108 Bolu Toplum Ruh Sağlığı Merkezi hizmetlerinin : Bir yıllık izleme sonuçları. Araştırma / Original article

108 Bolu Toplum Ruh Sağlığı Merkezi hizmetlerinin : Bir yıllık izleme sonuçları Araştırma / Original article Bolu Toplum Ruh Sağlığı Merkezi hizmetlerinin şizofreni hastalarındaki yaşam kalitesi, yeti yitimi, genel ve sosyal işlevsellik üzerine etkisi: Bir yıllık izleme sonuçları Hülya ENSARİ, 1 Bülent Kadri GÜLTEKİN, 1 Derya KARAMAN, 1 Ayşegül KOÇ, 1 Ali Fuat BEŞKARDEŞ 1 ÖZET Amaç: Dünyada yeti yitimi ve erken ölüme en sık yol açan 10 hastalıktan beşi psikiyatrik hastalıklardır. Şizofreni, yaşam kalitesi, sosyal işlevsellik ve yeti kaybına yol açan önemli psikiyatrik hastalıklardan biridir. Son yıllarda şizofreni hastalarının tedavisinde ilaç tedavisiyle birlikte ruhsal toplumsal tedavi yaklaşımlarının da oldukça yararlı olduğu ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada Türkiye de ilk defa Bolu da kurulan Toplum Ruh Sağlığı Merkezinde şizofreni hastalarına yönelik verilen hizmetlerin yaşam kalitesi, yeti yitimi, genel ve sosyal işlevsellik üzerine etkisi araştırılmıştır. Yöntem: Çalışmaya 15 Ağustos 2009-15 Ağustos 2010 tarihleri arasında Bolu İzzet Baysal Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesi ne bağlı olarak açılmış olan Toplum Ruh Sağlığı Merkezi ne düzenli olarak gelen 30 hasta alındı. Katılımcılara Toplum Ruh Sağlığı Merkezi ne ilk kayıt oldukları zaman ve bir yıllık düzenli devam sonrası Şizofreni Hastaları için Yaşam Niteliği Ölçeği, İşlevselliğin Genel Değerlendirmesi Ölçeği, Sosyal İşlevsellik Ölçeği ve Yeti Yitimi Değerlendirme Çizelgesi uygulandı. Sonuçlar: Bolu Toplum Ruh Sağlığı Merkezi ne bir yıl düzenli devam eden şizofreni tanısı konmuş hastaların izleme sonrası yaşam kalitesinin tüm alan puanlarında istatistiksel olarak anlamlı artış saptandı. Yeti yitimi puanının 44.8±7.7'den 27.6±6.3'e düştüğü görüldü (p<0.001). Katılımcıların başlangıçta genel işlevsellik puanı 29.2±10.7 iken; bir yıl sonra 58.7±11.5 puana yükseldi (p<0.001). Sosyal işlevsellik ölçeğinin tüm alt puanlarında başlangıca göre istatistiksel olarak anlamlı bir artış saptandı (p<0.001). Tartışma: Türkiye de ilk kez açılmış olan Bolu Toplum Ruh Sağlığı Merkezi hizmetlerinin şizofreni tanısı konmuş hastalarının yaşam kalitesini artırmada, yeti kaybını azaltmada ve işlevselliklerini artırmada oldukça yararlı olduğu bulundu. Toplum ruh sağlığı merkezlerinin tüm Türkiye ye yaygınlaştırılması ve işlevselliklerinin artırılmasının faydalı olacağı düşünüldü. (Anadolu Psikiyatri Derg. 2013;14:108-14) Anahtar sözcükler: Toplum ruh sağlığı merkezi, şizofreni, yaşam kalitesi, yeti yitimi, işlevsellik The effects of the service of community mental health center on the schizophrenia patients -evaluation of quality of life, disabilities, general and social functioning- a summary of one year follow-up ABSTRACT Objective: In the world, 5 out of 10 diseases that cause disability and early death are psychiatric diseases. Schizophrenia is one of the most important diseases that cause loss in quality of life, social skills and general abilities. In recent years, psychosocial treatment approaches have become more popular and have been understood as more useful in addition to biological treatment in patients with schizophrenia. In this study, we aimed to 1 Bolu İzzet Baysal Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesi, Bolu Yazışma adresi / Address for correspondence: Uzm.Dr. Hülya ENSARİ, Bolu İzzet Baysal Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesi, E-mail: hulyaensari@gmail.com Geliş tarihi: 22.06.2012, Kabul tarihi: 14.04.2013 doi: 10.5455/apd.36380 Bolu, Türkiye

Ensari ve ark. 109 evaluate the effects of the rehabilitation services on the schizophrenic patients over the effects of quality of life, disabilities, general and social functioning in Turkey s first constructed Community Mental Health Center (CMHC) in Bolu. Methods: A total of 30 schizophrenia patients who came regularly to the center between 15 August 2009 and 15 August 2010 were included in the study. The scales Quality of Life for Patients with Schizophrenia, Global Assessment of Functioning, The Social Functioning Scale, World Health Organization-Disability Assessment Schedule have been applied to the patients at their first admittance to the center and after one year regular attendance to the center. Results: Highly significant increases have been determined in the patients in all the areas of Quality of Life, after one year regular participation to the rehabilitation activities of the CMHC. Disability measures were 44.8±7.7 in the beginning and have decreased to 27.6±6.3 (p<0.01). The measures in the Global Assessment of Functioning were 29.2±10.7 at the beginning and 58.7±11.5 after 1 year follow up (p<0.01). In all the sub scales of Social Functioning Scale, significant increases have been determined after one year regular follow up when compared with the initial measures. Discussion: It was found that Bolu Community Mental Health Center which is founded for the first time in Turkey is helpful in increasing life quality of patients with the diagnosis of schizophrenia, decreasing loss of ability and increasing functionality. It was thought that becoming widespread of community mental health centers throughout Turkey and increasing their functionality would be beneficial. () Key words: community mental health center, schizophrenia, quality of life, disability, functioning GİRİŞ Son yıllara kadar ülkemizde şizofreni ve benzeri ağır ruhsal hastalara yönelik ruh sağlığı hizmeti hastanelere dayalı kurumsal tabanlı yürütülmekte olup, hasta sadece hastalandığı zaman ve hastaneye ailesi veya polis gücü ile getirildiği zaman tedavi hizmeti almakta ve tedavi sadece psikofarmakolojik müdahale veya elektrokonvulzif tedavilerle sınırlı kalmaktaydı. Dolayısıyla sadece hastanede yatarak tedavi alabilen şizofreni gibi ağır ruhsal hastalığı bulunan hastalar taburculuk sonrası ilaçlarını düzenli kullanmamakta, uyumlandırma hizmetlerinden yoksun kalmaktaydı. Böylece sahip oldukları yetileri kaybeden, yaşam kalitesi bozulan, çalışmayan hastalar toplumdan da dışlanarak damgalanmaları kolaylaşmaktaydı. 1 Şizofreni hastalarına verilen tedavi hizmetlerinden beklenen sonuçlar alınamayınca farklı tedavi modelleri denenmeye başlanmıştır. Şizofreni hastalarının tedavisinde ilaç tedavisine ek olarak verilen ruhsal eğitim, aile eğitimi, sosyal beceri eğitimi, bilişsel davranışçı terapiler gibi ruhsal-toplumsal girişimlerin belirtilerin iyileşmesine ve işlevselliğin artmasına yardımcı olduğu saptanmıştır. 2 Yapılan araştırmalardan elde edilen bulgular ışığında son yıllarda dünyada ve Türkiye'de çeşitli ruhsal toplumsal uyumlandırma çalışmalarına ağırlık verilmeye başlandığı gözlenmektedir. Şizofreni hastalarına altı ay süreyle verilen ruhsal toplumsal beceri eğitiminin etkisinin araştırıldığı bir çalışmada, pozitif ve negatif belirtilerle depresif bulguları azalttığı, içgörü ve yaşam kalitesini artırdığı saptanmıştır. 3 Yıldız ve arkadaşları tarafından İzmit te 14 şizofreni hastasına Psikososyal rehabilitasyon kulüp-evi ismiyle bir uyumlandırma hizmeti verilmiş; hastaların klinik durumlarında ve sosyal işlevsellik düzeyinde olumlu yönde artış olduğu görülmüştür. 4 Doğan ve arkadaşları, Sivas ta ayaktan şizofreni hastaları üzerinde yaptıkları bir çalışmada ruhsal-toplumsal yaklaşımın oldukça yararlı olduğunu saptamıştır. 5 Kronik ruhsal hastalığı olan 46 hastaya verilen ruhsal eğitimin etkinliğinin değerlendirildiği bir başka çalışmada, eğitime katılanlarda hastalıkla baş etme, ilaçların yan etkileri, yineleme işaretleri gibi konularda olumlu sonuçlar alındığı görülmüştür. 6 1970 li yılların başında da İtalya nın Trieste bölgesinde başlayan ilk girişimlerle büyük akıl hastanelerinin kapatılması ve yerine tanımlanmış belli nüfuslu coğrafi alanlarda bölgesel hizmet veren toplum ruh sağlığı merkezlerinin (TRSM) açılması ile kurumsal tabanlı hizmet modelinden toplum temelli hizmet modeline geçiş süreci başlamıştır. Daha sonra Avrupa nın birçok ülkesinde uygulanarak başarılı sonuçlar alınmış, Dünya Sağlık Örgütü tarafından da benimsenerek desteklenmiştir. Toplum temelli ruh sağlığı hizmet modelinde amaç, 150.000-250.000 arasındaki nüfusa hitap eden belli bir coğrafi alanda kurulan TRSM lerde çalışan multidisipliner yaklaşıma sahip toplum ruh sağlığı ekibi tarafından, bu bölgede yaşayan, özellikle ağır ruhsal hastalığı olan hastaların TRSM de veya kendi yaşadıkları ortamda gerektiğinde gezici ekiplerle ev ziyaretleri yapılarak düzenli izleme, tedavi ve uyumlandırmalarının sağlanarak topluma yeniden kazandırılmasıdır. Böylece gündüz hastanelerinde sadece isteyen hastalara yönelik uyumlandırma hizmetleri verilirken; TRSM lerde tanımlanmış bölgede yaşadığı belirlenen ağır ruhsal hastalar telefonla veya bizzat gezici Anadolu Psikiyatri Derg. 2013;14:108-14

110 Bolu Toplum Ruh Sağlığı Merkezi hizmetlerinin : Bir yıllık izleme sonuçları ekiplerle evleri ziyaret edilerek davet edilmekte, öncelikle tedavilerinin yeniden düzenlenmesi ve izlenmesi ile birlikte kayıtlı tüm hastaların uyumlandırma çalışmalarından TRSM de veya kendi yaşadıkları ortamda faydalanması sağlanmaktadır. TRSM ekiplerinin görevleri arasında kurumlararası işbirliği ile toplumu bilinçlendirme, damgalama ile mücadele, TRSM ye kayıtlı hastaların bireye özgü gereksinmelerinin yer aldığı bakım planları doğrultusunda, fiziksel ve ruhsal tedavilerinin yürütülmesinin yanı sıra, sosyal, ekonomik, barınma ve iş konularındaki sıkıntılarının da giderilmesine yönelik çalışmalar yaparak hastaların topluma yeniden kazandırılması da yer almaktadır. Bugüne kadar ülkemizde ruhsal hastalara yönelik uyumlandırma çalışmaları sadece hastane içinde veya gündüz hastaneleri bünyesinde verilirken, ilk kez Bolu'da TRSM de uyumlandırma çalışmalarına başlanmıştır. 7-10 Türkiye de ruhsal eğitim, grup terapisi, sosyal beceri eğitimi gibi ruhsal toplumsal uyumlandırmanın etkinliğini araştıran çalışmalar olmasına rağmen; toplum ruh sağlığı merkezlerinin etkinliğini araştıran çalışmaya rastlanmamıştır. Bu çalışmada Türkiye de ilk kez Bolu da açılan Toplum Ruh Sağlığı Merkez ine düzenli katılımı olan şizofreni hastalarının yaşam kalitesi, genel ve sosyal işlevsellik üzerine ve yeti yitimini azaltmaya yönelik katkısının araştırılması amaçlanmıştır. Bolu Toplum Ruh Sağlığı Merkezi Bolu İzzet Baysal Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesi ne bağlı bir birim olarak Mayıs 2008 de Türkiye de ilk olarak açılmış ve çalışmalarına başlamıştır. Bolu TRSM yaklaşık 250.000 nüfuslu Bolu ili merkez ve ilçelerine hizmet vermektedir. TRSM, şehir merkezindeki ulaşımı kolay eski bir yerleşim yeri olan Gölyüzü Mahallesi nde yer almaktadır. Hastalığı veya maddi olanaksızlıklar nedeniyle TRSM ye kendisi gelemeyecek durumdaki hastaların ulaşımları belediyeden sağlanan servisle ücretsiz olarak gerçekleştirilmekte; böylece özellikle şehir merkezinde yaşayan hastaların TRSM uyumlandırma etkinliklerinden günlük olarak faydalanmaları sağlanmaktadır. Bolu TRSM de, yukarıda belirttiğimiz toplum ruh sağlığı merkezlerinin işlevleri çercevesinde hizmet vermekte; toplum ruh sağlığı ekibi tarafından merkezde veya hastanın yaşadığı ortama yapılan gezici ekip ev ziyaretleri kapsamında kayıtlı hastaların gereksinmeleri temel alınarak, yapılan bireysel bakım planları çerçevesinde düzenli izleme, tedavi, uyumlandırma çalışmaları ile Bolu bölgesinde yaşayan ağır ruhsal hastaların topluma yeniden kazandırılması amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda özellikle tıbbi gereksinmelerin giderilmesinde aile hekimleri ile; kayıtlı hastaların sosyal, ekonomik, barınma ve işle ilgili sorunlarının giderilmesinde Bolu Valiliği, Bolu Belediyesi, Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü, İşkur, İzzet Baysal Vakfı, Bolu Bağışçılar Vakfı gibi sivil toplum kuruluşlarının yanı sıra, gönüllülerle işbirliği yapılmıştır. YÖNTEM Bolu Toplum Ruh Sağlığı Merkezi Bolu TRSM de yürütülen uyumlandırma çalışmaları kapsamında bireysel görüşmeler, grup halinde yapılan ruhsal eğitim, aile eğitimi, ruhsal-toplumsal beceri eğitiminin yanı sıra; resim, müzik, el-sanatları, trikotaj, oyuncak yapımı, okuma, öykü yazma gibi iş-uğraşı aktiviteleri de yer almaktadır. Toplum Ruh Sağlığı Merkezi ne öncelikle yeti yitimi ile giden F20-29 arasındaki psikoz hastaları ve daha az sıklıkta bipolar bozukluğu olan hastalar kayıt edilmektedir. Hastalar TRSM ye kayıt oldukları andan itibaren gereksinmeleri ve yetenekleri doğrultusunda uyumlandırma çalışmalarına alınmaktadır. Her hastadan sorumlu danışman bir hemşire veya psikolog hastanın bireysel bakım planına göre gereksinmelerinin karşılanmasını ve izlenmesini sağlamaktadır. Bolu TRSM de aynı zamanda gezici ekip görevi de üstlenen ruh sağlığı ekibinde halen bir psikiyatrist, dört hemşire, bir sağlık memuru, iki psikolog görev alırken; merkezde bir özel güvenlik görevlisi, bir gezici ekip şoförü, bir memur, bir teknik eleman, iki temizlik personeli hizmet vermektedir. Bolu Halk Eğitim Merkezi tarafından iş-uğraşı aktivitelerinde resim, müzik, el sanatları ve trikotaj alanında çalışan dört usta öğretici görevlendirilmiştir. İş-uğraşı etkinlikleri psikolog veya hemşire gözetiminde gerçekleştirilmektedir. Ayrıca el sanatları ve öykü okuma saatlerinde görev alan iki gönüllü öğretmenimiz de ekip içinde yer almaktadır. Örneklem Bolu İzzet Baysal Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesi TRSM ye kayıtlı hasta sayısı 340 olmakla beraber, bir kısmı belli günlerde merkeze gelerek verilen hizmetlerin bir bölümüne katılmakta, bir kısmı ise merkeze gelmeden top-

Ensari ve ark. 111 lum ruh sağlığı ekibi tarafından evde ziyaret hizmetinden faydalanmaktadır. Merkeze hemen her gün gelerek gereksinmeleri doğrultusunda önerilen uyumlandırma çalışmalarına düzenli katılan hasta sayısı 30 olup TRSM ye düzenli olarak gelen 19-67 yaş arasındaki remisyondaki 30 şizofreni hastanın tamamı bu çalışma kapsamında değerlendirilmiştir. Uygulama Çalışma için hastane yönetiminden ve bağlı bulunduğu etik ve araştırma komitesinden gerekli izin alınarak uygulama öncesinde hastaların tümüne çalışma hakkında bilgi verilmiş ve onamları alınmıştır. Hastalarla ilk görüşme ve değerlendirme 15-20 Ağustos 2009 tarihleri arasında yapılmış, tanılar TRSM de görevli psikiyatri uzmanı tarafından DSM-IV-TR ölçütlerine göre klinik görüşme yapılarak konulmuştur. Ölçekler TRSM de görevli psikolog tarafından uygulanmıştır. Bir yıllık düzenli katılım sonrası değerlendirme yapılarak aynı ölçekler 2010 yılında yeniden uygulanmıştır. Veri toplama araçları Sosyodemografik Bilgi Formu: Katılımcıların yaş, cins, medeni durum, çalışma durumu, eğitim düzeyi, yalnız/birlikte yaşama durumunu sorgulayan altı sorudan oluşmaktadır. Şizofreni Hastaları için Yaşam Niteliği Ölçeği: Heinrich ve arkadaşları 11 tarafından geliştirilmiş, Soygür ve arkadaşları 12 tarafından Türkçeye çevrilerek geçerlilik ve güvenilirlik çalışması yapılmıştır. Sürdürüm tedavisi altındaki şizofreni hastalarının yaşam niteliğini değerlendirmek amacıyla geliştirilmiş bir ölçektir. Hastaların kişisel deneyimlerinin zenginliğini, kişilerarası ilişkilerinin niteliğini, mesleksel rollerdeki üretkenlik düzeyini ölçmeyi amaçlamaktadır. Ölçek yarı yapılandırılmış bir görüşme biçiminde uygulanmakta ve görüşmeci (ruh sağlığı çalışanı) tarafından değerlendirilmektedir. Toplam dört alt boyut ve 21 sorudan oluşan ölçekte her madde için üç bölüm vardır. Birinci bölümde görüşmecinin değerlendirme yapılacak parametreyi anlaması ve bunun üzerinde yoğunlaşmasına yardımcı olmak için kısa bir tanımlama yapılmakta; ikinci bölümde görüşmecinin hastayı incelemesinde yardımcı olmak için birkaç örnek soru verilmekte; üçüncü bölümde de değerlendirmeyi yapmak için yedi dereceli Likert tipi bir ölçek verilmektedir. Ölçeğin alt boyutları kişilerarası ilişkiler, mesleksel rol, ruhsal bulgular, günlük eşya kullanımı ve etkinlikler biçimindedir. İşlevselliğin Genel Değerlendirmesi: DSM- IV de yer alan Eksen V değerlendirmesidir. Genel psikolojik işlevselliğin 0-100 lük bir ölçekte derecelendirmesi Luborsky 13 tarafından sağlık-hastalık derecelendirme ölçeğinde kullanılmaya hazır bir duruma getirilmiştir. Ruhsal sağlık, hastalığın ruhsal, toplumsal ve mesleksel işlevsellik üzerindeki etkisi değerlendirilir. Sosyal İşlevsellik Ölçeği (SİÖ) (The Social Functioning Scale): Birchwood ve arkadaşları 14 tarafından geliştirilmiştir. Yedi bölümden oluşur: Sosyal çekilme, kişilerarası işlevsellik, öncül sosyal etkinlikler, boş zamanları değerlendirme, bağımsızlık-yetkinlik, bağımsızlık-performans, iş/meslek. Türkçe geçerlilik ve güvenilirlik çalışmaları Erakay 15 tarafından yapılmıştır. Yeti Yitimi Değerlendirme Çizelgesi (World Health Organization-Disability Assessment Schedule-II; WHO-DAS-II): Dünya Sağlık Örgütü tarafından 1999 da tıbbi tanıdan bağımsız olarak bireyin etkinlik düzeyinde ve topluma katılımındaki kısıtlılıkları saptamak amacıyla geliştirilmiştir. ICIDH-II (International Classification of Impairments, Disabilities and Handicaps; Bozukluk, Yeti Yitimi ve Engelliliğin Uluslararası Sınıflandırması) sınıflandırma sistemini kullanır. Hasta, görüşmeci veya hasta yakını tarafından uygulanabilen ve 36 veya 12 madde içeren biçimleri vardır. Türkçe geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Uluğ ve Ertuğrul 16 tarafından yapılmıştır. Bu çalışmada 12 maddelik tarama formu kullanılmıştır. İstatistiksel analiz Araştırmanın verileri SPSS version 17.0 ile değerlendirilmiştir. TRSM ye başvuru öncesi ve sonrası sonuçları karşılaştırmak için bağımlı gruplarda t testi ile kullanıldı. İki yönlü p<0.05 istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi. BULGULAR Çalışmaya toplum ruh sağlığı merkezine düzenli gelen şizofreni tanısı konmuş 30 kişi katıldı. Katılımcıların %60 ı erkek, yarısı hiç evlenmemiş, tamamı çalışmayan, %60 ı ilkokul mezunu olup %96.7 si ailesiyle birlikte yaşamaktadır (Tablo 1). Yaşam kalitesinin tüm alan puanlarında (kişilerarası ilişki, mesleki rol, ruhsal bulgu, kişisel eşya/etkinlikler) istatistiksel olarak anlamlı yükselmeler saptandı (Tablo 2). Anadolu Psikiyatri Derg. 2013;14:108-14

112 Bolu Toplum Ruh Sağlığı Merkezi hizmetlerinin : Bir yıllık izleme sonuçları Tablo 1. TRSM de çalışmaya katılan şizofreni hastalarının sosyodemografik özellikleri Değişkenler Sayı % Cinsiyet Erkek 18 60.0 Kadın 12 40.0 Medeni durum Evli 9 30.0 Bekar 15 50.0 Dul/boşanmış 6 20.0 Çalışma durumu Çalışıyor 0 0 Çalışmıyor 30 100.0 Öğrenim durumu Okuryazar değil 2 6.7 İlköğretim 18 60.0 Lise 6 20.0 Üniversite/yüksekokul 4 13.3 Yalnız/birlikte yaşama Yalnız yaşıyor 1 3.3 Aileyle birlikte yaşıyor 29 96.7 Yaş (Ort.±SS) 38.9±12.3 Toplum ruh sağlığı merkezinde verilen hizmetlerin yaşam kalitesi, genel ve sosyal işlevselliği belirgin olarak artırdığı, yeti yitimini ise istatistiksel olarak önemli oranda azalttığı saptandı (Tablo 3). TARTIŞMA Bu çalışmada Türkiye de ilk defa Bolu da kurulan TRSM de şizofreni hastalarına yönelik verilen hizmetlerin yaşam kalitesi, yeti yitimi, genel ve sosyal işlevsellik üzerine etkisi araştırılmak istenmiştir. Çalışma bulguları ile toplum ruh sağlığı merkezinde verilen hizmetlerin yaşam kalitesi, genel ve sosyal işlevselliği belirgin olarak artırdığı; yeti yitimini ise önemli oranda azalttığı saptanmıştır. Yıldız ve arkadaşları tarafından şizofreni hastalarına yönelik verilen ruhsal toplumsal beceri eğitiminin yaşam kalitesi, genel ve sosyal işlevsellik üzerine olumlu katkı yaptığı saptanmıştır. 17 İstanbul üniversitesinde 10 şizofreni hastasına verilen bir yıllık bütüncül yaklaşımlı grup tedavisinin etkinliğinin değerlendirildiği bir çalış- Tablo 2. TRSM de çalışmaya katılan şizofreni hastalarının TRSM ye başvurmadan önce ve sonra yaşam kalitesi puanları TRSM öncesi TRSM sonrası Ort.±SS Ort.±SS t sd p Kişilerarası ilişkiler 7.9±5.8 17.1±8.7-8.60 29 <0.001 Mesleksel rol 5.0±3.4 10.5±4.5-6.85 29 <0.001 Ruhsal bulgular 12.2±6.3 18.7±6.8-4.60 29 <0.001 Kişisel eşya/etkinlik 4.9±2.3 6.5±2.3-3.47 29 <0.01 mada yaşam kalitesinde iyileşme, kişilerarası ilişkilerde düzelme, ruhsal bulgularda iyileşme ve kişisel etkinliklerde artış saptanmıştır. 18 Yunanistan da toplum ruh sağlığı merkezine başvuran hastalara verilen hizmetin araştırıldığı bir çalışmada, hastalar verilen hizmet ve olanaklardan memnun olduklarını belirtmişlerdir. 19 ABD de bir TRSM de altı ay süre ile verilen antipsikotik ve ruhsal toplumsal uyumlandırma hizmetlerinin etkinliğinin araştırıldığı bir çalışmada hastalığın bulgularının azalmasında ve ruhsal toplumsal işlevsellikte belirgin düzelme görülmüştür. 20 Yarı yol evlerinde altı ay süre ile verilen ruhsaltoplumsal uyumlandırma programlarının oldukça yararlı olduğu bulunmuştur. 21 ABD de remisyondaki psikoz hastalarında ayaktan verilen 12 oturumluk sosyal bilişsel beceri eğitiminin yararlı olduğu görülmüştür. 22 Meksika da ruhsaltoplumsal beceri eğitimi verilen ve verilmeyen remisyondaki kronik şizofreni hastalarının karşılaştırıldığı bir çalışmada ruhsal toplumsal beceri eğitimi verilen grupta hastalık bulgularında, ruhsal toplumsal ve genel işlevsellikte istatistiksel olarak anlamlı düzeyde düzelme olduğu görülmüştür. 23 Meksika da ilaç ile birlikte ruhsal

Ensari ve ark. 113 Tablo 3. TRSM ye düzenli devam eden şizofreni hastalarının TRSM öncesi ve sonrası genel/sosyal işlevsellik, yeti yitimi puanları TRSM öncesi TRSM sonrası Sosyal işlevsellik puanları Ort.±SS Ort.±SS t sd p Sosyal çekilme 3.3±2.1 9.0±2.4-13.0 29 <0.001 Kişilerarası işlevsellik 2.7±2.1 5.7±1.8-8.1 29 <0.001 Öncül sosyal etkinlikler 2.7±2.8 9.6±7.4-6.5 29 <0.001 Boş zamanları değerlendirme 6.0±3.0 15.4±5.5-11.3 29 <0.001 Bağımsızlık-yetkinlik 28.7±5.0 32.4±5.2-6.3 29 <0.001 Bağımsızlık-performans 8.2±7.1 19.1±8.4-9.5 29 <0.001 Genel işlevsellik puanı 29.2±10.7 58.7±11.5-19.0 29 <0.001 Yeti yitimi puanı 44.8±7.7 27.6±6.3 16.4 29 <0.001 toplumsal tedavi gören şizofreni hastalarıyla sadece ilaç tedavisi görenlerin karşılaştırıldığı bir yıllık izleme çalışmasında, ilaçla birlikte ruhsal-toplumsal tedavi alan grupta bulguların düzeldiği, ruhsal-toplumsal ve genel işlevselliğin önemli oranda arttığı saptanmıştır. 24 Çin de şizofreni hastalarının yakınlarına verilen grup halindeki ruhsal eğitimin hastalığın yinelemesini azalttığı, iş yaşamının daha düzenli olduğu görülmüştür. 25 Türkiye de ve dünyada yapılan tüm çalışmalarla uyumlu olarak bu çalışmada da TRSM'de ruhsal toplumsal uyumlandırma çalışmalarının tümünün yararlı ve gerekli olduğu görülmüştür. TRSM lerin hastaların hastaneye yeniden yatışına etkisi, ilaç uyumu, hastalık belirtilerine etkisi gibi konularda da etkisinin araştırıldığı çalışmaların yapılması yararlı olacaktır. KAYNAKLAR 1. Yanık M. Türkiye ruh sağlığı sistemi üzerine değerlendirme ve öneriler, ruh sağlığı eylem planı önerisi. Psikiyatride Derlemeler, Olgular ve Varsayımlar. 2007;(özel sayı):16-20. 2. Schooler NR. Relapse prevention and recovery in the treatment of schizophrenia. J Clin Psychiatry 2006;67(Suppl.5):19-23. 3. Deveci A, Danacı AE, Yurtsever F, Deniz F, Yüksel EG. The Effects of psychosocial skills training on symptomatology, insight, quality of life, and suicide probability in schizophrenia. Türk Psikiyatri Derg. 2008;19:266-73. 4. Yıldız M, Tural Ü, Kurdoğlu S, Önder ME. Şizofreni rehabilitasyonunda aile ve gönüllülerle yürütülen bir kulüp-ev denemesi. Türk Psikiyatri Derg. 2003;14:281-7. 5. Doğan S, Doğan O, Tel H, Çoker F, Polatöz Ö, Doğan FB. Psychosocial approaches in outpatients with schizophrenia. Psychiatric Rehabil J. 2004;27:279-82. 6. Duman ZÇ, Yıldırım NK, Ucok A, Er F, Kanik T. The effectiveness of a psychoeducational group program with inpatients being treated for chronic mental illness. Soc Behav Person. 2010;38:657-66. 7. Thornicroft G, Szmukler G. Textbook of Community Psychiatry. Oxford, Oxford University Press, 2001. 8. Yıldız M. Psikiyatrik rehabilitasyon yönelimli gündüz hastanesi uygulaması: Kocaeli Üniversitesi deneyimi. Anadolu Psikiyatri Derg. 2008;9(Ek sayı.1):9-13. 9. Yıldız M. Şizofreni Hastaları için Ruhsal Toplumsal Beceri Eğitimi. Ankara, Türkiye Sosyal Psikiyatri Derneği Yayınları, 2011. 10. Liberman RP. Recovery from Disability, Manual of Psychiatric Rehabilitation. Washington, American Psyhiatric Publishing, 2008. 11. Heinrichs DW, Hanlon TE, Carpenter WT. The quality of life scale: An Instrument for Rating the schizophrenic deficit syndrome. Schizophr Bull. 1984; 10:388-398. 12. Soygür H, Aybaş M, Hıncal G, Aydemir Ç. Şizofreni hastaları için yaşam niteliği ölçeği: Güvenirlik ve yapısal geçerlik çalışması. Düşünen Adam. 2000;13:204-10. Anadolu Psikiyatri Derg. 2013;14:108-14

114 Bolu Toplum Ruh Sağlığı Merkezi hizmetlerinin : Bir yıllık izleme sonuçları 13. Luborsky L. Clinicians judgement of mental health. Arch Gen Psychiatry. 1962;7:407-17. 14. Birchwood M, Smith J, Cochrane R, Wetton S, Copestake S. The social functioning scale. The development and validation of a new scale of social adjustment for use in family intervention programmes with schizophrenic patients. Br J Psychiatry. 1990; 157:853-859. 15. Erakay SY. Şizofreni Tanılı Hastalarda Sosyal İşlevsellik Ölçeği (SİÖ) Türkçe Formunun Geçerlilik ve Güvenilirliğinin Araştırılması. Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi, İzmir, Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi Psikiyatri Kliniği, 2001. 16. Uluğ B, Ertuğrul A, Göğüş A. Yetiyitimi değerlendirme çizelgesinin (WHODAS-II) şizofreni hastalarında geçerlilik ve güvenilirliği. Türk Psikiyatri Derg. 2001;12:121-30. 17. Yıldız M, Veznederoğlu B, Eryavuz A, Kayahan B. Psychosocial skills training on social functioning and quality of life in the treatment of schizophrenia: a controlled study in Turkey. Int J Psychiatry in Clin Prac. 2004;8:219-25. 18. Üçok A, Atlı H, Çetinkaya Z, Kandemir PE. Şizofreni hastalarında bütüncül yaklaşımlı grup tedavisinin yaşam kalitesine etkisi:bir yıllık uygulama sonuçları. Nöropsikiyatri Arşivi. 2002;39:113-8. 19. Kabadai M, Niakas D. Patient satisfaction with services provided by a community mental health center in Northern Greece. Arch Hellen Med. 2004;21:354-62. 20. Noordsy DL, O Keefe C. Effectiveness of combining atypical antipsychotics and psychosocial rehabilitation in a community mental health center setting. J Clin Psychiatry. 1999; 60(Suppl.19):47-51. 21. Chowdur R, Dharitri R, Kalyanasundaram S, Rao NS. Efficacy of psychosocial rehabilitation program: The RFS experience. Indian J Psychiatry. 2011;53(1):45-8. 22. Horan WP, Kern RS, Shokat-Fadai K, Sergi MJ, WynnJK, Green MF. Social cognitive skills training in schizophrenia: an initial efficacy study of stabilized outpatients. Schizophr Res. 2009;107:47-54. 23. Valencia M, Rascon ML, Juarez F, Murow E. A psychosocial skills training approach in Mexican out-patients with schizophrenia. Psychol Med. 2007;37:1393-1402. 24. Valencia CM, Ortega SHA, Rascon GML, Gomez CL. Evaluation of the combination of psychosocial and pharmacological treatment in schizophrenic patients. Actas Esp Psiquiatr. 2002;30:358-69. 25. Zhang M, He Y, Gittelman M, Wong Z, Yan H. Group psychoeducation of relatives of schizophrenic patients: two-year experiences. Psychiatry Clin Neurosci. 1998;52(Suppl):344-7.