Atasözü SÖZ VARLIÐINDAN YARARLANMA Halk tarafýndan bilinip kullanýlan, tecrübelerle ortaya çýkan, söyleneni belli olmayan, kalýplaþmýþ biçimleri bulunan kýsa ve özlü sözlere atasözü denir. Aþaðýda bazý atasözleri ve bu atasözlerinin anlamlarý verilmiþtir: Ýþ insanýn aynasýdýr. Bir kimsenin nasýl bir insan olduðunu anlamak isterseniz o insanýn yaptýðý iþlere bakýnýz. Bu iþlerin niteliði; o kiþinin yeteneðini, huyunu, tutumunu belli eder. Aðaç yaþken eðilir. Yaþý ilerleyen insanlara yeni bir þey öðretmek, yeni geliþmeleri benimsetmek zordur. Ýnsaný küçük yaþta eðitmek, yeteneklerini geliþtirmek ise daha kolaydýr. Alet iþler, el övünür. Bir iþin iyi yapýlabilmesi için çeþitli araç gereçlere ihtiyaç duyulur. Kiþi ne kadar usta olursa olsun araç gereçleri yeterli deðilse yaptýðý iþ eksik ya da hatalý olur. Emek olmadan yemek olmaz. Yaþayabilmek, harcayabilmek için çalýþýp kazanmak gerekir. Komþu komþunun külüne muhtaçtýr. Komþular, birbirlerine en küçük bir þey için bile gereksinim duyabilirler. Bu nedenle komþular iyi geçinmelidir. Alýþtýrma 53 Atasözleri az sözle çok anlam ifade eder. Öðüt verici ve yol göstericidir. Atasözlerinin çoðu mecazlý sözlerdir. Aþaðýdaki atasözlerinin eksik kelimelerini yazýnýz. Her aðaçtan.... olmaz. Denize düþen.... sarýlýr. Ýki.... bir.... oynamaz. Akýl.... ile satýlmaz. Kara haber.... duyulur. Merdiven........ çýkýlýr. Dostun attýðý.... baþ yarmaz. Keskin.... küpüne.... verir. Bir fincan.... kýrk.... hatýrý vardýr. Taþýma suyla.... dönmez. 220
Alýþtýrma 54 Konusu "tutumluluk" olan üç atasözü yazýnýz. Deyim Anlatýma akýcýlýk kazandýrmak amacýyla mecaz anlamda söylenen kalýplaþmýþ sözlere deyim denir. Deyimler en az iki kelimeden oluþur. Deyimlerin kelimeleri deðiþtirilip yerine baþka kelimeler kullanýlamaz. Örneðin, "kafa tutmak" deyimi "baþ tutmak" þeklinde söylenemez. Aþaðýda Türkçede sýk kullanýlan bazý deyimler ve bu deyimlerin anlamlarý verilmiþtir. Göz atmak Kýsa bir süre, fazla dikkat etmeden bakývermek Etekleri zil çalmak Çok sevinmek Küplere binmek Çok öfkelenmek Kafa kafaya vermek Ýki veya birkaç kiþi bir kenara çekilip konuþmak Dört dönmek Bir iþ yapmak için telaþla saða sola koþmak Aðzý dili tutulmak Beklenmedik bir durum karþýsýnda heyecanlanmak Alýþtýrma 55 Aþaðýdaki deyimlerin anlamlarýný yazýnýz. Karný zil çalmak :... Adam yerine koymak :... Bir dediði iki olmamak :... Baþ etmek :... 221
Alýþtýrma 56 Ýçinde "burun" kelimesi geçen üç deyim yazýnýz. Özdeyiþ Özdeyiþler, bir düþünceyi ya da duyguyu kýsa, doðru ve özlü biçimde veren, söyleyeni belli olan güzel sözlerdir. Bu sözler tanýnmýþ ve saygý kazanmýþ kiþilerin konuþmalarýnda ve yazýlarýnda yer alýr. Her söz özdeyiþ deðildir. Bir sözün özdeyiþ olabilmesi için aþaðýdaki özellikleri taþýmasý gerekir. Söyleyeni belli olmalýdýr. Bir yargý bildirmelidir. Özlü ve kýsa olmalýdýr. Boþ ve kuru öðüt vermemelidir. Gerçeði, güzeli ifade etmelidir. Aþaðýdaki sözler birer özdeyiþtir. Türk milletinin karakter ve adetlerine en uygun olan idare, cumhuriyet idaresidir. Mustafa Kemal ATATÜRK Gerçek bilgi; yaparak, deneyerek öðrenilen bilgidir. Hiçbir miras doðruluk kadar zengin deðildir. DESCARTES William SHEAKESPEARE Güzel düþün, iyi hisset, aldanma; ne varsa doðrudadýr; doðruluk þaþar sanma. Tevfik FÝKRET Bir ulusun büyüklüðü, nüfusun çokluðu ile deðil, akýllý ve erdemli kiþilerin sayýsýyla ölçülür. Victor HUGO Alýþtýrma 57 Atatürk'e ait beþ özdeyiþ bulup yazýnýz. 222
KONU TESTÝ 15 1. Aþaðýdaki atasözlerinden hangisi "Birinden haksýz olarak alýnan malýn, onu alana yararý olmaz." anlamýna gelmektedir? A. Bin dost az, bir düþman çok. B. Çok koþan çabuk yorulur. C. Aðlayanýn malý gülene hayýr getirmez. D. Dost baþa, düþman ayaða bakar. 2. "At binenin, kýlýç kuþananýn" atasözü aþaðýdakilerden hangisini vurgulamaktadýr? A. Bir iþi yapmak için o iþin kurallarýný bilmek gerektiðini B. Ata binmenin de bazý kurallarý olduðunu C. Ýnsanlarýn zor zamanlarýnda birbirlerine yardým etmeleri gerektiðini D. Hayvanlara iyi davranmanýn önemini 3. Aþaðýdaki cümlelerin hangisinde deyim kullanýlmamýþtýr? A. Korkudan dizlerimin baðý çözüldü. B. Bugün hava gerçekten çok sýcak. C. Haberi duyunca beyninden vurulmuþa döndü. D. Dün akþam sinirleri tepesine çýktý. 4. Aþaðýdaki atasözlerinden hangisi "Söz gümüþse sükût altýndýr." atasözüyle yakýn anlamlýdýr? A. Ýþ insanýn aynasýdýr. B. Ýki dinle, bir söyle. C. Söyleyene bakma, söyletene bak. D. Tatlý dil yýlaný deliðinden çýkarýr. 5. Aþaðýdakilerden hangisi deyimdir? A. Özrü kabahatinden büyük B. Duvarý nem, insaný gam yýkar C. Çocuk düþe kalka büyür D. Derin su yavaþ akar 6. Aþaðýdaki deyimlerden hangisi "her zaman, her ortamda kazançlý çýkmak" anlamýndadýr? A. dört ayak üstüne düþmek B. dört gözle beklemek C. dört duvar arasýnda kalmak D. dört yaný deniz kesilmek 7. Aþaðýdaki kelimelerden hangisi "içini" kelimesiyle birleþtirildiðinde bir deyim elde edilmez? A. dökmek B. kemirmek C. dolmak D. yemek 8. Aþaðýdaki atasözlerinden hangisi "Dost acý söyler." atasözü ile yakýn anlamdadýr? A. Dostunu överken yerecek yer býrak. B. Dostluk baþka, alýþveriþ baþka. C. Dost dostun ayýbýný yüzüne söyler. D. Dost kara günde belli olur. 9. "Ekmek elden, su gölden" deyiminin anlamý aþaðýdakilerden hangisidir? A. Çalýþmayýp baþkasýnýn kazancýyla geçinmek B. Verimin bol olmasý, kullanýlan malzemenin bol olmasýna baðlýdýr C. Geçimini saðlayan iþinden zorunlu olarak ayrýlmak D. Geçimini saðlamakta çok becerikli olmak 223
10. Aþaðýdakilerden hangisi "tehlikeli bir iþle uðraþmak" anlamýnda kullanýlan bir deyimdir? A. ateþle oynamak B. ateþ pahasýna C. ateþ saçmak D. ateþ kesilmek 11. Aþaðýdaki deyimlerle açýklamalarý eþleþtirilmiþtir. Hangi eþleþtirme yanlýþtýr? A. söz vermek - bir iþi yapacaðýný kesinlikle bildirmek B. sözü geçmek - kendisini kabul ettirmiþ olmak C. sözünde durmak - verdiði sözü yerine getirmek D. söz açmak - kendisine dokunan söze gereken cevabý vermek 14. Aþaðýdaki özdeyiþlerden hangisinin konusu diðerlerinden farklýdýr? A. Eðitim, öðrenciye saygýyla baþlar (EMERSON). B. Ýnsan, eðitimle doðmaz ama eðitimle geliþir (CERVANTES). C. Erdem, iyiyi elde etme gücüdür (EFLATUN). D. Yurdu savunmanýn en ucuz yolu eðitimdir (BURKE). 15. Atatürk'ün "Bilelim ki, millî benliðini bilmeyen milletler baþka milletlerin avýdýr." sözü aþaðýdakilerden hangisiyle ilgilidir? A. baðýmsýzlýk B. bilim ve teknoloji C. demokrasi D. eðitim 12. Aza... etmeyen... hiç bulamaz. Tuncay ýn söylediði atasözünde noktalý yerlere gelmesi gerekenler hangi seçenekte sýrasýyla verilmiþtir? A. göz - çoðu B. kanaat - çoðu C. tamah - fazlayý D. söz - hakký 13. Aþaðýdaki deyimlerden hangisi "mutluluk" bildirmez? A. Yüzünde güller açmak B. Etekleri zil çalmak C. Çalmadan oynamak D. Ýçinin yaðý erimek 224