharetle yaptığı bir dantel türüdür. Geleneklerimizin güzel örneklerinden biridir. İğne vasıtası ile ipliğin düğümlenmesi sonucu ortaya çıkar. Yapılan taraf oyanın tersidir. İplik iğne üzerine 2 defa dolanır. Genellikle kenar motifleri, suları yapılır. Oyaya sağdan sola doğru başlanır.iğne oyasını iyi yapan ustalar tarafından mahalli sanat haline getirilmiş, geçimini oya yaparak temin yoluna gidenlerin sayısı bir hayli kabarmıştır. İğne Oyası; a- Şerit üzerine b- Zincir üzerine c- Kumaş kenarına d- Başlı başına bir örtü olarak yapılır. Oya yapımında genellikle ipek iplikler kullanılır. Desene göre sertlik verilmek istenirse de atkılı-saç ve ince tel işleme esnasında oya arasından yürütülür. Oya bittikten sonra kitre jelatin yumurta akı veya şeker ile sertleştirilip şekil verilir. Uygulandığı Yerler : Oda takımları, yatak takımları, eşarp, baş örtüsü kenarları, gecelik yakası mendil süslemeleri ve yaka iğnesidir. Kullanılan İplikler : En ince güzel oya pişmiş ipekten yapılır. Çok sağlamdır, bükmek çok zaman aldığı ve pahalı olduğu için bugün kuka-nasıylara iplik ibrişim ve çamaşır ipeği kullanılmaktadır. Desen için bitkiler, çiçekler canlılar, geometrik şekiller, semboller ve yapılmış örnekler seçilir. 2- Mekik Oyası : Mekik adı verilen bir araçla işlenir. Başlangıçta yapılması güç görünürse de çok kolaydır. El alışkanlığı ister. Çabuk yapılan ve işlenmesi zevk veren bir oya türüdür. Tıg işinde olduğu gibi mekik oyasında da birbiri ardından zincirler meydana gelir. Oya zincirleri daire veya yarım daire şeklinde iğne veya tığ vasıtası ile birleştirilerek motifler meydana getirilir. 3- Firkete Oyası : (Çataliye oyası da denir) Firkete oyası işleme tekniği kolay fazla vakit almayan gösterişli bir iştir..tığ ve firkete yardımı ile yapılır. Bir firketenin iki kenarı arasına sarılan ipliğin tığ ile orta kısımlarının birbirine bağlanıp işlenmesidir. Oyanın genişliği firketenin genişliğine bağlıdır. Firkete oyası üzerine ağır güzel desenler uygulanır. 4- Boncuk Oyası : Tığ,dikiş iğnesi kullanarak çeşitli değerde boncuklarla ipliklerle, ipekle yapılır. Oyanın iğne ve tığla yapılan şekline boncuk dizilebilir. Şekilleri işlendikleri amaçlara 149

göre değişir. Boncukların kullanılabilmesi için örgü ve şekilleri diğer oya motiflerinden ayrı olmalıdır. Boncuk oyaları ayrıca giyim süslemelerinde kullanılır. Tesbih şeklinde boncukların üzerleri çeşitli ipliklerle sarılarak değişik şekiller verilerek te kullanılır. Sonuç : Yapılan araştırmaya ve anket sonuçlarına göre Kahramanmaraş ta oya yapanların bir çoğu ilkokul mezunu, orta yaşlı hanımlardır. Oyaları genellikle 16-20 yaşları arasında ve kendi kendilerine öğrendikleri ortaya çıkmıştır. Oyalar satış için yapıldığı gibi ihtiyacı gidermek için de yapılmaktadır. Oyalar en çok başörtüsü kenarlarında kullanılmaktadır. Eskiyen oyalar değerlendirilmekte ve oya en çok kış ve ilkbahar mevsimlerinde yapılmaktadır. Yiyecek-İçecek: Kahramanmaraş'ta yaylacılığın olduğu kesimlerde yağ, peynir ve yoğurt yaz-kış beslenmenin ana öğeleridir. Genel olarak et ve dövme, bulgur gibi ürünler beslenmede önemlidir. Hemen her tür yemekte kırmızıbiber kullanılır. Geleneksel et yemeklerinin başlıcaları; Saç kavurması, Yahni, külbastı, içli köfte, et böreği ve leğen çorbasıdır. Etlilerde baharat kullanımı yaygındır. Bezdirme, bazlama, yufka, şepit ve bükme yörenin ekmek türleridir. Yöreye özgü yemekler: -Çorbalar: Tirşik çorbası, ekşili çorba, döğmeli mercimek çorbası, yoğurtlu dövmeli çorba, maraş paçası. -Lapalar: Pıtpıt lapası, bulamaç, kabak lapası. -Köfteler: Simit, kısır, içli, sömelek, suluyağlı, eşkili,yoğurtlu,yavan köftedir. -Pilav ve Börekler: Maraş pilavı, dövme aşı, tavuklu pilav peynirli börek, çökelekli börek, bayram çöreğidir. -Tatlılar: Dondurma, un sucuğu, pestil sucuğu, harmanda baklava, fıstık ezmesi, bastık, pestil, cullama, kırma, ilende, gün pekmezi, ravanda' dır. Kahramanmaraş'ın dövme dondurması, baklavası, fıstığı, kırmızıbiberi ülkemizde ve ülke dışında İlimizin tanıtımında etken olmuştur. İLİMİZDEKİ ŞAHESERLER VE DÜNYADA TEK ÖRNEK OLABİLECEK (DONDURMA) İlimizin özgün ürünlerinden biri de İlin adıyla özdeşleşmiş "Dövme Dondurması"dır. Şaheserimiz olarak değerlendirilebilir. Dondurma yapımında kullanılan salep sütün katılaşmasını sağlar. Soğutma sürecinde dövme işlemi de dondurmanın katı bir macun kıvamına gelmesini sağlar. Osmanlılar döneminde saraylarda "karsambaç" adı verilen bir yiyecek türü varmış... Bu yiyeceği yapmak için, dağların pek güneş görmeyen yamaçlarında kuyular açılır ve bu kuyular kış mevsiminde karla doldurularak saklanırmış. Yazın sıcak günlerinde, süt ve diğer çeşitli meyva suları bu karla karıştırılarak soğutulurmuş (Bu halen K.Maraş'ta yapılıyor). Daha sonra 150

bu karışıma o sıralarda Halep'ten gelen şekerde eklenmiş. Zaman zaman şekerin dışında pekmez ve balda katılmış. Osmanlı saraylarına ve asil konaklarına yabani orkide (sahlep) satan Maraşlı Osman Ağa yörede "cinsel gücü artırıcı" olarak bilinen bu içeceğin artanını bir gün saklamak için kara gömmüş. Ertesi günü baktığında, sahlebin kıvamındaki değişiklik dikkatini çekmiş. Süt, şeker ve sahlep karışımının yoğunluk kazandığını ve sakız gibi uzadığını görmüş. Bu yeni gıda maddesinin tadına bakan herkes pek çok sevmiş. Sahlepli karsambaç olarak başlayan bu gelişme üç kuşak sonra Maraş dondurması olarak tanınmaya başlamış. Kahramanmaraş'ı çevreleyen Ahırdağı'nın yamaçlarında özellikle kekik, keven gibi rayihalı otlarla beslenen keçilerin sütünden, birinci kalite sahlepten üretilen bugünkü K.Maraş dondurmasındaki en büyük özellik sütün keçi sütü olmasından kaynaklanıyor. Ahırdağı yamaçlarında beslenen keçilerin sütü önce bir eksper tarafından kontrol ediliyor. Özellikle sütteki yağ oranının belirli bir yüzdenin altına düşmemesi gerekiyor. 90 derece sıcaklıkta kaynatılan sütler, mikroorganizmalardan arındırılıyor. Daha sonra bu süte önce sahlep, ardında şeker katılıyor. İyice karıştırılan bu karışım, 6-8 saat dinlendirdikten sonra eksi 6 derecede soğutulduktan sonra tüketime sunuluyor. İçerisinde A, B, C, D ve E grubu vitaminleri ile kalsiyum, fosfor, magnezyum, sodyum, potasyum, demir ve çinko gibi minerallerde bulunan K.Maraş dövme dondurmasının 100 gr. sade dondurmada 135 mg kalsiyum, 115 mg fosfor, 100 mg. sodyum, 160 mg. potasyum, 0,1 mg. demir, 130 mg. A vitamini, 0,21 mg.e vitamini 0,25 mg. B vitamini ve 0,13 mg. diğer vitaminlerden olduğu tesbit edilmiştir. Bugün, K.Maraş dövme ve meyveli dondurma çeşitlerini ilimizde faaliyet gösteren bir çok firma yurt içi ve yurt dışına satışını yapılmaktadır. K.Maraş Dondurması halen A.B.D., Avustralya, Almanya, Birleşik Arap Emirlikleri, Bulgaristan, Çin, İngiltere, G.Kore, S.Arabistan, Tunus, Yugoslavya, Kıbrıs, Mısır gibi ülkelere ihraç edilmektedir. 151

YEREL ETKİNLİKLER İlde ve tüm İlçelerde gerçekleştirilen yerel etkinlikler : YEREL KUTLAMA ETKİNLİKLERİ Kutlama Yapılan Günün Adı Yapıldığı Yer İlk Başladığı Yıl Kutlama Tarihi Kaç Gün Devam Ettiği Kurtuluş Bayramı Türkoğlu 1983 7 Ocak 1 Gün Kahramanmaraş ın Kurtuluşu Kahramanmaraş 1920 12 Şubat 1 Gün Kahramanlık Günü Kahramanmaraş 1973 7 Şubat 1 Gün Madalya Günü Kahramanmaraş 1925 5 Nisan 1 Gün Kurtuluş Haftası Kahramanmaraş 1991 5-12 Şubat 7 Gün Tarım ve Sanayi Fuarı Kahramanmaraş 2008 08-12 Ekim 5 Gün Atatürk ün Narlıya Gelişi Narlı 1933 26 Ocak 1 Gün Tablo 54 Yerel Etkinlikler Tablosu G.2 Turizm Çeşitleri İnanç turizmi, doğa turizmi, kültür turizmi, sağlık turizmi, akarsu turizmi, mağara turizmi, av turizmidir. AV TURİZMİ Kahramanmaraş tarihi ve doğal turizme elverişliliği yanında av turizmine de sahiptir. Kayalıklardan buz gibi fışkıran ve ormanlarımız arasında kıvrıla kıvrıla zaman zaman küçülen şelaleler yaparak akan sularımızda başta sazan olmak üzere değeri herkesçe bilinen ve yetiştirilmesi büyük özen isteyen alabalık doğal olarak yetişmektedir. Ayrıca Aksu ve Ceyhan Nehirlerinde sazan, yayın ve yılan balığı avcılığı yapılmaktadır. Kahramanmaraş ın merkez ve ilçelerindeki tüm dağlarda keklik, çil keklik, tavşan ve yaban domuzu avı yapılmaktadır. Kahramanmaraş ovasında mevsimi geldiği zaman bıldırcın avı da yapılmaktadır. Ayrıca Gâvur Gölü bataklığı, Karacasu gibi göl ve su kaynaklarında ördek avlama imkânları vardır. İl Merkezi ve İlçelerinde avcılar kulüpleri mevcut olup, kulüpler sürek avı tertip etmektedirler. Su Sörfü: Sır Baraj Gölü, Menzelet Baraj Gölünde su bisikleti ve su kayağı parkurları mevcuttur. Su sporları yapılabilir. Bisiklet Parkurları:Göksün-Büyükçamurlu, Büyükçamurlu-Çokak, Çokak-Andırın, Andırın-Torlar, Torlar-Ayşe-pınarı, Ayşepınarı-Karbasan, Karbasan-Kahramanmaraş 2-Güzergah Elbistan-Ekinözü, Ekinözü-Türkmenler, Türkmenler-Hacınınoğlu, Hacınınoğlu-Ilıca, Ilıca-Suçatı, Suçatı-Bulutoğlu, Bulutoğlu-Kahramanmaraş güzergahları bisiklet parkurları olarak belirlenmiştir. Akarsu Turizmi İlde geniş bir akarsu ağı vardır. Türkiye nin önemli akarsularından Ceyhan Nehri İl topraklarından doğmaktadır. Ceyhan Irmağı ve Aksu Çayı kısa mesafeli rafting yapmaya uygundur. Sportif Amaçlı Olta Balıkçılığı Menzelet Baraj Gölü, Kartalkaya Barajı, Sır Barajı uygundur. 152

Dağ ve Doğa Yürüyüşü Önerilen Alanlar (Parkurlar) 1-Ayşepınarı-Karbasan, 2-Türkmenler-Hacınınoğlu 3-Ilıca-Suçatı 4-Suçatı-Bulutoğlu 5-Engizek zirvesi 6-Kahramanmaraş-Başkonuş Yaylası SAĞLIK TURİZMİ İçmeler: Göksün Büyük Kızılcık İçmesi : Göksün ilçesine l6 km. uzaklıkta Büyük Kızılcık köyü yakınındadır. Sindirim, idrar yolları ve böbrek hastalıkları ile yıkanmak suretiyle cilt hastalıklarına iyi geldiği tespit edilmiştir. Ekinözü (Cela) İçmeleri: Ekinözü yerleşmesinin yakın çevresinde yer alan üç kaynaktan oluşmuştur. İnsan sağlığı üzerinde olumlu etkileri bulunan, kapasite ve kaynak nitelikleri bakımından ülkemizin önemli ve geliştirilmesi öngörülen içme kaynaklarındandır. Yukarı içme, Ekinözü nün 1.km, orta içme 2.km, aşağı içme 3.km güneyindedir. Bu içme suları kalsiyumlu, magnezyumlu, bikarbonatlı maden suyu sınıfına girmekte, böbrek, safra kesesi taşlarının tedavisinde faydalı olmaktadır. Kaplıcalar : Ilıca (Zeytun) Kaplıcası: Ilıca (Zeytun) Kaplıcası Kahramanmaraş ın kuzeyinde Berit Dağı eteklerindeki Ilıca beldesinde yer almaktadır. Ilıcada 3 adet doğal kaplıca kaynağı bulunmaktadır. Kaplıca sularının romatizmal hastalıklara, kırık-çıkık ve kadın hastalıklarında olumlu etki yarattığı bilinmektedir. Turizm mevsimi Nisan ortasından Kasım ortasına kadar 7 ay sürmektedir. Temmuz-Ağustos ve Eylül ayları en yoğun dönemdir. Hartlap Ilıcası : Sır Baraj Gölü yapılınca göl alanı içerisinde kaldığından bu gün kullanılamamaktadır. Ilıcanın yeni yerde tekrar oluşturmak için sıcak suyu bulmaya yönelik derin sondaj çalışmaları yapılmış ancak bir sonuç alınamamıştır. EKO TURİZMİ Yayla Turizmi -Yavşan Yaylası: Sır Baraj Gölünün güneyindeki yükseltiler üzerinde yer alan, zengin orman dokusu ve su kaynakları ve endemik bitkileri ile, öncelik alan doğal bir kaynaktır. Yükseltisi l300 metreye ulaşmaktadır. Yavşan Yaylasında, tesis ve altyapı yoktur. Yolu, orman yolu niteliğindedir. Yavşan yaylası yaylacılık, kampçılık ve iklim kürleri açısından il düzeyinde önemli bir kaynaktır. Yavşan ismini yörede sıkça rastlanan hoş kokulu bir ottan almaktadır. Alanda bunun dışında nane, kekik, vb. bitkiler, tavşan, kekik, yaban domuzu, sığırcık, ardıç kuşu gibi yabani hayvanlar vardır. Türünün azalması nedeniyle keklik koruma altına alınmıştır. -Başkonuş Yaylası Başkonuş Yaylası, Kahramanmaraş; Andırın yolu üzerinde, Yenicekale çevresinde yer alan zengin bir orman dokusunun oluşturduğu ve yayla karakteri gösteren bir bölgedir. Yükselti l785 m dir. Başkonuş' ta l0 hektar büyüklüğünde orman içi dinlenme tesisleri ve Geyik üretme çiftliği de bulunmaktadır. Çevresi sık ve yetişmiş çam ormanı ile kaplı olan Başkonuşta, kaynak suları ve yabani hayvan varlığı da vardır. Başkonuş Orman İçi Dinlenme Tesisleri, Andırın-Kahramanmaraş yolu üzerindedir. Elektrik, telefon yol ve çevre düzenlemesi yapılmış olan alanda, orman idaresine ait sosyal tesisler (konaklama, lokal, lokanta vb.) bulunmaktadır. 153

-Kamplar Döngel İzcilik Kampı Kahramanmaraş-Kayseri karayolunun 57 km.sinde, Gençlik Spor İl Müdürlüğüne ait Döngel Mağaraları mevkiindedir. l00 kişilik kapasitesi olup her yıl l Nisan' dan l Kasıma kadar açık bulunmaktadır. -Kamp-Karavan Turizmi: Yavşan Yaylası ve Başkonuş Yaylası yaylacılık iklim kürleri ve kampinge elverişli yerlerdir. İNANÇ TURİZMİ Eshab-ı Kehf Külliyesi- İlimiz Afşin ilçesi, Emirli beldesi, Armutarası Mevkii 13.23.D pafta, 347 parselde yer alan Eshab-ı Keyf Külliyesi Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu tarafından 31.10.2006 tarih ve 2147 sayılı karar ile tescil edilmiştir Afşin'in 8 km. batısında yüksek bir sırt üstündeki yapılar topluluğu XII. yy' dan kalmıştır. Eshab-ı Keyf Külliyesi Cami, Kervansaray, Ribat ve planı saptanmayan birçok küçük yapıdan oluşmaktadır. Son yıllarda restorasyon çalışmaları yapılmıştır. CAMİ: 01.01.1236 tarihinde yapılmış olan camii külliyenin kuzeyinde kayalık bir arazi üzerinde yapılmış olup, çeşitli bölümlerden oluşmaktadır. Karmaşık bir plan semasına sahip cami, mevcut plan yapısı ile diğer camilerden ayrılmakta ve kendine has bir plan şemasını temsil etmektedir. Devşirme malzeme kullanılan bir ibadet yeri olarak caminin Külliyedeki en eski yapı olduğu düşünülmektedir. Namazgâh Çardak: Caminin doğu kısmında üzeri açık, çardak veya namazgâh diye isimlendirilen avlu şeklinde bir ön mekân bulunmaktadır. Merdivenlerle ulaşılan namazgâh, caminin doğu kısmındadır. Namazgâh yaklaşık dikdörtgen şeklinde bir plana sahiptir. Yapının dış cepheleri sert kesme yonma taşla, iç kısımları moloz taşla kaplanmıştır. Zemini kesme taş döşelidir. Namazgâhın duvarında doğuda iki, güneyde bir adet kemerli pencere bulunmaktadır. Cami Harimi: Caminin dış duvarları düzgün kesme taş, iç kısımları ise moloz taşla yapılmış kâgir bir yapıdır. İç kısımda kemerler ve üst örtüyü teşkil eden tonozlar tuğladır. İç mekân tamamen sıva kaplıdır. Cami kuzeyde, kuzey-güney doğrultusunda birbirinden farklı açıklıklara sahip üç sahınlı dikdörtgen plan şemasına sahip bir mekân ile bu sahınların güneyinde büyük bir kubbe ile örtülmüş mihrap önü kısmı ve güney batıdaki mağara kısımlarından oluşmaktadır. Cami mekânı, kubbeler, beşik ve çapraz tonozlarla ve kemerlerden oluşan karma bir örtü sistemine sahiptir. Cami içindeki tonoz ve kubbeleri, üç mermer sütun ve düzgün kesme taştan yapılmış, dikdörtgen kesitli iki kolon taşımaktadır. Bu sütun ve kolonlar birbirine kemerlerle hem kuzeygüney doğrultusunda hem de doğu-batı doğrultusunda bağlanmıştır. 154

Mağara: Caminin içinde doğu-batı istikametinde uzanmış, yamacın içine gömülü mağara kısmı iki bölüme ayrılmaktadır. Bunlar önde bulunan ibadet yeri ve gerideki kutsak mağaradır. Mağaranın ibadet kısmı dikdörtgen planlı olup camiden buraya kuzeyinden bir kapıyla girilir. Giriş bölümünün üzeri tuğladan tonoz ve kemerlerle örtülüdür. Cami tarafına moloz taşla yapılmış duvarları olan mağaranın iç kısımları ise tabii kayadır. Bu bölümün kuzey duvarında doğu duvarında caminin içerisine açılan devşirme malzeme ile yapılmış bir pencere bulunmaktadır. Camiden mağaraya giriş kapısının sağdaki duvar üzerinde mermer bir mihrabiye vardır. Bu mihrabiye halk arasında vaftiz taşı diye anılmaktadır. Mağara camininde yaslı bulunduğu yamacın içerisine batıya doğru ilerlemektedir. Mağaranın batı tarafında bulunan kaynağın suları küçük bir havuz ve depoda toplanmaktadır. Kadınlar Bölümü: Caminin güneyinden çıkılan bir merdivenle ulaşılır. Yaklaşık kare planlı, kubbeli bu mekân dıştan sac örtüyle kaplıdır. Dış duvarları kesme taş, iç duvarları moloz taş, kubbesi tuğla, iç kısmı ise sıva kaplıdır. Kadınlar bölümüne güneyinde bulunan bir kapıdan girilir. Kuzey cephesinde dışarıya açılan bir penceresi bulunan kadınlar bölümünün ayrıca doğu cephe duvarında caminin iç mekânına (harim bölümü) açılan bir penceresi daha vardır. KERVANSARAY: Maraş Emiri Nasrad-din Hasan Bin İbrahim tarafından yaptırılan kervansaray kuzey güney doğrultusunda uzanan avlu ile dikdörtgen planlıdır. Yapının giriş kapısı kuzey cephede yer almaktadır. Kapı basık kemerlidir. Kapı sivri kemerli niş içerisine alınmıştır. Kapı dıştan dikdörtgen bir silme ile çevrelenmiştir. Giriş kapısının gerisinde beşik tonoz örtülü bir eyvan yer almaktadır. Bu eyvanın sağında yer alan bir kapı ile L şeklinde bir plana sahip olan develiğe girilmektedir. Develiğin üzeri beş adet kemerle desteklenen beşik tonozla örtülüdür. Avlunun sağında yer alan kanadın avluya bakan cephesinde iki eyvan ile üç oda yer almaktadır. Odaların basık kemerli kapıları bulunmaktadır. Avlunun solunda simetrik şekilde iki eyvan ile üç oda yer almaktadır. Giriş kapısı gerisinde yer alan eyvanın solunda bir kapı ile girilen bir oda yer almaktadır. Bu odanın üzeri tonoz örtülüdür. Avlunun güneyinde yer alan beşik tonoz örtülü eyvanın iki yanında birer oda bulunmaktadır. Kervansarayın yapımında iç ve dış cephelerde kesme taş, kapalı mekânların iç kısımları moloz taş olup üst kısmı sıvalıdır. Ortadaki dikdörtgen planlı açık avlu yönü taşı kaplıdır. Ortasında küçük bir havuz yer almaktadır. Doğu duvarı dıştan dört payanda ile desteklenmiştir. Yapının doğu duvarı boydan boya güney duvarının yarısı toprakla kaplıdır. Kervansaray bu planı ile bütün Selçuklu kervansaraylarından ayrılmakta ve kendine has bir tipi temsil etmektedir. RİBAT: Dikdörtgen planlı ve iki katlıdır. Yapının alt katı kesme taş, üst katı tuğla malzeme ile inşa olmuştur. Alt katı ribat olarak üst katı medrese olarak kullanılmaktadır. Ribat Selçuklu Valisi Nusreddin Hasan Bin İbrahim tarafından 1215/16 M. Yılında yaptırılmıştır. Türkiye de kitabesinde ribat olarak isimlendirilen tek yapı bu yapıdır. Alt katta yer alan ribat kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlıdır. Ribatın güney cephesinde yapı boyunca yükselen mukranas kavsaralı bir taç kapısı vardır. Dışa taşkın taç kapının kapı açıklığı basık kemerlidir. Kapı açıklığının çevresi geometrik bezemelerle süslüdür. 155

Alt katta kuzey-güney doğrultusunda uzanan bir koridorun solunda çilehane hücreleri ve mescid kısmı vardır. Koridor, çilehane, mescit kısımlarının ve bu mekânlarda yer alan hücrelerin üzeri beşik tonoz örtülüdür. Alt katta yer alan medrese kısmına batı cephede yer alan sade bir kapı ile girilmektedir. Burası geniş bir sofa ile ona açılan altı odadan meydana gelmektedir. Bu mekânların üzeri ahşap kirişlemeli ahşap tavanla örtülüdür. Üzeri dıştan düz toprak damla örtülüdür. G.3 Turistik Altyapı TURİZM İŞLETME BELGELİ OTELLER Tablo 55- İlimizde Bulunan Başlıca Konaklama Tesisleri TESİSİN ADI ADRESİ TLF FAKS TESİSİN ODA YATAK SINIFI Arsan Oteli Sümer M. Çevre Yolu. K.Maraş 235 44 00 235 43 00 **** 27 64 Ramada Oteli Üngüt Mah. K.Maraş 211 10 10 211 09 09 **** 71 142 Saffron Oteli Hayrullah Mh. K.Maraş 224 00 00 224 00 15 **** 120 264 Sword Oteli Güneşli Mh Elbistan 415 17 01 415 10 51 **** 51 82 Grand Elbistan Kümbet Mah. Elbistan 412 08 31 412 08 30 **** 49 65 B. Maraş Otel Milli Egemenlik Cd. K.Maraş 223 35 00 212 88 94 ** 35 77 Kazancı Oteli Kıbrıs Meydanı K.Maraş 223 44 62 212 69 42 ** 36 72 Belli Oteli Trabzon Bulvarı K.Maraş 223 49 00 214 82 82 ** 64 131 TURİZM YATIRIM BELGELİ OTELLER Sıra TESİSİN ADI ADRESİ TLF SINIFI ODA YATAK No 1 Hazerhan Gar Meydanı İş: 225 35 75 122 244 ***** Otel K.Maraş 0.532.314 49 56 2 Şirikçioğlu Yenişehir Mah. (TEB yanı) 214 10 38 77 154 *** Plaza Otel K.Maraş Ahmet Sarıyıldız 3 Sular Otel Kurtuluş Mah. Şeyh Adil Cd. 71 91 *** Çarşıbaşı K.Maraş 4 Marturo Oteli Hayrullah Mah. 12 Şubat Stadı 235 33 66 (Paris Düğün 40 75 Arkası Mega Park Hast. Kar. K.Maraş Salonu) Durdu Kazancı *** 5 Hurman Kalesi Çiftlik-Köy Evi Tesisi Bahçelievler Mah. Kale Mevkii Dağlıca Kasabası/AFŞİN İrtibat Adresi: Akdere Köyü, Karamuklu Mevkii (Alabalık Çiftliği) Gürün/SİVAS Hamit AKDERE Cep: 0.532.413 36 56 0.346.734 10 13 (Seyit KAYGISIZ- Alabalık Çiftliğinde görevli) Çiftlik -Köy Evi 7 14 TURİZM İŞLETME BELGELİ MÜSTAKİL EĞLENCE YERLERİ TESİSİN ADI KAPASİTESİ ADRESİ TELEFON Öz Ayışığı Müstakil Eğlence Yeri 220 Kişilik Restaurant Yenişehir Mh. 235 15 42 K.Maraş K.Maraş Pırlanta Müstakil Eğlence Yeri 165 Kişilik Restaurant K.Maraş Yenişehir Mh. No:19 K.Maraş 235 14 70-71 156

TURİZM İŞLETME BELGELİ LOKANTALAR Sıra No TESİSİN ADI KAPASİTESİ SINIFI ADRESİ TELEFON FAKS 1 Sezal Restaurant 720 Kişilik Lokanta Üngüt Mah. Hanefi Mahçiçek 211 11 20 * Blv. Hayvanat Bahçesi Yanı K.MARAŞ 211 06 83 231 21 19 2 Arsan Oteli (310+175+130)= 615 Kişilik Lokanta Sümer Mah. Çevre Yolu 100 Kişilik Pastane Tuğra Restaurant 396 Kişilik Çok Amaçlı Salon * Arsan Center 235 17 17 (Otel bünyesinde) K.MARAŞ 235 17 26 3 Grand Elbistan Oteli Restaurant (Otel bünyesinde) 4 Ramada K.Maraş Oteli Restaurant (Otel bünyesinde) 5 Sword Oteli Restaurant 6 Kazancı Oteli Restaurant (Otel bünyesinde) 134+132+110=376 Sinema Salonu 290 Kişilik Lokanta 250 kişilik Çok Amaçlı Salon 55 Kişilik Toplantı Salonu 110 kişilik Pasta ve İçki Servisi Salonu (480+250+150)=880 Kişilik Lokanta 100 Kişilik Çok Amaçlı Salon 70 Kişilik Çok Amaçlı Salon 110 Kişilik Lokanta, 300 Kişilik Açık Yemek Alanı, 200 Kişilik Çok Amaçlı Salon 60 Kişilik Lokanta 7 Saffron Oteli 150 Kişilik Lokanta, 150 Kişilik Toplantı Salonu Restaurant 300 Kişilik Çok Amaçlı Salon (Otel bünyesinde) 50 Kişilik Çok Amaçlı Salon 100 Kişilik Açık Teras 8 Belli Oteli 240 Kişilik Lokanta Gülşah restaurant (Otel bünyesinde) Toplam 3.065 * * ** ** ** ** Kümbet Mah. Hacı Esat Efendi Cd. No:11 ELBİSTAN 412 08 31 412 08 30 Üngüt Mah. Hanefi Mahçiçek Bulvarı No: 286 211 10 10 K.MARAŞ 211 09 09 Güneşli Mah. Azerbaycan 415 17 00 Cd. Veysel Hoca Sokak 415 71 00 No:1 ELBİSTAN Kıbrıs Meydanı K.MARAŞ 223 44 62 212 69 42 Hayrullah Mah. K.MARAŞ 224 00 00 224 00 15 İsmetpaşa Mah. Trabzon Blv. No:2 K.MARAŞ 223 49 00 214 82 82 Tablo 56- TURİZM İŞLETME BELGELİ TURİZM SEYAHAT ACENTALARI LİSTESİ: S.NO ACENTANIN ADI GRUBU ADRESİ TELEFON - FAKS 1 Döngel Turizm A (Mr) Trabzon Bulvarı No: 66-A 223 41 81-225 34 03 Sey.Ac. K.Maraş 2 Destan Turizm Sey. A (Mr) Ekmekçi Mh. Rıdvan Hoca Yer altı Çarşısı 224 31 31-225 31 63 Ac. Üstü No:2 K.Maraş 3 Zeytur Tur. Sey. Ac. A (Mr) Trabzon Blv. Seyithanoğlu Apt. Altı No: 232 03 00-02- 81/A K.Maraş 231 33 11 4 Güzelbulut Tur Sey. A (Mr) Menderes Mh. Trabzon Bulvarı Mis Apt.Altı 232 09 10-232 09 11 Ac. No: 74/A K.Maraş 5 Niyaz Turizm Sey. A (Mr) Trabzon Blv.Hafız Ali Efendi Mey. Sun Apt. 231 75 21-214 03 32 Ac. No:65/C K.Maraş 6 Edem Turizm A (Mr) İsmetpaşa Mah.Azerbaycan Blv. Gedemenli 221 28 90-221 28 97 Sey.Ac. İş Mrk.No:7-44 K.Maraş 7 Arsan Turizm Sey. A (Şb) İsmetpaşa Mh. Hükümet Cd. No:51/C 225 35 72-212 08 08 Ac. K.Maraş 8 Vural Turizm Sey. A (Şb) İsmetpaşa Mah. Trabzon Blv. Emek İşhanı 221 13 86-221 32 30 Ac. Kat:2 No: 48 K.Maraş 9 Altınoluk Turizm A (Şb) Kıbrıs Meydanı Azerbaycan Blv. A. 225 31 61-221 82 05 Sey.Ac. Gedemenli İş Mrk.Kat:2/11 K.Maraş ELBİSTAN İLÇESİ 10 Vural Tur. Syh. Ac. A (Şb) Güneşli Mh. Tepebaşı Cd. Doğanlar İş Hanı 413 07 77-413 07 77 No:3 Elbistan / K.Maraş 11 Puan Turizm Sey.Ac. A (Şb) 1 Güneşli M. Eski Çarşı Karakolu Kar. Kat:2 413 75 50-413 75 15 No:5/A Elbistan/K.MARAŞ 12 Puan Turizm Sey.Ac. A (Şb) 2 Güneşli Mah. No:77 413 07 53-413 07 53 Elbistan / K.Maraş 13 Hıghlander Turizm A (Şb) Güneşli Mah. Küçük Sanayi Karşısı No:5 413 69 68-413 69 68 Sy.Ac Elbistan / K.Maraş 157

G.4. Turist Sayısı Tablo 57-Turizm İşletme Belgeli Konaklama Tesislerine 2010 Yılı İçerisinde Gelen Yabancı Turist Sayılarını Gösterir Tablo ÜLKELER YILLAR İTİBARİYLE YABANCI ZİYARETÇİ SAYISI 2007 2008 2009 2010 Almanya 3.984 3.453 1.562 1.103 İtalya 982 611 283 804 Japonya 247 274 221 112 Çek Cum. 266 247 47 77 Finlandiya 19 220 94 11 Suriye 81 197 355 764 Irak 379 187 90 91 İngiltere 49 145 186 100 Hollanda 30 134 43 64 Rusya 32 129 63 88 S. Arabistan 84 128 235 268 Hindistan 450 123 151 94 Fransa 201 119 85 147 G. Kore 43 119 15 21 Danimarka 7 113 41 53 Romanya 160 107 23 128 Malezya 23 105 64 8 İran 125 100 48 103 Çin Halk Cum. 151 95 107 273 Avusturya 30 78 104 52 İsviçre 122 76 25 40 Polonya 33 74 28 129 ABD 177 73 160 189 İrlanda 8 67 15 26 Gürcistan 3 54 13 18 İspanya 178 53 62 89 Yemen - 53 4 - Mısır 3 51 24 20 İsveç 24 49 28 34 B.Rusya - 48 2 - Azerbaycan 5 43 35 50 Norveç 48 39 - - Makedonya 1 33 3 - İsrail 20 24 28 34 Ukrayna 19 24 20 16 Portekiz 5 23 10 1 KKTC 21 22 58 74 Slovenya 10 22-1 Avustralya 2 21 22 18 Yunanistan 13 18 19 35 Pakistan - 18 10 3 Bulgaristan 6 16 21 15 Slovakya 27 16 1 6 Moldova 1 16 - - G. Afrika C. 4 13 4 19 Liechtenstein - 12 - - Uganda - 10 - - Belçika 12 10 23 9 Sudan - 9 - - 158

Arjantin 40 9 24 2 Macaristan 1 8 28 12 Kuveyt - 8 21 74 Somali - 7 - - Bangladeş - 6-2 Ürdün - 6 6 18 İzlanda - 6 - - Tayland - 4 2 - Tayvan - 4-62 Malavi - 4 - - Kazakistan 3 4 58 5 Arnavutluk - 3 3 16 Cezayir 11 3 5 19 Brezilya - 3 1 22 Ekvator - 3-1 Türkmenistan 96 2 4 2 Kıbrıs Rum - 2 - - Senegal - 2 2 - Libya - 2 1 7 Endonezya - 2-5 Fas 3 2 - - Panama - 2 - - Özbekistan 3 2 19 11 B.A.E. 5 2 20 28 Bosna Her. - 1 - - Kırgızistan 1 1 - - Şili - 1 - - Hırvatistan - - 10 1 Kanada - - 16 2 Tunus - - 8 - Ermenistan - - 8 21 Lübnan - - 58 14 Estonya - - 14 2 Birleşmiş Mill. - - 13 - Malta - - 2 9 Singapur - - 2 1 Honduras - - 2 - Yeni Zelanda - - 6 - Katar - - 14 17 Cubiti - - 2 - Nijerya - - 1 - Tacikistan - - 3 - Litvanya - - - 14 Kolombiya - - - 1 Sırbistan - - - 2 Filistin - - - 4 Umman - - - 4 T. Tabago - - - 21 Yabancı Toplamı 8.308 7.772 4.784 5.586 Türkiye 62.683 67.817 61.618 78.828 159

Tablo 58-Turizm İşletme Belgeli Konaklama Tesislerine 2010 Yılı İçerisinde Gelen Yerli Turist Sayıları SIRA NO KONAKLAMA TESİSİ ADI ARSAN OTELİ SAFFRON OTELİ RAMADA OTELİ GRAND ELBİSTAN OTELİ SWORD OTELİ (Belgesi İptal Oldu) SAMANYOLU OTELİ (Belgesi İptal Oldu) BELLİ OTELİ KAZANCI OTELİ BÜYÜK MARAŞ OTELİ AYLAR Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Toplam 321 466 559 442 499 584 589 529 450 593 340 654 6.026 1.500 1.87 4 2.375 2.267 2.557 1.763 1.645 1.551 1.535 2.999 1.404 1.777 23.247 640 596 1.140 1.372 1.075 1.123 777 651 710 1.49 944 873 11.398 7 390 418 413 568 645 391 521 400 374 684 412 405 5.621 525 350 416 300 750 700 725 720 900 700 - - 6.086 633 649 682 681 - - - - - - - - 2.645 830 896 1.18 1.140 1.443 975 975 785 854 1.18 793 1.062 12.114 1 0 264 455 514 405 500 602 684 248 405 486 424 866 5.853 822 441 623 415 445 486 560 375 332 497 315 527 5.838 5.92 5 TOPLAM GENEL TOPLAM 78.828 G.5. Turizm Ekonomisi 6.145 7.903 7.590 7.914 6.624 6.476 5.259 5.560 8.636 4.632 6.164 78.828 İlimiz için çok önemli olan tanıtımın, pazarlama ve teşviklere öncelik verilerek kültürel etkinlikler, el sanatları desteklenerek, küçük tesisler ve bilhassa Ekinözü içmelerinde ve Ilıca kasabasında bulunan ev pansiyonculuğu özendirilmeli, sivil mimarlık örneği evlerin onarımına ucuz kredilerle destek verilerek turizme kazandırılması ile birçok yönden yerel halka ve diğer çalışanlarımıza iş imkânı doğmaktadır. Bunların başında, konaklama tesisleri, lokantalar, müstakil eğlence tesisleri, el sanatları işletenleri, ilimize özgü gıda satan esnaflarımız (kırmızıbiber, dondurma, tarhana, samsa-sucuk, kurutulmuş patlıcan biber kuruları gibi). G.6. Turizm-Çevre İlişkisi Turizm ve çevre ortak bir ilişkiyi simgeleyen kavramlardır. Çevre bir turizm kaynağı olma özelliğini taşırken, turizmin var olması için çevrenin yaşaması gerektiği, doğanın ve çevrenin aleyhine gelişen bir turizmin kendi kaynağını tüketeceği açıktır. Başarılı bir turizm faaliyeti için temiz ve düzenli çevreye ihtiyaç vardır. Turistlerin doğa koruma ve çevre sorunlarına gittikçe daha duyarlı oldukları gözlemlenmektedir. Dolayısıyla, alternatif turizmde yerel örf ve adetlere saygı gösterilirken, çevre ve doğa korumasında da özen gösterilmelidir. Tabi ki, çevrenin korunmasına dikkat edilirken turizmden elde edilecek karın da maksimize edilmesine çalışılmalıdır. Eko turizm sayesinde çevresel değerler korunurken kırsal ve endüstrileşmiş bölgelerde ekonominin çeşitlilik kazanması, eko turistlerin kalış sürelerinin uzaması ile harcadıkları döviz miktarlarının artması ve ekonominin gelişmesi gerçekleşecektir. Yerel ekonomiyi canlandıracak mal ve hizmete sahip olan talep artarak, konaklama tesislerinin gelişmesine imkân verecektir. 160

Kirleten Öder prensibi benimsenerek, yerel halk ve yatırımcı da ekoturizme entegre edilmelidir. Turizmden elde edilen gelir vergilendirme yoluyla özellikle altyapı, çevre koruması ve kamu hizmetlerinin temininde kullanılmaya yönlendirilmelidir. KAYNAKLAR: 1- www kahramanmaras.gov.tr. 2- İl Brifingi. 3- İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 161

H.1. H. TARIM VE HAYVANCILIK Genel Tarımsal Yapı: TARIM ARAZİLERİNİN DAĞILIMI Toplam Arazilerin Niteliklerine Göre Dağılımı (Ha) Tarım Arazilerin Dağılımı (Ha) Tarım Alanı : 358 309 Tarla : 281 640 Orman Alanı : 512 079 Nadas : 11 519 Çayır- Mera : 184 514 Meyve : 57 011 Tarım Dışı Alan : 364 063 Sebze : 8 139 Su Yüzeyi : 15.635 TOPLAM : 1.434.600 TOPLAM : 358 309 2010 TÜİK Verisi Her türlü tarım ürününün yetiştirilebildiği yöremizde susuz tarım arazilerinde özellikle hububat üretimi, sulu tarımın yapıldığı ova kesiminde de büyük ölçüde pamuk ve kırmızıbiber üretimi gerçekleştirilmektedir. H.2. Tarımsal Üretim: H.2.1. Bitkisel Üretim H.2.1.1. Tarla Bitkileri H.2.1.1.1. Buğdaygiller Tablo 59-Tarla Ürünleri Üretim Tablosu ÜRÜNLER K.MARAŞ TÜRKİYE % Üretim Ton S. No Ekilen Ekilen tarla Üretim Verim Üretim Verim Ürün adı tarla alanı alanı(dekar) (ton) (kg/da) (ton) (kg/da) (dekar) K.MARAŞ/TÜRKİYE 1 Sekerpancari 68.079 422.172 6.259 3.291.669 17.942.112 5.459 2,35 2 Bugday (Diger) 1.322.744 261.563 198 67.600.000 16.210.000 241 1,61 3 Misir (Dane) 196.177 142.434 726 5.940.000 4.310.000 726 3,3 4 Misir (Silajlik) 25.090 110.700 4.412 2.844.728 12.446.450 4.398 0,89 5 Bugday (Durum) 325.763 104.483 321 13.340.000 3.450.000 260 3,03 6 Fig (Yesil Ot) 114.340 90.704 4.253.699 4.008.574 2,26 7 Arpa (Diger) 276.083 60.870 220 27.929.000 6.640.000 240 0,92 8 Yonca (Yesil Ot) 29.279 45.576 5.687.603 11.674.477 0,39 9 Sogan (Kuru) 10.601 29.571 2.789 626.979 1.900.000 3.031 1,56 10 Kirmizi Biber (Baharatlik) 13.720 27.030 1.970 104.049 186.272 1.790 14,51 11 Ayçiçegi (Çerezlik) 112.216 26.987 240 900.000 150.000 167 17,99 12 Pamuk (Kütlü) 69.610 24.414 351 4.806.500 2.150.000 448 1,14 162

13 Pamuk Tohumu (Çigit) 69.610 14.453 208 4.806.500 1.272.800 265 1,14 14 Patates (Diger) 6.910 12.420 1.797 1.388.461 4.513.155 3.251 0,28 15 Nohut 93.360 11.980 128 4.556.900 530.634 119 2,26 16 Pamuk (Lif) 69.610 9.294 134 4.806.500 816.705 170 1,14 17 Fasulye (Kuru) 46.150 7.984 173 1.033.811 212.758 206 3,75 18 Sarimsak (Kuru) 6.637 7.904 1.191 95.100 76.936 809 10,27 19 Yerfistigi 18.540 5.546 299 274.500 97.310 355 5,7 20 Mürdümük (Dane) 45.000 4.500 100 66.680 6.826 103 65,92 21 Tritikale (Dane) 16.000 4.000 250 268.530 93.270 347 4,29 22 Korunga (Yesil Ot) 2.235 2.096 1.555.131 1.504.226 0,14 23 Soya 4.580 1.438 314 234.727 86.540 369 1,66 24 Ayçiçegi (Yaglik) 5.000 717 143 5.514.000 1.170.000 212 0,06 25 Mercimek (Kirmizi) 2.950 442 150 2.116.000 422.000 200 0,1 26 Fig (Dane) 2.830 337 119 956.274 121.676 127 0,28 27 Aspir 654 268 410 135.000 26.000 193 1,03 28 Çavdar 729 155 213 1.410.000 365.560 259 0,04 29 Dari 450 135 300 29.330 6.772 231 1,99 30 Mahlut 500 75 150 7.310 1.100 150 6,82 31 Kekik 100 25 250 85.351 11.190 131 0,22 32 Çeltik 62 23 371 990.000 860.000 869 0 33 Yulaf (Dane) 10 3 300 883.900 203.870 233 0 Not: TUİK 2010 yılı resmi kesin verilerine göre derlenmiştir. H.2.1.1.2.Yem Bitkileri: Tablo 59-Tarla Ürünleri Üretim Tablosunda ayrıntılı bilgi verimiştir. H.2.1.1.3.Endüstriyel Bitkiler: Tablo 60- Endüstriyel Bitkiler Tablosu Ürün Çeşidi Yonca * Korunga * Fiğ Arazide Kalış Süresi Çok Yıllıklı Üretim Metodları Tarla tarımı içerisinde kültürel olarak yetiştiriliciliği yapılmaktadır. Ürün Pazarlaması İlimiz genelinde ekilen yoncalar,ticaret için değil de ancak çiftçiler kendi ihtiyacını gidermek için yetiştirmektedir Ekiliş Yılı Ekiliş Alan (da) 2010 2124,73 2009 1315,509 (4 Yıllık) 2008 1286,507 (3Yıllık) Tek Yıllıklı Tek Yıllıklı Tarla tarımı içerisinde kültürel olarak yetiştiriliciliği yapılmaktadır. Tarla tarımı içerisinde kültürel olarak yetiştiriliciliği yapılmaktadır. İlimiz genelinde ekilen korungalar, ticaret için deği de ancak çiftçiler kendi ihtiyacını gidermek için yetiştirmektedir İlimiz genelinde ekilen fiğler, ticaret için değil de ancak çiftçiler kendi ihtiyacını gidermek 2007 3366,586 Ortalama Kuru Ot Verimi (kg/da) 1.200 kg/da 1.200 kg/da 1.200 kg/da 1.200 kg/da 2010 993,556 600 kg/da 2009 403,724 600 kg/da 2008 389,483 600 kg/da Hesaplama 2.124 da x1.200 kg/da 1.315 da x1.200 kg/da 1.286 da x1.200 kg/da 3.366 da x1.200 kg/da 993 da x600 kg/da 403 da x600 kg/da 389 da x600 kg/da Yıllar İtibariyle Kuru Ot ve Silaj Üretim (Ton) 2548800 1578000 1543200 4039200 595800 241800 233400 YıllıkTopla m Kuru Ot ve Silaj Üretimi (Ton) 9.709.200 1.071.000 33.463.250 163

için yetiştirmektedir 2010 133853,42 250 kg/da 133.853 da x250 kg/da 33463250 Silajlık Mısır Tek Yıllıklı Tarla tarımı içerisinde kültürel olarak yetiştiriliciliği yapılmaktadır. İlimiz genelinde ekilen silajlık mısırların %50 si ticaret amaçlı ve %50 si de ancak çiftçiler kendi ihtiyacını gidermek için yetiştirmektedir 2010 19467,046 5000 kg/da (Silaj/Yaş) 19.467 da x 5000 g/da 97335000 97.335.000 Kılçıksız Brom Üçgül Otlak Ayrığı Çayır Salkım Otu Tek Yıllıklı Tarla tarımı içerisinde kültürel olarak - -- -- -- -- -- yetiştiriliciliği yapılmaktadır. 2010 Tarla tarımı Tek yıllıklı içerisinde -- kültürel olarak - yetiştiriliciliği yapılmaktadır. 2010 -- -- - -- Çok Yıllıklı Çayır mera (25-40 tesisilerinde Yıllık) karışım olarak -- yetştirilir. -- 2010 -- -- -- -- Çok Yıllıklı (25-50 Yıllık) Çayır mera tesisilerinde karışım olarak yetştirilir -- 2010 -- -- -- -- -- TOPLAM KURU OT VE SİLAJ ÜRETİMİ (2010 YILI İÇİN) 141.578.450 Ton * Not: Yem Bitkileri Tebliğ gereği, Yoncada geriye dönük son 4 (Dört), korungada ise son 3 (üç) yılın toplam ekilişi dikkate alınmaktadır. H.2.1.1.4.Süs Bitkileri: İlimizde 4 dekar civarında gül serası vardır ayrıca 2 dönüm civarında dış mekan süs bitkisi üretilmektedir, yerel ve bölgesel pazarlara gönderilmektedir. H.2.1.2. Bahçe Bitkileri H.2.1.2.1. Meyve Üretimi: S. No 1 2 Ürün adı Üzüm (Sofralik- Çekirdekli) Üzüm (Kurutmalik- Çekirdekli) K.MARAŞ TÜRKİYE TÜRKİYE/K.MARAŞ Ağaç Toplu Üretim başına meyveliklerin (ton) ortalama alanı (dekar) verim (kg) Üretim Ton % Üretim 221.488 209.039 944 1.695.727 12,33 58.850 51.100 868 431.326 11,85 3 Elma (Diger) 19.659 21.116 51 295.032 7,16 4 Elma (Starking) 17.455 18.979 53 1.224.431 1,55 5 Kayisi 86.780 14.685 15 450.000 3,26 6 Elma (Golden) 7.126 10.800 50 765.550 1,41 7 Ceviz 5.843 6.172 31 178.142 3,46 8 Elma (Grannysmith) 3.095 6.155 55 74.200 8,3 164

9 Kiraz 8.838 4.596 21 417.905 1,1 10 Antep Fistigi 61.000 4.317 5 128.000 3,37 11 Elma (Amasya) 1.750 3.527 33 240.787 1,46 12 Zeytin (Yaglik) 36.650 3.456 7 1.040.000 0,33 13 Armut 1.470 2.702 29 380.003 0,71 14 Dut 400 2.431 38 75.096 3,24 15 Çilek 1.168 1.699 1.455 299.940 0,57 16 Trabzon Hurmasi 1.150 1.633 31 26.277 6,21 17 Zeytin (Sofralik) 25.652 1.297 6 375.000 0,35 18 Incir 900 1.012 26 254.838 0,4 19 Visne 460 825 28 194.989 0,42 20 Mandalina (Diger) 230 825 150 249.049 0,33 21 Erik 544 758 30 240.806 0,31 22 Nar 1.500 741 19 208.502 0,36 23 Seftali (Diger) 677 683 29 489.845 0,14 24 Ayva 321 553 30 121.085 0,46 25 Portakal (Diger) 140 552 150 303.146 0,18 26 Badem 2.504 370 11 55.398 0,67 27 Findik 605 361 16 600.000 0,06 28 Limon 66 155 100 787.063 0,02 29 Seftali (Nektarin) 60 111 17 49.558 0,22 30 Zerdali 50 80 38 26.132 0,31 31 Ahududu 26 7 269 1.980 0,35 32 Turunç 162 2.346 0 Not: TUİK 2010 yılı resmi kesin verilerine göre derlenmiştir. H.2.1.2.2. Sebze Üretimi: İlimizde Soğan Sarımsak, Havuç,Domates, Hıyar, Biber, Kavun, Karpuz, Lahana,Marul,Ispanak, üretimleri vardır.genel olarak yerel bölgesel ve özel sektörlere pazarlanmaktadır.tohum,kıska,fide, ve mibzerle ekim yapılmaktadır. 165

Tablo 61- Sebze Üretimi Tablosu ÜRÜNLER K.MARAŞ TÜRKİYE % Üretim Ton S. Üretim No Ürün adı Üretim (ton) K.MARAŞ/TÜRKİYE (ton) 1 Acur 2.336 25.621 9,12 2 Salgam 68 1.693 4,02 3 Pazi 180 5.211 3,45 4 Sarimsak (Taze) 536 21.234 2,52 5 Marul (Göbekli) 3.580 226.144 1,58 6 Hiyar (Sofralik) 24.091 1.593.844 1,51 7 Turp (Kirmizi) 1.875 139.543 1,34 8 Lahana (Beyaz) 5.571 491.228 1,13 9 Nane 125 11.772 1,06 10 Kabak (Sakiz) 3.263 314.340 1,04 11 Tere 24 2.380 1,01 12 Domates (Sofralik) 72.073 7.173.188 1 13 Biber (Dolmalik) 3.655 387.626 0,94 14 Patlican 7.439 846.998 0,88 15 Karpuz 31.600 3.683.103 0,86 16 Barbunya Fasulye (Taze) 495 70.614 0,7 17 Fasulye (Taze) 3.567 587.967 0,61 18 Biber (Sivri) 4.556 816.901 0,56 19 Sogan (Taze) 874 165.478 0,53 20 Lahana (Kirmizi) 600 118.170 0,51 21 Maydonoz 287 56.332 0,51 22 Domates (Salçalik) 14.063 2.878.812 0,49 23 Kavun 5.785 1.611.695 0,36 24 Hiyar (Tursuluk) 530 145.347 0,36 25 Biber (Salçalik) 2.276 782.173 0,29 26 Havuç 920 533.253 0,17 27 Turp (Bayir) 25 16.130 0,15 28 Ispanak 299 218.291 0,14 29 Kabak (Çerezlik) 36 26.694 0,13 30 Marul (Kivircik) 135 131.952 0,1 31 Bamya 20 36.748 0,05 32 Balkabagi 13 89.368 0,01 33 Lahana (Karayaprak) 12 81.953 0,01 34 Bakla (Taze) 5 41.929 0,01 Not: TUİK 2010 yılı resmi kesin verilerine göre derlenmiştir. 166

H.2.2. Hayvansal Üretim Tablo 62- İlçeler Bazında Sığır Hayvan Mevcutları (2009 Yılı) İLÇE ADI Dana- Buzağı (Erkek) Dana- Buzağı (Dişi) SIĞIR YERLİ (adet) SIĞIR KÜLTÜR(adet) SIĞIR MELEZ(adet) 12-24 ay Tosun 12-24 ay Düve 24 + ay İnek 25 + ay Boğa 26 + ay Öküz Topla m Dana- Buzağı (Erkek) Dana- Buzağı (Dişi) Merkez 700 700 540 540 1.500 0 85 4.065 1.300 1.300 1.020 1.020 2.615 0 0 12-24 ay Tosun 12-24 ay Düve 25 + ay İnek 26 + ay Boğa 27 + ay Öküz Topl am 7.25 5 Dana- Buzağı (Erkek) Dana- Buzağ ı (Dişi) 12-24 ay Tosun 12-24 ay Düve 26 + ay İnek 27 + ay Boğa 28 + ay Öküz Toplam 3.200 3.200 2.100 2.100 6.000 80 0 16.680 Afşin 80 70 50 115 305 0 0 620 70 190 120 180 310 18 0 888 380 620 900 1.650 3.250 35 0 6.835 Andırın 100 170 200 220 2.400 100 100 3.290 600 600 400 1.600 1.800 350 50 5.40 0 270 300 800 1.200 1.350 500 150 4.570 Çağlayance rit 80 85 95 0 0 0 0 260 220 390 325 280 1.190 180 0 2.585 Ekinözü 25 15 12 11 50 10 0 123 35 20 0 0 60 0 0 115 332 326 915 808 1.838 309 0 4.528 Elbistan 100 80 40 210 260 25 0 715 450 450 350 600 3.100 305 0 Göksun 100 80 40 210 260 25 0 715 450 450 350 600 3.100 305 0 5.25 5 5.25 5 1.100 1.100 550 900 3.100 210 0 6.960 1.100 1.100 550 900 3.100 210 0 6.960 Nurhak 70 68 2 35 120 0 0 295 17 24 2 28 34 1 0 106 185 180 8 100 640 10 0 1.123 Pazarcık 100 100 93 85 150 2 2 532 775 424 701 778 2.100 64 26 4.868 Türkoğlu 250 125 120 140 380 90 0 1.105 400 410 330 285 1.950 55 0 3.43 0 280 440 250 240 2.100 175 0 3.485 TOPLAM 1.525 1.408 1.097 1.566 5.425 252 187 11.460 3.402 3.529 2.667 4.313 12.969 1.034 50 27.964 7.842 8.080 7.099 8.956 24.668 1.773 176 58.594 İL GENEL TOPLAMI TÜİK 2010 yılı kesin verilerine göre tanzim edilmiştir 98.018 167

Tablo 63 - Kişi Başına Yıllık Hayvansal Ürün Tüketimi S.No Ürün TÜRKİYE K.MARAŞ % 1 Kırmızı Et Kg./yıl 6 6,2 108,77 2 Süt Kg./yıl 176 95 53,98 3 Beyaz Et Kg./yıl 18,6 0,00 4 Yumurta adet/yıl 194 33 17,01 Not: TUİK 2009 yılı resmi kesin verilerine göre derlenmiştir. 2010 yılı verileri yılsonunda belirlenmektedir. H.2.2.1. Büyükbaş Hayvancılık: H.2.2.1.1. Tek Tırnaklılar: A) At : 3039 Adet B) Eşek : 5634 Adet C) Katır : 1395 Adet H.2.2.1.2. Çift Tırnaklılar: A) Manda : 20 Adet B) Sığır : 65222 Adet C) Koyun : 23810 Adet D) Kıl Keçisi : 132200 Adet H.2.2.2. Küçükbaş Hayvancılık: Tablo 64- İlçelere Göre Küçükbaş Hayvan Durumu İLÇE ADI Kuzu Erkek- Dişi Toklu Erkek- Dişi KOYUN YERLİ (adet) Şişek Erkek- Dişi Koyun Koç Toplam Oğlak Erkek- Dişi KEÇİ (KIL) (adet) Gezd Çebiç an Erkek Keçi Teke Toplam Erkek -Dişi -Dişi MERKEZ 5.250 9.500 9.500 10.500 2.250 37.000 18.000 7250 6.500 9.000 4.250 45.000 3. AFŞİN 1.200 10.000 25.000 4.000 44.000 200 100 1.200 100 2.000 800 400 ANDIRIN 750 1.100 2.200 3.100 700 7.850 2.200 2200 3.050 4.400 2.200 14.050 ÇAĞLAYANCERİT 2.100 9.800 10.400 22.300 1.280 3500 3.950 1.100 350 10.180 EKİNÖZÜ 780 1.450 890 2.250 113 5.483 275 108 217 430 55 1.085 ELBİSTAN 3.500 12.000 12.000 25.000 1.200 53.700 300 450 500 750 300 2.300 GÖKSUN 4.000 3.500 6.000 18.900 500 32.900 1.500 2000 2.000 4.500 500 10.500 NURHAK 3.050 400 1.550 4.050 240 9.290 5.100 2200 3.300 6.900 850 18.350 PAZARCIK 2.500 3.500 2.500 45.000 1.000 54.500 2.500 4000 5.000 5.500 7.000 24.000 TÜRKOĞLU 3.180 4.380 8.460 8.760 625 25.405 1.240 1410 2.520 3.180 240 8.590 23.51 27.13 TOPLAM 26.310 49.430 63.500 142.560 10.628 292.428 32.595 36.960 15.845 136.055 8 7 İL GENEL TOPLAMI 428.483 Küçükbaş Hayvancılığı Islah Projesi kapsamında uygulanan kıl keçilerinde süt veriminin artırılmasına yönelik saanen tekeleri ile yapılan melezleme çalışmaları yürütülmekte ve takibine devam edilmektedir. Ayrıca 2006 yılında demonstrasyon amaçlı bir yetiştiricimize 29 saanen keçi ve 2 baş saanen teke verilmiştir.2010 Yılında 40 adet Saanen teke yetiştiricilerimize verilmiştir. 168

H.2.2.3. Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı) : Tablo 65- Kanatlı Mevcutları KANATLILAR TÜRKİYE K.MARAŞ TÜRKİYE-K.MARAŞ (%) Tavuk Adet(yumurta) 70.933.660 315.550 0,44 Tavuk Adet(et) 163.984.725 110.500 0,07 Hindi Adet 2.942.170 17.980 0,61 Ördek Adet 396.851 3.460 0,87 Kaz Adet 751.555 7.280 0,97 Not: TUİK 2010 yılı resmi kesin verilerine göre derlenmiştir. H.2.2.4. Su Ürünleri: H.2.2.4.1. Alabalık üretimi : Tablo 66-Su Ürünleri Tesisleri ve Üretim Miktarı TESİS ADI ADRESİ PROJE KAPASİTESİ 1 Tekir Alabalık Üret.Paz.Tic.Paz.Tic.Ltd.Şti. Hacı Veliler Mah.Tekir Kasabası 115 Ton / Yıl 2 Pınarbaşı Alabalık İşletmesi Ağ Kafes Tesisi Suçatı Barajı-Merkez-K.Maraş 25 Ton / Yıl 3 Fırnız Alabalık Üret.Paz.ve Tic.Ltd.Şti.( Ağ Kafes İşletmesi ) Suçatı Barajı-Suçatı Köyü-K.Maraş 125 Ton / Yıl 4 Fırnız Alabalık Üret.Paz.ve Tic.Ltd.Şti. Suçatı köyü-fırnız Obası-K.Maraş 29 Ton / Yıl 5 Aras Alabalık İşletmesi Fırnız-Suçatı Köyü-Merkez-K.Maraş 29 Ton / Yıl 6 Pınarbaşı Alabalık İşletmesi Yaylaüstü Köyü-K.Maraş 3 Ton / Yıl 7 Çağlayan Balıkçılık ve Balık Ürt.Tes.Ltd.Şti. Sır Barajı-Hasancık Köyü-Merkez 90 Ton / Yıl 8 Karsu Alabalık Üret.Paz.Tic.Ltd.Şti. Sır Barajı-Hasancık Köyü-Merkez 150 Ton / Yıl 9 Gökkuşağı Alabalık İşletmesi Sır Barajı-Hasancık Köyü-Merkez 90 Ton / YIl 10 Birlik-1 Ağ Kafes İşt.Birlik Su Ür.Tic.Ltd.Şti. Kızılseki Köyü-Sır Barajı-K.Maraş 950 Ton / Yıl 11 Kılıç-2 Ağ Kafes İşt.Kılıç Deniz Ür.Ürt.İth.İhr.Tic.A.Ş. Kızılseki Köyü-Sır Barajı-K.Maraş 950 Ton / Yıl 12 Bafa Su Ürünleri Yavru Ürt.Merk.A.Ş.Sır Brj Ağ Kafes İşletmesi Kızılseki Köyü-Sır Barajı-K.Maraş 950 Ton /Yıl 13 Kılıç-1 Ağ Kafes İşt.Kılıç Deniz Ür.Ürt.İth.İhr.Tic.A.Ş. Kızılseki Köyü-Sır Barajı-K.Maraş 950 Ton / Yıl 14 Bafa Su Ürünleri Yavru Ürt.Merk.A.Ş.Fırnız Kuluçhanesi Fırnız Obası-Suçatı Köyü-K.Maraş 50.000.000 Adet 15 Gölpınar Alabalık ve Zirai Ürünler Üret.Paz.Tic.Ltd.Şti. Akçırı-Kabaağaç-Afşin 20 Ton / Yıl 16 Tapkırankale Alabalık İşletmesi Tapkırankale Köyü-Elbistan-K.Maraş 48 Ton / Yıl 17 Kaynarca Alabalık İşletmesi Yunus Emre Mah.i-Elbistan 20 Ton / Yıl 18 Bekişoğlu Alabalık İşletmesi Yalak Köyü- Elbistan 29.5 Ton / Yıl 19 Savur Alabalık Tesisleri Karahasanuşağı Köyü-Elbistan 20 Ton / Yıl 20 Şerefli Alabalık Tesisleri Şerefli Obası-Beştepe Köyü-Elbistan 25 Ton / Yıl 21 S.S.Mehmetbey Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Mehmet bey Köyü-Göksun-K.Maraş 30 Ton / Yıl 22 Darıcıoğlu Alabalık İşletmesi Mehmet bey Köyü-Göksun-K.Maraş 6 Ton / Yıl 23 Balık Deryası İşletmesi Kömür Köyü-Göksun-K.Maraş 20 Ton / Yıl 24 Terbüzek Alabalık İşletmesi Mehmetbey Köyü-Göksun-K.Maraş 5 Ton / Yıl 25 Kale Alabalık İşletmesi Haştırın Mevkii-Arıklar Köyü-Andırın 75 Ton / Yıl 26 Kale Alabalık Ağ Kafes İşletmesi Aslantaş Baraj Gölü-Kıyıkçı köyü- Andırın 150 Ton / Yıl 27 Rifatiye Alabalık İşletmesi Rifatiye Köyü-Andırın-K.Maraş 25 Ton / Yıl+2000.000 A/Yum 28 Altunboğa Alabalık İşletmesi Altunboğa Köyü-Andırın-K.Maraş 25 Ton / Yıl 29 Dalaklıoğlu Alabalık İşletmesi Yeni Mah.Akbayır -Andırın-K-Maraş 7 Ton / Yıl 30 Pınarbaşı Alabalık İşletmesi Pınarbaşı Mah.-Nurhak 12 Ton / Yıl 31 Em-Te Alabalık Kılavuzlu Köyü-K.Maraş 50 Ton / Yıl 32 Bafa Su Ürünleri Yavru Ürt.Merk.A.Ş. İşleme Tesisi Ferhuş Mah. No:15 K.MARAŞ 8.640 ton /yıl 169

H.2.2.5. Kürk Hayvancılığı : Bölgede kürk hayvanı yetiştiriciliği yapılmamaktadır. H.2.2.6. Arıcılık ve İpekböcekçiliği: Arıcılık: Tablo 67- Arıcılık Tablosu İlçe Adı Köy sayısı Yeni kovan sayısı Eski kovan sayısı Toplam kovan Bal üretimi (ton) Balmumu üretimi (ton) Merkez 79 15300 850 16150 229,5 7,3 Afşin 25 4538 0 4538 67 0,12 Andırın 35 5500 55 5555 60 1,5 Çağlayancerit 7 4200 0 4200 20,5 1,2 Ekinözü 12 2423 0 2423 48,46 1,84 Elbistan 58 10000 10 10010 150 5 Göksun 26 11050 91 11141 131,55 2,668 Nurhak 3 960 0 960 17,28 0,96 Pazarcık 13 1631 300 1931 11,1 0,146 Türkoğlu 14 6200 650 6850 74 1,5 Toplam 272 61802 1956 63758 809,39 22,234 Not: TUİK 2010 yılı resmi kesin verilerine göre derlenmiştir. ARICILIK TÜRKİYE K.MARAŞ TÜRKİYE-K.MARAŞ (%) Kovan adet 5.602.669 63.758 1,14 Bal Üretim ton 81.115 809,39 1,00 Balmumu Üretim ton 4.148 22,234 0,54 Not: TUİK 2010 yılı resmi kesin verilerine göre derlenmiştir. İpekböcekçiliği: H.3. İlimizde ipekböceği yetiştiriciliğine rastlanmamıştır. Organik Tarım: Tablo 68/1-2011 Üretim Sezonu Organik Tarım Sıra No İlçe Adı İsletme Sayısı Destekleme Alanı (da) Miktarı (TL) 1 Elbistan 38 4430,605 110.765 Toplam 38 4430,605 110.765 H.4. Tarımsal İşletmeler H.4.1. Kamu İşletmeleri: 170

İlimizde; Kahramanmaraş Adana karayolunun 35. km sinde TİGEM e bağlı Kahramanmaraş Tarım İşletmesi Müdürlüğü özelleştirildiğinden başka bir işletme bulunmamaktadır. H.4.2. Özel İşletmeler Bu konuda bilgiye ulaşılamamıştır. H.5. Tarımsal Faaliyetler H.5.1. Pestisit Kullanımı: Tablo 69 - İlaç Kullanım Tablosu (2006 yılı) 2001 YILI PROGRAMINA GÖRE İLDE KULLANILAN İLAÇLARIN İSİM VE MİKTARLARI A- Klorlu Hidrokarbonlar İLACIN İSMİ 1- İNSEKTİSİTLER MİKTARI (kg) Thiosulfan 1.000 Thiodan 35 WP_EM 6.315 Korsulfan 35 WP-EM 1.105 Sulfanex 35 WP 100 Hektionex 35 WP 1.013 Endosulfan 35 EC_WP 120 TOPLAM 9.653 B- Organik Fosforlular Dursban-4, Kobran-4, Agrosban-4 626 Dursban, Kobran, Pyrinex 25 WP 7.000 Diazol, Basudin, Heksudin 20-60 EM 4.270,5 Poligor, Dimethon 40 EC 80 Lebaycide 50 EM 1.332 Gusathion 20 EC-25 WP 1.918 Malathion 2,5 Toz-20 EM-60 EM 2.283 Suprathion, Supracide 40 EC 557 Nuvacron 40 EC 173,5 Dipterex 80 SP 800 Folimat SL 50 24 Folidol M-EC 312,5 Deltanet 750 Komithion, Nithion 50 EC 10.326 DDVP 50 EC 12.600 Zolone 385 Mesurol 80 WP 15 Dimecron 40 EC 75 TOPLAM 43.527,5 C- Karbamatlar Carbaryl 85 WP 28.725 Carbaryl 5 Toz 20.629 Marshall 25 EC 3.500 Fenitrathion 3 Toz 14.160 TOPLAM 67.014 171

D- Sentetik Pretroidler Decis 2,5 EC 167 Alphacypermethrin 100 EC 1.475 Cypermethrin 25 EC 700 TOPLAM 2.342 E- Fümigantlar Alüminyum Fosfit 2.250 TOPLAM 2.250 TOPLAM İNSEKTİSİTLER 124.786,5 2- AKARİSİTLER Agrothane, Kelthane 20 EC 1.814 Tetradifon EC 787,5 Hektane 315 TOPLAM 2.916,5 3-KIŞLIK YAĞLAR Gebutox DNOC - 4- RODENTİSİTLER Çinko Fosfür (Y.Ç.M.) 100 TOLAM 100 5- FUNGUSİDLER A- Koruyucu Fungusidler Hazır Bakır 50 WP 3.172 Göztaşı 25.673 Cupravit Ob 21 1.002 Captan 50 WP 876 Dithane M-45 550 Dithane M-22 690 Dicotane M-45 100 Dodine 65 Wp 116 Süper Sulphure 80 WP 600 Kükürt 73-80 WP 8.300 Kükürt Toz 92 498.700 PCNB 18 Toz 58.350 Agroneb ME-0,22 56 Manep 80 WP 450 Polyram Combi 80 WP 150 Antrakol 70 WP 1.000 Bronotak 12 Toz 600 Anvil 240 Korprex 116 TOPLAM 600.741 B- Sistemik Fungusitler Benlate 50 WP 112 Derosal 50 WP 90 Aliette 1.700 Metalaxyl +Previcur (90 + 10) 100 TOPLAM 2.002 6- HERBİSİTLER 172

2,4 D Amin 21.600 2,4 D Ester 8.160 Gramoxone 20 EM 25 Trifluralin 48 EM 28.000 Dichlophop-methyl 2.000 Propanil 36 EC 100 TOPLAM 59.885 TOPLAM PESTİSİTLER 790.431 173

H.5.2. Gübre Kullanımı: Tablo 70- YILLARA GÖRE KİMYEVİ GÜBRE TÜKETİM ÇİZELGESİ BİRİMİ : TON GÜBRE ADI 15-15-15 20-20-0 18-46 46 33 26 21 Diğer K.Nitrat NSP YILLAR Kom. Kom. DAP ÜRE A.NİTRAT NİTRAT SÜLFAT T.S.P. Kompeze Kom. TOPLAM 2004 10280 28258,13 6758,9 30142,54 19367,58 31551,61 4655,25 147 1837 5,5 826,75 133830,259 2005 12341,00 25071,7 10930,8 32116,1 26123,7 19529,2 5091,70 219,9 1455,1 1432,60 134311,8 2006 10012,13 26699,8 15128,36 23348,48 18028,77 24570,4 5350,96 496,15 1553,71 176,5 125365,26 2007 10053,74 20734,2 9109,76 17558,08 14203,0 29789,23 4333,93 235,45 415,9 335,1 106768,34 2008 8225,15 17274,3 3067,22 18881,88 12903,85 23204,46 4451,81 164,65 3045,1 23 26 91267,42 2009 4875,45 16793,5 11331,6 29255,7 13239,8 23481,1 5839,3 271,5 1905,24 6,9 108,4 107108,49 2010 5916,98 17458,58 11882,52 25149,53 9341,92 18554,14 7526,96 32,4 1450,2 58,8 19 97391,03 2011 0 Tablo 71- Cinsine Göre Yıllık Kimyevi Gübre Tüketim Çizelgesi AİT OLDUĞU YIL : 2010 BİRİM :TON GÜBRE ADI OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK TOPLAM 15-15-15 Kom. 92,09 324,15 2074,00 542,14 906,65 676,5 273,95 150,3 250,75 148,60 200,60 277,25 5916,98 20-20-0 Kom. 726,6 1050,10 1341,37 381,40 554,45 1063,17 779,22 638,51 2435,8 3750,30 2369,40 2368,26 17458,58 18-46 DAP 1013,95 840,00 1806,80 705,40 327,75 802,25 445,4 281,95 1285,85 1829,60 1534,95 1008,62 11882,52 46 ÜRE 1728,11 2984,50 4499,37 2241,12 3570,93 2795,61 2815,58 1057,94 834,78 746,79 729,95 1144,85 25149,53 33 A.NİTRAT 439,8 2413,65 2477,90 1027,25 701,40 790,62 1047,15 180,5 74 22,90 45,65 121,15 9341,97 26 NİTRAT 1199,15 4263,15 5632,90 1871,55 1307,79 1077,25 1887,8 327,25 171,1 54,85 261,35 499,4 18553,54 21 SÜLFAT 452,55 1284,70 1646,26 444,55 1283,70 613,05 395,8 154,5 179,65 199,25 358,45 514,55 7527,01 T.S.P. 17 2,7 2 0,3 9,15 0,15 1,1 32,40 12-30-12 Kom. 1128 1128,00 12-26-0 Kom. 5,2 5,20 18-24-12 Kom. 2 3 85,05 30,2 38 80,75 231 23 493,00 K.Nitrat 0,4 0,2 1,2 57 58,80 15-30-15 KOM. NSP 10 2 7 19,00 16-16-16 KOM. 55 55,00 Genel Toplam 5676,45 13218,25 19566,75 8373,61 8700,97 7820,65 7726,85 3078,95 5231,93 6791,44 5500,50 5935,18 97621,53 174

H.5.3. Toprak Koruma Kurulu Çalışmaları 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu nun 13. maddesi kapsamında, tarım dışı amaçlı arazi kullanım için, 2010 yılı içerisinde, resmi kurum ve kuruluşlar ile özel kişi ve tüzel kişiliklerce İl Müdürlüğümüze yapılan toplam 52 adet müracaatta, 2133,1862 ha. alanla ilgili Etüt çalışması yapılmıştır. Bunlardan 846,0718 ha. lık kısmı tarım dışı amaca tahsis edilmiş, 1287,1144 ha. lık kısmı ise tarımsal amaçlı kullanılması gerektiği belirtilerek uygun görülmemiştir. Ayrıca tarımsal amaçlı yapılar için toplam 43 adet müracaat değerlendirilerek sonuçlandırılmıştır. Bununla birlikte, söz konusu kanunun 5. maddesi gereği kurulan İl Toprak Koruma Kurulu, 2010 yılı içerisinde 6 kez toplanmış, 587,8443 ha. alanın tarım dışına çıkarılması uygun görülmemiş, 1544,4950 ha. alanın tarım dışına çıkarılması kararı alınarak Bakanlığımıza gönderilmiştir. 5403 Sayılı Toprak Koruma Ve Arazi Kullanımı Kanunu Kapsamında Yapılan Başvurulara Ait Liste 2010 YILI Başvuru Sayısı İzin Verilen Alan (ha) MT TA OT SMT KMT STA KTA SOT KOT DT Toplam İzin Verilmeyen Alan (ha) İrtifak Hakkı Verilen (ha) Kanun Kapsamı dışında Bulunan (ha) GENEL TOPLAM (ha) TOPLAM 52 766,6118 79,4600 846,0718 1287,1144 2133,1862 MT SMT KMT TA STA KTA OT SOT KOT : Mutlak Tarım Arazisi : Sulu Mutlak Tarım Arazisi : Kuru Mutlak Tarım Arazisi : Marjinal Tarım Arazisi : Sulu Marjinal Tarım Arazisi : Kuru Marjinal Tarım Arazisi : Özel Ürün Arazisi : Sulu Özel Ürün Arazisi : Kuru Özel Ürün Arazisi KAYNAKLAR : - Tarım İl Müdürlüğü. 175

I. MADENCİLİK Ülke ekonomilerinin önemli sektörlerinden biri olan madencilik, ulusların sosyo ekonomik kalkınmaları için gerekli olan enerji ve sanayinin temel hammaddelerini sağlayan tüm faaliyetleri kapsamaktadır. Madenler, ülkelerin doğal kaynaklarından biri olup, giderek artan talepleri karşılamak yüzünden de işletilmeleri kaçınılmazdır. Ancak kullanılmakta olan maden çıkarma metotlarına bakılmaksızın, her türlü maden işletmeleri yoğun olarak arazi bozulmalarına ve doğal çevrenin tahribine sebep olmaktadır. Madencilik işletmeleriyle doğal kaynaklar olan madenler ve mineraller insan refahı için bir taraftan ekonomiye kazandırılırken, diğer taraftan ekolojik çevreye verilen büyük tahribat ve zararları çoğu zaman göz ardı edilmektedir. Faaliyetlerin yapıldığı alanlarda ve özellikle açık işletme yöntemi ile çalışılan sahalarda, çalışmalar bittikten sonra topografya, jeolojik yapı, rölyef, su rejimi, iklim ve peyzaj tamamen değişmekte ve bitki örtüsü de harap olmaktadır. I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler I.1.1. Sanayi Madenleri: B.5. Bölümünde detaylı bilgi verilmiştir. I.1.2. Metalik Madenler: B.5. Bölümünde detaylı bilgi verilmiştir. I.1.3. Enerji Madenleri: B.1.3. Bölümünde detaylı bilgi verilmiştir. Harita 11 İlin Maden Haritası 176

I.1.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler: Tablo 72- Ruhsatlı Faal Doğal Malzeme Ocakları Tablosu Sıra No 1 2 3 4 5 Ruhsat Sahibi ve Tebligat Adresi İli İlçesi Köyü Hüseyin GÖKPINAR Demirciler Köyü/Pazarcık PAKSOY İnş.Müh. Tic.Ltd. Şti. Güneşli Mah.Emniyet Cd.Paksoy İş Hanı Kat:1 ELBİSTAN Sıttık İLHAN Kabaağaç Köyü/AFŞİN MARKUM Madencilik Nak.İnş. ve Tic. Ltd.Şti. Narlı-Pazarcık Yolu 2.km PAZARCIK REY-SU Sondaj İnş.Müh. Tekstil San. Ve Tic.Ltd.Şti Sakarya Mah.Sakarya Cd. No:4 K.MARAŞ 177 K.MARAŞ Pazarcık Demirciler K.MARAŞ Elbistan Çiçek K.MARAŞ Afşin Kabaağaç K.MARAŞ Pazarcık Narlı Kasabası K.MARAŞ Pazarcık Karaçay 6 Döngele Belediye Başkanlığı Döngele Belediye K.MARAŞ Pazarcık Narlı Kasabası 7 SARAYLI Madencilik Taş.İnş.Taah.San. ve K.MARAŞ Pazarcık Eskinarlı Tic.Ltd.Şti. -Hayrullah Mah.Sandalzade Bul. Seçkinler Sit. A-blok Kat:l K.MARAŞ 8 HASAN CAN Madencilik İnş.San. ve Tic.Ltd.Şti. - Kurtuluş Mah.9.Sk. No:8 Büşra Apt. Asma Kat K.MARAŞ Pazarcık Narlı Çerkezleri Seyhan / ADANA 9 İsmail GANİDAĞLI K.MARAŞ Pazarcık Karaağaç Ulubahçe Köyü/PAZARCIK 10 Önsen Belediye Başkanlığı K.MARAŞ Merkez Yusufhacılı Önsen Kasabası/ K.MARAŞ 11 Canoğulları İnş.Taah.San. Tic. Ltd. Şti. K.MARAŞ Pazarcık Doganlı Kurtuluş Mh.9.Sk.No:8 Büşra Ap.Asma Kat Karabasan. Seyhan / ADANA 12 Saren Mad.Yapı İnş. Taş. Taah. San. ve Tic.Ltd.Şti. Hayrullah Mh.Sandalzade Bul. Seçkinler Sit.A.bl.K.1 K.MARAŞ Merkez Yusufhacılı(Erkenez çayı) K.MARAŞ 13 SAREN Mad.Yapı İnş.Taş.Taah.San. ve Tic.Ltd.Şti. K.MARAŞ Merkez Yusufhacılı(Erkenez Hayrullah Mah.Sandalzade Bul. Seçkinler çayı) Sit.A.bl.K.1 K.MARAŞ 14 GÜNEYSİ Mad.San. ve Tic. A.Ş. K.MARAŞ Merkez Ulutaş Köyü Adana Yolu üzeri l.km. K.MARAŞ 15 İNCE Turizm İnş.Boya GıdaSan. Ve Tic.Ltd.Şti. Kanal Mh. Üniversite Bul. No:45 Şahinbey/G.ANTEP K.MARAŞ Pazarcık Maksutuşağı 16 Polo İmpeks tekstil İnş.Met.Kum-çakıl Tic.ve K.MARAŞ Merkez Yusufhacılı San.Ltd. Şti. Egemenlik Mh.Belediye Asfaltı Şan. arkası No:43 K.MARAŞ 17 GÖKPINAR Mad.Turizm İnş.Nak.Petr.Ür.San. ve K.MARAŞ Pazarcık Demirciler Tic. Ltd.Şti. Demirciler Köyü PAZARCIK 18 Bökeler Kum İnş.Nak.Teks. Pet.San. ve Tic.Ltd.Şti. K.MARAŞ Afşin Kabaağaç Kabaağaç Köyü/AFŞİN 19 CYS Yapı İnş.Mad.San.ve Tic.A.Ş. Kurtuluş K.MARAŞ Pazarcık Çerkezler Mh.9.Sk. No:8 Büşra Apt.Asma kat Seyhan / ADANA 20 CYS Yapı İnş.Mad.San.ve Tic.A.Ş. Kurtuluş K.MARAŞ Pazarcık Çerkezler Mh.9.Sk. No:8 Büşra Apt.Asma kat Seyhan / ADANA 21 CYS Yapı İnş.Mad.San.ve Tic.A.Ş. Kurtuluş K.MARAŞ Pazarcık Çerkezler Mh.9.Sk. No:8 Büşra Apt.Asma kat Seyhan / ADANA

22 CYS Yapı İnş.Mad.San.ve Tic.A.Ş. Kurtuluş Mh.9.Sk. No:8 Büşra Apt.Asma kat Seyhan / ADANA 23 CYS Yapı İnş.Mad.San.ve Tic.A.Ş. Kurtuluş Mh.9.Sk. No:8 Büşra Apt.Asma kat Seyhan / ADANA 24 CAN-OĞULLARI İnş.Taah. San. Ve Tic.Ltd.Şti. Kurtuluş Mah. 9.Sk.No:8 Büşra Ap. Asma Kat Seyhan / ADANA 25 MARKUM Mad.Nak.İnş. San. Ve Tic. Ltd.Şti. Narlı-Pazarcık Yolu 2.Km. PAZARCIK 26 ARI Kum Mad.İnş.Taah.Tem.Taş.Yem San.Ltd.Şti. Pınarhöyük Köyü /T.OĞLU K.MARAŞ Pazarcık Çerkezler K.MARAŞ Pazarcık Çerkezler K.MARAŞ Pazarcık Çerkezler K.MARAŞ Pazarcık Çerkezler K.MARAŞ Türkoğlu Pınarhöyük 27 PAKSOY İnş.Müh.Tic.Ltd. Şti. K.MARAŞ Elbistan Güneşli Mahallesi 28 BÖLÜKBAŞI Taşımacılık Taah.Tic. San.Ltd.Şti. Battal Gazi Mah.Gülnihal Sk. No:32 K.MARAŞ Elbistan Karaelbist Kasabası 29 Saraylı Maden taş İnş Taah K.MARAŞ Pazarcık Çerkezler San.ve Ltd.Şti 30 Gazi ADA Prefabrik Kum Mad.İnş.Ltd.Şt.-Karacasu K.MARAŞ Pazarcık Maksutuşağı Kavşağı G.antep Yolu 3.km.Boldacı Mev. Narlı- 31 İnce Turizm inş Boya Gıda San.Ltd.Şti. K.MARAŞ Pazarcık Maksutuşağı 32 Saraylı yapı İnş Mad.Taş. Taah.San. ve Tic.Ltd.Şti. K.MARAŞ merkez Hacımustafa 33 Ali Haydar GÜRBOSTAN Menderes Mah. 3.Sk. No:3 K. MARAŞ Türkoğlu Çakallıçullu I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri: Taş Ocakları Nizamnamesine göre verilen yürürlükte olan ruhsat bulunmamaktadır. Maden Kanunu gereğince İl Özel İdaresinin yetkisinde olan 1 (a) grubu maden ocaklarının Ruhsatlarının listesi ekte sunulmuştur. Bilindiği üzere 1 (a) grubu maden ocaklarına Çevresel Etki Değerlendirmesi Önemlidir/Değildir kararı verilmeden ruhsat verilmemektedir.istenilen bilgiler bu kararın eki belgelerde mevcut olması gerekir. I.3. Cevher Zenginleştirme: İlimizde Ekinözü ilçesi, Ambar köyü civarında ve Elbistan İlçesinde demir zenginleştirme işlemi yapılmaktadır. I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri Maden çıkarma metotlarına bakılmaksızın her türlü maden işletmesi yoğun olarak arazi bozulmalarına ve doğal çevrenin tahribine yol açmaktadır. Bu etki özellikle örtü tabakasının sıyrılması sonucu oluşan atıklar ve işletme sırasında oluşan atık yığınları ile sahada yapılan binalar arasındaki arazide bulunan toprak ve bitki örtüsünün yok edilmesi şeklindedir. Ayrıca bu atık yığınlarından çevreye saçılacak muhtelif kirleticilerin toprak, su, bitki örtüsü, insan ve hayvan sağlığına zararlı etkileri de her zaman için söz konusudur. 178

I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları. Madencilikle ilgili arazi ve çevre bozulmalarını kapsayan sınıflandırmalar, uygulanan madencilik metotlarına bağlı olarak meydana gelen toprak ve çevre bozulması esas alınarak yapılmaktadır. Buna göre; - Cevher hazırlama (zenginleştirme) sonucu, toprak ve cevherin bozulup kirlenmesi, - Yüzey madenciliği sonu meydana gelen arazi bozulmaları - Sıyırma madenciliği sonucu meydana gelen arazi bozulmaları - Yeraltı (kapalı) maden işletmeciliğine bağlı olarak ocak çökmeleri ve ocak ağızlarında biriken atıkların sebep olduğu arazi ve çevre bozulması olarak sayılabilir. İyileştirmelerdeki başlıca amaç, madenciliğe bağlı olarak bozulan ve etkilenen alanlara ekolojik ve ekonomik değerlerini mümkün olduğu ölçüde geri kazandırmak olmalıdır. Yeniden kazanma arazinin güzel bir peyzaj görünüme sahip olması kadar bu alanlardan ekonomik olarak yararlanmayı da hedefler. Bu maksatla sığ hafriyat yerleri suyla doldurulup balık yetiştirmeye uygun hale getirilebilir. Derin ocak alanları ise, su tutma yerleri olarak kullanılabileceği gibi eğlence, dinlenme yerleri olarak da düzenlenebilir. Çok derin hafriyat yerleri yalnızca su tutma yapıları olarak kullanılabilir. Taş yığınları, posa barajları aynı zamanda kuru hafriyat yerleri ve çökmüş ocaklar, tarım ve ormancılık amaçları için iyileştirilebilir. Uygun amaçlar için iyileştirilmiş arazide tarımsal gelişme, gerekli rölyef, toprak ve su ilişkilerinin geliştirilmesi için arazinin uygun biçimde düzenlenmesine, toprağın verimliliğinin eski haline getirilmesine, eğimin azaltılmasına ve yol inşası gibi benzer faaliyetlere ihtiyaç gösterir. Ormancılık daha çok toprak besin maddesi zayıf ve fazla geçirgen topraklarda iyileştirmeden sonra tarım tercih edilmelidir. Çünkü bu topraklar üzerinde 100-150 cm humuslu-gübreli toprak malzemenin örtülmesi ile ot ve tahıl ürünlerinin yetiştirilmesi sağlanabilir. Madencilik yapılmış bazı alanlar konut yerleri, spor yerleri, kentsel yeşil alanlar ve benzeri amaçlar için geri kazanılabilir. KAYNAKLAR: 1- İl Çevre ve Orman Müdürlüğü. 2- MTA Orta Anadolu IV. Bölge Müdürlüğü. 3- İl Özel İdare Müdürlüğü. 179

J. ENERJİ J.1. Birincil Enerji Kaynakları J.1.1. Taşkömürü J.1.2. Linyit İl sınırlarınızda taşkömürü rezervi bulunmamaktadır. Cinsi : Linyit Afşin Elbistan Sahası Kömürün Özellikleri Kömür kalınlıkları : Kömür derinlikleri : Minumum kalınlık 4.00 m Minumum derinlik 10.00 m Maksimum kalınlık 58.00 m Maksimum derinlik 150.00 m Ortalama kalınlık 9.58 m Ortalama derinlik 50.00 m Kömür yayılım alanı 120 km2 Orijinal kömürde kimyasal özellikler : Su : % 50.00 Kül : % 20.00 Kükürt : %1.46 AID Kcal/Kg : 1050 Kömürün yoğunluğu : 1.2 ton/m3 Sahanın rezervi (1989 yılı TKİ verisi) 3.357.340.000 ton görünür rezerv, 2.115.000.000 ton üretilebilir rezerv bulunmaktadır. Kullanım alanı : Termik Santral İşletme yöntemi : Açık Üretim durumu : Üretim yapılmaktadır. Teknolojik çalışmalar : Yapılan briketleme çalışması sonucu : Normal biriketlemeye göre daha ince kırılması, Termik işleme tabi tutulması Briket yüzeyinin hidrofab madde ile kaplanması Kömürün zift ve asfalt gibi bağlayıcılarla briketlenmesi gerektiği anlaşılmıştır. 180

AFŞİN-ELBİSTAN A TERMİK SANTRALI Afşin-Elbistan A Termik Santralı (AEATS) Kuruluşumuz tarafından Kahramanmaraş ilinin Afşin ilçesi, Çoğulhan ve Alemdar beldeleri arasında 1984-1987 yılları arasında kurulmuştur. Santral dört ünitesi ile toplam 1355 MWe kurulu güce sahiptir ve ülkemizin önemli santralarından biridir. Üretim kapasitesi 8.1 milyar kwh olup, 3x340 MWh + 1*335MWh gücünde 4 üniteden oluşarak toplam kurulu gücü 1.355 MWh tir. Termik santralin 2009 yıl sonu itibari ile elektrik üretimi 4.114.420.000 kwh tir.aeats,ülkemizin elektrik enerjisi tüketiminin yaklaşık %6 sını sağlamaktadır. AEATS pulvarize kömür yakılmasına dayanan konvansiyonel bir termik santraldir. AEATS ında yakıt olarak, Kışlaköy bölgesinde çıkarılan düşük kaliteli linyit kullanılmaktadır. Santralın ihtiyacı olan proses suyu Elbistan daki Ceyhan Nehri kaynağından alınmaktadır. Linyitin yanması sonucu meydana gelen kül bantlarla açık maden sahasına gönderilerek kömürden boşalan yerlere doldurulmaktadır. Bu alanların daha sonra üstü toprakla örtülerek çevre düzenleme ve peyzaj çalışmaları yapılmaktadır. AEATS nin yıllık üretim kapasitesi 8.100.000 MWh dir. Ancak AEATS nda zaman içerisinde oluşan yıpranmalar, yaşanan bazı büyük arızalar ve diğer nedenlerle üretim gücünde ve güvenirliğinde kayıplar oluşmuş olup, Kuruluşumuz tarafından tesisin modernizasyonu ve rehabilitasyonuna gerek görülmüştür. Yapılacak proje ile, AEATS nın verimliliğinin ve güvenilirliğinin artırılması, tesisin ömrünün uzatılması, tesisin emisyon değerlerinin Hava Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin sınır değerlerinin altına düşürülmesi ve olumsuz etkilerinin azaltılması hedeflenmektedir. Bahsedilen proje ile ilgili çalışmalar başlatılmış olup, projenin nihai ÇED Kararı ağustos 2006 da alınmıştır ve ÇED Raporunda taahhüt edilen önlemlere uyulmaktadır. Fotoğraf Afşin-Elbistan A Termik Santralinın Çoğulhan Kasabasından Görünüşü 181

AEATS nin desülfirizasyon sistemi bulunmadığından yörede hava kirliliğine neden olmaktadır.b Termik Santralinin ÇED raporunda; desülfirizasyon sisteminin kurulacağı ve bölgede üç ayrı hava kirliliği ölçüm istasyonu kurulacağı taahhüt edilmiştir.,afşin-elbistan A Termik santrali Kazan ve Elektrofiltre Rehabilitasyon işleri için Kasım 2008 de ihaleye çıkılmış,09.03.2009 tarihinde ön yeterlilik müracaatları alınmıştır.yapılan inceleme sonucunda isteklilerin yeterlilik şartlarını sağlayamamaları nedeniyle ön yeterlilik ihalesi iptal edilmiş ve işletmenin sürekliliğini teminen rehabilitasyon kapsamında veya dışında yapılması zorunlu bakım,onarım ve iyileştirmelerin yaptırılmasına karar verilmiştir.baca gazı kükürt arıtma tesisi(desülfirizasyon sistemi) yapımı ile ilgili çalışmalara Devlet Planlama Teşkilatının Kuruluşumuzun Yatırım Programında söz konusu tesis için ödenek ayrılmasına izin vermesi halinde başlanabilecektir. AFŞİN-ELBİSTAN B TERMİK SANTRALI Afşin-Elbistan B Termik Santralı (AEBTS) Kuruluşumuz tarafından Kahramanmaraş ilinin Afşin ilçesi, Çoğulhan ve Alemdar Beldeleri arasında kurulan santral yaklaşık 1440 (4x360) MW kapasiteye sahip olup yıllık ortalama net üretimi 9.360.000 MWh dir. AEBTS de yakıt olarak bölgede çıkarılacak düşük kalorifik değerli linyit kullanılmaktadır. Santraldan kaynaklanması muhtemel tüm biyo-fiziksel ve sosyo-kültürel etkilerinin ortaya konduğu ve olumsuzlukların değerlendirilerek alınması gereken önlemlerin belirtildiği ÇED raporu hazırlanmış, 1999 eylül ayında nihai ÇED Olumlu Kararı alınmıştır. Bu raporda belirtilen taahhütler ve önlemler dikkate alınarak santral inşa edilmiştir. Santraldan kaynaklanan kül ve cüruf, AEATS de uygulanan yöntemle bertaraf edilecektir. Santaralın işletme aşamalarında ÇED Raporunda belirtilen önlemlere ve yönetmeliklere dikkat edilmektedir. KURUCAOVA LİNYİT ALANI İlimiz Merkez ilçe, Tekir kasabası, Kurucaova köyü, Karagöz mevkiinde bulunan linyit ocağı galeri olarak faaliyet göstermektedir. Toplam rezerv bilinmemektedir. Ocaktan çıkan kömürler Otoprodüktör Tesislerinde elektrik enerjisi elde etmekte kullanılmaktadır. Bu tesisin baca arıtım sistemleri bulunduğundan çevreye olumsuz etkisi olmamaktadır. Orijinal Kömürün Kimyasal Özellikleri: Toplam Kükürt (kuru bazda) : % 2.12 Toplam Nem (Satışa sunulan) : %18.21 Kül (kuru bazda) : %20.69 Alt Isıl Değer (orjinalde) : 4197 J.1.3. Asfaltit İl sınırlarımızda asfaltit rezervi bulunmamaktadır. J.1.4. Bitümlü Şist İl sınırlarımızda bitümlü şist rezervi bulunmamaktadır. J.1.5. Hampetrol İl sınırlarımızda hampetrol rezervi bulunmamaktadır. J.1.6. Doğalgaz İl sınırlarımızda doğalgazın kullanımı için dağıtım şebekesi döşenmesi çalışmalarına devam edilmektedir. Bazı sanayi tesislerine ve meskenlere doğalgaz verilmiştir. İl sınırları içinde doğalgaz rezervleri bulunmamaktadır. 182

J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) J.1.8. Orman İl sınırlarımızda uranyum ve toryum rezervi bulunmamaktadır. Yakacak odun ilimizde ısınmak için yakıt olarak ve taş fırınlarda ekmek ve pide pişiriminde kullanılmaktadır. Yakacak odun ormanda yapılan üretim çalışmaları sonucunda temin edilerek, valilikle yapılan odun protokolü gereği resmi kurumlara ve halk ihtiyacı olarak belediyelere, odun depolarından, açık artırmalı satışlardan, orman idaresinin tahsisli satışlarından ve Orman Kanununun 31 ve 32. maddeleri kapsamındaki köylülere yönelik zati ihtiyaçlardan karşılanmaktadır. İlimizde yıllık odun tüketim miktarı yaklaşık 75.000 ster civarındadır. Odunun cinsi ibrelilerde kızılçam, karaçam, göknar ve yapraklı türlerde ise meşe, kayın, çınar, gürgen gibi türlerdir. Son yıllarda halkın kömür kullanmaya yönelmesi nedeniyle odunu tutuşturucu olarak kullandığından, tüketim miktarı günden güne azalmaktadır. İlimize doğal gaz gelmesi nedeniyle, bu miktar daha da azalacaktır. Bazı fırınların elektrikle çalışması ve halkın ısınmada kömürü tercih etmesi nedeniyle, odun tüketiminde düşüş söz konusudur. J.1.9.Hidrolik İl sınırlarınızda hidrolik potansiyel oldukça fazla olduğundan bir çok hidroelektrik santralı inşa edilmiş ve bir kısmı da projelendirilmiştir. İlimiz yukarı Ceyhan Havzasında bulunmaktadır. İlimizin çok az bir kısmı (Nurhak ilçesi bölgesi) Fırat Havzasında yer almaktadır. Buradan çıkan Göksu Çayı Fırat Nehri ile birleşmektedir. Hidrolojik eğimin yüksek olması beraberinde su ile erezyonu da beraberinde getirmektedir. Bu nedenle barajların kullanım ömrü planlanandan az olmaktadır. J.1.10. Jeotermal İlimizde jeotermal enerji potansiyeli olan jeotermal sahalar daha çok kaplıca tesisleri olarak kullanılmaktadır. Başka bir amaçla kullanılmamaktadır. Tablo Jeotermal Kaynaklar Tablosu JEOTERMAL ALAN ADI SÜLEYMANLI (Ilıca Beldesinde) HARTLAP (DÖNGELE) YEL DEĞIRMENI SICAKSU KAYNAK ADI Sıcaklık ( o C) KAYNAK Debi Potansiyel (lt/sn.) (MWt) Sıcaklı k ( o C) SONDAJ Debi (lt/sn.) Potansiyel (MWt) KULLANIM ALANI KURULU TESIS DEĞ. BEL. Süleymanlı 39,9-44 10,61 0,40 43-149 5,3 Kaplıcada Kaplıca *** 43,5 Döngele 32-37 44 0,37 - - - Kaplıcada Kaplıca * Yel değirmeni 30-36 4 0,017 - - - Kaplıcada ---- * J.1.11. Güneş İlimizde konut ve işyerlerindeki güneş kolektörleri haricinde güneş enerjisinden yararlanılmamaktadır. 183

TOPLAM 1896.9 2155.7 3038.8 3550.8 4498.8 5255.2 5899 5615.58 5112.2 3927.4 2435.2 1734 45119.38 YILLAR OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZ. TEMM. AĞUST. EYLÜL EKİM KASIM ARALIK TOPLAM J.1.12. Rüzgar İlimizin hakim rüzgar yönü WNW ( Batı-Kuzeybatı ) dır. Uzun yıllar ortalama rüzgar hızı 1.9 m/sec dir. Bu enerjiden yararlanmaya yönelik herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Tablo 74- UZUN YILLAR AYLIK GÜNEŞLENME SÜRELERİ (H/AY) 1984 - - - - - - - - 313.8 264.1 100.8 146.7 825.4 1985 63.8 106.9 201.2 228 252.5 348.6 372.6 338.1 309.9 222.3 132.5 128.3 2704.7 1986 112.3 103.7 211.4 245.5 211.1 315.2 364 345 282.6 216.8 169.8 122.4 2699.8 1987 56.2 135.5 140.5 213.8 266.3 316.6 340 324.98 301.3 206 153.5 74.1 2528.8 1988 104.7 84.4 115.1 161.3 273.7 290.9 364.7 347.5 290.9 200.8 120.3 73.9 2428.2 1989 190.3 176.1 200.4 272.7 322 239.9 369.9 347.4 303 209.6 127 133.4 2891.7 1990 167.9 138.5 252.4 220.4 302.5 333.8 355.6 343.8 297.4 229.6 162.4 129.9 2934.2 1991 141.3 110.1 163.5 195.2 265.1 332 358.3 340.7 292.1 185.9 144.7 70.1 2599 1992 140.8 102.7 176.9 243.2 235.9 279.5 350.7 338.2 279.9 247.3 132.9 91.2 2619.2 1993 134.1 113.4 195 200 193.7 319.5 352.6 327.3 300.6 251.4 137.9 75.8 2601.3 1994 104.6 137.5 195.8 238.5 273.3 335.4 343.5 334.7 257.2 198 110.9 74.3 2603.7 1995 61.7 167.4 179.1 193.3 278.1 289.4 325.8 330.8 284.1 251.6 122.1 96.7 2580.1 1996 78 116.3 83.4 174.4 304 315 331.5 315.1 261.3 196.8 133.2 56.7 2365.7 1997 146.4 142 185.3 174.1 277.2 286.8 333.4 322.2 266.6 163.2 135.8 87.8 2520.8 1998 107.3 151.6 155.9 197.4 207.8 317.8 334.5 314.9 269.7 244.1 114.3 87 2502.3 1999 85 118.5 183.9 226.2 319.8 290.8 334.6 317.4 275.8 221 145.3 126.9 2645.2 2000 80.4 132.9 210.3 166.2 279.8 324.8 339 313.5 261.9 192.9 165.5 111.9 2579.1 2001 122.1 118.2 188.7 200.4 236 319.2 328.3 314 264.1 226 126.3 46.9 2490.2 J.1.13. Biyokütle İlimizde biyokütle enerjisinden faydalanılmamaktadır. J.2. İkincil Enerji Kaynakları J.2.1. Termik Enerji Afşin-Elbistan Havzasındaki düşük kaliteli linyit kömürünün kullanılması suretiyle elektrik enerjisi üretmek amacı ile Afşin-Elbistan Termik Santralı kurulmuştur. Havzada bulunan kömür rezervi 100 km 2 lik bir alan içerisinde, 3,4 milyar ton olarak tespit edilmiştir. Santralin yıllık kömür tüketimi 18-20 milyon ton civarındadır. Üretim kapasitesi 8.1 Milyar Kilowatsaat olup, her biri 344 MW gücünde 4 üniteden oluşarak toplam kurulu gücü 1.376 MW dır. Termik Santralin 2003 yılı sonu itibariyle elektrik üretimi 3.081.190.000 Kwh tır. Bu santral, ülkemizin elektrik enerjisi tüketiminin %6 sını sağlamaktadır. Yapımı devam eden Afşin-Elbistan B Termik Santrali tamamlandığında ülkemizin yıllık elektrik enerjisi ihtiyacının %6,5 lik kısmını karşılayacak ve böylece ilimiz ülkemizin elektrik enerjisi ihtiyacının %12,5 ini karşılayabilecektir. I. Ünitesi tamamlanmış üretime geçmiş olup II. Ünitesi deneme çalışmalarına devam etmektedir. 184

Faaliyette olan A Termik Santralinin desülfürizasyon sistemi bulunmadığından yörede hava kirliliğine neden olmaktadır. B Termik Santralinin ÇED Raporunda; desülfürizasyon sisteminin kurulacağı ve bölgede üç ayrı hava kirliliği ölçüm istasyonu kurulacağı taahhüt edildiğinden Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığınca A Termik Santralinin rehabilitasyonu ve ilave olarak desülfürizasyon sisteminin kurulması için çalışmalara başlanmıştır. Çevreye olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi için tesiste baca gazı desülfürizasyon ünitesi kurulmuştur. Ancak kendi kömür sahasından kömür alınmadığı için A termik sahasından konveyörler ile taşınan kömür kullanılmaktadır. Kullanılan kömürden arta kalan curuf ve kül problem oluşturmaktadır. İşletmede olan termik santral : 1 376 MW, 8 100 GWh/yıl İnşaatı devam eden termik santral : 1 440 MW, 8 500 GWh/yıl Etüdü tamamlanan termik santral : 2 880 MW, 17 000 GWh/yıl İl termik enerji toplamı : 5 696 MW, 33 600 GWh/yıl J.2.2. Hidrolik Enerji İşletmede olan : 515 MW, % 38; 1 592 Gwh/yıl % 37 Sır barajı ve HES (DSİ) : 273 MW, 725 Gwh/yıl Menzelet barajı ve HES (DSİ) : 124 MW, 466 Gwh/yıl Ceyhan HES : 4 MW, 20 Gwh/yıl Kısık HES : 10 MW, 32 Gwh/yıl Suçatı HES : 7 MW, 28 Gwh/yıl Süleymanlı HES : 5 MW, 19 Gwh/yıl Andırın Enerji Grubu HES (II.Aşama) : 24 MW, 71 Gwh/yıl Karasu HES : 2 MW, 19 Gwh/yıl Tahta HES : 12 MW 48 Gwh/yıl Fırnız HES : 7 MW 36 Gwh/yıl Tayfun HES : 1 MW 5 Gwh/yıl Kozak HES : 4 MW 14 Gwh/Yıl Değirmenüstü HES : 38 MW 119 Gwh/yıl Çataloluk HES : 9 MW 31 Gwh/yıl İnşaatı devam eden : 229 MW,% 17; 784 Gwh/yıl, % 18 Kılavuzlu Barajı ve HES (DSİ) : 54 MW, 144 Gwh/yıl Güneşli HES : 2 MW 4 Gwh/yıl Kandil Grubu(Hacınınoğlu HES) : 97 MW 434 Gwh/yıl Andırın Enerji Grubu (Andırın Göleti) : 42 MW, 105 Gwh/yıl Avcılar HES : 16 MW 39 Gwh/yıl Kartalkaya Brj. Dipsavak HES : 9 MW 27 Gwh/yıl Su Kullanım Anlaşması Yapılan : 399 MW, % 30; 1 232 Gwh/yıl % 29 Kandil-Dağdelen Brj. ve HES : 8 MW 51 Gwh/yıl Kandil-Sarıgüzel Brj. ve HES : 103 MW 264 Gwh/yıl Köyobası HES : 1 MW 4 Gwh/yıl Kale HES : 35 MW 116 Gwh/yıl Gökgedik HES : 12 MW 43 Gwh/yıl Poyraz HES : 3 MW 10 Gwh/yıl Zeytin HES : 6 MW 20 Gwh/yıl Kandik Barajı ve HES : 214 MW 657 Gwh/yıl Yaşıl HES : 4 MW 15 Gwh/yıl Kesme HES : 5 MW 16 Gwh/yıl Akpınar HES : 9 MW 36 Gwh/yıl İl hidroelektrik enerji toplamı : 1.338 MW, % 100; 4.277Gwh/yıl,% 100 185

J.2.3. Nükleer Enerji İlimizde nükleer enerji santralı bulunmamaktadır. J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi İlimizde rüzgar ve biyokütle enerji üretimleri bulunmadığından herhangi bir çevre problemi oluşturmamakta olup jeotermal kaynaklar ise kaplıcalarda değerlendirilmektedir. Güneş enerjisinden güneş kolektörleri vasıtasıyla sıcak su elde edilmektedir. Çevreye olan olumsuz etkileri bulunmamaktadır. J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Dağılımı Tablo 75- Abone Gruplarına Göre Elektrik Tüketim Tablosu Abone Grubu Tüketilen Enerji (Kwh) Oranı (%) Sanayi 1.017.690.166 64,28 Resmi 25.441.599 1,60 Belediye 124.769.816 7,88 Ticarethane 49.120.912 3,10 Mesken 203.224.366 12,83 Şantiye 18.425.042 1,16 Tarımsal Sulama 28.195.311 1,78 Çeşitli Elektrik 34.349.535 2,16 Genel Aydınlatma 81.911.789 5,17 Toplam Satılan 1.583.128.536 100 Kayıp-Kaçak 178.484.327 10,13 Toplam Çekilen 1.761.612.863 J.4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar ÖLÇÜ DEVRELERİNİN KONTROLÜ VE KAÇAK KONTROL Müessesemizce 2005 yılı içerisinde 43875 abonenin ölçü devresinin kontrolleri yapılmış ve 1715 adet kaçak elektrik tutanağı tanzim edilmiştir. 13477 abonede mühürleme yapılmış, 8976 abonenin tesisatı uygun olmadığından tadilat talebinde bulunulmuştur. AG kontrollerimiz şehir merkezi bazında ve ilçelerde talep edilen bölgelerde gerçekleştirilmiş, orta ölçekli abonelerimizin kontrolleri ise kurum tarafından okuma yapılmayan aboneleri kapsamıştır. (Kırsal kasaba ve köyler). Kontroller esnasında 2521 abonenin tesisatı uygun olmadığından ve verilen tadilat talebini yerine getirmediğinden enerjilerinin kesimleri yapılmıştır. SAYAÇLARIN OKUNABİLİR YERLERE TAŞIMA HAREKETLERİ 2005 yılında sayaçların daha kolay okunabilmeleri için ilgili yerlere 2521 adet taşınma işlemleri yapılmıştır. 186

MÜHÜRLEME Müessesemizce 2005 yılı toplam 13447 abonede mühürleme çalışması yapılmıştır. KAYNAKLAR: 1- GEDAŞ Müessese Müdürlüğü. 2- MTA IV. Bölge Müdürlüğü-MALATYA 187

K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ K.1. İl Sanayinin Gelişimi, Yer seçimi, Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler K.Maraş ın ekonomik tarihi incelendiğinde, 1899 tarihli Halep Salnamesinde belirtilen ciddi manada dokuma ürünleri üretiminin 2 adet pamuk fabrikasında 281 adet tezgah ile bez, meşh, aba, alaca ve sırmalı mamulat üretimi yapıldığı belirtilmektedir. 1910 lu yıllarda ticari duruma bakıldığında Maraş ta pamuktan mamul 25.000 okka (yaklaşık 33.000 kg) ürün elde edildiği; Ayrıca o tarihlerde Maraş ta ticaretin % 60 ı Hırıstiyan tüccarların elinde olduğu üretilen mamuller arasında sahtiyan alaca adı verilen fakir ve orta tabakanın giysi ham maddesi olarak kullandıkları pamuklu bez üretimi yapılmakta ve şehir dışına ihraç edilmekteydi. Aynı tarihte 5.050.000 kuruşluk ithalatına karşılık 17.514.000 kuruşluk ihracat yapması neticesinde meydana çıkan olumlu farkın nedeni pamuklu bez satışı idi. Maraş ta dokumacılığın iyi olması nedeniyle İzmir Şark Halı Kumpanyasının bir şubeside K.Maraş ta açılmış ve 100 tezgahta yaşları 8-10 dan başlayan Hrıstiyan kızlardan oluşan işçiler ile üretim yapılmıştır. Boyanmış iplik ve modeller İzmir den gönderilir Maraş ta halı dokunduktan sonra İzmir yoluyla Avrupa ve Amerika ya ihraç edilirdi. Çalışan işçi kızlar 2 kuruş yevmiye alırdı. Pamuk ipliğine dayalı bu dokumacılık yukarıda anlatıldığı gibi uzun yıllar sürmüş, Maraştaki hanelerin % 30 u çıkrıkla iplik eğirmek suretiyle dokuma sektörünün bir parçası haline gelmiş ve iplikçilik halk için bir gelir kaynağı olmuştur. K.Maraşta gerçek anlamda sanayi 1965 yılında faaliyete geçen Sümerbank pamuklu dokuma fabrikası ile başlamıştır. 1970 li yıllarda çırçır işletmeciliği ve 1980 li yıllarda hızlı bir kalkınma politikası izlenerek teşvik tedbirlerininde yardımıyla birçok sektörde yatırımlar gerçekleşmiş; verilen teşviklerin % 70 i tekstil sektöründe kullanılmıştır. Alınan teşvikler %96 lık bir oranda yatırıma dönüştürülmüş ve böylece K.Maraşlı sanayiciler Türkiye içerisinde saygın ve güvenilir yerlerini almışlardır. Başlangıçta sanayileşme il merkeziyle Türkoğlu ve Pazarcık ilçelerinde yol boylarında ve verimli tarım arazileri üzerinde gerçekleşmiştir. 2004 yılında alt yapı inşaatı tamamlanarak faaliyete geçen OSB nin 53 adet sanayi parseli hemen dolmuş ve yer kalmamıştır. İkinci bir OSB planlanmadığından bu gün yatırımlar tekrar plansız programsız bir şekilde gelişigüzel yapılmakta olup II. OSB için yine geç kalınmıştır. K.2 Genel Anlamda Sanayi Gruplandırılması İldeki sanayi alanları, küçük sanayi alanları, organize sanayi bölgeleri, maden ve taş ocakları harita üzerinde gösterilmiştir. 188

Harita 12-Sanayi Sitelerini Gösteren harita K.3 Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı Kahramanmaraş ili genelinde sanayileşme merkez ve güney ilçelerde yoğunlaşmıştır. Sanayinin ilçelere dağılımı yaklaşık % de olarak aşağıdaki gibidir. Merkez ilçe % 82 Afşin % 0,5 Elbistan % 2 Göksun % 0,2 Pazarcık % 7,2 Türkoğlu % 8,1 Andırın, Çağlayancerit, Ekinözü, Nurhak ilçelerinde sanayi tesisi yoktur. 189

K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu: İlimizde Şeker Fabrikası, Elektrik Üretim A.Ş. ne ait Termik Santrali ve Merkez ilçedeki TMO olmak üzere devlete ait 3 adet tesis bulunmakta olup diğer sanayi tesislerinin tamamı özel sektöre aittir. Tablo 76- Kahramanmaraş İli Sanayi Envanteri SEKTÖRLER FİRMA ÜRETİM MİKTAR İSTİHDAM SAYISI BİRİMİ DURUMU KAPASİTELERİ TEKSTİL VE KONFEKSİYON 224 22.319 1- İPLİK FABRİKALARI 72 Ring: 142.147.399 Kg/yıl Open-End: 216.670.120 Kg/yıl 11.371 Kumaş: 137.725.056 Mt/yıl 2- DOKUMA FABRİKASI 19 Denim: 49.400.000 Toplam: 189.125.056 Mt/yıl Mt/yıl 3.137 3- ÖRGÜ KUMAŞ FAB. 41 121.888.300 Kg/yıl 1.404 4- ÇIRÇIR 47 26.000 Ton/yıl 800 İplik Boya:8.413.600 Kg/yıl Elyaf Boya: 4.624.800 Örgü Boya: 44.704.050 Kg/yıl Kg/yıl Kumaş Boya: 65.436.560 Kg/yıl 5- BOYA-KASAR FABRİKASI 23 Kg/yıl 3.007 Örgü Baskı: 7.107.700 Kumaş Baskı: 1.828.000 Kg/yıl Örgü Kasar: 20.859.250 Kg/yıl Kumaş Kasar: 14.770.000 Kg/yıl 6- HİDROFİL PAMUK 2 Hidrofil Pamuk: 1.176.000 Kg/Yıl 54 7- KONFEKSİYON FABRİKASI 26 T-Shirt: 15.216.800 Pantolon: 2.177.794 Ceket: 359.938 Gecelik: 300.000 Tayt: 100.000 Eşarp: 5.723 Etek: 28.612 Askeri Elbise: 24.600 Şort: 12.159 Yelek: 27.328 Takım: 55.085 İş Elbisesi: 20.000 Gömlek: 424.400 Eşofman: 3.240.000 İç Çamaşırı: 660.000 Bluz: 16.473 Elbise: 19.660 Çocuk Tulumu: 16.600 Adet/yıl 2.546 GIDA SEKTÖRÜ 96 3.347 8- UN FABRİKASI 6 340 Ton/gün 155 9- YAĞ FABRİKASI 8 Ayçiçekyağı: 4.500 Pamukyağı: 8.729 Zeytinyağı: 1.250 Ton/yıl 376 Soya Yağı: 11 10- BULGUR FABRİKASI 3 25 Ton/yıl 26 11- ŞEKER FABRİKASI 1 47.000 Ton/yıl 1.000 12- DONDURMA 10 3.000 Ton/yıl 215 13- YEM FABRİKASI 7 220 Ton/gün 75 14- BİBER ATÖLYELERİ 61 18.000 Ton/yıl 1.500 190

METAL SANAYİ 80 2.121 15- ÇELİK MUTFAK EŞYASI 39 Çaydanlık: 7.707.028 Cezve: 963.897 Tencere: 8.948.575 Cam kapak: 1.500.000 Düdüklü Tencere: 1.038.044 Semaver: 4.800 Çatal/Kaşık/Bıçak: 9.480.000 Alüminyum: 371.977 Krom: 350.000 Emaye Tencere: 68.468 Emaye Çaydanlık: 203.450 Teflon Tencere: 1.146.834 Teflon Tava: 3.605.243 Adet/yıl 1.368 16- BAKALİT VE METAL KULP Melamin Mutfak Eşyası: 5.000.000 7 Bakalit ve Metal Kulp: 98.501.275 Adet/yıl 287 17- TURİSTİK BAKIR EŞYA 261.209 Kg/Yıl 4 240.000 Adet/Yıl 58 18- DEMİR HADDEHANESİ 6 İnşaat Demiri ve Lama: 2.660 Ton/yıl 60 19- ALİMİNYUM & BAKIR Bakır Şerit: 3.337 21 HADDEHANE VE SİLİNDİRCİLER Aliminyum Disk ve Levha: 9.273 Ton/yıl 309 20- PİRİNÇ DÖKÜM ÜRETİMİ 1 Sarı Döküm: 100 Ton/Yıl 7 21- LPG TANKI İMALAT FAB 1 LPG Tankı: 50 Adet/yıl 8 22- ENDÜSTRİYEL MUTFAK 2 Paslanmaz Tezgah Üniteleri: 238 Pişirme Üniteleri: 13 Teşhir Reyonları & Soğutucular: 18 Dondurma Makinesi: 17 Adet/yıl 24 Sanayi Buzdolabı: 132 Boş Buzdolabı Kasası: 272 KAĞIT SEKTÖRÜ 9 223 23- KAĞIT FABRİKASI 1 100.000 Ton/yıl 150 24- KAĞIT BOBİN FAB. 6 81.000.000 Adet/yıl 45 25- KARTON FABRİKASI 1 Masura: 1.000.000 Karton: 2.000 Adet/yıl Ton/yıl 22 Rolik: 600 Ton/yıl 26- OLUKLU KARTON FAB. 1 1.200 Ton/yıl 6 YAPI ELEMANLARI SANAYİİ 11 430 27- PREFABRİK YAPI ELE.FAB. 2 30.000 m 3 /yıl 60 28- TUĞLA FABRİKALARI 3 36.000.000 Adet/yıl 180 29- HAZIR BETON TESİSLERİ 4 225.000 m³/yıl 165 30- MERMER FABRİKALARI 1 3.000 m 2 /yıl 5 31- BORDÜR TAŞI FAB. 1 150.000 Adet/yıl 20 AMBALAJ SANAYİİ 5 49 32-KARTON KUTU FAB. 1 1.200 Ton/Yıl 10 33- ÇUVAL FABRİKALARI 1 14.000.000 Adet/Yıl 22 34- POŞET FABRİKALARI 3 2.100 Ton/Yıl 17 PETRO KİMYA SANAYİİ 2 46 35- LPG DOLUM TESİSİ 2 23.000 Ton/yıl 46 GENEL TOPLAM 461 28.535 191

Tablo 77- İstihdam Durumu Tablosu Kayıtlı İşgücü 192 Kayıtlı İşsiz Sosyal Durum Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Normal 18049 2987 21036 16469 2872 19341 Özürlü 1562 697 2259 1324 682 2006 Eski Hükümlü 317 4 321 229 3 232 Terör Mağduru 0 0 0 0 0 0 Genel Toplam : 19928 3688 23616 18022 3557 21579 Aralık 2009 Tablo 78- Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları KAHRAMANMARAŞ GENELİ ÇALIŞANLARIN SEKTÖRLERE GÖRE SAYISI SEKTÖR TOPLAM ÇALIŞAN SAYISI TARIM 983 SANAYİ 43,119 HİZMET 16,313 TOPLAM 60,415 Aralık 2009 K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı: Enerji tüketimi hakkında (J.2.) bölümünde bilgi verilmiştir. K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği: Sanayinin neden olduğu hava kirliliği yanlış yer seçimi ve atık gazların yeterli teknik önlemler alınmadan havaya bırakılması sonucunda oluşur. Termik santrallerden ve sanayi kuruluşlarından atmosfere yayılan kirleticilerin atmosferdeki su buharı ile reaksiyona girmesi sonucunda da asit yağmurları meydana gelir. Taşıt araçları da, kentlerde oluşan hava kirliliğinde çok etkilidirler. Özellikle taşıt araçlarının egzozlarından atmosfere önemli miktarlarda hidrokarbon, karbonmonoksit, azot oksitler, kurşun, çinko ve kadmiyum gibi ağır metaller yayılmaktadır. Hava kirliliğini meydana getiren toz ve gazlar tüm canlıların yaşamında birçok olumsuz etkilere neden olmakta ve zaman zaman canlı yaşamını tehdit edebilecek boyutlara ulaşmaktadır. Özellikle termik santral ve sanayi tesislerinin bacalarından çıkan kükürtdioksit (SO 2 ) ve azot-dioksit (NO 2 ) gazlan asit yağmurlarına neden olmaktadır. Asit yağmurları, tozlar ve diğer atık gazlar bitkilerde solunum ve fotosentez olaylarının azalmasına ve dolayısıyla başta tarımsal üretimi yapılan bitkilerin ve ormanların yok olmasına neden olmaktadır. İnsanların solunum yollarını da olumsuz yönde etkileyerek, solunum sisteminin bozulmasına ve kronik bir takım hastalıkların meydana gelmesine sebep olurlar. İlimizde meskun mahal ve mücavir alanlar içerisinde hava kirliliğine neden olan emisyonlar arasında yer alan SO 2 emisyonunun azaltılması için %3,5 Kükürt içeren 6 numaralı fuel-oil in ısınma ve sanayide üretim amaçlı kullanılması yasaklanmıştır.

Ayrıca Bakanlığımıza ait mobil hava kalitesi ölçüm cihazı İlimize gönderilerek Termik Santralden kaynaklanan hava kirliliğini ölçmek üzere Afşin ve Elbistan ilçelerimiz ile Termik Santralın etrafında yer alan hava kirliliğinden kirlenmesi muhtemel Beldelerde kirlilik ölçümü yapmaktadır. Ölçüm sonuçları direkt olarak Bakanlığımıza one-line olarak iletilmektedir. Çevre ve Orman Bakanlığı nca yayımlanan Yönetmelik ve Genelgeler doğrultusunda hava kirliğinin önlenmesine yönelik çalışmalar yapılmakta, her kış sezonu için alınacak tedbirler İl Mahalli Çevre Kurulu nda uygulamaya konulmaktadır. İlimiz sınırları dâhilinde Kahramanmaraş-Adana, Kahramanmaraş-Kayseri, Kahramanmaraş- Gaziantep ve Kahramanmaraş-Malatya karayolu civarında sıralanmış olan endüstri kuruluşlarının denetimleri İl Çevre ve Orman Müdürlüğü nce düzenli olarak yapılmakta, işletmeler Emisyon İzni almaları konusunda uyarılmaktadır. K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği: İlimizde, yerleşim merkezlerinde ve bazı sanayi tesislerinde atıksu arıtma tesisi bulunmamaktadır. İlimizin atıksu probleminin çözümü için Valiliğimiz öncülüğünde, Kahramanmaraş Belediye Başkanlığı, Sanayi ve Ticaret Odası Başkanlığı ile ortaklaşa çalışmalar sürdürülmektedir. Bir kısım endüstriyel atıksuyu bulunan veya kanalizasyon sistemine bağlı olmayan sanayi tesisleri atıksu arıtma tesisi kurmuş, bir kısmının inşaatı devam etmektedir. Tablo 79- İlimizde Arıtma Tesisi Bulunan Sanayi Kuruluşları Tablosu AÇIKLAMA SIRA NO SANAYİ KURULUŞUNUN ADI Arıtma Tesisi Durumu AAT Türü Deşarj İzni 1 Arıkan Mensucat A.Ş. (evsel) Çalışıyor Biyolojik Var 2 Afşin-Elbistan B Termik Santrali (evsel) Çalışıyor Biyolojik Var 3 BOSSA T.A.Ş. (evsel) Çalışıyor Biyolojik Var 4 Bozkurt Konfeksiyon San ve Tic. A.Ş.(evsel) Çalışıyor Biyolojik Var 5 6 7 8 9 10 11 12 İskur 2 (İskur Tekstil San ve Tic. A.Ş.) (evsel) Çalışıyor Biyolojik Var MEM Tekstil San ve Tic A.Ş. (evsel) Çalışıyor Biyolojik Var Karacasu Tekstil Tic. ve San A. Ş. (evsel) Çalışıyor Biyolojik Var Matesa (1) Tekstil San ve Tic. A.Ş. (end.) Çalışıyor Biyolojik Var Matesa (2) Tekstil San ve Tic. A.Ş. (end.) Çalışıyor Biyolojik Var KİPAŞ Mensucat A.Ş. (end.) Çalışıyor Biyolojik Var Afşin-Elbistan B Termik Santrali(end.) Çalışıyor Biyolojik Var Maraş Yağ San ve Tic. A.Ş. (DOK Yağları) (end.) Çalışıyor Kimyasal Var 193

13 14 15 16 17 18 Elbistan Belediye Mezbahanesi(end.) Çalışıyor Biyolojik Var Arsan Tekstil Tic. ve San. A.Ş. (end.) Çalışıyor Biyolojik Var Özçelik İplik Dokuma Tekstil San. ve Tic. Çalışıyor Biyolojik Var A.Ş. (end.) Alteks Boya ve Kasar San.Ltd. (end.) Çalışıyor Biyolojik Var Bilkur Tic. ve San. A.Ş. (end.) Çalışıyor Biyolojik Var Dokuboy Dokumacılar Kumaş Boya San.ve Tic. A.Ş. (end.) Çalışıyor Biyolojik Var 19 Net Tekstil San. Ve Tic. A.Ş. (end.) Çalışıyor Biyolojik Var Aba Kumaş Boya Baskı Apre San. ve Tic. A.Ş. Çalışıyor Biyolojik Var 20 (end.) 21 K.Maraş Kağıt Fabrikası(end.) Çalışıyor Biyolojik+ Kimyasal Var 22 Doğan Tekstil Ltd. Şti. (end.) Çalışıyor Biyolojik Var 23 Şirikcioğlu Mensucat San. ve Tic. A.Ş. (end.) Çalışıyor Biyolojik Var 24 Çabasan Tekstil Boya San. ve Tic. A.Ş. (end.) Çalışıyor Biyolojik Var Türkhan Teks. Trz. Nak. Deri İnş. San. Ve Tic. 25 Ltd. Şti. (end.) Çalışıyor Biyolojik Var 26 Kral Tekstil San. Ve Tic. A.Ş. (end.) Çalışıyor Biyolojik Var 27 ÇMS Çavuş Metal Teks. San. ve Tic. A.Ş. (end.) Çalışıyor Biyolojik Var 28 Elbistan Cihan Kimya İnşaat Maden Tarım Hayvancılık Tic. Ve San. Ltd. Şti. (end.) Çalışıyor Biyolojik Var 29 Hasboy Mensucat San. ve Tic. A.Ş. Çalışıyor Biyolojik Var 30 Nevres (Karboy) Tekstil San. Ve Tic. A.Ş. Çalışıyor Biyolojik 31 Beydağ Tekstil San. ve Tic. A.Ş. Çalışıyor Biyolojik Deşarj izin İşl. Dev. diyor. Deşarj İzin İşl.Dev.Ediyor Tablo 80- Arıtma Tesisi İnşaatı Devam Eden/Montaj Aşamasında Olan Sanayi Kuruluşları Tablosu SIRA NO SANAYİ KURULUŞUNUN ADI 1 Akarca Mensucat San. ve Tic. A.Ş. 2 Martim Tekstil San. ve Tic. Ltd. Şti. Tablo 81- Arıtma Tesisi İnşaatına Başlamamış Sanayi Kuruluşları Tablosu 194

SIRA NO SANAYİ KURULUŞUNUN ADI 1 Aksu Yağ Çırçır PreseYağ ve İplik San. Ve Tic.Ltd. Şti. 2 Afşin-Elbistan A Termik Santrali Proses Suyu 3 Elbistan Şeker Fabrikası A.Ş 4 Kahramanmaraş Belediye Mezbahanesi 5 Karacasu Belediyesi Mezbahanesi 6 Narlı Belediye Mezbahanesi K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği: Sanayi tesislerinin yer seçimi aşamasında, her yerde karşılaşıldığı gibi ilimizde de yanlışlıklara rastlanmaktadır. İlin yakın civarında, anayol kenarlarında sanayi tesisleri yerlerini almıştır. Atıksu arıtma tesisi olmaması nedeniyle kirli sular akarsulara karışmakta ve oradan da sulama suyu olarak tarım arazilerine taşınmaktadır. K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği: Sanayi tesisleri ve Küçük Sanayi işyerleri ile ilgili şikayetler değerlendirilerek gürültüye neden olan kaynakla ilgili yalıtım tedbirleri alınması sağlanarak gürültü düzeyleri asgari seviyede tutulması konusunda çalışılmaktadır. K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar Sanayi tesislerinin atıklarından geridönüşü mümkün olanlar değerlendirilirken, evsel nitelikli olanlar belediye sınırları içerisindekiler belediye imkanları ile dışında olanlar ise kendi imkanları ile bertaraf alanlarına taşınmaktadır. Kimyasal atıklar ve atık yağlar mevzuat doğrultusunda usulüne uygun olarak geri dönüşüm tesislerine verilmektedir. K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı Sanayi tesisleri münferit olarak acil durum planlamasını kendileri yapmaktadır KAYNAKLAR: 1- Çevre Yönetimi Şube Müdürlüğü. 2- Sanayi ve Ticaret Müdürlüğü. 3- Kahramanmaraş Ticaret ve Sanayi Odası. 195

L.1. Altyapı L.1.1. Temiz Su Sistemi: L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME İlimiz merkez içme ve kullanma suyu Pınarbaşı Mevkiinde bulunan Büyükgöz, Kırkgöz ve Baharpınarı adı ile bilinen kaynak suları, Kahramanmaraş Belediyesince yaptırılan Andırın ilçe merkezinin 15 km. doğusunda Gökgedik köyü sınırları içerisindeki Karasu İsale Hattı ve Kahramanmaraş Ovasında bulunan iki terfi merkezinden ve beslenmektedir. Pınarbaşı Mevkiindeki kaynak sularının bir kısmı cazibe ile diğer bir kısmı ise terfi vasıtası ile şebekeye verilmektedir. Karasu İsale Hattı ile kentin 2035 yılına kadar içme suyu ihtiyacı karşılanabilecektir. Ayrıca yapımı devam eden Ayvalı Barajı ile şehrin su ihtiyacı 2050 ye kadar giderilecektir. İle verilen Temiz Su Kaynakları : Karasu : 1500 lt/sn Pınarbaşı : 500 lt/sn Kuyular : Yedek (gerekirse 600 lt/sn) Ayvalı Barajı ve Arıtma Tesisi : 1000 l/sn [İhtiyaç halinde kullanılacak (kuraklık, arıza vb)] Su Şebeke Uzunluğu : 789.252 mt L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi: Kahramanmaraş ilinin kanalizasyon sisteminin 3 kısımda incelenmesi gerekmektedir. 1-Evsel atık suları olan kanalizasyon sistemi; Bu sistem şehrimizin % 99 unu kapsayacak şekilde yapılmış olup Sır Baraj Gölüne deşarj olmaktadır. 2010 yılının nüfus kriterlerine göre projelendirilip 5000 litre./sn. su debisine göre hesaplanıp yapılmıştır. 480,577 mt.şebeke hattı, 7,947 adet parsel bacası ve 9,497 adet muayene bacası ile hizmet etmektedir. Bunların dışında daha önceleri yapılmış olan tahmini 300,000 mt. boyunda şebeke hattı bulunmaktadır. Bu hatlar yeni sistemle entegreli olarak çalışmaktadır. 2-Yağmur suyu alan Yağmur suyu kanalizasyon sistemi; Bu şebeke % 25 oranında evsel atık su ile bileşik sistem oluşturmaktadır. Şehrimizin ana arterlerinden geçen 20 km. uzunluğunda 3X2 mt. ebadında tonozlara bağlantılı olarak yağmur sularını toplayıp horozun deresine deşarj etmektedir. Toplam şebeke uzunluğu bileşik sistem olarak 308,402 Mt. Şebeke hattı 20 Km. tonoz olmak üzere şehrimizin % 50 sini kapsayacak şekilde hizmet etmektedir. 3- Arıtma tesisi ; K.Maraş (Merkez) metropoliten alanı dâhilinde kaynaklanan evsel atık suların çevreye ve insan sağlığına zarar vermeden tekrar temiz su olarak tabi hayata döndürülmesi amacıyla atık su arıtma tesisinin 1993 yılında proje ihalesi yapılmış olup, 1995 yılında da tamamlanmıştır. İnşaatın yapılması için girişimlerimiz devam etmektedir. İller Bankasının 2000 yılı yatırım programında bulunmaktadır. Alman Kalkınma Bankası ile görüşmeler devam etmektedir. 196

Bu projeye göre sadece biyolojik arıtma yapılacak yalnız şehrin evsel atık suyu arıtmaya tabi tutulacaktır.atıksu arıtma tesisi projesi yapılmış olup, inşaatı ihale aşamasındadır. İlimizde genel olarak ayrık sistem kullanılmaktadır. Bileşik Sistem Şebeke Uzunluğu : 149 000 mt Kanalizasyon Şebeke Uzunluğu : 956 976 mt Yağmursuyu Şebeke Uzunluğu : 192 184 mt Atıksu Arıtma Tesisi için ÇED belgesi tamamlanmıştır. Çevre Bakanlığı tarafından koordine edilen IPA kapsamında yapım ihalesi çalışmaları devam etmektedir. L.1.3. Yeşil Alanlar: Yeşil alanlar, kentin nefes almasını sağlayan, iklimi dengeleyen, hava kirliliğini azaltan, gürültüye perde oluşturan, dahası insanları psikolojik olarak rahatlatan önemli faktörlerdir. Kahramanmaraş yeşil alan konusunda standartların üzerinde olup; kişi başına düşen yeşil alan miktarı 8,2 m 2 dir. Kahramanmaraş kentinde aktif ve pasif yeşil alanların toplamı 1.316.035 m² dir. Büyüklükleri 400 m² ile 67.000 m² arasında değişen 142 adet aktif yeşil alan ( park, çocuk oyun alanı, spor sahası, dinlenme alanı) bulunmaktadır. 2007 yılında devam etmekte olan çalışmalarımızdan Atatürk Parkı ve Fuar Alanı yeniden düzenleme çalışmamız tamamlanacaktır. Başlanılması planlanan yeşil alan düzenleme çalışmalarından en önemlileri 115.000 m² alana sahip Pınarbaşı Mesire Alanı, 49.000 m² alana sahip Kılavuzlu Mesire Alanı veya 22.350 m² alana sahip Çamlık Mesire Alanıdır. Kentimiz park, bahçe, refüj ve kavşaklarında kullanılan bazı bitki türleri aşağıda sıralanmıştır. Latince Adı Türkçe Adı 1- Acer negundo Akçaağaç 2- Washingtonia filifera Palmiye 3- Phoenix canariensis Hurma 4- Magnolia grandiflora Manolya 5- Aesculus hippocastanum At kestanesi 6- Platanus orientalis Çınar 7- Salix sp Söğüt. 8- Cupressus arizonica Mavi servi 9- Cupressus horizantalis Dağınık servi 10- Pauvlonia tomentosa Pavlonya 11- Abies sp. Göknar 12- Pinus pinea Fıstık çamı 13- Cudrus libani Lübnan sediri 14- Robinia pseudoacacia Yalancı akasya 15- Cercis siliquastrum Erguvan 16- Fraxinus excelsior Dişbudak 197

17- Melia azaderach Melya 18- Laurus nobilis Defne 19- Lagerstroemia indica Oya ağacı 20- Ligustrum vulgare Kurtbağrı 21- Syringa vulgaris Leylak 22- Hibiscus syriacus Gül hatmi 23- Philadelphus conararius Filbahri 24- Punica granatum Süs narı 25- Nerium oleander Zakkum 26- Pyracantha coccinea Ateş dikeni 27- Evonymus japonica Taflan 28- Hibiscus japonica Japon gülü 29- Berberis thunbergii var. artropurpureum Kadın tuzluğu 30- Chanomeles japonica Japon ayvası 31- Pittosporum tobira Pitosporum 32- Thuja orientalis Doğu mazısı 33- Spirea vanhoutteii Keçi sakalı 34- Forstythia intermadia Altınçanak 35- Vibirnum sp. Kartopu 36- Juniperus sabina Sabin ardıcı 37- Rosmarinus officinalis Acı kekik 38- Buxus sempervirens Şimşir 39- Buddleia davidii Kelebek çalısı 40- Jasminum nudiflorum Sarı yasemin 41- Coryllus sp. Kızılcık 42- Rosa sp. Gül 43- Cotoneaster horizontalis Dağ muşmulası 44- Hedera helix Kaya sarmaşığı 45- Wisteria chinensis Mor salkım 46- Lonicera caprifolium Hanımeli 47- Campsis radicans Acem borusu Pınarbaşı mevkiindeki mesire alanı olarak planlaması yapılacak alan 400.000 m 2 olup; ilk etapta 20.000 m 2 sinin projesi hazırlanmıştır. Sır Baraj Gölü çevresinde ise 200.000 m 2 lik alanda rekreasyon alan kullanımı proje çalışmaları devam etmektedir. Gelin Asılan Tepesi mevkiinde tespit edilen yeni mezarlık sahası yaklaşık 360.000 m 2 olup; hizmete açılması için resmi kurum ve kuruluşların onayı alınmış son aşamaya gelinmiştir. Ayrıca doğu mezarlık sahası 110.000 m 2 olarak planlanmıştır. 198

L.1.4. Elektrik İletim Hatları: Tablo 82- Elektrik İletim Hatları Tablosu TEİAŞ 12. İLETİM TESİS VE İŞLETME GRUP MÜDÜRLÜĞÜ KAHRAMANMARAŞ İLETİM ŞEBEKELERİ İŞLETME VE BAKIM MÜDÜRLÜĞÜ 380 kv ENH BİLGİLERİ SIRA NO 1 2 ADI HATTIN ATATÜRK HES - YEŞİLHİSAR (KUZEY) ATATÜRK HES - YEŞİLHİSAR (GÜNEY) UZUNLUĞU (km) 123.494,78 124.647,95 3 ELBİSTAN A TES - ELBİSTAN ŞALT B 10.420,00 4 ELBİSTAN A TES - KAYSERİ 53.640,00 5 ELBİSTAN A TES ÜRGÜP - SİNCAN 51.632,00 6 KEBAN ŞALT 2 - ELBİSTAN A TES 71.181,00 AÇIKLAMA ATATÜRK BARAJINDAN GELİR, NURHAK - EKİNÖZÜ - ÇARDAK - GÖKSUN GÜZERGAHINI TAKİP EDER. ATATÜRK BARAJINDAN GELİR, NURHAK - EKİNÖZÜ - ÇARDAK - GÖKSUN GÜZERGAHINI TAKİP EDER. AFŞİN - ELBİSTAN A TES'TEN ÇOBANBEYLİ'YE GİDER. AFŞİN - ELBİSTAN A TES'TEN KAYSERİ'YE GİDER. AFŞİN - ELBİSTAN A TES'TEN ANKARA'YA GİDER. KEBAN - KOZLUCA'DAN AFŞİN - ELBİSTAN A TES'E GİDER. 7 ELBİSTAN ŞALT B - ÜRGÜP - SİNCAN 44.334,00 ÇOBANBEYLİ'DEN ANKARA'YA GİDER. 8 ATATÜRK HES - ELBİSTAN ŞALT B ATATÜRK BARAJINDAN ÇOBANBEYLİ'YE 54.708,11 GİDER. 9 ELBİSTAN B TES. - ELBİSTAN ŞALT B AFŞİN - ELBİSTAN B TES'TEN ÇOBANBEYLİ'YE 6.058,27 (GÜNEY) 1 GİDER. 10 ELBİSTAN B TES. - ELBİSTAN ŞALT B AFŞİN - ELBİSTAN B TES'TEN ÇOBANBEYLİ'YE 6.058,27 (GÜNEY) 2 GİDER. 11 ELBİSTAN B TES. - ELBİSTAN ŞALT B AFŞİN - ELBİSTAN B TES'TEN ÇOBANBEYLİ'YE 6.228,64 (KUZEY) 1 GİDER. 12 ELBİSTAN B TES. - ELBİSTAN ŞALT B AFŞİN - ELBİSTAN B TES'TEN ÇOBANBEYLİ'YE 6.228,64 (KUZEY) 2 GİDER. 13 ELBİSTAN ŞALT B - ANDIRIN ÇOBANBEYLİ'DEN ÇIKAR, GÖKSUN'DAN 103.055,00 GEÇER, ANDIRIN'A GİDER. 380 kv ENH TOPLAM UZUNLUĞU 661.686,66 metre SIRA NO KAHRAMANMARAŞ 154 kv ENH BİLGİLERİ ADI HATTIN UZUNLUĞU (km) 199 AÇIKLAMA 1 KILAVUZLU - SIR HES 25.124,88 KILAVUZLU'DAN SIR BARAJINA GİDER. 2 NARLI - KAHRAMANMARAŞ II 35.944,47 NARLI'DAN KAHRAMANMARAŞ'A GİDER. 3 NARLI TCDDY 1.050,00 NARLI'DAN TCDDY'NA GİDER. 4 GÖLBAŞI - NARLI HAT-1 ADIYAMAN GÖLBAŞI'NDAN NARLI'YA 38.805,00 GELİR. 5 GÖLBAŞI - NARLI HAT-2 ADIYAMAN GÖLBAŞI'NDAN NARLI'YA 38.805,00 GELİR. 6 KILILI - KAHRAMANMARAŞ II KILILI'DAN KAHRAMANMARAŞ'A 19.750,53 GİDER. 7 KILAVUZLU KILILI 25.855,47 KILAVUZLU'DAN KILILI'YA GİDER. 8 MENZELET HES - KILAVUZLU 9.250,00 MENZELET BARAJINDAN KILAVUZLU'YA GİDER.

9 KILAVUZLU - HACININOĞLU 73.742,12 KILAVUZLU'DAN NARLI'YA GİDERKEN KAPIÇAM'DAN AYRILIP HACININOĞLU BARAJINA GİDER. 10 HACININOĞLU NARLI 59.681,38 NARLI'DAN KILAVUZLU'YA GİDERKEN KAPIÇAM - 'DAN AYRILIP HACININOĞLU BARAJINA GİDER. 11 KAHRAMANMARAŞ II - MENZELET HES KAHRAMANMARAŞ'TAN MENZELET 22.876,27 BARAJINA GİDER. 12 MENZELET HES GÖKSUN MENZELET BARAJINDAN GÖKSUN'A 71.623,00 GİDER. 13 KISIK HES BRANŞMANI DÖNGEL'DEN KISIK SANTRALINA 1.908,50 GİDER.. 14 KARGILIK HES ANDIRIN KARGILIK BARAJINDAN ANDIRIN'A 14.220,52 GİDER. KALEALTI HES ANDIRIN KALEALTI BARAJINDAN ANDIRIN'A 22.068,95 GİDER. 15 SIR HES - ANDIRIN HAT-1 31.403,00 SIR BARAJINDAN ANDIRIN'A GİDER. 16 SIR HES - ANDIRIN HAT-2 31.403,00 SIR BARAJINDAN ANDIRIN'A GİDER. 17 SIR HES - BERKE HES HAT-1 SIR BARAJINDAN BERKE BARAJINA 32.800,00 GİDER. 18 SIR HES - BERKE HESHAT-2 SIR BARAJINDAN BERKE BARAJINA 32.800,00 GİDER. 19 GÖKSUN - ELBİSTAN B TES 57.875,03 GÖKSUN'DAN ÇOBANBEYLİ'YE GİDER. 20 ÇAĞLAYAN BRANŞMANI 137,64 ÇAĞLAYAN KÖYÜ İÇİNDEN MOBİL TRAFO'YA GİDER. 21 KARGILIK HES ANDIRIN HES 1.626,78 KARGILIK BARAJINDAN ANDIRIN BARAJINA GİDER. 22 GÖKSUN - ELBİSTAN B TES 57.875,03 GÖKSUN'DAN ÇOBANBEYLİ'YE GİDER. 23 ELBİSTAN B TES - ELBİSTAN A TES HAT ÇOBANBEYLİ'DEN AFŞİN - ELBİSTAN B 4.611,00 1 TES'E GİDER. 24 ELBİSTAN A TES - ELBİSTAN B TES HAT AFŞİN - ELBİSTAN A TES'TEN 4.301,11 2 ÇOBANBEYLİ'YE GİDER. 25 ELBİSTAN A TES - DOĞANKÖY AFŞİN - ELBİSTAN A TES'TEN 25.532,02 DOĞANKÖY'E GİDER. 26 DOĞANKÖY GÖLBAŞI 74.275,22 DOĞANKÖY'DEN GÖLBAŞI'NA GİDER. 27 ELBİSTAN A TES - TKİ HAT 1 2.966,00 28 ELBİSTAN A TES - TKİ HAT 2 2.966,00 29 ELBİSTAN B TES - ÇÖLLOLAR TM HAT 1 8,400.47 AFŞİN - ELBİSTAN A TES'TEN TKİ'YE GİDER. AFŞİN - ELBİSTAN A TES'TEN TKİ'YE GİDER. AFŞİN-ELBİSTAN B TES'TEN ÇÖLLOLAR LİNYİT İŞLETMESİNE GİDER. AFŞİN-ELBİSTAN B TES'TEN ÇÖLLOLAR LİNYİT İŞLETMESİNE GİDER. 154 kv ENH TOPLAM UZUNLUĞU: 772.887,86 metre 30 ELBİSTAN B TES - ÇÖLLOLAR TM HAT 2 8,400.47 L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları: İlde doğalgaz dağıtım çalışmalarına başlanmıştır. Bir çok yerleşim yeri ve sanayi tesisi doğalgaz kullanmaktadır. 2008 yılında doğalgaz dağıtım şebekesinin tamamlanacağı beyan edilmiştir. 200

L.2. Ulaşım L.2.1. Karayolları L.2.1.1. Karayolları Genel DEVLET YOLLARI Beton Asfalt = 18 Km. Sathi Kaplama = 369 Km. 387 Km. İL YOLLAR Beton asfalt = - Km. Sathi Kaplama = 533 Km. 533 Km. OTOYOLLAR Yapımı Tamamlanan = 25 Km. 25 Km. GENEL TOPLAM = 945 Km. Tablo 83-Otoyollar Ve Devlet Yollarının İllere Göre Taşıt-Km, Yolcu-Km Ve Ton-Km Değerleri (Bin) TAŞIT-KM YOLCU-KM TON-KM PL.NO İLLER OTOYOL-DEV.YOLU OTOYOL-DEV.YOLU OTOYOL-DEV.YOLU 46 K.MARAŞ 87952-554465 340996-1378619 386031-1529532 İlimizde 5068 km. köy yolu ve 1798 km. orman yolu mevcuttur. 5.060 km lik köy yollarının ise, 1.352 km si asfalt, 2.526 km si stabilize, 1.179 km si tesviye ve 3 km si ham yol niteliğindedir. GAP Bölgesini Çukurova'ya bağlayacak olan Tarsus-Adana-Gaziantep Otoyolu ilimizin güney kesiminden geçmektedir. İl merkezi; Osmaniye ye 101 km, Adana'ya 187 km, Gaziantep'e 80 km, Kayseri'ye 286 km, Malatya'ya 223 km, Adıyaman'a 164 ve Sivas'a 418 km. uzunluğunda karayolu ile bağlıdır. L.2.1.2. Ulaşım Planlaması Şehiriçi toplu taşıma da 413 adet dolmuş, 88 adet Özel halk otobüsü ve 13 adet Belediye otobüsü hizmet vermektedir.1 adet Dolmuş 14 kişi kapasiteli,1 adet Özel Halk otobüsleri 30 kişi kapasiteli ve 1 adet Belediye otobüsleri 50 kişi kapasiteli çalışmaktadır. Şehir içi toplu taşıma da taşınan insan sayıları : Dolmuş 1 adet araç 7 sefer x14 kişi = 98 kişi x 25 çalışma iş günü = 2.450 kişi (aylık) x 413 Araç sayısı = 1.011.850 kişi 201

Harita 13- Mevcut Karayollarını Gösteren Harita L.2.1.3.Toplu Taşınım Sistemleri Tablo 84-Toplu Taşıma Araçları Taşıma İstatistiği SIRA NO TOPU TAŞIMA ARAÇ TÜRÜ ARAÇ SAYISI GÜNLÜK TAŞINAN ORTALAMA YOLCU SAYISI AYLIK TAŞINAN ORTALAMA YOLCU SAYISI YILLIK TAŞINAN ORTALAMA YOLCU SAYISI 1 M PLAKA (DOLMUŞ) 413 49560 1486800 17841600 2 H PLAKA (ÖZEL HALK OTOBÜSÜ) 88 52800 1584000 19008000 3 J PLAKA (OKUL SERVİSİ) 215 20000 600000 7200000 4 S PLAKA 661 99150 2974500 35694000 5 BELEDİYE OTOBÜSÜ 25 3000 90000 1080000 6 K PLAKA (KÖY VE İLÇE OTOBÜSLERİ 350 21000 630000 7560000 TOPLAM 245510 202

L.2.1.4. Kent İçi Yollar Kentin topografik şartları göz önüne alındığında kent içi ulaşımın ayrı bir özellik arz ettiği görülür. Kentin en önemli dere yatakları olan Şekerdere, Akdere ve Kanlıdere nin üzerlerinin kapatılmasıyla oluşan bağlayıcı ve taşıyıcı özelliğe sahip bu yollar sayesinde ulaşım büyük ölçüde rahatlatılmıştır. Ancak yol kesitleri topografik koşullarda hemen hemen imkânsız gibidir. Kent içerisindeki meskûn yerleşim alanlarındaki taşıt arterlerine her sokaktan bağlantılar yapılmıştır. Bu olay trafik güvenliği ve sıkışıklığı, gürültü kirliliği hava kirliliği gibi konular açısından uygun olmayıp yol hiyerarşisine uyum sağlanmalıdır. 1990 yılından sonra kent içi yollarda ki trafik yükünü hafifletmek amacıyla 35m genişliğe sahip çevre yolları projesi hazırlanmıştır. Büyük maliyetler getiren kamulaştırma çalışmaları tamamlanarak bu yollar bugün itibariyle %95 oranında ulaşıma açılmış, kentin trafik yükü azaltılmıştır. Kentin giriş noktaları olan yollar ise 50 m genişliğinde yollar olup Karayolları Şube Şefliği kapsamındadır. İlimiz imar planının toplam alanı:6500 hektar olup,bu alanın takriben % 12 si yol olarak tahsis edilip,alanı:7.800.000 m² dir.yol olarak tahsis edilen alanın %90 ı açık vaziyette trafik ve yayalar tarafından kullanılmaktadır.ana yolların genişlikleri ise 40-35-30-25 metre olarak belirlenip,diğerleri ise çeşitli genişliklerdeki tali yollardır. L.2.1.5 Araç Sayıları Tablo 85-15.03.2010 Tarihi İtibariyle İl Geneli Araç Sayıları S.NO ARAÇ CİNSİ YAKIT TÜKETİMİ SAYISI 1 BİÇERDÖVER BENZİNLİ 1 2 ÇEKİCİ DİZEL 657 3 İŞ MAKİNASI BENZİNLİ 1 4 İŞ MAKİNASI DİZEL 8 5 JEEP DİZEL 112 6 JEEP BENZİNLİ 122 7 JEEP BENZİNLİ-LPG 56 8 KAMYON DİZEL 5419 9 KOMYONET BENZİNLİ 542 10 KOMYONET BENZİNLİ-LPG 699 11 KOMYONET BENZİNLİ-LPG 19697 12 MİNİBÜS DİZEL 5799 13 MİNİBÜS BENZİNLİ 113 14 MİNİBÜS BENZİNLİ-LPG 7 15 MOTORLU BİSİKLET BENZİNLİ 1755 16 MOTOSİKLET BENZİNLİ 20412 17 OTOBÜS DİZEL 1652 18 OTOMOBİL BENZİNLİ 18688 19 OTOMOBİL BENZİNLİ-LPG 46713 20 OTOMOBİL DİZEL 7855 21 ÖZEL AMAÇLI-İtfaiye DİZEL 106 22 ÖZEL AMAÇLI-İtfaiye BENZİNLİ 5 23 ÖZEL AMAÇLI-Kurtarıcı DİZEL 41 24 SAKAT ARACI BENZİNLİ 45 25 SAKAT ARACI BENZİNLİ-LPG 11 26 SAKAT ARACI DİZEL 69 27 TANKER DİZEL 289 28 TRAKTÖR DİZEL 14450 GENEL TOPLAM 145.324 203

Trafik Tescil ve Denetleme Şube Müdürlüğü olarak İlimizde hareketlilik arz eden önemli ana arter ve caddelerde dakika başına geçen araç sayıları ölçümleri (Araç debileri) aşağıya çıkartılmıştır. Azerbaycan Bulvarından Kıbrıs Meydanı istikametine hafta sonu 16, hafta içi 54 araç geçtiği, Tükel Kavşağı istikametine hafta sonu 14, hafta içi 59 araç geçtiği tespit edilmiştir. -Atatürk Bulvarından hafta sonu 57 adet, hafta içi 91 araç geçtiği, -Hacıarifoğlu Caddesinden hafta sonu 47, hafta içi 87 araç geçtiği, -Yeni Hükümet Caddesinde Belediye Başkanlığından Trabzon Caddesi istikametine hafta sonu 25, hafta içi 75 araç geçtiği, -Şeyhadil Caddesinden Trabzon Caddesi istikametine hafta sonu 21, hafta içi 53 araç geçtiği, -Bayındırlık Caddesinden Kıbrıs Meydanı istikametine hafta sonu 34, hafta içi 45 araç geçtiği, -Trabzon Caddesinden Kıbrıs Meydanı istikametine hafta sonu 29, hafta içi 79 araç geçtiği, -Trabzon Caddesinden Müftülük Kavşağı istikametine hafta sonu 16, hafta içi 78 araç geçtiği, -Zübeyde Hanım Bulvarından Yeni Cami Kavşağı istikametine hafta sonu 29, hafta içi 49 araç geçtiği, -Zübeyde Hanım Bulvarından Tükel Kavşağı istikametine hafta sonu 38, hafta sonu 39 araç geçtiği tespit edilmiştir. L.2.2. Demiryolları L.2.2.1. Kullanılan Raylı Sistemler İlimizde kent içinde çalışan raylı sistem bulunmamaktadır. İlimiz hudutları içerisinden 46,5 km. elektrikli, 60,7 km elektriksiz olmak üzere toplam 107,2 km lik demiryolu geçmektedir. Narlı-Nurdağ arası hat kesimi elektrikli, Köprüağzı-Kahramanmaraş ve Narlı- Akçagöze hat kesimleri ise elektriksiz hattır. L.2.2.2. Taşımacılıkta Demiryolları Narlı-Nurdağ hat kesimi İskenderun DÇ Fabrikasını besleyen Demirdağ-İskenderun cevher hattı üzerinde bulunduğundan bu hat kesiminde büyük oranda, günlük ortalama 24 adet cevher treni çalışmaktadır. Köprüağzı-Kahramanmaraş şube hattında yük ve yolcu talebi son yıllarda büyük oranda azaldığından bu hatta günlük çalışan 2 adet karma tren seferden kaldırılmıştır. Kahramanmaraş a gelen veya gidecek olan yük durumuna göre tren seferi düzenlenmektedir. Narlı-Nurdağ hat kesiminde günde 2 adet bölgesel expres treni (Adana-Elazığ), haftada 3 gün olmak üzere 6 adet ana hat expres treni (Haydarpaşa-Gaziantep), günde 2 adet normal yolcu treni (İzmir-Diyarbakır) çalışmaktadır. İlimiz kent içerisinde taşıma yapan yolcu treni bulunmamaktadır. Şehir merkezinden 2 km uzaklıkta olan demiryolları ve istasyonuna sadece ortalama günde bir yük treni çalışmaktadır. 204

L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir Taşımacılığı L.2.3.1. Limanlar İlimizde liman bulunmamaktadır. L.2.3.2. Taşımacılık İlimizde deniz, göl ve nehir taşımacılığı yapılmamaktadır. L.2.4. Havayolları: Kahramanmaraş Havaalanı 1996 yılında faaliyete geçmiştir. Havaalanımızın şehir merkezine uzaklığı 5 km.dir. Deniz seviyesinden yüksekliği 525 metre olan Havaalanımızın coğrafi mevki koordinatları 373219 K 365712 D dir. Havaalanımız 07/25 nolu piste sahip olup pist uzunluğu 2300 metre genişliği ise 30 metredir. Apron ebatları 80X50 olup 1 uçak kapasiteli, taksi yolu ise 110X22 boyutundadır. Pist kaplama cinsi kompozit, apron ve taksi yolu kaplamaları ise beton asfalttır. Pist, apron ve taksi yolu mukavemeti PCN-87 dir. Havaalanımız yıllık 8760 uçak ve 400.000 yolcu kapasitelidir. Halen THY tarafından Kahramanmaraş Havaalanına Salı ve Perşembe ve Cumartesi günleri Ankara, hergün İstanbul olmak üzere tarifeli sefer düzenlenmektedir. 2007 Yılı Toplam Uçak Kapasitesi : 1.098 2007 Yılı Toplam Yolcu Kapasitesi : 46.565 2008 Yılı Toplam Uçak Kapasitesi : 1.156 2008 Yılı Toplam Yolcu Kapasitesi : 67.793 (2010 yılında verilen bilgilerdir.) Tablo 86-Havaalanı Uçak ve Yolcu İstatatistiği AYLAR 2010 YILINDA İNEN KALKAN UÇAK SAYISI GELEN YOLCU SAYISI GİDEN YOLCU SAYISI OCAK 80 3985 3876 ŞUBAT 76 3170 3729 MART 74 3168 3198 NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ 2010 YILINDA 01.04.2010-15.08.2010 TARİHLERİNDE PİST YENİLEME ÇALIŞMALARI SEBEBİYLE HAVAALANIMIZ UÇUŞLARA KAPANMIŞTIR AĞUSTOS 70 1732 1990 EYLÜL 102 4027 3416 EKİM 90 3693 3484 KASIM 104 3943 3775 ARALIK 86 3577 3350 NOT: Havaalanımız Gaziantep yolu üzerinde şehir merkezine yaklaşık 5 km. mesafedir. 205

L.3. Haberleşme: Tablo 87 - Telefon Şebeke ve Santral Tablosu S.NO İLÇE SANTRAL SAYISI SANTRAL KAPASİTESİ TELEFON ŞEBEKESİNİN % ORANI Yer altı Havai 1 Kahramanmaraş Merkez 11 89.024 85 15 2 Kahramanmaraş Köyler 34 12.492 70 30 3 Afşin Merkez 1 8.192 80 20 4 Afşin Mrk. Bağlı Köyler 19 7.725 75 25 5 Andırın Merkez 1 2.224 70 30 6 Andırın Mrk. Bağlı Köyler 16 5.668 75 25 7 Elbistan Merkez 3 17.512 80 20 8 Elbistan Mrk. Bağlı Köyler 24 8.415 75 25 9 Pazarcık Merkez 2 6.728 55 45 10 Pazarcık Mrk. Bağlı Köyler 15 6.390 50 50 11 Nurhak Merkez 1 1.424 65 35 12 Nurhak Mrk. Bağlı Köyler 4 952 60 40 13 Ekinözü Merkez 1 2.080 60 40 14 Ekinözü Mrk. Bağlı Köyler 1 336 90 10 15 Türkoğlu Merkez 1 2.448 80 20 16 Türkoğlu Mrk. Bağlı Köyler 13 7.045 70 30 17 Ç.Cerit Merkez 1 1.512 40 60 18 Ç.Cerit Mrk. Bağlı Köyler 6 2.446 70 30 19 Göksun Merkez 1 4.426 85 15 20 Göksun Mrk. Bağlı Köyler 17 5.715 80 20 TOPLAM 172 192.755 70,75 29,25 L.4. İlin İmar Durumu: İlin Çevre Düzen Planı bulunmamaktadır. Bugün yerleşik nüfusu 320 000 in üzerinde olan Kahramanmaraş ta arazi kullanımını rasyonel olarak desteklemek için, iki ayrı imar planı yapılmıştır. İlki 1957 yılında Y.Müh. Celal Ulaşan tarafından, mevcut meskûn alanları korumak ve şehrin güneyine doğru ( bugünkü Bahçelievler ) gelişimini destekleyici istikamet planıdır ki; bugünkü yanlış yapılanma ve yanlış arazi kullanımına temel oluşturması bakımından önem arz eder. İkincisi 1972 yılında başlayıp 23.03.1981 ve 26.02.1986 yıllarında Y.Mimar Bülent Berksan tarafından hazırlanan ve şuan fiiliyatta kullanılan imar planıdır. Bu planlama da kentin batısına doğru Kavlaklı Organize Sanayi Bölgesine kadar belirli bir hiyerarşi içerisinde yerleşmeyi öngörmüştür. 1978 yılında Gaziantep ve Adana yolları çevre düzeni planında rekreasyon amaçlı planlanmışken 1981 yılında yapılan uygulama imar plan onayında belirli derinliklerde sanayi alanları olarak tanımlanmıştır. 206

Kahramanmaraş ın tüm imar planını belirli bir yoğunluk dahilinde kent yüzeyine yaydığımızda 9670 hektarlık sahada ortalama 1.200.000 insanı barındırabilecek bir yüzey ortaya çıkmaktadır. Fakat plan kararları ile aynı yüzeyde 540.000 insanın yaşaması hedeflenmiştir. 2002 yılında onanan Mücavir alan çalışmasıyla; imar planımızı makro ölçekte değerlendirdiğimizde kentsel alan kullanımı ile ilgili olarak karşımıza çıkan rakamlar aşağıda verilmiştir. Belediye Yetki Alanı : 11.000.000. ha Mücavir Alan : 22.000.000. ha Toplam : 33.000.000. ha KAYNAKLAR : 1- Kahramanmaraş Belediye Başkanlığı. 2- İl Telekom Müdürlüğü. 3- TEİAŞ 4- DDY Gar İşletmeciliği. 5- Havalanı Müdürlüğü. 207

M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama M.1.1. Kentsel Alanlar M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS M.1.1.1.Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri: Kent formunun oluşmasındaki önemli etken Kahramanmaraş ın topoğrafik yapısıdır. Kent engebeli bir yapıya sahip olup; iki farklı yerleşme çıkmış gibi görünür. Bahçelievler bölgesi tarihsel süreç içerisinde kentin gelişmesine paralel olarak ticari fonksiyon ve ihtiyaç üniteleri şeklinde gelişmiştir. Tüm bürolar, kamu kurum ve kuruluşlarının yer aldığı bu bölge G.Antep ve Adana yollarının kesiştiği noktada bulunur. Diğer bölge ise imar planına uygun olarak alt yapısı tamamlanan ve kentin batısına doğru gelişme potansiyeli bulunan, konut ağırlıklı yapılaşmakta olan sahadır. Kent formunu belirleyen etkenler topografya ve fiziki unsurlardır. Kahramanmaraş kuzeyde Ahır Dağları ve hızla yükselen bir topografya, güneyde çevre yolları ve sanayi, batıda Sır Baraj Gölü, doğuda ise sayfiye evleri çevreyi donatmış durumdadır. Doğu ve güneydoğudaki tarıma elverişli alanlar ve küçük sanayi, kuzeyde engebeler, güneyde karayolu ve demiryolu gelişmeyi sınırlayıcı niteliktedir. Kuzeydoğu yönünde çok kısıtlı bir gelişme görülebilir. Üniversite ile organize sanayi bölgesi olarak seçilen alanlar kentin gelişme yönünü destekleyici, mevcut kente değer artışları ve yoğunluk bakımından denge sağlayıcı niteliktedir. İmar planlama çalışmaları ve arazi kullanımı kararları hazırlanırken kent formunun çizilmesine öncülük eden etütler jeolojik, toprak yapısı vs. unsurlar dikkate alınarak çalışmalar yapılmıştır. M.1.1.2. Kentsel Büyüme Deseni: Mekansal ve mekansal olmayan projeksiyonlar ve kentin bir yağ lekesi gibi her yönde yayılmasını durduran sınırlayıcılar ile gelecek için gerekli olan kentsel fonksiyon alanları Kahramanmaraş ın makro formunu belirlemiştir. Kentin esas gelişme yönü batıdaki sırtlardır. Doğu ve güneydoğudaki tarıma elverişli alanlar ve küçük sanayi, kuzeyde engebeler, güneyde karayolu ve demiryolu gelişmeyi sınırlayıcı niteliktedir. Kuzeydoğu yönünde çok kısıtlı bir gelişme görülebilir. Üniversite ile organize sanayi bölgesi olarak seçilen alanlar kentin gelişme yönünü destekleyici, mevcut kente değer artışları ve yoğunluk bakımından denge sağlayıcı niteliktedir. Kentin merkezi iş alanı oldukça gelişmiştir. Giderek büyümekte ve gelişmektedir. Bu alanda yer alan konutlar zamanla, ticaret ve iş merkezi faaliyetlerinin gelişmesi ve cazibesi ile yerini bu kullanışlara bırakmaktadır. Kent merkezinde resmi ve sosyal tesisler, eğitim alanları, iş merkezleri, her türden ticaret kullanışları yer seçmiştir. Ana merkezin dışında batı bölgesi ve diğer alanlarda da küçük alt merkezler oluşmuştur Mevcut kent (Ekmekçi, Fevzipaşa, Kurtuluş, Yusuflar, Divanlı, İsadivanlı ve Yörükselim mahalleleri) oluşmuş yapısı ile kendine yeterli görülmektedir. Bu alanlarda kat yükseltmek ve yeni yollar açmak, bu alanları zedeleyecektir. Dolayısı ile doğuda önerilen kuzey-güney aksı ile bu bölgeleri dıştan destekleyip, günün trafik koşullarına uydurmak ve önerilen gelişme alanlarının getireceği farklı konut dokusu ile uyum yapmaya zorlanmak istenmiştir. Konut gelişme alanları olarak, kentin batısında Kayseri yönünde kesişen iki ana aks üzerinde üniversite bölgesine kadar uzanan yamaçlar seçilmiştir. Sanayi tesisleri ise Adana, Gaziantep ve Kayseri yolları üzerinde yoğunlaşmış bulunmaktadır. 208

M.1.1.3. Planlı Kentsel Gelişme Alanları: Konutlar için öngörülen gelişme alanları, kuzey, doğu ve batı yönünde, tarımsal yeteneği düşük arazilerdir. Rekreasyon alanları ormanlar ve baraj çevresinde gelişecektir. Ticari gelişme alanları için, büyük alışveriş merkezlerinin, şehir çıkışlarında; sanayi içinse, şehrin planlı ve kontrollü gelişimi,şehirden uzak,çevre ilçe,belde ve köy yerleşimlerinin gelişimine katkı sağlayacak,göç olgusu da düşünüldüğünde, verimi düşük arazilerde konumlandırılması öngörülmüştür. Sanayi alanlarında ise organize sanayi alanının yapım sürecinin uzaması ve sanayinin gelişme hızı ihtiyaç olan sanayilerimizin alt yapı komşuluğu adı altında çevre yolu güzergâhlarında yerleşmelerini gerekli kılmıştır. M.1.1.4. Kentsel Alanlarda Yoğunluk: Kent merkezinde imar planı kararlarının gözlenen en büyük özelliklerinden birisi kent merkezinden uzaklaştıkça hem inşaat yoğunluğunun azalması hem de kat adedinin azalmasıdır. Genel itibarı ile şehrin batı gelişme alanlarında zemin inşaat alanı arsanın %30 undan fazla verilmemiştir. Genel itibarı ile 4 katlı yapılaşma öngörülmüştür. Ana arter güzergâhları ise 8 ve 12 katlık yapılaşmalar aynı yoğunluk mantığı ile tanımlanmıştır. Merkezi iş alanında ise bitişik nizam ve kitleli çok yoğun bir yapılaşma modeli uygulanmıştır. Çevresinde ise güney çevre yolu ve sanayi alanlarına doğru merkezden uzaklaştıkça kat adedinde azalma öngörülmüştür. Tablo 88 - Kentsel Donatımlar Tablosu KENTSEL DONATIMLAR Kapladığı Alan (Ha) KONUT 2462.2 66.33 İLKOKUL 52.5 1.41 % LİSE 72.7 1.96 TİCARET (MİA+ÇARŞI) 63.0 1.70 SAĞLIK 11.7 0.32 SOSYAL TESİSLER 35.4 0.95 RESMİ TESİSLER 107.2 2.89 TEKNİK ALTYAPI 70.2 1.89 YEŞİL ALANLAR 436.9 11.77 CAMİİ ALANI 21.6 0.58 YOL 378.6 10.20 TOPLAM 3712 100 209

M.1.1.5.Kentsel Yenileme Alanları: Kentsel yenileme alanı olarak kentte iki ayrı çalışma yapılmıştır. Bunlardan birincisi şehir içerisinde kalan ve eski sanayi diye bilinen bölgede kentsel yenileme projesi hazırlanarak fonksiyon değişikliğine gidilmesidir. Yapılan çalışmayla bu bölgeye yeni bir imaj verilerek kente katılmıştır. Diğer uygulama ise tarihi ticaret bölgesi diye bilinen ve kentsel sit alanı olarak ilan edilen ulu camii Kıbrıs meydanı arasıdır. Bu bölgede yapılan koruma planı çalışmasıyla tarihi dokunun korunmasına öncülük yapılmıştır. Ayrıca Kahramanmaraş ta tarihi kent dokusunun korunması amacıyla Osmanlı dönemine ait 38 adet konut, 18 adet camii, 8 adet hamam, 3 adet köprü, 2 adet han, 1 adet bedesten koruma altına alınmıştır. Restorasyon ve yenileme çalışmaları başlamış olup, Koruma Alanında tarihi yapıların restorasyonları Belediye tarafından, yapılmaktadır. M.1.1.6.Endüstri Alanları Yer Seçimi: Sanayi ve Teknoloji konu başlığı altında ayrıntılı olarak incelenmiştir. M.1.1.7. Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar: Kurtuluş, Ekmekçi, Şıh Turan, Kayabaşı, Gazipaşa, Divanlı, Turan, Fevzipaşa ve Şehit Evliya Mahallelerini kapsayan koruma amaçlı imar planı düzenlenmiş ve restorasyon çalışmaları devam etmektedir. RESTORASYON ÇALIŞMALARI *2006 yılı içerisinde, Vakıflar Genel Müdürlüğünce Merkez Ulu Camii ve Acemli Camii nin restorasyonu tamamlanmış, Merkez Taş Han ın restorasyonu ise devam etmektedir. *Afşin Eshab-ı Kehf Külliyesi ve müştemilatı restorasyon ve çevre düzeni projeleri onaylanmış ve Vakıflar Genel Müdürlüğü 2007 yılı Mali bütçesinden ayrılan 7.000.000.00 YTL ile çalışmalara başlanacaktır. *İlimizde bulunan tarihi ve tescilli, kültür ve turizm değerine sahip Maraş Evlerinin Restorasyonu kapsamında; Gazipaşa Mahallesinde bulunan Selahattin Ünsal Evi için Zeynep Ünsal tarafından yaptırılan restorasyon çalışmaları tamamlanmak üzere olup konut amacıyla kullanılacaktır. *Bakanlığımız tarafından çıkarılan, Taşınmaz Kültür Varlıklarının Onarımına Yardım Sağlanmasına Dair Yönetmelik kapsamında; İlimiz Gazipaşa Mahallesinde bulunan Gözlüklü Ali Evi için Halil Türkçapar tarafından Bakanlığımızdan proje yardımı talebinde bulunulmuştur. *Kahramanmaraş Ticaret ve Sanayi Odası, ilimizde bulunan tarihi ve tescilli Maraş Evlerinden birini, restore ettirmek suretiyle ilimiz kültür ve turizmine kazandırmak için Valiliğimize başvuruda bulunmuş, tarafımızdan konu ile ilgili dokümanlar KATSO ya gönderilmiştir. *Kurtuluş Mahallesinde olan Ahmet Reyhanlıoğlu Evi Kayabaşı Mahallesinde bulunan Araslar Evi ve Hastane Caddesindeki Süleyman Çakıroğlu Evi için, Mülk sahiplerinin kamulaştırılma dilekçelerine istinaden, Bayındırlık ve İskan Müdürlüğüne fiyat takdirlerinin çıkarılması için müracaat edilmiştir. 210

MÜZE KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZE *Kahramanmaraş ta ilk Müze, 1947 yılında Atatürk Meydanında bulunan, 16. yy dan kalma Taş Medrese binasında kurulmuştur. 1961 yılında Kahramanmaraş Kalesinde bulunan binaya taşınmıştır. 29 Kasım 1975 tarihinde de Azerbaycan Bulvarı üzerindeki mevcut binasına taşınmıştır. Halen burada hizmet vermektedir. *İlimizde toplam 11 koleksiyoner mevcut olup koleksiyonerlerde 270 adet eser bulunmaktadır. MÜZE ÇALIŞMALARI *İlimiz Müzesi nde 1994 yılında yapılan eser sayımından sonra, uzman yetersizliği nedeniyle eser sayımı yapılamamış olup 2006 yılı içerisinde kurulan komisyon tarafından eser sayımı yapılmıştır. *2006 yılı içerisinde Bakanlığımız tarafından her ayın ilk pazartesi günü Halk Günü ilan edilmiş olup Müze ücretsiz olarak vatandaşlarımızın ziyaretine sunulmuştur. *Kurtuluş Haftası, Kütüphaneler Haftası, Turizm Haftası, Müzeler Haftası, Gençlik Haftası, İlköğretim Haftası ve Milli Bayramlarda Müze ücretsiz olarak vatandaşlarımızın ziyaretine sunulmaktadır. M.1.2. Kırsal Alanlar M.1.2.1. Kırsal Yerleşme Deseni Kırsal alan planlamasında (Belediye mücavir alanı ve Belediye sınırları dışında) bu güne kadar Valiliğimizce herhangi bir planlama yapılmamıştır. Ancak afet sonucu oluşturulan afet yapıların yerleştirilmesinde planlı bir yapılaşma evler arasındaki mesafe, bahçe ve inkişaf sahası, sokak oluşumlarında imkan nisbetinde uygulama yapılmıştır. Afşin Kabaağaç, Elbistan Karahasanuşağı, merkez Kılavuzlu gibi. Köy Hizmetleri İl Müdürlüğünün 3 4 köyde köy tüzel kişiliğine ait yerlerin parselizasyon planlarının yapıldığı bilinmektedir. M.1.2.2. Arazi Mülkiyeti İlimizde kadastro çalışmaları tamamlanmadığı için bilgiye ulaşılamamıştır. M.2. M.3. Altyapı: Ulaşım ve Altyapı konu başlığı altında ayrıntılı olarak incelenmiştir. Binalar ve Yapı Çeşitleri M.3.1. Kamu Binaları: Vatandaşlara direk hizmet veren kamu kurumlarının içinde yer aldığı yapılardır. Bu nedenle çevresine sosyal hareket ve canlılık getirirler. Adliye binası çevresinde avukat yazıhaneleri, hukuk büroları, iş yerleri, hastane çevrelerinde; eczanelerin çokça olması buna örnek gösterilebilir. 211

Kamu binalarının çevresinde gözlenen sosyal canlılığın sıhhatli gelişebilmesi için kolay ulaşabilecek yol ve otopark imkânları sağlanmalıdır. İlimizde Vilayet, adliye, vergi dairesi gibi kamu binaları ulaşım yönünden uygun konumda olmasına rağmen; nüfusun hızla artması dolayısıyla günümüzde otopark sıkıntılarının artmasına neden olmaktadır. Merkezin yoğunlaşması ve beraberinde otopark, trafik vb. sorunları ortaya çıkarması nedeniyle yeni yapılan kamu binaları kentin gelişme yönü olan batı bölgesini tercih etmektedir. M.3.2. Okullar: Tablo 89 - Okullarımızın (Resmi Kurumlar) Mevcut Kapasite ve Öğrenci Durumu YERLEŞİM EKRKEK KIZ İLÇE KURUM_ADI YERİ TOPLAM TOPLAM AFŞİN Afşin Anadolu İmam Hatip Lisesi Şehir 208 151 AFŞİN Afşin Anadolu Lisesi Şehir 173 182 AFŞİN Afşin Anadolu Öğretmen Lisesi Şehir 113 216 AFŞİN Afşin Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Şehir 58 110 AFŞİN Afşin Arıtaş Öztürk Lisesi Belde 248 100 AFŞİN Afşin İMKB Ticaret Meslek Lisesi Şehir 241 154 AFŞİN Afşin Lisesi Şehir 204 191 AFŞİN Afşin Merkez Fatih İlköğretim Okulu Şehir 358 311 AFŞİN Afşin Toki Eshab-ı Kehf İlköğretim Okulu Şehir 228 225 AFŞİN Afşinbey İlköğretim Okulu Şehir 286 302 AFŞİN Alemdar İlköğretim Okulu Belde 78 86 AFŞİN Alimpınarı İlköğretim Okulu Köy 8 10 AFŞİN Altaş İlköğretim Okulu Köy 144 146 AFŞİN Altunelma Çok Programlı Lisesi Belde 85 56 AFŞİN Altunelma İlköğretim Okulu Belde 214 192 AFŞİN Arıtaş Atatürk İlköğretim Okulu Belde 27 30 AFŞİN Arıtaş Göllüce İlköğretim Okulu Belde 11 8 AFŞİN Arıtaş Gözübenli İlköğretim Okulu Belde 11 8 AFŞİN Arıtaş İlköğretim Okulu Belde 174 179 AFŞİN Armutalanı İlköğretim Okulu Köy 10 8 AFŞİN Atatürk İlköğretim Okulu Şehir 181 181 AFŞİN Atatürk Lisesi Şehir 381 302 AFŞİN Bakraç İlköğretim Okulu Belde 167 173 AFŞİN Başüstü İlköğretim Okulu Köy 40 33 AFŞİN Berçenek İlköğretim Okulu Köy 0 1 Büğet Hasan Sert-Halit Kürkçü İlköğretim Okulu Köy 0 1 AFŞİN AFŞİN Büyüktatlar Alıçlı İlköğretim Okulu Belde 6 9 AFŞİN Büyüktatlar Çok Programlı Lisesi Belde 121 76 AFŞİN Büyüktatlar İlköğretim Okulu Belde 135 127 AFŞİN Cuma Çelik İlköğretim Okulu Belde 171 187 AFŞİN Cumhuriyet İlköğretim Okulu Şehir 98 113 AFŞİN Çağılhan İlköğretim Okulu Köy 18 8 AFŞİN Çobanbeyli Atatürk İlköğretim Okulu Belde 117 114 AFŞİN Çobanbeyli Cumhuriyet İlköğretim Okulu Belde 175 174 AFŞİN Çobanbeyli Çok Programlı Lise Belde 137 61 AFŞİN Çoğulhan İlköğretim Okulu Belde 175 139 AFŞİN Çoğulhan Lisesi Belde 58 59 212

AFŞİN Çoğulhan Tek 100.Yıl İlköğretim Okulu Belde 66 57 AFŞİN Çomudüz Alimpınarı İlköğretim Okulu Köy 20 15 AFŞİN Dağlıca Çok Programlı Lisesi Belde 52 32 AFŞİN Dağlıca Kasabası İlköğretim Okulu Belde 102 75 AFŞİN Deveboynu İlköğretim Okulu Köy 9 3 AFŞİN Dokuztay İlköğretim Okulu Köy 6 4 AFŞİN Efsus İlköğretim Okulu Şehir 534 465 AFŞİN Emirilyas İlköğretim Okulu Köy 17 12 AFŞİN Emirli İlköğretim Okulu Köy 15 25 AFŞİN Erçene İlköğretim Okulu Köy 61 66 AFŞİN Esence İlköğretim Okulu Belde 87 74 AFŞİN Gaziosmanpaşa İlköğretim Okulu Şehir 236 232 AFŞİN Gerger İlköğretim Okulu Şehir 9 7 AFŞİN Hüyüklü İlköğretim Okulu Köy 214 197 AFŞİN İncirli İlköğretim Okulu Köy 6 5 AFŞİN Kabaağaç İlköğretim Okulu Köy 151 154 AFŞİN Kabaağaç Yeniköy İlköğretim Okulu Köy 12 8 AFŞİN Karagöz İlköğretim Okulu Köy 70 62 AFŞİN Kaşanlı İlköğretim Okulu Köy 21 14 AFŞİN Kız Teknik ve Meslek Lisesi Şehir 0 360 AFŞİN Koçovası İlköğretim Okulu Köy 11 15 AFŞİN Kuşkayası İlköğretim Okulu Köy 20 30 AFŞİN Küçüktatlar Deniz Feneri İlköğretim Okulu Köy 82 89 AFŞİN Mehmet Akif Ersoy İlköğretim Okulu Şehir 169 144 AFŞİN Mustafa Kemal İlköğretim Okulu Şehir 497 427 AFŞİN Nadır İlköğretim Okulu Köy 113 96 AFŞİN Namık Kemal İlköğretim Okulu Şehir 256 187 AFŞİN Ortaklı Atatürk İlköğretim Okulu Köy 10 14 AFŞİN Ortaklı İlköğretim Okulu Köy 4 6 AFŞİN Ördek İlköğretim Okulu Köy 14 28 AFŞİN Sevin Fatih İlköğretim Okulu Köy 153 137 AFŞİN Soğucak İlköğretim Okulu Köy 7 9 AFŞİN Tanır Atatürk İlköğretim Okulu Belde 67 57 AFŞİN Tanır İlköğretim Okulu Belde 162 143 AFŞİN Tanır Lisesi Belde 99 58 AFŞİN Teaş İstiklal İlköğretim Okulu Şehir 747 653 AFŞİN Topaktaş İlköğretim Okulu Köy 9 12 AFŞİN Turgay Ciner Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi Şehir 733 0 AFŞİN Türkçayırı İlköğretim Okulu Köy 8 18 AFŞİN Yatılı İlköğretim Bölge Okulu Şehir 139 89 AFŞİN Yavuz Selim İlköğretim Okulu Şehir 267 298 AFŞİN Yazıbelen İlköğretim Okulu Köy 36 45 AFŞİN Yazıbelen Tepebaşı İlköğretim Okulu Köy 12 9 AFŞİN Yazıdere İlköğretim Okulu Köy 10 13 ANDIRIN 75.Yıl Yatılı İlköğretim Bölge Okulu Şehir 180 171 ANDIRIN Adem Seyfioğlu Lisesi Belde 214 88 ANDIRIN Akçakoyunlu Fatmalı İlköğretim Okulu Köy 6 8 ANDIRIN Akçakoyunlu İlköğretim Okulu Köy 10 12 ANDIRIN Akgümüş İlköğretim Okulu Köy 14 17 ANDIRIN Akifiye İlköğretim Okulu Köy 85 100 213

ANDIRIN Alameşe Bozalan İlköğretim Okulu Köy 6 12 ANDIRIN Alameşe İlköğretim Okulu Köy 12 13 ANDIRIN Alanlı Ayvalı İlköğretim Okulu Köy 13 6 ANDIRIN Alanlı Dereyeri İlköğretim Okulu Köy 6 4 ANDIRIN Alanlı İlköğretim Okulu Köy 7 5 ANDIRIN Alınoluk Merkez İlköğretim Okulu Köy 8 5 ANDIRIN Alınoluk Şehit M.M.Karabörk İlköğretim Okulu Köy 19 15 ANDIRIN Altınyayla İlköğretim Okulu Köy 72 63 ANDIRIN Anacık İlköğretim Okulu Köy 68 79 ANDIRIN Andırın Geben Şehit Ramazan Avcı Lisesi Belde 112 76 ANDIRIN Arıklar İlköğretim Okulu Köy 21 18 ANDIRIN Atatürk İlköğretim Okulu Şehir 235 206 ANDIRIN Ayşepınarı Kerimli İlköğretim Okulu Köy 18 13 ANDIRIN Başdoğan Haçagaç İlköğretim Okulu Köy 15 6 ANDIRIN Başdoğan İnekçiler İlköğretim Okulu Köy 13 8 ANDIRIN Bektaşlı İlköğretim Okulu Köy 77 68 ANDIRIN Beşbucak İlköğretim Okulu Köy 76 69 ANDIRIN Boğazören Taşoluk Işıkdibi İlköğretim Okulu Köy 169 127 Boynuyoğunlu Şh. Nurettin Arslan İlköğrt. Okulu Köy 6 5 ANDIRIN ANDIRIN Boztopraklı İlköğretim Okulu Köy 36 25 ANDIRIN Bulgurkaya İlköğretim Okulu Köy 8 3 ANDIRIN Bulgurkaya Karadut İlköğretim Okulu Köy 17 18 ANDIRIN Camuzluk Soğancılar İlköğretim Okulu Köy 3 2 ANDIRIN Canbaz Güzelbeyli İlköğretim Okulu Köy 13 23 ANDIRIN Canbaz İlköğretim Okulu Köy 9 6 ANDIRIN Cumhuriyet İlköğretim Okulu Şehir 270 233 ANDIRIN Çiçekli Şehit Ahmet Bekar İlköğretim Okulu Köy 86 67 ANDIRIN Çok Programlı Lise Şehir 467 332 ANDIRIN Çokak İlköğretim Okulu Köy 21 12 ANDIRIN Çuhadarlı Güzeloba İlköğretim Okulu Köy 10 12 ANDIRIN Çuhadarlı İlköğretim Okulu Köy 3 4 ANDIRIN Darıovası Cumhuriyet İlköğretim Okulu Köy 63 60 ANDIRIN Darıovası Doburlu İlköğretim Okulu Köy 75 63 ANDIRIN Efirağızlı Çatal İlköğretim Okulu Köy 10 5 ANDIRIN Efirağızlı İlköğretim Okulu Köy 5 5 ANDIRIN Emirler İlköğretim Okulu Köy 8 9 ANDIRIN Erenler İlköğretim Okulu Köy 2 5 ANDIRIN Geben Çamlıca Şehit Mustafa Kök İlköğretimOkulu Belde 4 7 Geben Şehit Üstteğmen Ahmet Boz İlköğretim Okulu Belde 102 89 ANDIRIN ANDIRIN Geben Yunus Emre İlköğretim Okulu Belde 38 39 ANDIRIN Gökçeli İlköğretim Okulu Köy 33 15 ANDIRIN Gökgedik İlköğretim Okulu Köy 10 12 ANDIRIN Gökgedik Pertler İlköğretim Okulu Köy 15 15 ANDIRIN İmam Hatip Lisesi Şehir 57 85 ANDIRIN Kabaağaç İlköğretim Okulu Köy 12 9 ANDIRIN Kabaağaç Kartallı İlköğretim Okulu Köy 8 4 ANDIRIN Kabaklar İlköğretim Okulu Köy 14 8 214

ANDIRIN Karapınar Kisecik İlköğretim Okulu Köy 13 8 ANDIRIN Karayolları Bakımevi İlköğretim Okulu Köy 123 93 ANDIRIN Kargaçayırı İlköğretim Okulu Köy 8 10 ANDIRIN Kıyıkçı İlköğretim Okulu Köy 5 8 ANDIRIN Kızık Şehit Atilla Kurt İlköğretim Okulu Köy 63 73 ANDIRIN Köklü Delioğlanlı İlköğretim Okulu Köy 9 5 ANDIRIN Köklü İlköğretim Okulu Köy 8 7 ANDIRIN Kumarlı Şh.Öğr.Orhan Gök İlköğretim Okulu Köy 95 89 ANDIRIN Kuzgun Soğucak İlköğretim Okulu Köy 14 11 ANDIRIN Mehmet Akif Ersoy İlköğretim Okulu Şehir 72 72 ANDIRIN Orhaniye Karanebili İlköğretim Okulu Köy 8 4 ANDIRIN Rıfatıye İlköğretim Okulu Köy 86 75 ANDIRIN Sumaklı Güdenli İlköğretim Okulu Köy 5 9 ANDIRIN Sumaklı İlköğretim Okulu Köy 10 15 ANDIRIN Şehit Erdal KAMA İlköğretim Okulu Belde 151 136 ANDIRIN Şehit Tacettin Çeribaş Anadolu Lisesi Şehir 124 150 ANDIRIN Torlar Baytarlı İlköğretim Okulu Köy 8 5 ANDIRIN Torlar Çukurkoz İlköğretim Okulu Köy 18 16 ANDIRIN Torun Kastal İlköğretim Okulu Köy 80 73 ANDIRIN Tufanpaşa İlköğretim Okulu Şehir 138 135 ANDIRIN Yeşilova Tufanpaşa İlköğretim Okulu Belde 73 65 ANDIRIN Yeşiltepe İlköğretim Okulu Köy 6 8 ANDIRIN Yeşilyurt İlköğretim Okulu Köy 12 5 ÇAĞLIYANCERİT 125. Yıl Yatılı İlköğretim Bölge Okulu Şehir 242 193 ÇAĞLIYANCERİT Aksu İlköğretim Okulu Şehir 65 54 ÇAĞLIYANCERİT Alİkocalar İlköğretim Okulu Şehir 18 11 ÇAĞLIYANCERİT Boylu İlköğretim Okulu Köy 23 16 ÇAĞLIYANCERİT Bozlar İlköğretim Okulu Belde 90 77 ÇAĞLIYANCERİT Çağlayancerit 80. Yıl Çok Programlı Lisesi Şehir 336 322 ÇAĞLIYANCERİT Çağlayancerit İlköğretim Okulu Şehir 356 374 ÇAĞLIYANCERİT Düzbağ Cumhuriyet İlköğretim Okulu Belde 90 93 ÇAĞLIYANCERİT Düzbağ İlköğretim Okulu Belde 65 57 ÇAĞLIYANCERİT Düzbağ Kasabası Yeşiloba İlköğretim Okulu Belde 107 116 ÇAĞLIYANCERİT Düzbağ Lisesi Belde 90 69 ÇAĞLIYANCERİT Engizek İlköğretim Okulu Şehir 37 33 ÇAĞLIYANCERİT Fatih İlköğretim Okulu Şehir 344 336 ÇAĞLIYANCERİT Gucuk İlköğretim Okulu Şehir 6 5 ÇAĞLIYANCERİT İstiklal Yatılı İlköğretim Bölge Okulu Şehir 186 176 ÇAĞLIYANCERİT Kale Köyü Cemalobası İlköğretim Okulu Köy 28 27 ÇAĞLIYANCERİT Kaleköy İlköğretim Okulu Köy 29 33 ÇAĞLIYANCERİT Küçükcerit İlköğretim Okulu Köy 191 164 ÇAĞLIYANCERİT Küçüküngüt İlköğretim Okulu Köy 38 68 ÇAĞLIYANCERİT Oruçpınarı İlköğretim Okulu Köy 84 74 ÇAĞLIYANCERİT Soğukpınar Akbaş İlköğretim Okulu Köy 12 10 ÇAĞLIYANCERİT Soğukpınar Bağlar İlköğretim Okulu Köy 4 10 ÇAĞLIYANCERİT Soğukpınar İlköğretim Okulu Köy 121 121 EKİNÖZÜ 80. Yıl İlköğretim Okulu Şehir 93 79 EKİNÖZÜ Akpınar İlköğretim Okulu Köy 7 7 EKİNÖZÜ Alişar Dikenli İlköğretim Okulu Köy 9 10 EKİNÖZÜ Alişar Erikli İlköğretim Okulu Köy 29 24 215

EKİNÖZÜ Alişar İlköğretim Okulu Köy 19 11 EKİNÖZÜ Altınyaprak Sarıgöl İlköğretim Okulu Köy 4 7 EKİNÖZÜ Ambar İlköğretim Okulu Köy 12 1 EKİNÖZÜ Anbar İbişderesi İlköğretim Okulu Köy 6 6 EKİNÖZÜ Aşağı İçmeler İlköğretim Okulu Şehir 7 12 EKİNÖZÜ Aşağı Ortaören İlköğretim Okulu Köy 24 22 EKİNÖZÜ Ataköy İlköğretim Okulu Köy 92 102 EKİNÖZÜ Boyalı İlköğretim Okulu Şehir 10 14 EKİNÖZÜ Çiftlik İlköğretim Okulu Köy 12 13 EKİNÖZÜ Çiftlikkale Yeni Yerleşim İlköğretim Okulu Köy 4 4 EKİNÖZÜ Demirlik İlköğretim Okulu Köy 25 37 EKİNÖZÜ Ekinözü Çok Programlı Lisesi Şehir 223 116 EKİNÖZÜ Ekinözü İlköğretim Okulu Şehir 97 79 EKİNÖZÜ Ekinözü Yatılı İlköğretim Bölge Okulu Şehir 298 219 EKİNÖZÜ Gaziler İlköğretim Okulu Köy 23 36 EKİNÖZÜ Kabaktepe Cırıklar İlköğretim Okulu Köy 10 12 EKİNÖZÜ Kabaktepe Çınarlı İlköğretim Okulu Köy 12 15 EKİNÖZÜ Kabaktepe Karakız İlköğretim Okulu Köy 8 11 EKİNÖZÜ Kabaktepe Ortaoymak İlköğretim Okulu Köy 17 12 EKİNÖZÜ Kandil Güllük İlköğretim Okulu Köy 30 23 EKİNÖZÜ Kandil Kayapa İlköğretim Okulu Köy 12 7 EKİNÖZÜ Kandil Köyü Kandilözü İlköğretim Okulu Köy 18 12 EKİNÖZÜ Kürtül Alıçlı İlköğretim Okulu Köy 8 9 EKİNÖZÜ Kürtül Çamçukuru İlköğretim Okulu Köy 10 9 EKİNÖZÜ Kürtül Meymendi İlköğretim Okulu Köy 20 16 EKİNÖZÜ Kürtül Yanıklar İlköğretim Okulu Köy 6 10 EKİNÖZÜ Soysallı Alişar İlköğretim Okulu Köy 11 9 EKİNÖZÜ Soysallı İlköğretim Okulu Köy 31 25 EKİNÖZÜ Soysallı Kebeliler İlköğretim Okulu Köy 8 15 EKİNÖZÜ Soysallı Pörnek İlköğretim Okulu Köy 19 27 EKİNÖZÜ Soysallı Tepebaşı İlköğretim Okulu Köy 13 10 EKİNÖZÜ Türkmenler Ekşi Elma İlköğretim Okulu Köy 20 13 EKİNÖZÜ Türkmenler İlköğretim Okulu Köy 7 10 EKİNÖZÜ Türkmenler Kösealiler İlköğretim Okulu Köy 9 10 EKİNÖZÜ Yeniköy İlköğretim Okulu Köy 14 14 EKİNÖZÜ Yukarıortaören İlköğretim Okulu Köy 16 14 EKİNÖZÜ Yunus Emre İlköğretim Okulu Şehir 219 218 ELBİSTAN Afşin Elbistan Linyitleri İlköğretim Okulu Şehir 477 439 ELBİSTAN Ağlıca İlköğretim Okulu Köy 10 10 ELBİSTAN Akarca İlköğretim Okulu Köy 5 5 ELBİSTAN Akbayır İlköğretim Okulu Belde 136 127 ELBİSTAN Akören İlköğretim Okulu Köy 52 44 ELBİSTAN Alembey İlköğretim Okulu Köy 97 98 ELBİSTAN Ali Tekinsoy İlköğretim Okulu Şehir 317 282 ELBİSTAN Ambarcık İlköğretim Okulu Belde 102 98 ELBİSTAN Atatürk İlköğretim Okulu Şehir 244 199 ELBİSTAN Atmalı Kaşanlı İlköğretim Okulu Köy 9 5 ELBİSTAN Bakış İlköğretim Okulu Belde 33 44 ELBİSTAN Balıkçıl İlköğretim Okulu Köy 35 31 ELBİSTAN Battal Gazi İlköğretim Okulu Şehir 133 155 216

ELBİSTAN Beyyurdu İlköğretim Okulu Köy 5 3 ELBİSTAN Beyyurdu Ören İlköğretim Okulu Köy 1 1 ELBİSTAN Büyükyapalak Gazi İlköğretim Okulu Belde 238 250 ELBİSTAN Cumhuriyet İlköğretim Okulu Şehir 373 390 ELBİSTAN Çalış İlköğretim Okulu Köy 40 56 ELBİSTAN Çatova İlköğretim Okulu Köy 154 135 ELBİSTAN Çiçek İlköğretim Okulu Köy 167 181 ELBİSTAN Çok Programlı Lise Şehir 144 467 ELBİSTAN Dağdere Malatça İlköğretim Okulu Köy 10 13 ELBİSTAN Demircilik Çok Programlı Lisesi Belde 41 41 ELBİSTAN Demircilik İlköğretim Okulu Belde 67 69 ELBİSTAN Doğan Sitesi İlköğretim Okulu Belde 207 197 ELBİSTAN Doğan Sitesi Lisesi Belde 58 65 ELBİSTAN Doğanköy İlköğretim Okulu Belde 99 118 ELBİSTAN Elbistan Anadolu İmam Hatip Lisesi Şehir 353 519 ELBİSTAN Elbistan Anadolu Lisesi Şehir 224 278 ELBİSTAN Elbistan Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Şehir 159 254 ELBİSTAN Elbistan İlköğretim Okulu Şehir 355 324 ELBİSTAN Elbistan İMKB Anadolu Öğretmen Lisesi Şehir 176 175 ELBİSTAN Elbistan Lisesi Şehir 471 713 Şehit Er Cuma Potuk Yatılı İlköğretim Bölge Okulu Belde 167 174 ELBİSTAN ELBİSTAN Elbistan Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi Şehir 1700 0 ELBİSTAN Elbistan Ticaret Meslek Lisesi Şehir 551 339 ELBİSTAN Eldelek İlköğretim Okulu Köy 22 21 ELBİSTAN Ertuğrulgazi İlköğretim Okulu Şehir 242 219 ELBİSTAN Esentepe İlköğretim Okulu Şehir 486 449 ELBİSTAN Evcihüyük Şekerbank İlköğretim Okulu Köy 26 14 ELBİSTAN Fakıoğlu İlköğretim Okulu Köy 7 5 ELBİSTAN Fatih İlköğretim Okulu Şehir 326 341 ELBİSTAN Gazi Mustafa Kemal İlköğretim Okulu Şehir 439 446 ELBİSTAN Gazipaşa İlköğretim Okulu Şehir 405 372 ELBİSTAN Geçit İlköğretim Okulu Belde 87 68 ELBİSTAN Gökçeören İlköğretim Okulu Köy 5 12 ELBİSTAN Güblüce İlköğretim Okulu Köy 7 4 ELBİSTAN Gücük İlköğretim Okulu Köy 57 53 ELBİSTAN Gündere İlköğretim Okulu Köy 26 11 ELBİSTAN Güvercinlik İlköğretim Okulu Köy 64 62 ELBİSTAN Hacıbektaş Veli İlköğretim Okulu Şehir 217 208 ELBİSTAN Hasankendi İlköğretim Okulu Köy 21 21 ELBİSTAN Hoca Ahmet Yesevi İlköğretim Okulu Şehir 439 402 ELBİSTAN Izgın İlköğretim Okulu Belde 260 237 ELBİSTAN İğde Çok Programlı Lisesi Belde 61 62 ELBİSTAN İkizpınar Çopur İlköğretim Okulu Köy 11 6 ELBİSTAN İMKB Gazi Mustafa Kemal Lisesi Şehir 391 473 ELBİSTAN İncecik İlköğretim Okulu Köy 13 13 ELBİSTAN İsmet Paşa İlköğretim Okulu Şehir 400 403 ELBİSTAN İstiklal İlköğretim Okulu Şehir 472 469 ELBİSTAN Kalealtı Köyü Haluk Gökalp Kılınç İlköğretim Okulu Köy 91 84 217

ELBİSTAN Kara Elbistan Osman Gazi İlköğretim Okulu Belde 237 200 ELBİSTAN Karaelbistan Cumhuriyet İlköğretim Okulu Belde 145 153 ELBİSTAN Karaelbistan İlköğretim Okulu Belde 218 213 ELBİSTAN Karaelbistan Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi Belde 122 55 ELBİSTAN Karahasanuşağı İlköğretim Okulu Köy 56 71 ELBİSTAN Karahüyük İlköğretim Okulu Köy 69 64 ELBİSTAN Karamağra İlköğretim Okulu Köy 86 74 ELBİSTAN Kayageçit İlköğretim Okulu Köy 2 15 ELBİSTAN Keçemağra İlköğretim Okulu Köy 12 24 ELBİSTAN Kışla İlköğretim Okulu Köy 22 11 ELBİSTAN Küçükyapalak İlköğretim Okulu Köy 7 6 ELBİSTAN Kümbet İlköğretim Okulu Şehir 408 417 ELBİSTAN Mehmet Akif Ersoy İlköğretim Okulu Şehir 309 287 ELBİSTAN Mükrimin Halil Lisesi Şehir 579 557 ELBİSTAN Sevdilli Bektaş Özbek İlköğretim Okulu Köy 9 13 ELBİSTAN Şehit Teğmen Harun Kılıç İlköğretim Ok. Şehir 245 294 ELBİSTAN Şeker İlköğretim Okulu Şehir 275 247 ELBİSTAN Şh.Er.Ali Beyaz İlköğretim Okulu Belde 204 194 ELBİSTAN Tapkırankale İlköğretim Okulu Köy 7 5 ELBİSTAN Taşburun İlköğretim Okulu Köy 51 57 ELBİSTAN Tepebaşı İlköğretim Okulu Şehir 369 350 Toki Şehit Jandarma Er Levent Kuşoğlu İlköğretim Okulu Şehir 206 214 ELBİSTAN ELBİSTAN Türkören Hasan Erdoğan İlköğretim Okulu Köy 89 78 ELBİSTAN Uncular Akkaya İlköğretim Okulu Köy 1 1 ELBİSTAN Uncular Höplek İlköğretim Okulu Köy 9 7 ELBİSTAN Uncular İlköğretim Okulu Köy 0 1 ELBİSTAN Uncular Körpınar İlköğretim Okulu Köy 1 9 ELBİSTAN Yapraklı İlköğretim Okulu Köy 164 159 ELBİSTAN Yunus Emre İlköğretim Okulu Şehir 663 668 GÖKSUN Ahmetçik İlköğretim Okulu Köy 4 3 GÖKSUN Aslanbey Çiftliği İlköğretim Okulu Köy 19 10 GÖKSUN Aşağı Kınıkkoz İlköğretim Okulu Köy 9 13 GÖKSUN Atatürk İlköğretim Okulu Şehir 44 62 GÖKSUN Bozhüyük Çok Programlı Lisesi Belde 73 28 GÖKSUN Bozhüyük İlköğretim Okulu Belde 122 112 GÖKSUN Büyükkızılcık Apıklar İlköğretim Okulu Belde 41 23 GÖKSUN Büyükkızılcık Güller İlköğretim Okulu Belde 144 129 GÖKSUN Büyükkızılcık İlköğretim Okulu Belde 379 411 GÖKSUN Büyükkızılcık Karlıoluk İlköğretim Okulu Belde 17 9 GÖKSUN Cumhuriyet İlköğretim Okulu Şehir 76 64 GÖKSUN Çağlayan İlköğretim Okulu Köy 19 20 GÖKSUN Çardak Cumhuriyetİlköğretim Okulu Belde 169 135 GÖKSUN Çardak Çok Programlı Lisesi Belde 64 48 GÖKSUN Çardak İlköğretim Okulu Belde 66 55 GÖKSUN Değirmendere Çok Programlı Lisesi Belde 67 40 Değirmendere Prof. Dr. Mehmet Sağlam İlköğr. Okulu Belde 139 125 GÖKSUN GÖKSUN Ericek Haytalar İlköğretim Okulu Köy 15 13 GÖKSUN Ericek Merkez İlköğretim Okulu Belde 224 215 218

GÖKSUN Ericek Müdürler İlköğretim Okulu Belde 7 7 GÖKSUN Esenköy Bozarmutlu İlköğretim Okulu Köy 8 3 GÖKSUN Esenköy İlköğretim Okulu Köy 55 48 GÖKSUN Fatih İlköğretim Okulu Şehir 304 277 GÖKSUN Fındık İlköğretim Okulu Köy 7 8 GÖKSUN Fındıklıkoyak İlköğretim Okulu Köy 18 16 GÖKSUN Göksun Anadolu İmam Hatip Lisesi Şehir 208 225 GÖKSUN Göksun Anadolu Lisesi Şehir 147 114 GÖKSUN Göksun Anadolu Öğretmen Lisesi Şehir 158 70 GÖKSUN Göksun Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Şehir 52 142 Göksun Anadolu Teknik Lisesi, Teknik Lise ve GÖKSUN Meslekî ve Teknik Eğitim Merkezi Şehir 534 273 Göksun Ericek Prof.Dr.Mehmet Sağlam Çok GÖKSUN Prog. Lisesi Belde 160 84 GÖKSUN Göksun Lisesi Şehir 341 303 Göksun Nevzat Pakdil Yatılı İlköğretim Bölge Okulu Şehir 292 245 GÖKSUN GÖKSUN Göksun Yunus Emre İlköğretim Okulu Şehir 197 176 GÖKSUN Gölpınar İlköğretim Okulu Köy 7 5 GÖKSUN Gücüksu İlköğretim Okulu Köy 11 12 GÖKSUN Hacıkodal İlköğretim Okulu Köy 24 18 GÖKSUN Hacımirza İlköğretim Okulu Köy 7 10 GÖKSUN Hacıömer İlköğretim Okulu Köy 5 6 GÖKSUN İstiklal İlköğretim Okulu Şehir 226 224 GÖKSUN Kaleboynu İlköğretim Okulu Köy 38 39 GÖKSUN Kanlıkavak İlköğretim Okulu Belde 223 182 GÖKSUN Kanlıkavak Musa Ayar Çok Programlı Lisesi Belde 110 77 GÖKSUN Karadut Ağıl İlköğretim Okulu Köy 34 50 GÖKSUN Karadut Bahçe İlköğretim Okulu Köy 24 27 GÖKSUN Karadut Dağobosı İlköğretim Okulu Köy 18 18 GÖKSUN Karadut İlköğretim Okulu Köy 32 19 GÖKSUN Karaömer İlköğretim Okulu Köy 18 17 GÖKSUN Kavşut Güldağı İlköğretim Okulu Köy 7 9 GÖKSUN Kavşut İlköğretim Okulu Köy 54 56 GÖKSUN Kazandere İlköğretim Okulu Köy 36 34 GÖKSUN Kızıloz İlköğretim Okulu Köy 7 6 GÖKSUN Korkmaz Ahmet Aydemir İlköğretim Okulu Köy 16 24 GÖKSUN Kömürköy İlköğretim Okulu Köy 9 9 GÖKSUN Küçükçamurlu İlköğretim Okulu Köy 12 8 GÖKSUN Küçükçamurlu Küçük Kutu İlköğretim Okulu Köy 4 10 GÖKSUN Mürsel İlköğretim Okulu Köy 9 3 GÖKSUN Selçuklu İlköğretim Okulu Köy 24 28 GÖKSUN Soğukpınar İlköğretim Okulu Köy 7 5 GÖKSUN Taşoluk İlköğretim Okulu Belde 105 109 GÖKSUN Temurağa İlköğretim Okulu Köy 4 10 GÖKSUN Tombak Merkez İlköğretim Okulu Köy 207 213 GÖKSUN Turna Bucağı İlköğretim Okulu Şehir 335 330 GÖKSUN Yağmurlu İlköğretim Okulu Köy 7 4 GÖKSUN Yavuz Selim İlköğretim Okulu Şehir 376 398 GÖKSUN Yiricek İlköğretim Okulu Köy 7 6 219

GÖKSUN Yukarı Kınıkkoz İlköğretim Okulu Köy 9 3 MERKEZ 100.yıl İlköğretim Okulu Şehir 519 478 MERKEZ 12 Şubat İlköğretim Okulu Şehir 370 322 MERKEZ 125.Yıl İlköğretim Okulu Ve İş Okulu Şehir 60 34 MERKEZ 19 Mayıs Lisesi Şehir 825 482 MERKEZ 23 Nisan İlköğretim Okulu Şehir 341 323 MERKEZ 5 Nisan İlköğretim Okulu Şehir 534 469 MERKEZ 75.Yıl İlköğretim Okulu Şehir 400 400 MERKEZ 80.Yıl İlköğretim Okulu Şehir 832 751 MERKEZ Abbaslar İlköğretim Okulu Köy 10 9 MERKEZ Ağabeyli İlköğretim Okulu Köy 78 86 MERKEZ Ağabeyli Ortaköy İlköğretim Okulu Köy 9 4 MERKEZ Akçakoyunlu İlköğretim Okulu Şehir 696 596 MERKEZ Aksu İlköğretim Okulu Şehir 154 160 MERKEZ Akyar İlköğretim Okulu Köy 3 4 MERKEZ Albayrak İlköğretim Okulu Şehir 461 393 MERKEZ Ali Sezai Efendi İlköğretim Okulu Şehir 740 737 MERKEZ Alibeyuşağı İlköğretim Okulu Köy 10 21 MERKEZ Altınova Sökünburnu İlköğretim Okulu Köy 15 19 Altınova Şehit Bayram Demirci İlköğretim Okulu Köy 152 129 MERKEZ MERKEZ Arslanbey İlköğretim Okulu Şehir 630 591 MERKEZ Aşık Mahzuni Şerif Ticaret Meslek Lisesi Şehir 75 120 MERKEZ Atatürk İlköğretim Okulu Şehir 750 694 MERKEZ Atilla Vural Tevekkeli İlköğretim Okulu Köy 21 27 MERKEZ Avcılar İlköğretim Okulu Köy 22 24 MERKEZ Avşar İlköğretim Okulu Köy 13 11 MERKEZ Ayaklıcaoluk İlköğretim Okulu Köy 121 114 MERKEZ Ayaklıcaoluk Sarıkızlı İlköğretim Okulu Köy 12 6 MERKEZ Ayser Çalık İlköğretim Okulu Şehir 406 371 MERKEZ Ayşe Gümüşer İlköğretim Okulu Şehir 818 739 MERKEZ Bahçeli İlköğretim Okulu Köy 10 9 MERKEZ Barbaros İlköğretim Okulu Şehir 965 876 MERKEZ Başdervişli Elmacık İlköğretim Okulu Köy 7 8 MERKEZ Başdervişli İlköğretim Okulu Köy 135 129 MERKEZ Baydemirli Başpınar İlköğretim Okulu Belde 59 45 MERKEZ Baydemirli Boybeyli İlköğretim Okulu Belde 45 33 MERKEZ Baydemirli Cumhuriyet İlköğretim Okulu Belde 18 16 MERKEZ Baydemirli İlköğretim Okulu Belde 335 282 MERKEZ Baydemirli Kamışlı İlköğretim Okulu Belde 21 25 MERKEZ Baydemirli Serinyol İlköğretim Okulu Belde 15 25 MERKEZ Beşen Akgül İlköğretim Okulu Köy 15 10 MERKEZ Beşen Demirkapı İlköğretim Okulu Köy 24 25 MERKEZ Beşen İlköğretim Okulu Köy 18 16 MERKEZ Beşen Kaletepe İlköğretim Okulu Köy 13 14 MERKEZ Beşenli İlköğretim Okulu Köy 103 82 MERKEZ Beşoluk İlköğretim Okulu Köy 15 15 MERKEZ Binevler İlköğretim Okulu Şehir 891 746 MERKEZ Boyalı İlköğretim Okulu Köy 23 15 MERKEZ Budaklı Dereobası İlköğretim Okulu Köy 14 15 220

MERKEZ Budaklı İdrİsler İlköğretim Okulu Köy 5 8 MERKEZ Budaklı Kahveciler İlköğretim Okulu Köy 9 8 MERKEZ Budaklı Köseler İlköğretim Okulu Köy 10 24 MERKEZ Bulanık Erkenez İlköğretim Okulu Köy 15 7 MERKEZ Bulanık İlköğretim Okulu Köy 119 110 MERKEZ Bulutoğlu İbrahim Çalık İlköğretim Okulu Köy 22 14 MERKEZ Bulutoğlu Kavkırt İlköğretim Okulu Köy 0 5 Bulutoğlu Şehit İrfan Karabıçak İlköğretim Okulu Köy 74 60 MERKEZ MERKEZ Büyüksır Dağobası İlköğretim Okulu Köy 21 22 MERKEZ Büyüksır İlköğretim Okulu Köy 81 68 MERKEZ Cahit Zarifoğlu İlköğretim Okulu Şehir 1208 1264 MERKEZ Cokran İlköğretim Okulu Köy 11 13 MERKEZ Cumhuriyet İlköğretim Okulu Şehir 398 384 MERKEZ Cumhuriyet Lisesi Şehir 139 129 MERKEZ Cüceli İlköğretim Okulu Köy 76 66 MERKEZ Çağırgan İlköğretim Okulu Köy 39 44 MERKEZ Çağırgan Kikiler İlköğretim Okulu Köy 23 19 MERKEZ Çağlayan Çataloluk İlköğretim Okulu Köy 73 54 MERKEZ Çakırdere Ataşlar İlköğretim Okulu Köy 10 15 MERKEZ Çakırdere Narlı İlköğretim Okulu Köy 11 12 MERKEZ Çakırlar İlköğretim Okulu Köy 9 9 MERKEZ Çakmakçı Sait İlköğretim Okulu Şehir 203 210 MERKEZ Çamlıbel Karaçalılık Köyü İlköğretim Okulu Köy 21 8 MERKEZ Çamlıbel Uğrak Köyü İlköğretim Okulu Köy 16 19 Çatmayayla Köyü Yusuf Kökünüz İlköğretim Okulu Köy 44 52 MERKEZ MERKEZ Çatmayayla Kurtoğlu İlköğretim Okulu Köy 13 10 MERKEZ Çatmayayla Ümmetler Obası İlköğretim Okulu Köy 31 23 MERKEZ Çevrepınar İlköğretim Okulu Köy 94 85 MERKEZ Çınarpınar İlköğretim Okulu Köy 12 12 MERKEZ Çiğli İlköğretim Okulu Köy 99 91 MERKEZ Çobanlı İlköğretim Okulu Köy 12 19 MERKEZ Çobanlı Uncular İlköğretim Okulu Köy 8 7 MERKEZ Çokyaşar Elbıstanlılar İlköğretim Okulu Köy 14 11 MERKEZ Çokyaşar İlköğretim Okulu Köy 9 12 MERKEZ Çukurhisar İlköğretim Okulu Köy 163 157 MERKEZ Çukurova Elektrik Anadolu Lisesi Şehir 314 345 MERKEZ Dadağlı Afetevler İlköğretim Okulu Köy 255 267 MERKEZ Dereboğazı Kadılı Atatürk İlköğretim Okulu Köy 134 122 MERKEZ Dereköy İlköğretim Okulu Köy 20 39 MERKEZ Dereli Köyü İlköğretim Okulu Köy 107 78 MERKEZ Dereli Mehmet Afşar İlköğretim Okulu Şehir 152 136 MERKEZ Dongele Durdular İlköğretim Okulu Belde 19 21 MERKEZ Döngel Eskidöngel İlköğretim Okulu Köy 12 18 MERKEZ Döngel İlköğretim Okulu Köy 107 72 MERKEZ Döngele Çok Programlı Lisesi Belde 152 46 MERKEZ Döngele Halitli İlköğretim Okulu Belde 6 15 MERKEZ Döngele İlköğretim Okulu Belde 223 206 MERKEZ Döngele Yıldız İlköğretim Okulu Belde 3 9 221

MERKEZ Dulkadiroğlu İlköğretim Okulu Şehir 1031 1043 MERKEZ Dumlupınar İlköğretim Okulu Şehir 908 888 MERKEZ Egemenlik İlköğretim Okulu Şehir 555 510 MERKEZ Ekberoğlu İlköğretim Okulu Köy 8 11 MERKEZ Elmalar İlköğretim Okulu Köy 512 485 MERKEZ Erdem Beyazıt Anadolu Lisesi Şehir 284 328 MERKEZ Erkenez İlköğretim Okulu Şehir 331 357 MERKEZ Ertuğrulgazi Görme Engelliler İlköğretim Okulu Şehir 43 28 MERKEZ Fatih Bağrıaçık İlköğretim Okulu Belde 105 107 MERKEZ Fatih Bahçelievler İlköğretim Okulu Belde 72 77 MERKEZ Fatih Çok Programlı Lisesi Belde 219 95 MERKEZ Fatih Fındıcak İlköğretim Okulu Belde 24 19 MERKEZ Fatih İlköğretim Okulu Şehir 485 471 MERKEZ Fatih Lisesi Şehir 866 639 MERKEZ Fatih Sultan Mehmet İlköğretim Okulu Belde 203 238 MERKEZ Fatih Şekkeli İlköğretim Okulu Şehir 543 436 MERKEZ Fatmalı Fatih İlköğretim Okulu Belde 50 54 MERKEZ Fatmalı Kasabası İlköğretim Okulu Belde 157 172 MERKEZ Fatmalı Kısıflı İlköğretim Okulu Belde 10 12 MERKEZ Fatmalı Yeşilkent İlköğretim Okulu Belde 115 116 MERKEZ Gaffarlı İlköğretim Okulu Köy 24 18 MERKEZ Gazi İlköğretim Okulu Şehir 786 695 MERKEZ Gaziler İşitme Engelliler İlköğretim Okulu Şehir 72 40 MERKEZ Genç Osman İlköğretim Okulu Şehir 136 146 MERKEZ Gokçemağara Paşalar İlköğretim Okulu Belde 34 26 MERKEZ Göllü İlköğretim Okulu Köy 62 42 MERKEZ Gölpınar İlköğretim Okulu Köy 40 47 MERKEZ Gülizar-Şamil Aktaş Lisesi Şehir 538 422 MERKEZ Güzelyurt İlköğretim Okulu Köy 77 82 MERKEZ Güzelyurt Nacarlar İlköğretim Okulu Köy 43 39 MERKEZ Hacı İbrahimuşağı İlköğretim Okulu Köy 54 42 MERKEZ Hacıağalar İlköğretim Okulu Köy 88 83 MERKEZ Hacıbudak İlköğretim Okulu Köy 39 40 MERKEZ Hacıbudak Katircilar İlköğretim Okulu Köy 12 15 MERKEZ Hacıeyüplü İlköğretim Okulu Köy 10 5 MERKEZ Hacılar İlköğretim Okulu Köy 167 157 MERKEZ Hacılar Lomlar İlköğretim Okulu Köy 124 106 MERKEZ Hacımustafa Gölbaşı İlköğretim Okulu Köy 30 34 MERKEZ Hacımustafa İlköğretim Okulu Köy 238 246 MERKEZ Hacınınoğlu Engizek İlköğretim Okulu Köy 8 18 MERKEZ Hacınınoğlu İlköğretim Okulu Köy 15 9 MERKEZ Hacınınoğlu Uludere İlköğretim Okulu Köy 6 14 MERKEZ Hacıveliler Yeşilgöz İlköğretim Okulu Belde 72 57 MERKEZ Hartlap Çok Programlı Lisesi Köy 227 33 MERKEZ Hartlap İlköğretim Okulu Köy 123 144 MERKEZ Hasancıklı Erkunt Traktör İlköğretim Okulu Şehir 115 97 MERKEZ Hoca Ahmet Yesevi Lisesi Şehir 1293 632 MERKEZ Hürriyet Yatılı İlköğretim Bölge Okulu Şehir 14 297 MERKEZ Ilıca Çok Programlı Lise Belde 143 16 MERKEZ Ilıca Gölgeli İlköğretim Okulu Belde 36 29 222

MERKEZ Ilıca İlköğretim Okulu Belde 152 150 MERKEZ Ilıca Yeniyapan İlköğretim Okulu Belde 132 132 MERKEZ İbrahim Çalık Lisesi Şehir 789 853 MERKEZ İMKB Doğukent İlköğretim Okulu Şehir 1219 1205 MERKEZ İMKB Süleyman Demirel Fen Lisesi Şehir 198 159 MERKEZ İsmail Kurtul İlköğretim Okulu Şehir 305 309 MERKEZ İsmailli Göcek İlköğretim Okulu Köy 30 29 MERKEZ İsmailli Tekiş İlköğretim Okulu Köy 4 6 K.Maraş Eğitim-Uyguluma Okulu ve İş Eğitim Merkezi Şehir 89 57 MERKEZ MERKEZ Kabasakal İlköğretim Okulu Köy 5 7 MERKEZ Kadriye Çalık Anadolu Lisesi Şehir 271 277 MERKEZ Kahramanmaraş Anadolu İmam Hatip Lisesi Şehir 1301 2072 MERKEZ Kahramanmaraş Anadolu Öğretmen Lisesi Şehir 149 274 MERKEZ Kahramanmaraş Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Şehir 99 244 MERKEZ Kahramanmaraş Belediyesi İlköğretim Okulu Şehir 313 308 MERKEZ Kahramanmaraş Güzel Sanatlar ve Spor Lisesi Şehir 63 44 MERKEZ Kahramanmaraş İlköğretim Okulu Şehir 910 795 MERKEZ Kahramanmaraş İMKB Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi Şehir 43 1 MERKEZ Kahramanmaraş Lisesi Şehir 1406 1456 MERKEZ Kahramanmaraş Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi Şehir 224 46 Kahramanmaraş Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi Şehir 1799 45 MERKEZ MERKEZ Kahramanmaraş Ticaret Meslek Lisesi Şehir 1523 557 MERKEZ Kale Kasabası Karataş İlköğretim Okulu Belde 223 265 MERKEZ Kale Kesmelitepe İlköğretim Okulu Belde 155 160 MERKEZ Kalekaya İlköğretim Okulu Köy 25 18 MERKEZ Kalekaya Karapınar İlköğretim Okulu Köy 24 22 MERKEZ Kanuni İlköğretim Okulu Şehir 1148 1062 MERKEZ Kapıçam İlköğretim Okulu Köy 11 7 MERKEZ Kapıkaya İlköğretim Okulu Köy 18 11 MERKEZ Karacasu Çok Programlı Lisesi Şehir 134 49 MERKEZ Karacasu İlköğretim Okulu Şehir 153 155 MERKEZ Karacasu Mamaraş İlköğretim Okulu Şehir 10 12 MERKEZ Karacasu Osmanbey Cumhuriyet İlköğretim Okulu Şehir 128 130 Karacasu Vali Saim Çotur Yatılı İlköğretim Bölge Okulu Şehir 1334 925 MERKEZ MERKEZ Karadere Harmancık İlköğretim Okulu Belde 109 88 MERKEZ Karadere Kocaseki İlköğretim Okulu Belde 29 26 MERKEZ Karamanlı Cavgalar İlköğretim Okulu Köy 14 11 MERKEZ Karamanlı İlköğretim Okulu Şehir 477 406 MERKEZ Karamanlı Karaçalılık İlköğretim Okulu Köy 5 9 MERKEZ Karamanlı Koçlar İlköğretim Okulu Köy 24 28 MERKEZ Karamanlı Köyü İlköğretim Okulu Köy 24 43 MERKEZ Karamanlı Sarılar İlköğretim Okulu Köy 25 21 MERKEZ Kartal İlköğretim Okulu Köy 20 29 MERKEZ Kavlaklı Hasan Gökçe İlköğretim Okulu Şehir 150 136 223

MERKEZ Kavlaklı İlköğretim Okulu Şehir 59 65 MERKEZ Kayabaşı İlköğretim Okulu Şehir 178 177 MERKEZ Kaynar Doksanlar İlköğretim Okulu Köy 18 24 MERKEZ Kaynar İlköğretim Okulu Köy 23 21 MERKEZ Kazanlıpınar İlköğretim Okulu Köy 14 20 MERKEZ Kemalli İlköğretim Okulu Köy 61 50 MERKEZ Kertmen İlköğretim Okulu Köy 17 30 MERKEZ Kertmen Köyü Tilkiler İlköğretim Okulu Köy 22 14 MERKEZ Kılağlı İlköğretim Okulu Köy 13 14 MERKEZ Kılağlı Taşlıtarla İlköğretim Okulu Köy 14 15 MERKEZ Kılavuzlu Abdülgani Seyithanoğlu İ.Ö.O. Şehir 126 122 MERKEZ Kız Teknik ve Meslek Lisesi Şehir 0 1688 MERKEZ Kızıldamlar İlköğretim Okulu Köy 24 23 MERKEZ Kızılseki İlköğretim Okulu Köy 71 59 MERKEZ Kozcağız İlköğretim Okulu Köy 18 25 MERKEZ Kozludere İlköğretim Okulu Köy 0 2 MERKEZ Köseli İlköğretim Okulu Köy 150 103 MERKEZ Kumarlı İlköğretim Okulu Köy 63 59 MERKEZ Kurtlarköyü İlköğretim Okulu Köy 104 99 MERKEZ Kurtuluş İlköğretim Okulu Şehir 549 521 MERKEZ Kurucaova İlköğretim Okulu Köy 59 60 MERKEZ Kurucaova Karagöz İlköğretim Okulu Köy 21 18 MERKEZ Kuzucak İlköğretim Okulu Köy 19 22 MERKEZ Küçüknacar İbolar İlköğretim Okulu Köy 7 7 MERKEZ Küçüknacar İlköğretim Okulu Köy 13 27 MERKEZ Küçüksır Oynaklı İlköğretim Okulu Köy 17 3 MERKEZ Küçüksır Sarısırt İlköğretim Okulu Köy 9 13 MERKEZ Kümperli Köyü İlköğretim Okulu Köy 96 101 MERKEZ Küpelikız İlköğretim Okulu Köy 5 7 MERKEZ Kürtül Celilli İlköğretim Okulu Belde 102 118 MERKEZ Kürtül İlköğretim Okulu Belde 184 181 MERKEZ Maksutlu Dönükler İlköğretim Okulu Köy 26 28 MERKEZ Maksutlu İlköğretim Okulu Köy 15 19 MERKEZ Mareşal Fevzi Çakmak İlköğretim Okulu Şehir 376 364 MERKEZ Mehmet Akif Ersoy İlköğretim Okulu Şehir 336 325 MERKEZ Mehmet Gümüşer Anadolu Lisesi Şehir 237 244 Merkez Alaeddin ÖZDENÖREN Yatılı İlköğr.Bölge Okulu Şehir 160 141 MERKEZ MERKEZ Merkez Atatürk Anadolu Lisesi Şehir 278 254 MERKEZ Mimar Sinan Bağlıca İlköğretim Okulu Köy 6 5 MERKEZ Mimar Sinan İlköğretim Okulu Şehir 793 702 MERKEZ Muallim Hayrullah Efendi İlköğretim Okulu Şehir 461 459 MERKEZ Muratlı Hıdırlı İlköğretim Okulu Köy 22 27 MERKEZ Muratlı İlköğretim Okulu Köy 16 14 MERKEZ Necip Fazıl Kısakürek İlköğretim Okulu Şehir 1058 979 MERKEZ Orhangazi Akçakoyunlu İlköğretim Okulu Köy 23 13 MERKEZ Orhangazi İlköğretim Okulu Köy 24 24 MERKEZ Osmangazi İlköğretim Okulu Şehir 776 720 MERKEZ Öğretmenler İlköğretim Okulu Şehir 387 338 MERKEZ Öğretmenler Lisesi Şehir 534 289 224

MERKEZ Öksüzlü İlköğretim Okulu Köy 5 5 MERKEZ Önsen Çok Programlı Lisesi Belde 113 87 MERKEZ Önsen İlköğretim Okulu Belde 303 248 MERKEZ Önsen Yeşilyurt İlköğretim Okulu Belde 145 107 MERKEZ Öşlü İlköğretim Okulu Köy 14 10 MERKEZ Öztürk İlköğretim Okulu Köy 24 23 MERKEZ Peynirdere İlköğretim Okulu Köy 21 26 MERKEZ Pınarbaşı İlköğretim Okulu Şehir 38 38 MERKEZ Piri Reis İlköğretim Okulu Şehir 972 989 MERKEZ Reşit Gümüşer İlköğretim Okulu Şehir 455 418 MERKEZ Sadıklı İlköğretim Okulu Köy 59 55 MERKEZ Sadıklı Yusuflar İlköğretim Okulu Köy 38 46 MERKEZ Sarıçukur İlköğretim Okulu Köy 53 34 MERKEZ Sarıgüzel Bademli İlköğretim Okulu Köy 34 27 MERKEZ Sarıgüzel Çakı İlköğretim Okulu Köy 20 11 MERKEZ Sarıgüzel İkizce İlköğretim Okulu Köy 45 47 MERKEZ Sarıgüzel Kuzdere İlköğretim Okulu Köy 34 40 MERKEZ Sarıkaya İlköğretim Okulu Köy 17 15 MERKEZ Saygılı İlköğretim Okulu Köy 14 5 MERKEZ Saygılı Kırmıtlı İlköğretim Okulu Köy 10 4 MERKEZ Selimiye Köyü M. Nuri Tecirlioğlu İ.Ö.O. Köy 111 98 MERKEZ Sergentepe İlköğretim Okulu Şehir 659 624 MERKEZ Suçatı İlköğretim Okulu Köy 154 160 MERKEZ Suluyayla Fatih Demir İlköğretim Okulu Köy 64 43 MERKEZ Süha Erler Anadolu Lisesi Şehir 285 312 MERKEZ Süleyman Demirel İlköğretim Okulu Şehir 684 676 MERKEZ Süleymanlı İlköğretim Okulu Köy 98 91 MERKEZ Süleymanlı Kışla İlköğretim Okulu Köy 9 7 MERKEZ Sütçü İmam Lisesi Şehir 739 428 MERKEZ Şahinkayası İlköğretim Okulu Belde 226 201 MERKEZ Şahinkayası Yeşilova İlköğretim Okulu Belde 24 29 MERKEZ Şahinkayası-Yeşilova Kanlıçınar İlköğ.Ok. Belde 12 5 MERKEZ Şehit Evliya İlköğretim Okulu Şehir 212 200 MERKEZ Ş. İdari Ataşe Galip Özmen Tek. e End.Mes.L Şehir 781 225 MERKEZ Şehit Mıllış Nuri İlköğretim Okulu Şehir 625 644 MERKEZ Şehit Yusuf Çavuş İlköğretim Okulu Şehir 1137 1023 MERKEZ Şerefoğlu İlköğretim Okulu Köy 106 84 MERKEZ Şerefoğlu Uzunkışla İlköğretim Okulu Köy 19 17 MERKEZ Şevket Bulut İlköğretim Okulu Şehir 114 117 MERKEZ Tekir Alaçayır İlköğretim Okulu Belde 12 15 MERKEZ Tekir Çok Programlı Lisesi Belde 176 95 MERKEZ Tekir İlköğretim Okulu Belde 264 239 MERKEZ Tekir Kısık İlköğretim Okulu Belde 14 11 MERKEZ TOKİ Duran Karabuğaş Lisesi Şehir 355 250 MERKEZ Topçalı Çakallı İlköğretim Okulu Köy 25 26 MERKEZ Topçalı İlköğretim Okulu Köy 8 11 MERKEZ Turan İlköğretim Okulu Şehir 182 172 MERKEZ Türk Telekom İlköğretim Okulu Şehir 521 547 MERKEZ Ulutaş İlköğretim Okulu Köy 11 4 MERKEZ Üngüt İlköğretim Okulu Şehir 244 214 225

MERKEZ Yavuz Selim İlköğretim Okulu Şehir 914 867 MERKEZ Yaylaustu Tutluk İlköğretim Okulu Köy 12 7 MERKEZ Yaylaüstü Avkasır İlköğretim Okulu Köy 10 9 MERKEZ Yenidemir Çardak İlköğretim Okulu Köy 10 10 MERKEZ Yeniköy İlköğretim Okulu Köy 75 75 MERKEZ Yenioba Şehit Mustafa El İlköğretim Okulu Köy 40 46 MERKEZ Yenipınar İlköğretim Okulu Köy 6 6 MERKEZ Yeniyapan İlköğretim Okulu Köy 21 19 MERKEZ Yeşilkent Şehit Erdoğan Korkmaz İ.Ö.O. Belde 99 94 MERKEZ Yolyanı İlköğretim Okulu Köy 18 19 MERKEZ Yunus Emre İlköğretim Okulu Şehir 499 482 MERKEZ Yusufhacılı İlköğretim Okulu Köy 20 18 MERKEZ Zeki Karakız İlköğretim Okulu Şehir 1142 1029 MERKEZ Zeytindere İlköğretim Okulu Köy 88 74 MERKEZ Ziya Gökalp İlköğretim Okulu Şehir 816 810 NURHAK Atatürk İlköğretim Okulu Şehir 96 82 NURHAK Barış İlköğretim Okulu Belde 58 80 NURHAK Karaçar İlköğretim Okulu Şehir 84 92 NURHAK Kullar Süleyman Şahin İlköğretim Okulu Belde 219 202 NURHAK Nurhak Eskiköy İlköğretim Okulu Şehir 20 18 NURHAK Nurhak Hüyük İlköğretim Okulu Şehir 24 18 NURHAK Nurhak İlköğretim Okulu Şehir 184 168 NURHAK Nurhak Lisesi Şehir 286 331 NURHAK Nurhak Pınarbaşı İlköğretim Okulu Şehir 10 15 NURHAK Tatlar İlköğretim Okulu Belde 311 245 PAZARCIK Akdemir Elif Ana İlköğretim Okulu Köy 4 5 PAZARCIK Aslanbey İlköğretim Okulu Köy 11 12 PAZARCIK Aşağı Mülk İlköğretim Okulu Köy 55 35 PAZARCIK Atatürk İlköğretim Okulu Şehir 365 337 PAZARCIK Beşçeşme İlköğretim Okulu Köy 107 97 PAZARCIK Büyüknacar Armutlu Kozcağız İlköğr. Okulu Belde 16 17 PAZARCIK Büyüknacar Gücük İlköğretim Okulu Belde 33 30 PAZARCIK Büyüknacar İlköğretim Okulu Belde 38 56 PAZARCIK Büyüknacar Karataşlık İlköğretim Okulu Belde 9 13 PAZARCIK Büyüknacar Kocadere İlköğretim Okulu Belde 14 5 PAZARCIK Cengiz Topel İlköğretim Okulu Şehir 386 391 PAZARCIK Cennet Pınarı İlköğretim Okulu Köy 5 4 PAZARCIK Cumhuriyet İlköğretim Okulu Şehir 162 141 PAZARCIK Çınarlı İlköğretim Okulu Köy 9 7 PAZARCIK Çiğdemtepe İlköğretim Okulu Köy 86 74 PAZARCIK Çimko İlköğretim Okulu Belde 515 538 PAZARCIK Çöçelli İlköğretim Okulu Köy 16 22 PAZARCIK Damlataş İlköğretim Okulu Köy 11 7 PAZARCIK Eğrice İlköğretim Okulu Köy 158 127 PAZARCIK Emiroğlu Bertizler İlköğretim Okulu Köy 12 8 PAZARCIK Eskinarlı İlköğretim Okulu Köy 19 22 PAZARCIK Evri Osman Gazi İlköğretim Okulu Belde 135 157 PAZARCIK Evri Pınarbaşı İlköğretim Okulu Belde 99 106 PAZARCIK Ganidağı Ketiler İlköğretim Okulu Köy 7 6 PAZARCIK Gazi İlköğretim Okulu Şehir 367 366 226

PAZARCIK Göynük İlköğretim Okulu Köy 23 11 PAZARCIK Hürriyet İlköğretim Okulu Köy 11 9 PAZARCIK Hürriyet Payamlı İlköğretim Okulu Köy 17 19 PAZARCIK İğdeli İlköğretim Okulu Köy 12 10 PAZARCIK İmam Hatip Lisesi Şehir 120 45 PAZARCIK Kadıncık İlköğretim Okulu Köy 9 13 PAZARCIK Karaağaç İlköğretim Okulu Köy 6 9 PAZARCIK Karabıyıklı İlköğretim Okulu Köy 11 7 PAZARCIK Karagöl İlköğretim Okulu Köy 207 197 PAZARCIK Karahüyük İlköğretim Okulu Köy 29 23 PAZARCIK Kelleş İlköğretim Okulu Köy 10 14 PAZARCIK Kizirli İlköğretim Okulu Köy 18 19 PAZARCIK Kuzkent İlköğretim Okulu Köy 13 18 PAZARCIK Maksutuşağı İlköğretim Okulu Köy 10 10 PAZARCIK Mehmet Akif Ersoy İlköğretim Okulu Şehir 187 184 PAZARCIK Memiş Kahya İlköğretim Okulu Belde 11 3 PAZARCIK Merkez Fatih İlköğretim Okulu Şehir 372 340 PAZARCIK Mezra İlköğretim Okulu Köy 52 46 PAZARCIK Narlı 26 Ocak İlköğretim Okulu Belde 243 247 PAZARCIK Narlı Aslan Yıldırım Çok Programlı Lisesi Belde 320 275 PAZARCIK Nurettin Aydın İlköğretim Okulu Şehir 203 198 PAZARCIK Ördekdede İlköğretim Okulu Köy 6 7 PAZARCIK Payamlıbağ İlköğretim Okulu Köy 11 14 PAZARCIK Pazarcık Anadolu Lisesi Şehir 139 117 PAZARCIK Pazarcık Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Şehir 42 75 PAZARCIK Pazarcık İstiklal İlköğretim Okulu Şehir 251 204 PAZARCIK Pazarcık Lisesi Şehir 399 430 PAZARCIK Pazarcık Meslekî ve Teknik Eğitim Merkezi Şehir 539 210 PAZARCIK Sadakalar İlköğretim Okulu Köy 28 27 PAZARCIK Sakarkaya İlköğretim Okulu Köy 99 79 PAZARCIK Sakarkaya Kısık İlköğretim Okulu Köy 6 4 PAZARCIK Salmanlı İlköğretim Okulu Köy 22 16 PAZARCIK Sarıl İlköğretim Okulu Köy 87 79 PAZARCIK Seyrantepe İlköğretim Okulu Köy 57 73 PAZARCIK Sultanlar İlköğretim Okulu Köy 36 23 PAZARCIK Şahintepe Beyleruşağı İlköğretim Okulu Köy 29 16 PAZARCIK Şahintepe Köyü İlköğretim Okulu Köy 19 11 PAZARCIK Şallıuşağı İlköğretim Okulu Köy 13 13 PAZARCIK Taşdemir İlköğretim Okulu Köy 33 30 PAZARCIK Tetirlik YukarıTetirlik İlköğretim Okulu Köy 118 91 PAZARCIK Tilkiler Nehirler İlköğretim Okulu Köy 7 6 PAZARCIK Ufacıklı İlköğretim Okulu Köy 126 127 Ulubahçe Şehit Ahmet Yumrutaş İlköğretim Okulu Köy 55 40 PAZARCIK PAZARCIK Yatılı İlköğretim Bölge Okulu Şehir 292 270 PAZARCIK Yavuz Selim İlköğretim Okulu Şehir 163 203 PAZARCIK Yeşilkent İlköğretim Okulu Köy 6 6 PAZARCIK Yiğitler İlköğretim Okulu Köy 20 23 PAZARCIK Yukarı Höcüklü Elifler İlköğretim Okulu Köy 19 21 PAZARCIK Yukarı Höcüklü Kırkpınar İlköğretim Okulu Köy 5 12 227

PAZARCIK Yukarıhocüklü İlköğretim Okulu Köy 50 43 PAZARCIK Yukarımülk İlköğretim Okulu Köy 27 23 PAZARCIK Yumaklıcerit İlköğretim Okulu Belde 240 242 Akçalı Şehit Piyade Üstçavuş Ahmet Tündü İlköğr. Okulu Köy 74 59 TÜRKOĞLU TÜRKOĞLU Atatürk Yatılı İlköğretim Bölge Okulu Şehir 227 288 TÜRKOĞLU Avşarlı İlköğretim Okulu Köy 72 75 TÜRKOĞLU Aydınkavak İlköğretim Okulu Köy 37 34 TÜRKOĞLU Beyoğlu Aşağı Sarılar İlköğretim Okulu Belde 389 364 TÜRKOĞLU Beyoğlu Cumhuriyet İlköğretim Okulu Belde 23 31 TÜRKOĞLU Beyoğlu İnönü İlköğretim Okulu Belde 13 18 TÜRKOĞLU Beyoğlu Karalar İlköğretim Okulu Belde 13 10 TÜRKOĞLU Beyoğlu Kemalpaşa İlköğretim Okulu Belde 70 68 TÜRKOĞLU Beyoğlu Yenimahalle İlköğretim Okulu Belde 168 191 TÜRKOĞLU Beyoğlu Yukarısarılar İlköğretim Okulu Belde 10 14 TÜRKOĞLU Büyükimalı İlköğretim Okulu Köy 205 204 TÜRKOĞLU Ceceli İlköğretim Okulu Köy 136 146 TÜRKOĞLU Çakallı Çullu İlköğretim Okulu Köy 3 8 TÜRKOĞLU Çakallı Hasanağa İlköğretim Okulu Köy 126 124 TÜRKOĞLU Çobantepe Şehit Sezer Altun İlköğretim Okulu Köy 27 21 TÜRKOĞLU Dedeler İlköğretim Okulu Köy 82 73 TÜRKOĞLU Doluca Şehit Ali Can İlköğretim Okulu Köy 201 205 TÜRKOĞLU Fatih İlköğretim Okulu Şehir 402 367 TÜRKOĞLU Gaziosmanpaşa İlköğretim Okulu Şehir 435 421 TÜRKOĞLU Göllühüyük Çamrak İlköğretim Okulu Köy 13 5 TÜRKOĞLU Göllühüyük Körkocalar İlköğretim Okulu Köy 14 16 TÜRKOĞLU Hacıbebek İlköğretim Okulu Köy 73 76 TÜRKOĞLU Hopurlu Şehit Eyüp Geyik İlköğretim Okulu Köy 154 176 TÜRKOĞLU Kadıoğlu Çiftliği İlköğretim Okulu Köy 71 71 TÜRKOĞLU Kaledibi İlköğretim Okulu Köy 14 16 TÜRKOĞLU Kılılı Cumhuriyet İlköğretim Okulu Belde 164 149 TÜRKOĞLU Kılılı Nazlı Balduk İlköğretim Okulu Belde 300 233 TÜRKOĞLU Kılılı Şehit Şeref İlköğretim Okulu Belde 69 56 TÜRKOĞLU Kılılı Turan Hazinedaroğlu İlköğretim Okulu Belde 117 82 TÜRKOĞLU Kırmakaya İlköğretim Okulu Köy 127 124 TÜRKOĞLU Kızıleniş İlköğretim Okulu Köy 36 25 TÜRKOĞLU Küçük İmalı İlköğretim Okulu Köy 93 95 TÜRKOĞLU Minehüyük İlköğretim Okulu Köy 33 33 TÜRKOĞLU Murat Çakıroğlu İlköğretim Okulu Köy 40 57 TÜRKOĞLU Namık Kemal İlköğretim Okulu Şehir 394 401 TÜRKOĞLU Önsen Hopuru İlköğretim Okulu Köy 85 78 TÜRKOĞLU Şekeroba Fatih İlköğretim Okulu Belde 135 135 TÜRKOĞLU Şekeroba İlköğretim Okulu Belde 26 38 TÜRKOĞLU Şekeroba Numuneevler İlköğretim Okulu Belde 249 239 TÜRKOĞLU Şekeroba Yunus Emre İlköğretim Okulu Belde 278 239 TÜRKOĞLU Turgut Reis Çok Programlı Lisesi Belde 554 134 TÜRKOĞLU Türkoğlu Anadolu İmam Hatip Lisesi Şehir 410 603 TÜRKOĞLU Türkoğlu Anadolu Lisesi Şehir 238 193 TÜRKOĞLU Türkoğlu Lisesi Şehir 600 432 TÜRKOĞLU Uzunsöğüt İlköğretim Okulu Köy 198 203 228

TÜRKOĞLU Yavuzlar İlköğretim Okulu Köy 22 24 TÜRKOĞLU Yeniköy İlköğretim Okulu Köy 8 7 TÜRKOĞLU Yenipınar İlköğretim Okulu Köy 16 23 TÜRKOĞLU Yeşilyöre Araplar İlköğretim Okulu Belde 49 42 TÜRKOĞLU Yeşilyöre Çok Programlı Lisesi Belde 158 38 TÜRKOĞLU Yeşilyöre Demirciler İlköğretim Okulu Belde 30 30 TÜRKOĞLU Yeşilyöre Fakılar İlköğretim Okulu Belde 83 71 TÜRKOĞLU Yeşilyöre İlköğretim Okulu Belde 229 231 TÜRKOĞLU Yeşilyöre Karauşağı İlköğretim Okulu Belde 34 26 TÜRKOĞLU Yolderesi İlköğretim Okulu Köy 219 203 Tablo 90 - Okullarımızın (Özel Kurumlar) Mevcut Kapasite ve Öğrenci Durumu İLÇE KURUM_ADI YERLEŞİM YERİ EKRKEK TOPLAM KIZ TOPLAM AFŞİN ÖZEL YEDİ IŞIK İLKÖĞRETİM OKULU Şehir 69 32 AFŞİN ÖZEL AFŞİN BİLGİ İLKÖĞRETİM OKULU Şehir 57 40 ELBİSTAN ÖZEL ALTINKÜRE ANADOLU LİSESİ Şehir 18 28 ELBİSTAN ÖZEL ALTINKÜRE LİSESİ Şehir 125 158 ELBİSTAN ÖZEL İLKEM GÜNEŞ LİSESİ Şehir 99 70 ELBİSTAN ÖZEL CEYHAN İLKÖĞRETİM OKULU Şehir 150 103 ELBİSTAN ÖZEL ELBİSTAN YILDIZ İLKÖĞRETİM OKULU Şehir 218 140 ELBİSTAN ÖZEL ALTINKÜRE İLKÖĞRETİM OKULU Şehir 157 108 ELBİSTAN ÖZEL İLKEM GÜNEŞ İLKÖĞRETİM OKULU Şehir 160 130 MERKEZ ÖZEL KAHRAMANKENT ANADOLU LİSESİ Şehir 292 0 MERKEZ ÖZEL ALİ KENGER ANADOLU LİSESİ Şehir 0 219 MERKEZ ÖZEL KİPAŞ ANADOLU LİSESİ Şehir 5 7 MERKEZ ÖZEL BEYZA FEN LİSESİ Şehir 38 47 MERKEZ ÖZEL KİPAŞ FEN LİSESİ Şehir 15 16 MERKEZ ÖZEL KAHRAMANKENT FEN LİSESİ Şehir 45 12 MERKEZ ÖZEL BEYZA LİSESİ Şehir 108 65 MERKEZ ÖZEL UĞUR AKAR ÖZEL EĞİTİM OKULU Şehir 4 5 MERKEZ ÖZEL ÖZ-DERYA İLKÖĞRETİM OKULU Şehir 161 131 MERKEZ ÖZEL ALİ KENGER İLKÖĞRETİM OKULU Şehir 140 89 MERKEZ ÖZEL BEYZA İLKÖĞRETİM OKULU Şehir 236 170 MERKEZ ÖZEL RABİA ARIKAN İLKÖĞRETİM OKULU Şehir 249 176 MERKEZ ÖZEL YENİ REKOR İLKÖĞRETİM OKULU Şehir 92 79 MERKEZ ÖZEL KİPAŞ İLKÖĞRETİM OKULU Şehir 161 148 MERKEZ ÖZEL KAHRAMANKENT İLKÖĞRETİM OKULU Şehir 108 86 229

Sıra KURUM KODU ERKEK KAPASİTESİ KIZ KAPASİTESİ TOPLAM KAPASİTE BOŞ KAPASİTE KAPASİTE ÜSTÜ KIZ ERKEK KIZ ERKEK KIZ ERKEK KIZ ERKEK KIZ ERKEK KIZ ERKEK KIZ ERKEK KIZ ERKEK KIZ ERKEK KIZ ERKEK KIZ ERKEK TOPLAM HAZIRLIK SINIFI BURSLU ÖĞRENCİ (DPY-B) BAŞKA OKUL ÖĞRENCİSİ (PARALI) BAŞKA OKUL ÖĞRENCİSİ (PARASIZ) OKULUNUZ ÖĞRENCİSİ (PARALI) OKULUNUZ ÖĞRENCİSİ (PARASIZ) Tablo 91-2010-2011 Yılı Ortaöğretim Pansiyon Kapasiteleri Ve Yatılı Öğrenci Sayıları 9. SINIF 10. SINIF 11. SINIF 12. SINIF TOPLAM YATILI ÖĞRENCİ İLÇE OKUL ADI 1 AFŞİN 184481 Afşin Anadolu İmam Hatip Lisesi 130 0 130 58 0 0 0 0 40 0 12 0 13 0 7 0 0 0 0 0 0 0 0 0 72 0 72 72 2 AFŞİN 966329 Afşin Anadolu Öğretmen Lisesi 20 100 120 19 0 0 0 6 0 18 0 24 6 36 11 1 0 0 0 0 0 0 1 84 16 84 17 101 3 AFŞİN 973205 Arıtaş Öztürk Çok Programlı Lisesi 128 0 128 128 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 4 ANDIRIN 351098 Çok Programlı Lise 40 104 144 3 0 0 0 12 8 22 14 41 7 27 10 0 0 0 0 25 3 0 1 73 35 102 39 141 5 Ç.CERİT 962082 Çağlayancerit 80. Yıl Çok Programlı Lisesi 0 104 104 1 0 0 0 31 0 28 0 26 0 18 0 0 0 0 0 0 0 0 0 103 0 103 0 103 6 ELBİSTAN 184875 Elbistan Anadolu İmam Hatip Lisesi 200 0 200 42 0 0 0 0 72 0 39 0 17 0 30 0 0 0 0 0 34 0 0 0 125 0 158 158 7 ELBİSTAN 966328 Elbistan İMKB Anadolu Öğretmen Lisesi 100 100 200 52 0 0 0 19 17 16 32 11 36 4 13 5 17 0 0 0 0 0 1 49 97 50 98 148 8 ELBİSTAN 184838 Elbistan Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi 100 0 100 0 0 0 0 0 7 0 41 0 40 0 12 0 0 0 0 0 0 0 0 0 100 0 100 100 9 GÖKSUN 185018 Göksun Anadolu İmam Hatip Lisesi 150 81 231 5 0 0 0 21 45 20 45 20 26 20 29 0 0 0 0 0 0 0 0 81 145 81 145 226 10 GÖKSUN 966327 Göksun Anadolu Öğretmen Lisesi 118 0 118 2 0 0 0 0 29 0 29 0 24 0 34 0 7 0 0 0 1 0 2 0 113 0 116 116 11 GÖKSUN 907132 Anadolu Teknik Lisesi, Teknik Lise ve Meslekî ve Teknik Eğitim Merkezi 100 0 100 2 0 0 0 0 26 0 18 0 14 0 40 0 0 0 0 0 4 0 0 0 93 0 98 98 12 MERKEZ 301069 Hoca Ahmet Yesevi Lisesi 288 0 288 16 0 0 0 0 76 0 69 0 63 0 64 0 2 0 3 0 55 0 49 0 166 0 272 272 13 MERKEZ 184133 İbrahim Çalık Lisesi 0 288 288 32 0 0 0 126 0 50 0 49 0 31 0 5 0 66 0 33 0 66 0 124 0 256 0 256 14 MERKEZ 300206 İMKB Süleyman Demirel Fen Lisesi 130 66 196 28 0 0 0 21 22 17 26 14 30 10 28 10 14 0 0 0 0 0 7 58 99 62 106 168 15 MERKEZ 184194 Kahramanmaraş Anadolu İmam Hatip Lisesi 868 0 868 21 0 0 0 137 98 143 93 96 92 121 67 2 0 0 0 0 0 0 0 497 351 497 350 847 16 MERKEZ 244228 Kahramanmaraş Anadolu Öğretmen Lisesi 0 164 164 39 0 0 0 30 0 33 0 24 0 38 0 16 0 0 0 0 1 0 0 109 0 125 0 125 17 MERKEZ 972767 Kahramanmaraş Güzel Sanatlar ve Spor Lisesi 300 0 300 221 0 0 0 0 61 0 10 0 6 0 2 0 0 0 33 0 0 0 2 0 44 0 79 79 18 MERKEZ 184108 Kahramanmaraş Lisesi 0 168 168 11 0 0 0 35 0 45 0 48 0 29 0 1 0 3 0 57 0 3 0 89 0 157 0 157 19 MERKEZ 966454 Şehit İdari Ataşe Galip Özmen Teknik ve End. Mes. Lisesi 92 0 92 0 171 0 0 0 74 0 50 0 63 0 76 0 3 0 51 0 77 0 2 0 138 0 263 263 20 PAZARCIK 373138 İmam Hatip Lisesi 60 0 60 0 0 0 0 0 18 0 14 0 7 0 21 0 0 0 0 0 0 0 0 0 60 0 60 60 21 PAZARCIK 185138 Pazarcık Lisesi 144 144 288 148 0 0 0 31 38 12 24 3 16 5 11 0 0 0 0 25 50 0 0 26 41 51 89 140 TOPLAM 2968 1319 4287 828 171 0 0 469 631 404 516 356 460 339 455 40 43 69 87 140 225 69 65 1293 1695 1568 2062 3630 230

Tablo 92 Öğrencilerin Okullaşma Oranı TOPLAM(%) ERKEK(%) KIZ(%) ORTAÖĞRETİME GEÇİŞ ORANI 76 79.70 71.90 Ortaöğretimde Genel Liseye Geçen Oranı 47.70 46.40 49.10 Ortaöğretimde Meslek Lisesine Geçen Oranı 50.40 51.70 48.80 Ortaöğretimde Özel Liseye Geçen Oranı 0.50 1 1.10 Yükseköğrenim: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, 03.07.1992 tarih ve 3837 sayılı Yasa ile kurulmuş olup; Ziraat, Orman, Fen-Edebiyat, İktisadi ve İdari Bilimler, İlahiyat, Eğitim, Güzel Sanatlar, Tıp ve Mühendislik-Mimarlık Fakülteleri olmak üzere 9 fakültesi, 10 meslek yüksekokulu, 4 yıllık eğitim veren 2 yüksekokul, 3 enstitü, 6 adet Rektörlüğe bağlı bölüm ve 6 araştırma uygulama merkezine sahiptir. Üniversitenin fiziki yapısı; Şehir Merkezindeki Rektörlük ve bağlı fakültelerin bulunduğu 3 blok, bir kapalı spor salonu ve bir sağlık merkezi; Meslek Yüksekokullarının bina ve atölyelerinin bulunduğu Karacasu Kampusu; Sağlık Bakanlığı ile Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı arasında yapılan protokol uyarınca devralınan Sağlık Yüksekokulunun kurulduğu eski Sağlık Meslek Lisesi binalarının bulunduğu Kampus ve 06 Ekim 1995 tarihinde temeli atılan bazı binaların bulunduğu Avşar Kampusundan oluşmaktadır. Karacasu Kampus alanı 1.000 dekar, Avşar Kampus alanında hedef 14.000 dekardır. Bu arazinin bu güne kadar 2.700 dekarının kamulaştırılması tamamlanmıştır. Ayrıca Gaziantep Yolu üzerinde şehir merkezine 12 km. uzaklıkta 900 dekarlık bir araziye sahip olan Karacasu kampüsunda; Fen-Edebiyat, Mühendislik-Mimarlık Fakülteleri ve Kahramanmaraş ve Pazarcık Meslek Yüksekokulları yer almaktadır. Elbistan Meslek Yüksekokulu Elbistan ilçemizde eğitim ve öğretimini sürdürmektedir. Afşin Meslek Yüksekokulu yükseköğretim için gerekli dershane, alet, makine, yurt, yemekhane gibi altyapı hizmetleri henüz tamamlanmadığından faaliyetlerine Adana Yolu üzerinde Aksu Mahallesinde Özelleştirme İdaresi Başkanlığınca Üniversiteye tahsis edilen Zirai Donatım Kurumunun binalarında devam etmektedir. İlahiyat Fakültesi de yine bu binalarda eğitim öğretimini sürdürmektedir. Göksun, İslâhiye, Andırın, Düziçi ve Bahçe Meslek Yüksekokullarımız eğitim öğretimlerini kendi ilçelerindeki binalarında sürdürmektedirler. 231

KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ İL SINIRLARI İÇİNDEKİ FAKÜLTE VE MESLEK YÜKSEKOKULU ÖĞRENCİ SAYILARI 25.03.2011 FAKÜLTE / YÜKSEKOKUL ADI ÖĞR.SAYI BUL.YER ÖZEL/KAMU AFŞİN MESLEK YÜKSEKOKULU 864 AFŞİN KAMU ANDIRIN MESLEK YÜKSEKOKULU 155 ANDIRIN KAMU BEDEN EĞİTİM VE SPOR YÜKSEK OKULU 201 K.MARAŞ KAMU EĞİTİM FAKÜLTESİ 296 K.MARAŞ KAMU ELBİSTAN MESLEK YÜKSEKOKULU 1083 ELBİSTAN KAMU FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ 2784 K.MARAŞ KAMU GÖKSUN MESLEK YÜKSEKOKULU 734 GÖKSUN KAMU GÜZEL SANATLAR FAKÜLTESİ 20 K.MARAŞ KAMU İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ 2152 K.MARAŞ KAMU İLAHİYAT FAKÜLTESİ 163 K.MARAŞ KAMU KAHRAMANMARAŞ MESLEK YÜKSEKOKULU 3235 K.MARAŞ KAMU MÜHENDİSLİK MİMARLIK FAKÜLTESİ 1186 K.MARAŞ KAMU ORMAN FAKÜLTESİ 507 K.MARAŞ KAMU PAZARCIK MESLEK YÜKSEKOKULU 128 K.MARAŞ KAMU SAĞLIK HİZMETLERİ MESLEK YÜKSEKOKULU 295 K.MARAŞ KAMU SAĞLIK YÜKSEKOKULU 412 K.MARAŞ KAMU TIP FAKÜLTESİ 201 K.MARAŞ KAMU ZİRAAT FAKÜLTESİ 872 K.MARAŞ KAMU TOPLAM 15287 Tablo 93- Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesinde Okuyan Öğrencilerle İlgili Yurt Durumunu Gösterir Tablo Bulunduğu Yer Bağlı Olduğu Kurum Toplam Kapasite (Adet) Fiilen Barınan Öğrenci Sayısı (Adet) Toplam Erkek Kız Göksun KSÜ 180 120 50 70 Andırın KSÜ 80 80 50 30 İslahiye KSÜ 100 100 65 35 Düziçi KSÜ 50 50 25 25 Bahçe KSÜ 50 50 25 25 Elbistan YURTKUR 702 702 468 234 Kahramanmaraş MYO YURTKUR 1564 1564 782 782 GENEL TOPLAM 2.726 2.666 1.465 1.201 232

M.3.3.Hastaneler ve Sağlık Tesisleri: Kahramanmaraş ta sağlık tesislerinin hizmet verdiği alan yüzey olarak yaklaşık 130 dönüm civarında olup ; bunların hizmet alanları ile ilgili detaylı bilgiler; yetkili kurum ve kuruluşlardan edinilebilir. M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler İlimizde Sabancı Kültür Merkezi ile Necip Fazıl Kısakürek Kültür Merkezi bulumaktadır. Ayrıca kamu kuruluşlarına ait sosyal tesisler bulunmaktadır. M.3.5. Endüstriyel Yapılar Endüstri bölgeleri şehrin değişik yönlerinde yer almakta olup haritası bulunmamaktadır. M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar Göçer ve hareketli barınaklar hakkında bilgiye ulaşılamamıştır. M.3.7. Otel, Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar Bölüm G de ayrıntılı olarak verilmiştir. M.3.8.Bürolar ve Dükkanlar İlimizde çok sayıda iş merkezi bulunmakta olup bunlar şehir merkezinde yer almaktadır. Şehrin gelişmesi ise batı yönüne doğru devam etmekte olup bu bölge genellikle konut alanları şeklindedir.iş merkezleri daha çok resmi dairelere yakın bölgelerde yoğunlaşmaktadır. M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma İlimizde kırsal alanlardaki konut gelişimi, genellikle tarım alanlarının, su kaynaklarının ve ulaşım imkanlarının uygun olduğu yerlerde hızla artmıştır. Topoğrafyanın uygun olmadığı,iklimin sert olduğu alanlarda ise yerleşmenin az olduğu görülmektedir. Tarım alanlarının verimliliği, su kaynaklarının bolluğu ve topoğrafyanın durumu yerleşme alanlarının toplu veya dağınık olmasında belirleyici rol oynamaktadır. Kırsal alanda yapı malzemesi daha çok yakın çevreden temin edilmekte,kayalık alanlarda taş ağırlıklı yapılar,ormanlık alanlarda ise ahşap ve kerpiç yapılar ön plana çıkmaktadır.gelir seviyesi yüksek olan kırsal yerleşmelerde daha planlı betonarme yapılar göze çarpmaktadır. 3194 sayılı İmar Kanununa bağlı olarak çıkarılan Plansız Alanlar Yönetmeliğinin 43. maddesi gereğince köy yerleşik alan tespitinin yapılması ile, kırsal alanlardaki yerleşmelerin disipline edilmesi amaçlanmaktadır. Müdürlüğümüzce bu konuda başlatılan çalışmalar hızla devam etmekte olup,ilimize bağlı köylerin Köy Yerleşik Alan tespitinin büyük çoğunluğu tamamlanmıştır. Müdürlüğümüzce, köy yerleşik alan dışında kalan alanlarda aynı yönetmeliğin 63.maddesine göre ruhsat düzenlenmekte,akaryakıt ve sanayi tesisleri için oluşturulan Konut Dışı Kentsel Çalışma Alanlarında mevzii olarak hazırlanan imar planlarından sonra inşaat izni verilmektedir. 233

M.3.10.Yerli Mimari Özellikler Taş ve kerpiçten yapılmış yüksek duvarlı avlulu, sofalı, haremlik, selamlık, alt katta mahzeni olan zemin katta genellikle kiler ve mutfak tan oluşan iki ya da üç katlı evlerdir. Kahramanmaraş kent merkezi içerisinde yer alan yapılaşma hareketi iki bölüm içerisinde ayrı ayrı anlatımı zorunlu kılmakta olup 1. bölümde kentin ilk yapılaşmasına dönük binaların mimari özellikleri ile 2. bölümde yeni yapılaşmadaki mimari özellikler büyük farklılıklar sergilemektedir. İlimizde Osmanlı ve Selçuklu dönemine ait birçok eser vardır. Kahramanmaraş evlerinde 8 plan tipi bulunmaktadır. Evlerin tamamı güneye bakmakta ve avlusu bulunmaktadır. Avlular taş kaplı çoğunlukla yuvarlak, oval, köşeli, havuzlu ve şadırvanlı bir bütünlük içerisindedir. Kent içerisinde yeni yapılaşmada klasik mimari tip yer almakta olup; özellikle mimari görünüme sahip binalar arasında Özel İdare Binası, Gar Binası, Valilik Binası Ve Eski Devlet Hastanesi gösterilebilir. M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller Taş, kerpiç ve ahşap malzeme kullanılmaktadır. Çevreye herhangi bir olumsuz etkisi yoktur. M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı M.4.1. İş alanları ve işsizlik İlimizde genellikle tarıma dayalı sanayi sektörü gelişmiştir. Tekstil sektörü en büyük iş alanı haline gelmiş olup işsizlik oranı diğer illere göre alt sevilerdedir. M.4.2. Göçler İlimizde yer değiştirme olaylarının başlıca nedenleri tarımsal faaliyetler ve sanayileşmedir. Göç olayının ilimize getirdiği çevre sorunlarını gecekondulaşma, sağlıksız yapılaşma ve yetersiz alt yapı neticesi düzensiz katı ve sıvı atık oluşumu ile hava kirliliği olarak sayabiliriz. M.4.3. Göçebe ( Mevsimlik ) İşçiler İlimiz içerisinde göçebe olarak mevsimlik çalışan işçilerin istihdam edildikleri iş kolları genel olarak tarım sektöründedir. Bu işçiler tarım alanında sulama, çapalama, pamuk toplama, ekin biçme gibi faaliyetlerde bulunmaktadırlar. Genel olarak faaliyette bulundukları alan yakınlarında kurdukları çadırlarda ikamet ederler. M.4.4. Kent Toprağın Mülkiyet Dağılımı Kadastro çalışmaları devam ettiğinden bilgeye ulaşılamamıştır. M.4.5. Konut Yapım Süreçleri Şehrin güney ve doğu kısımlarındaki yerleşmeler, genellikle vatandaşın kendi imkanlarıyla yaptırdığı iki katlı binalardan oluşmaktadır. Bu bölgedeki belli başlı mahalleler Ballıca, Dumlupınar, Oruç Reis, Piri Reis, Aksu, Karacaoğlan, Dulkadiroğlu, Aslanbey mahalleleridir. Mahallelerin büyük bir kısmı ruhsatsız yapılardan oluşmuştur. 234

Kooperatiflerle, genellikle uzun vadede bütçeyi zorlamadan konutlar üretilmektedir. Ancak son dönemlerde konut üretiminde kooperatifçilik azalmıştır. 2010 yılında verilen ruhsatların yaklaşık %5 ini kooperatifler oluşturmaktadır. Günümüzde konut üretimleri genellikle yap-satçılıkla gerçekleşmektedir. Site bazındaki yerleşimler artmaktadır. Site bazındaki yapıların çoğunda kullanılan tünel kalıp yapım tekniğiyle birçok bloktan oluşan konutlar kısa sürede tamamlanmaktadır. 2002 yılından itibaren belediyemizce verilen yeni yapı ve ilave ruhsatlarının sayısı aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. Bunların büyük bir kısmını konutlar oluşturmaktadır. Yıllar Verilen Ruhsat Sayısı 2002 180 2003 180 2004 204 2005 349 2006 484 2007 542 2008 479 2009 636 2010 1157 M.4.6.Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri Bu türlü alanlar kent dokusuna yapışık, merkezden uzak, vatandaşların sosyoekonomik yapısına uygun, hisseli tapuların veya el senetleri ile alınmış parsellerin üzerlerine inşaa olunmuş yapı guruplarıdır. Bu bölgeler aynı kültür özelliklerine sahip insan guruplarını bünyesinde toplar. Görülen en önemli özelliklerden bir tanesi de modern malzeme ile (köye göre) sosyoekonomik özellik ve yaşantılarını aynen devam ettirmeleridir. Buralara gidildiğinde köy köy veya il il gezmek mümkündür. Kahramanmaraş kent gerçeğinde şehrin yapılaşması ve gelişmesi lineer bir dokuya sahiptir. Şehrin Mevlana, Barbaros, Hacıbayramveli ve Karacaoğlan Mahalle guruplarında batı köylerden gelen yerleşimler Mercimektepe bölgesinde ise Muş ilinden gelenler inkişaf etmiştir. Şehrin doğu kesiminde ise Dulkadiroğlu, Aslanbey, Namık Kemal çevrelerinde yine Muş, Tunceli, Bitlis, Elazığ gibi illerden gelenler vatandaşlarımızın yerleştikleri görülmüştür. Kuzeyde Saçaklızade ve Tavşantepe bölgelerinde güneyde ise Aksu ve M.Akif Mahalle guruplarında bu tür yerleşmeler görülmektedir. Burada gözlenen şudur; şehrin batı kesiminde oluşan kaçak yapılar sınıf olarak 3. 4. ve daha yüksek vasıfsız arazilere yapılaşmakta iken doğu ve güneyde 1. ve 2. sınıf kullanılabilen arazilere yapılmaktadır. Bu bölgelerin önüne geçebilmek için birtakım olumlu girişimler yapılmıştır. 1- Bu bölgelerin sonunda belirli bir saha tampon bölge olarak bölgenin sosyoekonomik yapısına uygun olarak planlanmış ve uygulama çalışmaları başlatılmıştır. Tampon bölge ise bir geçiştir. 2- Bu bölgelerde mevcut yapıya uygun olarak ıslah imar planları yapılmış, kent makroformu ile adaptasyonların sağlanmasına çalışılmıştır. İlimizde hızla gelişen endüstrileşme ve buna bağlı göç neticesinde bir takım önlemlerin alınması gayesi ile 5 adet gecekondu önleme bölgesi ihdas edilmiştir. İlk kez 1971 yılında Namık Kemal ve Şeyh Adil Mahallelerinde yaklaşık 200 dönümlük bir sahada 1 No lu gecekondu önleme bölgesi projesi tatbik edilmiş; ancak başarıya ulaşılamamıştır. 235

2 ve 3 nolu gecekondu önleme bölgeleri yine aynı tarihlerde şimdiki M.Akif Mahallesinde uygulamaya konulmasına rağmen kamulaştırmada çıkan problemlerden dolayı Danıştay Mahkemesince iptal edilmiştir. 4 ve 5 No lu gecekondu önleme bölgesi ise 868 dönümlük bir sahada 1978 yılında başlatılmıştır. Tek başarıya ulaşan gecekondu önleme bölgesi projesi bu bölgede yapılan proje olup; 2100 adet küçük parsel, 400 adet 5 katlı büyük parsel üretilmiş, alt yapısı tamamlanmıştır. Kentin kuzeyinde çamlık mahallesi olarak nitelendirilen 42 hektarlık alanda kentsel dönüşüm alanı ilan edilmiş olup buradaki gecekonduların dönüşüm kapsamında kaldırılması hedeflenmektedir. Kentsel dönüşüm söz konusu bölgenin çevresinde gecekondu yapımının önüne geçerek planlı yapılaşmayı sağlamak anlamında etkin rol oynamaktadır. Ayrıca kentin güneyinde imar planı dışında kalan ancak mevcut yapılaşmaların bulunduğu Sümer mahallesinde ilave imar planı çalışması yürütülmekte olup plan kapsamında gerekli kentsel ve sosyal altyapı alanları oluşturulmaktadır. İlimizdeki şanssızlıklardan bir tanesi de arazilerin mülkiyet durumudur. Çoğunlukla vatandaş mülkiyetinde olan parseller büyük ölçekli konut taleplerini karşılamakta yerel idarelerin dar ve kısıtlı bütçeleriyle olası görülmemektedir. Büyük miktarda belde sınırları içinde hazine parseli yoktur. Bu gelişmeler çerçevesinde bazı bölgelerde kaçak yapılar kontrol altına alınamamıştır. Şehrin batısı ve doğusunda iki ayrı lineer gelişen bölgelerde de kaçak yapılarla ilgili olarak ıslah çalışmaları ve sosyoekonomik dokuya uygun imar planları ve ıslah planları uygulanarak geri kazanım çalışmaları gerçekleştirilmektedir. 775 sayılı kanun kapsamında İlimiz Elbistan ilçesinde 1 ve 2 no lu gecekondu önleme bölgeleri oluşturulmuştur. Elde edilen parsellerin hazine adına tescilleri yapılmış olup Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlüğünce imar planları yapılmıştır. Elbistan nufusuna kayıtlı vatandaşlarca kurulan kooperatiflerin sayısı yaklaşık 65 civarındadır. Bu kooperatiflerin büyük çoğunluğu konut yapım işini tamamlayarak üyelerine konutlarını teslim etmiştir. M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri M.5.1. Görüntü Kirliliği Eski yerleşim yerlerinde imar planları olmadığı için yollar dar, evler gelişi güzel yapılmış olaması ve bu konuda yasal mevzuat olmaması nedeniyle görüntü kirliliği oluşmaktadır. Yeni imara açılan ve planlı bir şekilde yapılan bölgelerde görüntü kirliliğine fazla rastlanılmamaktadır. Belediyeler bu konuda bir kısım çalışmalar yapmaktadır. M.5.2. Binalarda Ses İzolasyonu Binalarda ısı yalıtımının yapılması hakkında, Planlı Alanlar Tip İmar Yönetmeliği nin 5.maddesine göre yapı ruhsatı işlemlerinde, "Binalarda Isı Yalıtım Yönetmeliği" hükümlerine göre ilgili mühendislerce hazırlanan ısı yalıtım projeleri veya raporları istenmektedir. Bu projelerin uygulaması ve denetimi ilgili mühendisler tarafından veya 4708 Sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun kapsamındaki yerlerde yapı denetim şirketlerinin ilgili denetçileri ve kontrol elemanları tarafından yapılır. 236

M.5.3. Hava Alanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları Kentimizde bulunan havaalanları ile ilgili olarak Ulaştırma Bakanlığı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğünün havaalanı ile ilgili olarak belirlediği bir mania planı mevcuttur. Mania planında uçakların kalkış ve inişlerine bağlı olarak uçuş güvenliğini ön plana çıkartıcı tedbirlere yer vermiştir. Mevcut çevredeki yapılara da tedbir mahiyetli önlemler aldırılmıştır. Havaalanının kent merkezinden uzak olması çevrede afet evlerinden başka meskun alan olmamasından dolayı gürültü ile zonlar oluşturulamamıştır. M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü Kentimizde sanayi kullanımı ile meskun alan ayrılmış vaziyettedir. Ticari ve sanayi alanlarının çevre yolu arterlerine paralel olarak inkişaf etmeleri bu tesislerin çevreye yaydığı gürültülerle ilgili bir takım önlemler almaya yerel idareleri yönlendirmemiştir. M.5.5. Kentsel Atıklar İl merkezi içerisinde meydana gelen katı atıklar kent içi semt sokaklarında bulunan çöp römorklarından güncel olarak konteynerlerle toplanarak kent güneyinde 10 km uzaklıktaki Aksu mevkiinde bulunan düzensiz depolama alanında depolanmaktadır. M.5.6. Binalarda ısı Yalıtımı EVİNİ YAPANA YARDIM METODU İLE YAPILAN KONUTLARDA YALITIM (EYY): Bu metot ile yapılan afet konutlarında eski projelerde ısı ve ses yalıtımı olmayıp,imkanı olan vatandaşların bazılarınca duvar içi köpük ile ısı yalıtımı yapılmaktaydı.bu metotta ihale ve şartname olmadığı için,ve vatandaşların ekonomik imkanları zayıf durumda olduğu için,ısı yalıtımını isteyen ve imkanı olanlar yaptırmaktaydı. İHALE İLE YAPILAN BİNALARDA YALITIM : Yeni yapılan projelerde ise, ihaleli ve şartnameli oldukları için tüm konutlarda ısı yalıtımı yapılmaktadır. Okullarda kolon ve kirişlerde xps ile ısı yalıtımı yaptırılmaktadır. Dış duvarlarda iki duvar arasına köpük ile ısı yalıtımı yaptırılmaktadır. Kontrollüğü Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü teknik elemanlarınca yapılan TOKİ Doğu kent 24 derslikli lise de : - Kolon ve kirişlerde xps ile ısı yalıtımı yapılmıştır. - Dış duvarlarda içten xps ve alçıpan ile ısı yalıtımı yapılmıştır. - Diğer yapımı devam eden binalarda da ısı yalıtımı yapılmaktadır. 237

M.6. Nüfus M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Dağılımı: Tablo 94- Nüfusun Yıllara Göre Dağılımı: Nüfus Sayımı Yapılan Yıllar Tespit Edilen Nüfus Yıllık Nüfus Artış Hızı 1927 184.958 1935 188.877 2.62 1940 202.073 13.51 1945 261.550 18.98 1950 288.843 19.85 1955 336.797 30.72 1960 389.857 29.26 1965 438.423 23.48 1970 528.982 37.55 1975 641.480 38.56 1980 738.032 28.04 1985 840.472 26.00 1990 894.264 12.11 2000 1.002.384 11.41 Son 73 yılda Türkiye nin nüfusu yaklaşık beş kat artış gösterirken, aynı dönemde, Kahramanmaraş ilinin nüfusu 5.4 kat artış göstermiş ve 1.002.384 e yükselmiştir. 1927 2000 döneminde Kahramanmaraş ilinin nüfusu sürekli artış göstermiştir. İlde en düşük yıllık nüfus artış hızı % 0 2.6 ile 1927 1935 döneminde, en yüksek yıllık nüfus artış hızı ise % 0 38.6 ile 1970-1975 döneminde gerçekleşmiştir. 1927 yılında Kahramanmaraş ili ülke nüfusu içinde %1.4 lük bir paya sahip iken, 2000 yılında %1.5 lik bir paya sahiptir. Bu da, Kahramanmaraş ilinin nüfus artış hızının ülke ortalamasından daha yüksek olduğunu göstermektedir. Kahramanmaraş; il merkezleri nüfus büyüklüğüne göre Türkiye nin 17. ili, illerin nüfus büyüklüğüne göre ise Türkiye nin 18. ilidir. Ülke nüfusu içindeki payı %1.47 dir. M.6.2. Nüfusun Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı: Tablo 95- İl Geneli Cinsiyet ve Yaş gurublarına göre nüfus dağılımı YAŞ GRUBU TOPLAM ERKEK KADIN Toplam 1.002.384 510.662 491.722 00-04 121.890 63.603 58.287 05-09 117.285 60.786 56.499 10-14 117.539 61.177 56.362 15-19 120.426 61.025 59.401 20-24 96.260 46.739 49.521 25-29 85.185 42.446 42.739 30-34 66.397 34.181 32.216 238

35-39 62.491 32.222 30.269 40-44 49.281 26.069 23.212 45-49 40.148 20.375 19.773 50-54 33.072 16.583 16.489 55-59 25.298 12.863 12.435 60-64 22.139 10.414 11.725 65-69 19.233 9.848 9.385 70-74 13.558 6.620 6.938 75-79 6.228 3.047 3.181 80-84 3.153 1.363 1.790 85 + 2.642 1.216 1.426 Bilinmeyen 159 85 74 İL MERKEZİ Tablo 96 - İl Merkezi Cinsiyet ve Yaş gurublarına göre nüfus dağılımı YAŞ GRUBU TOPLAM ERKEK KADIN Toplam 326.198 169.863 156.335 00-04 42.135 22.047 20.088 05-09 37.669 19.594 18.075 10-14 36.613 19.552 17.061 15-19 38.355 20.512 17.843 20-24 32.730 16.672 16.058 25-29 29.218 14.841 14.377 30-34 23.346 12.094 11.252 35-39 21.997 11.429 10.568 40-44 17.451 9.267 8.184 45-49 13.294 7.102 6.192 50-54 9.948 5.191 4.757 55-59 6.753 3.583 3.170 60-64 5.794 2.771 3.023 65-69 4.629 2.360 2.269 70-74 3.277 1.498 1.779 75-79 1.595 744 851 80-84 724 298 426 85 + 622 277 345 Bilinmeyen 48 31 17 BUCAK VE KÖYLER TOPLAMI Tablo 97- Bucak ve Köyler Toplamı Cinsiyet ve Yaş gurublarına göre nüfus dağılımı YAŞ GRUBU TOPLAM ERKEK KADIN Toplam 466.377 233.575 232.802 00-04 55.927 29.303 26.624 05-09 55.597 28.725 26.972 10-14 55.750 28.438 27.312 15-19 56.050 27.240 28810 20-24 43.179 20.219 22.960 25-29 37.397 18.333 19.064 30-34 28.326 14.503 13.823 35-39 26.312 13.601 12.711 40-44 20.994 10.903 10.091 45-49 18.401 8.894 9.507 50-54 16.501 7.949 8.552 239

55-59 13.635 6.814 6.821 60-64 12.248 5.647 6.601 65-69 11.145 5.731 5.414 70-74 7.865 3.950 3.915 75-79 3.544 1.788 1.756 80-84 1.832 789 1.043 85 + 1.504 708 796 Bilinmeyen 70 40 30 AFŞİN Tablo 98 - Afşin İlçesi Cinsiyet ve Yaş gurublarına göre nüfus dağılımı YAŞ GRUBU TOPLAM ERKEK KADIN Toplam 35.834 17.914 17.920 00-04 4.432 2.303 2.129 05-09 4.332 2.232 2.100 10-14 4.258 2.126 2.132 15-19 4.524 2.220 2.304 20-24 3.133 1.398 1.735 25-29 3.031 1.475 1.556 30-34 2.455 1.219 1.236 35-39 2.551 1.250 1.301 40-44 1.945 1.055 890 45-49 1.439 754 685 50-54 1.093 603 490 55-59 789 410 379 60-64 599 279 320 65-69 580 291 289 70-74 343 157 186 75-79 169 75 94 80-84 88 35 53 85 + 65 30 35 Bilinmeyen 8 2 6 ANDIRIN Tablo 99- Andırın İlçesi Cinsiyet ve Yaş gurublarına göre nüfus dağılımı YAŞ GRUBU TOPLAM ERKEK KADIN Toplam 8.311 4.342 3.969 00-04 809 423 386 05-09 832 430 402 10-14 1.109 590 519 15-19 1.136 606 530 20-24 872 476 396 25-29 720 367 353 30-34 532 274 258 35-39 506 259 247 40-44 386 194 192 45-49 360 190 170 50-54 323 170 153 55-59 210 96 114 60-64 169 84 85 65-69 148 86 62 70-74 106 61 45 75-79 47 24 23 80-84 19 4 15 85 + 22 5 17 Bilinmeyen 5 3 2 240

ÇAĞLAYANCERİT Tablo 100 - Çağlayancerit İlçesi Cinsiyet ve Yaş gurublarına göre nüfus dağılımı YAŞ GRUBU TOPLAM ERKEK KADIN Toplam 12.642 6.436 6.206 00-04 1.534 771 763 05-09 1.482 756 726 10-14 1.603 844 759 15-19 1.654 848 806 20-24 1.337 679 658 25-29 1.128 553 575 30-34 817 411 406 35-39 736 370 366 40-44 563 289 274 45-49 449 221 228 50-54 354 173 181 55-59 269 138 131 60-64 258 134 124 65-69 178 104 74 70-74 150 69 81 75-79 76 50 26 80-84 32 16 16 85 + 19 8 11 Bilinmeyen 3 2 1 EKİNÖZÜ Tablo 101- Ekinözü İlçesi Cinsiyet ve Yaş gurublarına göre nüfus dağılımı YAŞ GRUBU TOPLAM ERKEK KADIN Toplam 6.880 3.536 3.344 00-04 764 395 369 05-09 801 408 393 10-14 915 514 401 15-19 829 430 399 20-24 731 375 356 25-29 546 270 276 30-34 458 232 226 35-39 387 225 162 40-44 261 125 136 45-49 227 112 115 50-54 240 114 126 55-59 198 96 102 60-64 158 61 97 65-69 150 72 78 70-74 126 64 62 75-79 47 18 29 80-84 26 16 10 85 + 16 9 7 Bilinmeyen - - - 241

ELBİSTAN Tablo 102- Elbistan İlçesi Cinsiyet ve Yaş gurublarına göre nüfus dağılımı YAŞ GRUBU TOPLAM ERKEK KADIN Toplam 71.500 36.266 35.234 00-04 8.523 4.398 4.125 05-09 8.439 4.386 4.053 10-14 8.439 4.348 4.091 15-19 8.872 4.532 4.340 20-24 6.460 2.958 3.502 25-29 6.122 2.998 3.124 30-34 5.224 2.689 2.535 35-39 5.075 2.579 2.496 40-44 3.855 2.127 1.728 45-49 2.946 1.550 1.396 50-54 2.175 1.145 1.030 55-59 1.470 713 757 60-64 1.290 610 680 65-69 1.117 534 583 70-74 749 359 390 75-79 337 152 185 80-84 216 108 108 85 + 178 78 100 Bilinmeyen 13 2 11 GÖKSUN Tablo 103- Göksun İlçesi Cinsiyet ve Yaş gurublarına göre nüfus dağılımı YAŞ GRUBU TOPLAM ERKEK KADIN Toplam 30.232 16.456 13.776 00-04 3.224 1.664 1.560 05-09 3.256 1.746 1.510 10-14 3.409 1.841 1.568 15-19 3.730 2.059 1.671 20-24 3.331 1.866 1.465 25-29 3.035 1.705 1.330 30-34 2.250 1.248 1.002 35-39 2.093 1.119 974 40-44 1.558 910 648 45-49 1.101 595 506 50-54 895 462 433 55-59 655 340 315 60-64 616 334 282 65-69 483 250 233 70-74 288 160 128 75-79 145 77 68 80-84 65 30 35 85 + 90 45 45 Bilinmeyen 8 5 3 242

NURHAK Tablo 104- Nurhak İlçesi Cinsiyet ve Yaş gurublarına göre nüfus dağılımı YAŞ GRUBU TOPLAM ERKEK KADIN Toplam 8.118 4.043 4.075 00-04 707 356 351 05-09 706 369 337 10-14 891 479 412 15-19 996 478 518 20-24 1.014 495 519 25-29 814 385 429 30-34 503 240 263 35-39 561 269 292 40-44 379 199 180 45-49 392 194 198 50-54 305 156 149 55-59 234 119 115 60-64 189 86 103 65-69 167 111 56 70-74 130 50 80 75-79 65 29 36 80-84 37 13 24 85 + 27 15 12 Bilinmeyen 1-1 PAZARCIK Tablo 105- Pazarcık İlçesi Cinsiyet ve Yaş gurublarına göre nüfus dağılımı YAŞ GRUBU TOPLAM ERKEK KADIN Toplam 24.374 12.224 12.150 00-04 2.401 1.218 1.183 05-09 2.713 1.422 1.291 10-14 3.065 1.664 1.401 15-19 2.859 1.391 1.468 20-24 2.373 1.099 1.274 25-29 2.139 1.014 1.125 30-34 1.667 837 830 35-39 1.517 747 770 40-44 1.238 644 594 45-49 1.043 509 534 50-54 873 439 434 55-59 756 381 375 60-64 591 299 292 65-69 451 218 233 70-74 393 200 193 75-79 143 69 74 80-84 85 45 40 85 + 65 28 37 Bilinmeyen 2-2 243

TÜRKOĞLU Tablo 106- Türkoğlu İlçesi Cinsiyet ve Yaş gurublarına göre nüfus dağılımı YAŞ GRUBU TOPLAM ERKEK KADIN Toplam 11.918 6.007 5.911 00-04 1.434 725 709 05-09 1.358 718 640 10-14 1.487 781 706 15-19 1.421 709 712 20-24 1.100 502 598 25-29 1.035 505 530 30-34 819 434 385 35-39 756 374 382 40-44 651 356 295 45-49 496 254 242 50-54 365 181 184 55-59 329 173 156 60-64 227 109 118 65-69 185 91 94 70-74 131 52 79 75-79 60 21 39 80-84 29 9 20 85 + 34 13 21 Bilinmeyen 1-1 Kahramanmaraş ilinde 1927 yılında her 100 kadın için 100 erkek bulunmakta iken, erkek nüfusun kadın nüfustan daha hızlı artması nedeniyle 1955 yılında cinsiyet oranı 105 e ulaşmıştır. Bu yıldan sonra azalma eğilimine giren cinsiyet oranı, 1975 yılında 106 ile en yüksek değerini almıştır. 2000 yılında Kahramanmaraş ilinde her 100 kadın için 104 erkek bulunmaktadır. M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları: 2000 Yılı Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre, Merkez İlçe şehir nüfusumuz 326.198, İl genelinin toplam nüfusu ise 1.002.384 tür. 1990 2000 döneminde yıllık nüfus artış hızı % 0 11,41 dir. Nüfusun %46.53'ü köy ve kasabalarda, geriye kalan %53.47 si de şehirlerde yaşamaktadır. İl genelinde km² ye düşen insan sayısı ortalama 70 kişidir. Nüfus yoğunluğu açısından, Merkez ilçe km² ye ortalama 157 kişi ile İlimizin en yoğun nüfusunu barındırken, ilçelere göre 14 ile 104 kişi arasında değişmektedir. İl e bağlı bulunan 9 ilçeden Elbistan ilçesi 128.267 nüfusu ile en fazla nüfusa, Ekinözü ilçesi ise 17.102 nüfusu ile en az nüfusa sahip olan ilçelerdir. İlin yıllık nüfus artış hızı en yüksek olan ilçesi % 0 14.1 ile Nurhak iken, en az olan ilçesi % 0 16.9 ile Ekinözü dür. 244

Tablo 107-1990 ve 2000 Yılları İtibariyle İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunluğu Yıllık Nüfus Artış Hızı Toplam Şehir Köy Merkez 25.70 35.75 5.49 Afşin -6.88 22.81-21.87 Andırın -7.70 10.18-11.77 Çağlıyancerit 9.44 19.18 2.75 Ekinözü -16.87-17.35-16.55 Elbistan 12.31 26.70-3.30 Göksun 4.70 28.00-8.15 Nurhak 14.10 13.58 14.56 Pazarcık -11.70-3.15-15.75 Türkoğlu 2.24-20.35 8.41 İL TOPLAMI 11.41 27.4-4.31 Yüzölçümü (KM 2 ) 2.956 Nüfus Yoğunluğu 157 1.428 65 1.162 35 417 595 2.319 1.940 1.219 1.710 600 14.346 71 29 55 39 14 42 104 70 Kahramanmaraş il merkezinin şehir nüfusu artış hızı % 0 35.8 dir. Kahramanmaraş iline bağlı ilçelerin şehir nüfusları incelendiğinde, şehir nüfusu en fazla olan ilçenin Elbistan ilçesi, en az olan ilçenin ise Ekinözü ilçesi olduğu görülmektedir. Şehir nüfus artışının en fazla olduğu ilçe % 0 28 ile Göksun ilçesi, en az olduğu ilçe % 0 20.4 ile Türkoğlu ilçesidir. Kahramanmaraş iline bağlı tüm bucak ve köylerin yıllık nüfus artış hızı % 0 4.3 tür. M.6.4. Nüfus Değişim Oranı: 1927 yılında Kahramanmaraş ilinde %19.7 olan şehirde yaşayan nüfusun payı 1950 yılından sonra sürekli bir artış göstererek, 2000 yılında %53 e ulaşmıştır. Kahramanmaraş ilinde şehirde yaşayan nüfusun oranı, ülke ortalamasına göre daha yavaş artmıştır. 1990 yılına kadar köy nüfusu şehir nüfusundan fazla iken, ilk kez 2000 yılında şehir nüfusu köy nüfusundan daha fazla olmuştur. Tablo 108-1990 ve 2000 Yılları İtibariyle İl ve İlçelerin Nüfus Değişimi 245

1990 2000 Yıllık Nüfus Artış Hızı Toplam Şehir Köy Toplam Şehir Köy Toplam Şehir Köy Merkez 359.870 228.129 131.741 465.370 326.198 139.172 25.70 35.75 5.49 Afşin 99.321 28.524 70.797 92.718 35.834 56.884-6.88 22.81-21.87 Andırın 44.337 7.506 36.831 41.051 8.311 32.740-7.70 10.18-11.77 Çağlıyancerit 26.914 10.435 16.479 29.580 12.642 16.938 9.44 19.18 2.75 Ekinözü 20.246 8.184 12.062 17.102 6.880 10.222-16.87 Elbistan 113.411 54.741 58.670 128.267 71.500 56.767 12.31-17.35-16.55 26.70-3.30 Göksun 72.539 22.847 49.692 76.033 30.232 45.801 4.70 28.00-8.15 Nurhak 14.990 7.087 7.903 17.260 8.118 9.142 14.10 Pazarcık 81.644 25.154 56.490 72.628 24.374 48.254-11.70 13.58 14.56-3.15-15.75 Türkoğlu 60.992 14.608 46.384 62.375 11.918 50.457 2.24-20.35 8.41 İL TOPLAMI 894.264 407.215 487.049 1.002.384 536.007 466.377 11.41 27.4-4.31 KAYNAK : 1-Nüfus ve Vatandaşlık Müdürlüğü. 2-DİE, 2000 GENEL NÜFUS SAYIMI 246

N. ATIKLAR N.1. Evsel Katı Atıklar: İlimizde hiçbir belediyenin düzenli çöp depolama alanı bulunmamaktadır. Bakanlığımızın Katı Atık Eylem Planı doğrultusunda İlimizde iki ayrı yer (Afşin İlçesi Suluk Tepesi Mevkiinde yer alan 32,26 Ha alan ve Kürtül Kasabası Deliömer Deresi Mevkiinde yer alan 53,29 Ha alan) tespit edilmiş, bunlarla ilgili Mahalli Çevre Kurulunca tavsiye kararı alınmıştır. İl genelinde merkez ve ilçelerde oluşan atıklarla ilgili yapılan envanter çalışması: KSÜ ORMAN FAKÜLTESİ ORM.END.BÖL.PROJESİ VERİLERİNE GÖRE İL MERKEZİNDE OLUŞAN ATIKLARIN KAREKTERİZASYONU: * Plastik %2.07 *Alüminyum %0.13 *Kağıt %6.23 *Eko.değer taşımayan %5.85 *Cam %1.27 *Organik olmayan %28.76 *Pet Şişe %1.15 *Organik atık %51.90 *Poşet %1.8 *Kemik %0.43 *Demir %0.96 N.2. Tehlikeli ve Zararlı Atıklar: Bu konuda Bakanlığımızca başlatılan TABS (Tehlikeli Atıkların Beyan Sistemi) ile sanayiden kaynaklanan tehlikeli atıkların online ortamda atık üreticileri tarafından Bakanlığımızca verilen şifreler yardımıyla girişinin yapılması çalışmaları başlatılmıştır. Ayrıca sanayi kuruluşlarının hazırladığı Tehlikeli Atık Yönetim Planları Müdürlüğümüzce incelenerek değerlendirilmektedir. 247

N.3. Özel Atıklar N.3.1. Tıbbi Atıklar : İlde bulunan hastane ve benzeri kuruluşlarda üretilen tıbbi atıklar Bakanlığımızın 2010/17 Nolu genelge Doğrultusunda Gaziantep İli nde bulunan sterilizasyon tesisine gönderilerek bertaraf edilmektedir. TIBBİ ATIK 2011 M,İKTARLARI (kg) MERKEZ 445.468 AFŞİN 8.951 ANDIRIN 6.730 ÇAĞLAYANCERİT 682 EKİNÖZÜ 6 ELBİSTAN 63.902 GÖKSUN 11.620 NURHAK 975 PAZARCIK 25.653 TÜRKOĞLU 3.706 TOPLAM (KG/YIL) 567.693 N.3.2. Atık Yağlar: İlde atık motor yağları küçük sanayi sitelerinde yıkama-yağlama yapan işyerlerinden ve araçların yağ değişiminin yapıldığı otomobil servislerinden kaynaklanmaktadır. Müdürlüğümüzce yapılan denetimlerde Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri gereğince atık motor yağlarının yalnızca Bakanlığımızca yetkilendirilmiş kuruluşlara veya motor yağı üreticilerine verilmesi gerektiği konusunda uyarı yapılmaktadır. Ayrıca sanayiden kaynaklı makine, şanzıman yağlarının ise kategorisi belirlendikten sonra, kategorisine göre Bakanlığımızca lisanslandırılmış bertaraf tesislerine verilmesi sağlanmaktadır. Atık yağ üreticilerinin atık yağlarını yıl içinde lisanslı tesislere teslim ederken düzenledikleri ulusal atık taşıma formlarının ilgili nüshasının ve her yıl Şubat ayında Atık Yağ Beyan Formunu doldurarak Müdürlüğümüze gönderilmesi sağlanmaktadır. N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Yağlar Bu konuda ilimizde herhangi bir envanter çalışması bulunmamaktadır. Ancak yönetmelik doğrultusunda çalışmalar devam etmektedir. Bitkisel atık yağ üreticilerince lisanslı kuruluşlara teslim edilen atık bitkisel yağlar için düzenlenen ulusal atık taşıma formları Müdürlüğümüzce değerlendirilmektedir. 248

N.3.4. Pil ve Aküler Pil ve aküler şu an için ilimizde ayrı toplanmaktadır. Kahramanmaraş Belediyesi bu atıkların ayrı toplanması için muhtelif yerlere toplama kapları koymuşlardır. Ayrıca ilgili Yönetmelikler kapsamında kurulan derneklerin il merkezi ve ilçelerdeki alışveriş merkezlerinde bulunan toplama kutuları yardımıyla atık pillerin toplanarak geri kazanılması sağlanmaktadır. Atık akülerin geçici depolanması için Müdürlüğümüze yapılan Geçici Depolama İzni müracaatı Yönetmelik hükümleri çerçevesinde değerlendirilerek bir işletmeye atık akü geçici depolama izni verilmiştir.atık akü üreticilerinden alınarak lisanslı kuruluşlara teslim edilen aküler için düzenlenen ulusal atık taşıma formları Müdürlüğümüzce değerlendirilmektedir. N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller İlimizde cips ve diğer yakma fırınlarından kaynaklanan küller bulunmamaktadır. N.3.6. Tarama Çamurları İlimizde tarama çamuru ile ilgili çalışma yapılmamıştır. N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar Vahşi çöp alanında diğer atıklarla karışık depolanmaktadır. N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar Kullanım ömrü bitmiş araçlar hurda olarak değerlendirilmektedir. N.4. Diğer Atıklar N.4.1. Ambalaj Atıkları Yönetmelik hükümleri gereğince ambalaj üreten ve piyasaya süren kuruluşlara söz konusu formlar doldurularak Bakanlığımıza sunulmuştur. Ayrıca 2009 yılında Bakanlığımızca İl Müdürlüklerine yapılan yetki devri sonrasında İl Müdürlüğümüze müracaat eden toplam 2 adet tesise toplama ayırma geçici çalışma izni verilmiştir. Bununla birlikte 2 adet tesise Geri Dönüşüm Tesisi Lisansı, 2 adet tesise ise Toplama Ayırma Tesisi Lisansı Müdürlüğümüzce verilmiştir. Bakanlığımız sitesinde veri girişine açılan Atık Ambalaj Sistemi ne giriş yapmaları için ilgili kuruluşların şifre alımı ile ilgili müracaatta bulunmaları ve şifre verme işlemleri yapılmaktadır. N.4.2. Hayvan Kadavraları Bu tür atıklar ilimizde bulunan mezbahalar tarafından üretilmektedir ve çöp deponi alanında ayrı bir bölmede toplanmaktadır. N.4.3. Mezbaha Artıkları Çöp deponi alanında depolanmaktadır. 249

N.5. Atık Yönetimi Yaşadığımız ortamdan uzaklaştırılması gereken her türlü malzemeye atık denir. Atıklar fazlarına göre üçe ayrılır. a) Katı Atıklar b) Sıvı Atıklar c) Gaz Atıklar Özellikle son yıllarda kentsel atık miktarlarında hızlı artışın başlıca nedenlerinden biri olarak ağırlıkça az ancak hacim olarak çok yer kaplayan paketleme malzemeleri kullanımındaki artış gösterilmektedir. Bu gün satın alınan hemen her şey kağıt, plastik, cam veya metal ambalaj malzemeleri içindedir. Katı atık miktarlarının sürekli artışının yanı sıra bunların toplanması, taşınması, depolanması için kullanılan toplama ve depolama araçlarının yatırım, işletme, bakım ve işçilik maliyetleri sürekli artmaktadır. Belediyelerin temizlik hizmeti gerçekleştirmek amacıyla bütçelerinin yaklaşık % 30 nu tüketmeleri de göz önüne alındığında katı atık yönetiminin önemi açıkça ortaya çıkmaktadır. N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu Tablo 100 - Katı Atık Kompzisyonunu Gösteren Tablo Nüfus 545.704 Kişi Başına Üretilen Ortalama Katı Atık 1,2 kg Miktarı (Kg/Gün) Toplanan Ortalama Katı Atık Miktarı 654.844 ton (Ton/Gün) Organik ( 51.90 ) Kağıt ( 6.23 ) Cam ( 1.27 ) Atık Kompozisyonu (%) Metal ( 2 ) Plastik ( 2.07 ) Kül ( 2 ) Diğer ( 7 ) Düzensiz Depolama ( x ) Düzenli Depolama ( ) Mevcut Bertaraf Yöntemi Kompost ( ) Yakma ( ) Diğer ( ) Atık Yönetimi hizmetlerini Kim Yürütüyor? (Toplama, Taşıma, Bertaraf) Hangi Atıklar Toplanıyor? Ambalaj Atıkları İçin Kaynakta Ayrı Toplama Yapılıyor mu? Belediye ( ) Özel ( x) Evsel ( x ) Endüstriyel ( ) Tıbbi ( x ) Diğer ( ) Evet ( x ) Hayır ( ) N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Transfer İstasyonları: İlde mevcut katı atıklar belediye adına ihale edilen özel şirket tarafından toplanarak vahşi yöntem ile Aksu kenarında bulunan arazide bertaraf edilmeye çalışılmaktadır. 250

N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri N.8.1. Katı Atıkların Depolanması K.Maraş Belediyesi Temizlik İşleri Müdürlüğü nün gayretli çalışmaları neticesinde ilimiz temiz bir görünüm kazanmıştır. Aksu çayı mevkiinde vahşi çöp depolama sistemi ile bertaraf edilmektedir. Hem gündüz hem de geceleri temizlik faaliyetleri yürütülmektedir. Kış aylarında kül oranı yüksek katı atıklardan dolayı çöpün miktarı artmaktadır. Mahalli Çevre Kurulu Kararı ile İlimiz Merkez Kürtül Kasabası-Deliömer Mevkiinde bulunan alan düzenli katı atık depolama tesisi kurulması amacıyla seçilmesine karar verilmiş olup faaliyete geçene kadar mevcut alanın kullanılmasına devam edilecektir. N.8.2. Atıkların Yakılması İlimizde atık yakma tesisi bulunmamaktadır. N.8.3. Kompost İlimizde kompost tesisi bulunmamaktadır. N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi İl genelinde hiç bir düzenli depolama alanı bulunmamaktadır. Hepsi vahşi depolama dediğimiz yöntemle hiçbir işleme tabi tutulmadan doğaya terk edilmektedir. N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri: Katı atıkların düzensiz olarak boş arazilere dökülmesi başlıca hava, su, toprak ve görüntü kirliğine sebep olmaktadır. KAYNAKLAR : 1- Kahramanmaraş Belediyesi. 2- İl Çevre Orman Müdürlüğü. 251

O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM O.1. Gürültü: Günümüzde çevre sorunları sıralanırken, gürültü bunların arasında önemli bir sorun olarak yer almaktadır. Gürültü doğrudan bir çevresel değerin bozulması sonucunda ortaya çıkmamakta, ancak diğer çevresel değerleri algılamayı etkileyen, sağlık bozucu bir durum olmaktadır. Gürültü kirliliği, kişinin işitme sağlığını ve algılamasını olumsuz yönde etkileyen, fizyolojik ve psikolojik değerlerini bozabilen, iş performansını azaltan çevrenin hoşluğunu ve sakinliğini yok ederek niteliğini değiştiren önemli bir çevre kirliliği türü olarak tanımlanmaktadır. Bir çevre sorunu olarak ele alındığında, gürültünün insan ve toplum sağlığı açısından kabul edilebilecek en yüksek düzeylerinin ortaya konması, daha sonra incelenen çevredeki mevcut gürültü koşullarının ölçüm ve tahmin yöntemleri ile belirlenmesi ve bunlara bağlı olarak gürültünün bir sistem içinde kontrol altına alınması çalışmalarının yapılması gerekmektedir. O.1.1. Gürültü Kaynakları O.1.1.1. Trafik Gürültüsü: İlimiz genelinde araç ve taşımacılıkta kullanılan sepetli motorsikletlerin sayısının fazla olması nedeni ile il bazında gürültü yükü oldukça fazladır. İl merkez yerleşiminin engebeli olması nedeni ile hareket halindeki araçların tırmanış esnasındaki motor yükünün çekiş sesi büyük ölçüde gürültü kirliliğine neden olmaktadır. İlimizde taşıtlardan kaynaklanan gürültü kirliliğini azaltmak için Motorsikletlerin şehir içine girişleri engellenerek trafiğe çıkış saatleri konulmuş ve şehir içi taşımacılık yapan dolmuş güzergahları belirlenerek ağır tonajlı kamyonların şehir merkezine girişleri yasaklanmıştır. Tablo 111 - Şehir içi Gürültü Ölçüm Sonuçları ÖLÇÜM YERİ VE ÖLÇÜM POZİSYONU GÜRÜLTÜ KAYNAKLARI DURUM VE KONUMLARI ÖLÇÜM SAATLERİ GÜRÜLTÜ ŞİDDETİ Kıbrıs Meydanı Minübüs, Dolmuş 16:10 88 db (A) Sepetli motorsiklet 16:13 94 Normal trafik seyri 16:15 85 Kanlıdere Dolmuş ve Taksi 16:20 90 Sepetli motorsiklet 16:22 102 Karamanlı Mahallesi Normal trafik seyri 16:30 76 Sepetsiz motorsiklet 16:35 95 Sepetli motorsiklet 16:40 97 Kamyon 16:42 98 Yörükselim Mah. Sepetli motorsiklet 16:45 98 Taksi 16:50 80 252

O.1.1.2.Endüstri Gürültüsü : İlimizde faaliyet gösteren sanayi tesislerinden kaynaklanan gürültü il merkezine pek önemli bir etkisi yoktur. Ancak tesise yakın yerleşim birimlerinden zaman zaman gelen şikayetler üzerine yapılan ölçüm neticesi sınır değerleri aşan sanayii tesisinin etrafında ses engelleyici ağaçlandırma ve set çekerek gerekli önlemler alınmıştır. İlimizde faaliyet gösteren sanayi tesislerinin zaman zaman yapılan kontrollerinde, işçilerin gürültüye karşı kulak tıkaçları ve benzeri koruyucu önlemleri aldıkları görülmüştür. Tablo 112- Fabrika Bölümlerine Ait Ölçüm Değerleri ÖLÇÜM SONUÇLARI TABLOSU ÖLÇÜM YERİ VE ÖLÇÜM POZİSYONU GÜRÜLTÜ KAYNAKLARI DURUM VE KONUMLARI 253 ÖLÇÜM SAATLERİ GÜRÜLTÜ ŞİDDETİ db(a) Kazan Dairesi Ortası Fabrika Çalışır Durumda 14.30 75 Pres Dairesi 15.00 78 Linter Dairesi 15.00 95 Siklon Yanı 92 Fabrika dışı Fanlar 83 Fabrika Dışı Fanlar 78 O.1.1.3.İnşaat Gürültüsü: Kahramanmaraş ili yerleşim alanı içerisinde yapılan inşaat ve alt yapı çalışmalarında gürültü kirliliğine sebep olacak unsurların başında inşaatta kullanılan araçlar ve çalışan işçilerin yaptıkları işlerden kaynaklanan gürültüler önemli derecede rahatsızlık vermektedir. Yönetmeliklerde belirtilen hususlara uyulması için denetimler yapılmaktadır. Özellikle akşam ve hafta sonları çalışmalarına sınırlamalar getirilmiştir. Konu hakkında ilimizde herhangi bir ölçüm çalışması yapılmamıştır. O.1.1.4.Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler: Tablo 113- İlimizde Yapılan Bazı Noktalar ve Ölçüm Sonuçları Tablosu Ölçüm Yeri ve Ölçüm Pozisyonu Gürültü Kaynakları Ölçüm Gürültü Durum ve Konumları Saatleri Şiddeti db (A) Yeni Sebze Hali Doğusu Trafik Normal Trafik Yok 09.35 09.40 82 65 Duraklı Mah. Uzun Ada Sok. Trafik Normal Trafik Yok 10.40 10.42 80 60 Belediye Şehirler Arası Oto Terminal Önü Trafik Normal Trafik Yok 8.20 8.25 80 58 İsmet Paşa Mah. İnönü Mey. Trafik Normal Trafik Yok 10.18 10.45 80 65 P.T.T. Karşısı (Rampa) Çıkış Trafik Normal Trafik Yok 10.30 10.43 85 56 Karamanlı Mah. N.Fazıl Kısakürek Bul. Trafik Normal Trafik Yok 11.00 11.04 75 57 H.Bayram Veli Mah. Orman İşl. Önü Trafik Normal 11.35 86

Trafik Yok 11.43 61 Dumlupınar Mah. Deli Alili Camii Önü Trafik Normal Trafik Yok 13.46 13.57 70 50 Atatürk Bulvarı Trafik Yoğun Trafik Sakin 15.00 15.04 83 68 Trabzon Cad. SSK Önü Trafik Yoğun Trafik Sakin 15.33 15.45 85 60 Fevzi Paşa Mah. Sütçü İmam Abide Önü Trafik Yoğun Trafik Sakin 11.12 11.21 75 50 Hastane Cad. Trafik Yoğun Trafik Sakin 08.03 09.15 75 45 Adana Yolu Üzeri Atatürk Parkı Ön Kısmı Trafik Yoğun Trafik Sakin 10.30 10.38 86 52 Kıbrıs Meydanı Batısı Trafik Yoğun Trafik Sakin 11.10 11.22 85 70 Belediye Binası Arka Cad. Trafik Yoğun Trafik Sakin 14.00 14.09 70 65 Karacaoğlan Mah. Trafik Yoğun Trafik Sakin 15.17 15.23 76 60 Yörükselim Mah. Hastane Cad. Trafik Yoğun Trafik Sakin 16.18 16.30 70 57 Çevre Yolu Trafik Yoğun Trafik Sakin 14.09 14.14 85 65 Gazi Paşa Mah. Akdere Semt Pazarı Trafik İnsan Sesleri 15.12 15.21 95 90 İsadivanlı Mah. Sarayaltı Çarşısı Trafik Normal İnsan Sesleri 16.18 16.31 95 85 Belediye Şehirler Arası Garajı Trafik Yoğun Trafik Sakin 08.51 09.05 80 63 Akçakoyunlu Mah. Batıpark Camii Önü Trafik Yoğun Trafik Sakin 10.03 10.14 83 60 Dulkadiroğlu Mah. Akşemsettin Sok. Trafik Yoğun Trafik Sakin 10.46 10.58 74 48 Kümbet Mah. Ana Cad. Trafik Yoğun Trafik Sakin 11.08 11.17 79 54 Vilayet karşısı Trafik Yoğun Trafik Sakin 09.16 09.24 85 42 Belediye Civarı Trafik Yoğun Trafik Sakin 09.32 09.43 75 56 Gazi Paşa Mah.Işık Cad. Trafik Yoğun Trafik Sakin 10.45 10.49 87 68 Atatürk Bul. Trafik Yoğun Trafik Sakin 11.07 11.23 85 75 Kıbrıs Meydanı Yapı Kredi Bankası Önü Trafik Yoğun Trafik Sakin 09.18 09.28 82 70 Kıbrıs Meydanı Belli Otel Önü Trafik Yoğun Trafik Sakin 09.49 09.55 81 67 Menderes Mah. Büyük Maraş Oteli Önü Trafik Yoğun Trafik Sakin 10.17 10.33 80 66 Yeni Haller Bölgesi Biberciler Blok. Trafik ve Makine 11.27 79 254

Sesleri 11.45 52 Mevlana Mah. Mükremin Halil Cad. Trafik Yoğun Trafik Sakin 09.13 09.21 84 57 Karacaoğlan Mah. Trafik Yoğun Trafik Sakin 09.50 10.08 76 65 Gazipaşa Mah. Orduevi Önü Trafik Yoğun Trafik Sakin 10.27 10.38 82 68 Şeyhadil Mah. Mezarlık Kuzeyi Trafik Yoğun Trafik Sakin 11.09 11.27 82 61 Yavuzselim Mah. Sağlık Ocağı Batısı Trafik Yoğun Trafik Sakin 11.45 11.53 61 51 M.Akif Mah.Gaziantep Yolu Üzeri Trafik Yoğun Trafik Sakin 11.58 12.08 87 77 Namık Kemal Mah.Malik Ejder Cad. Trafik Yoğun Trafik Sakin 13.45 14.09 64 51 Ekmekçi Mah. Trafik Yoğun Trafik Sakin 14.00 14.08 68 51 Menderes Mah. Trafik Yoğun Trafik Sakin 15.00 15.11 70 58 Kurtuluş Mah. Kuyumcular Çarşısı Trafik Yoğun Trafik Sakin 09.19 09.25 64 51 Divanlı Mah. Kümbet S.O. Batısı Trafik Yoğun Trafik Sakin 10.11 10.33 78 54 Kayabaşı Mah. Kız Enstitüsü Önü Trafik Yoğun Trafik Sakin 10.48 10.56 73 60 Müftülük Binası Önü Trafik Yoğun Trafik Sakin 11.27 11.33 79 61 Yenişehir Mah. Çavuşoğlu Otel Önü Trafik Yoğun Trafik Sakin 13.56 14.09 80 74 Sakarya Mah. Cevher Sok. Trafik Yoğun Trafik Sakin 14.40 15.09 78 67 Yüzbaşı Mahmut Bey Mah. Trafik Yoğun Trafik Sakin 10.12 10.27 68 53 Mevlana Mah. Mükremin Halil Cad. Trafik Yoğun Trafik Sakin 11.06 11.19 61 57 Yusuflar Mah. Meşe Sok. Eski Hal Arkası Trafik Yoğun Trafik Sakin 11.36 14.43 75 62 O.1.1.5.Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültü: İlimizdeki Havaalanı ve çevresinde herhangi bir ölçüm yapılamamıştır. O.1.2. Gürültü ile Mücadele Gürültü ile mücadele için Valilik oluruyla diğer ilgili kurumlardan da alınan personelle bir gürültü komisyonu kurulmuş bu komisyon ile belli dönemlerde gürültü denetimleri yapılmıştır. Ayrıca gürültü monitörü takması gereken işletmeler tespit edilmiş ve hepsinin gürültü monitörü takması sağlanmıştır. Mevcut gürültü monitörü olanlar şikayet üzerine veya yapılan mutad denetimlerle sürekli kontrol edilmektedir. O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri O.1.3.1. Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri Teknolojinin günümüzde hızla ilerlemesiyle yeni yeni araç-gereçler üretilmekte ve bununla birlikte de çeşitli sorunlar da beraberinde gelmektedir. Bu sorunlardan bir tanesi de 255

maalesef gürültü kirliliğidir. İster istemez bundan ilimizde nasibini almaktadır. Özellikle taşıt trafiğinden kaynaklanan kirlilik ilimizde mevcuttur. Bu da genellikle şehir merkezinde gözlenmektedir. Evet belki ilimizde trafikten kaynaklanan ses düzeyi sınır değerlerin altında kalmaktadır. Ama yine de insanların gün be gün artan yoğun stresi bu kadarlık bir ses düzeyini dahi bazen kaldıramamaktadır. İlimizin eski yerleşim yerlerinde plansız yapılaşma ve yolların dar ve yokuşlu olması bu bölgelerde gürültü kirliliğini artırmaktadır. 1982 den sonra imara açılan yeni alanların planlı olması ve yolların geniş olması bu bölgelerde trafikten ve sanayiden kaynaklanan gürültü kirliliğini önlemiş ancak inşaat gürültüsü devam etmektedir. Bu bölgedeki binaların yüksek katlı olması da bu kirliliğin artmasına neden olmaktadır. O.1.3.2. Gürültünün Sosyal Çevreye Etkisi: Kahramanmaraş ili içerisinde yer alan ekonomiye bağlı gürültü kaynakları sırasıyla, yolcu ve taşıt araçları, küçük sanayiler, büyük sanayi kuruluşları, park, bahçe, eğlence bölgeleri, düğün salonları vb. ekonomik uğraş veren birimlerden teşkil bulunmakla beraber, bu birimlerin alıcı ortama verdikleri gürültü çevre etkilerinin yok edilmesi veya en aza indirilmesine ait tedbirlerin alınmasında gerekli olan denetimler il genelinde imkânlar ölçüsünde yapılmaktadır. O.1.4. Gürültünün İnsanlar Üzerine Etkileri O.1.4.1. Fiziksel Etkisi: Gürültünün işitme sistemi üzerine etkisi : Bu etki gürültü ile karşılaşma süresi, gürültünün sürekli veya kesintili olması, kişinin yaşı, bireysel duyarlılık derecesi, iç kulağın fonksiyon durumu, kulağın önceden geçirmiş olduğu veya halen mevcut olan hastalıklarına bağlı olarak değişir. Gürültünün belirli bir düzeyin üstüne çıktığı durumlarda iç kulak etkilenmeye başlar ve işitme yeteneği tiz seslerden başlayarak gerilemektedir. O.1.4.2. Fizyolojik Etkisi: Fizyolojik etkilerin başında uykusuzluk, kas gerilmeleri, uykuya geç başlamaya neden olması stresi artırmaktadır. Bunun yanında uzun süre gürültüye maruz kalınması kan basıncında, kalp atışlarında, solunumda, göz bebeğinde değişiklik yarattığı, kandaki ürik asit ve lipit seviyelerini etkilediği belirlenmiştir. O.1.4.3. Psikolojik Etkisi: Bu etkilerin başında; sinir bozukluğu, korku, rahatsızlık, tedirginlik, yorgunluk gibi etkiler gelir. O.1.4.4. Performans Etkisi: Gürültü insanlar üzerinde uyku ve konsantrasyon bozukluğuna neden olmaktadır. Bu da haliyle stres, iş veriminin düşmesi, isteksizlik, zaman kaybı, işgücünün azalması gibi neticeler doğurmaktadır. Bunların hepside direkt olarak ekonomiyi olumsuz etkilemektedir. Gürültünün iş veriminin azalması ve işitilen seslerin anlaşılmaması gibi görülen etkilerdir. Çalışmaya karşı isteksizlik, konsantrasyon bozukluğu, okuduğunu anlamama, konuşulanı anlamama vb. insan sağlığını etkileyen, performansı düşüren gürültüye bağlıdır. 256

O.2. Titreşim: Kahramanmaraş il sınırları, içerisinde yer alan sanayi kuruluşlarında bulunan ve zemin titreşmesine neden olacak sanayi üretim makine elemanlarının montajlarında gerekli olan statik ve mekanik hareketlerin önlenmesi açısından teknik önlemler alınmış olması nedeni ile, sanayi kuruluşlarının çevreye titreşim etkileri bulunmadığı, Havaalanından, taş ocaklarından ve hafriyat çalışmalarından kaynaklanan bir titreşim kaynağı bulunmamaktadır. KAYNAKLAR : 1- İl Çevre ve Orman Müdürlüğü. 257

P.1. Doğal Afetler P.1.1. Depremler P. AFETLER TÜRKİYE DEPREMSELLİĞİ: Yerküre üzerinde oluşan depremlerin büyüklüğü ve neden oldukları zararlar göz önüne alındığında iki ana deprem kuşağı en çok ilgi çeken bölgelerdir. Bunlardan biri Büyük Okyanusu çevreleyen ve özellikle Japonya üzerinde etkili olan Pasifik Deprem Kuşağı, diğeri ise Cebelitarık tan Endonezya adalarına uzanan ve Türkiye nin de içinde bulunduğu Akdeniz- Himalaya deprem kuşağıdır. Türkiye nin bulunduğu bölgede büyük levhalar arasında küçük birçok levhanın olması, Türkiye nin büyük bir bölümünün deprem kuşağı içinde yer almasına neden olur. Türkiye, üç büyük levhanın etkisi altındadır. Avrasya, Afrika ve Arap levhaları. Anadolu nun büyük bir kısmının yer aldığı Anadolu levhası, Avrasya levhasının küçük bir bölümüdür.bu levhalar arasındaki etkileşim şöyledir: Afrika levhası, Akdeniz de Helenik-Kıbrıs Yayı denilen bölgede, Avrasya (veya onun bir parçası olan Anadolu) levhasının altına dalar. Arap levhası ise Kızıldeniz deki açılma nedeniyle kuzeye doğru hareket eder ve Anadolu levhasını sıkıştırır. Bu sıkıştırma sonucu Bitlis Bindirme Zonu (Bitlis Kenet Kuşağı) oluşmuştur. Sıkıştırma halen sürdüğü için, Anadolu levhası kuzey ve güneydeki fay hatları boyunca batıya doğru hareket eder. Anadolu levhasının kuzey sınırı, bir bölümünde 17 Ağustos depreminin oluştuğu Kuzey Anadolu Fayı dır. Güney sınırını ise, Helenik-Kıbrıs Yayı ile İlimizin güneyinden de geçen Doğu Anadolu Fayı oluşturur. Arap levhasının sıkıştırması sonucu her yıl ortalama 3 cm batıya kaymaya zorlanan Anadolu levhasının sınırlarında ve Afrika levhasının Avrasya levhasının altına dalması sonucu Akdeniz de ve Ege Graben Sistemi içersinde depremler meydana gelir. Ancak Arap levhasının sıkıştırması bu bölgelerdeki hareketlenme ile tamamen telafi edilemediği için İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde de içsel deformasyon nedeniyle depremler olabilmektedir. 258

Harita 14 - McKenzie modelindeki ana tektonik hatlar sol yanal doğrultu atımlı Ölü Deniz Fayı (ÖDF), Doğu Anadolu Fayı (DAF)K.Maraş ın üçlü bir kavşakta olduğu görülüyor KAHRAMANMARAŞ İLİNİN DEPREMSELLİĞİ İlimiz; Doğudan Karlıova,Elazığ, Malatya,Adıyaman,Gölbaşı üzerinden gelip İlimiz sınırlarına giren Kahramanmaraş ın Güneyinden geçen Doğu Anadolu Fayı ile Afrika nın Güneydoğusundan Kuzeye doğru uzanan İslahiye Hassa üzerinden gelip ve İlimiz Güneyinde Kılılı Kasabasında Doğu Anadolu Fayı ile kesişen yaklaşık 5000 Km uzunluğundaki Ölü Deniz Fayın nın kavşağındadır. Doğu Anadolu Fayı Türkoğlu ilçemizden geçerek Osmaniye İlimiz sınırlarına girer Düziçi, Osmaniye, Toprak Kale, Ceyhan İlçelerinden Yumurtalık Karataş İlçelerinden Akdeniz deki Kıbıs Adasına doğru devam eder. Doğu Anadolu Fayı ve Ölu Deniz Fayı Geçmişte çok büyük depremler yapmış yüz binlerce can kaybı ve büyük afetlere neden olmuşlardır. 259

Harita 15 - KAHRAMANMARAŞ VE ÇEVRESİ FAY HATLARI Prof.Dr.Yücel YILMAZ Tablo 114 - Daf Üzerinde Ms 17-1900 Arasında Meydana Gelmiş Depremler 260

Tablo 115-1900-2007 Yılları Arasındadafs Ve Çevresinde Meydana Gelmiş Hasar Yapıcı Depremler 261