Canlılarda Boşaltım ve Boşaltım Sistemleri

Canlılarda Boşaltım ve Boşaltım Sistemleri Yazarlar Doç.Dr. A.Yavuz KILIÇ Yrd.Doç.Dr. Mustafa TANATMIŞ ÜNİTE 9 Amaçlar Bu üniteyi çalıştıktan sonra; boşaltım olayının anlamını, boşaltım ürünlerini, vücudun su dengesinin nasıl sağlandığını, metabolizma artıklarının vücuttan nasıl atıldıklarını, boşaltım sistemlerinin çalışma mekanizmasını öğrenmiş olacaksınız. İçindekiler Giriş Boşaltım Organları İdrar Oluşumu Özet Değerlendirme Soruları Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar

Çalışma Önerileri Önlisans kitaplarınızdan hücre zarı fonksiyonlarını gözden geçiriniz. Canlılarda bulunan büyük moleküllü organik bileşiklerin neler olduğunu hatırlayınız. Difüzyon, osmoz ve aktif taşınma gibi terimlerin anlamlarını öğreniniz. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

CANLILARDA BOŞ ALTIM VE BOŞ ALTIM Sİ STEMLERİ 171 1. Giriş Bir hücre ve hücrelerden meydana gelmiş canlılar, canlılıklarını ve işlevlerini çok sınırlı koşullarda sürdürebilirler. Bu koşullardan birisi hem hücre içi hem de hücreler arası sıvılar arasındaki dengedir. İşte hücrelerin içinde bulunduğu ortamın dengede tutulmasına homeostasi denmektedir. Bu dengenin sağlanmasında su miktarını aşağı yukarı değişmez tutmanın yanında, hücre iç ve dış ortamı için zararlı ya da fazla olan ve suda erimiş maddelerin ayrılması ve dışarı atılması zorunludur. İşte fazla suyun ve suda erimiş halde zararlı ya da gereğinden fazla bulunan maddelerin hücrelerden ve vücut sıvısından uzaklaştırılması olayına boşaltım adı verilir. Bunun için bir çok sistem birlikte çalışırlar. Bu sistemlerden birisi de boşaltım olayını gerçekleştiren boşaltım sistemidir. Boşaltım olayını dışkılama ve salgılama olaylarından ayırdediniz. İç ortamın dengede tutulması canlının yaşadığı ortama (tatlısu, tuzlusu ve kara) göre değişiklik gösterir. Denizde yaşayan hayvanlarda hücrelerin tuz yoğunluğu hemen hemen deniz suyunun yoğunluğuna eşitken, tatlısularda yaşayan hayvanların iç sıvıları dikkati çekecek kadar çevresindeki ortamdan yoğundur. Çok hücreli organizmaların ve bu arada insan vücudundaki hücrelerin içinde bulundukları ortam hücreler arası doku sıvısı ve kan plazmasıdır. Vücutta oluşan zararlı maddeler hayvandan hayvana değişebileceği gibi, aynı hayvanda değişik durumlarda fark gösterebilir. Bu değişikliklerin nedeni alınan besinlerin farklılığı ile canlıda meydana gelen metabolizma olaylarıdır. Bu maddelerden CO 2, solunum yoluyla akciğerlerden, diğerleri ise suda erimiş halde deri ve boşaltım organlarından dışarı atılır. Boşaltım maddelerinin başında proteinlerin parçalanmasıyla ortaya çıkan azotlu artıklar gelir. Çünkü bunlar oksitlenmezler ve çeşitli hayvan gruplarında aminoasitlerden alınan amin grubunun koparılmasıyla amonyak, üre, ürik asit ve serotonin şeklinde ortaya çıkarlar. Bu maddeler hücre için zehirlidir. Bunlardan amonyak çok zehirlidir ve hemen hücrelerden, dolayısıyla canlıdan uzaklaştırılması gereklidir. Suda yaşayan basit organizmalarda bu difüzyonla kolayca dışarı atılırken, böcek, sürüngen ve kuşlarda ürik asit'e; memelilerde ise üreye dönüştürülerek dışarı atılır. Yine azotlu bileşiklerden nukleik asit artıkları da ürik aside oksitlenerek dışarı atılırlar. Ayrıca boşaltım maddelerinin kapsamı içine giren maddeler suyla birlikte (Potasyum, Sodyum, Klor, sülfit, fosforik asit ve bir çok yoldan vücuda girmiş ve vücut tarafından kullanılmamış ilaçlar, zehirler) dışarı atılırlar. Azotlu artıkların hayvanın yaşam biçimine bağlı olarak değiştiğine dikkat ediniz. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

172? CANLILARDA BOŞ ALTIM VE BOŞ ALTIM Sİ STEMLERİ Üre ile Ürik asit arasında ne fark vardır? Hayvanlarda bu boşaltım maddelerinin dışarı atılması çeşitli yapılarla gerçekleştirilir. Bu yapılar şunlardır: Hücre yüzeyi (hücre zarı) Boşaltım kofulları Böbrekler ve bu görevi yapan diğer organlar Deri 2. Boşaltım Organları 2.1. Omurgasız Hayvanlarda Boşaltım Organları Protozoonların boşaltım organelleri kontraktil kofullardır (Şekil 9.1). Bu yapılar hücre içine giren fazla suyu ve bu suda erimiş zararlı maddeleri dışarı atarlar. İçinde belli bir miktar su toplayan kontraktil kofullar sitoplazmanın kontraksiyonu ile içlerindeki suyu dışarı boşaltırlar. Kontraktil kofullar tatlısu protozoonları için karakteristiktir. Parazit olanlarda bulunmaz. Şekil 9.1: Terliksi Hayvanda Kontraktil Koful Sünger ve sölentereler gibi basit organizasyonlu çok hücrelilerde boşaltım organı yoktur. Bir çok durumda hayvanı oluşturan yüzey hücreleri bu görevi yerine getirirler. Küçük katı atıklar ise amipsi hareket eden özel hücreler tarafından vücut boşluğuna taşınırlar. Yassısolucanlardan bağırsaksız formlarda da boşaltım organı bulunmaz. Bağırsaklı formlarda ve Yuvarlak kurtlarda ise protonefridium adı verilen boşaltım organları meydana gelmiştir (Şekil 9.2). Uç hücrelerine difüzyonla giren artık maddeler ortadaki boşluğa geçer ve hareketleri bir alev hareketini andıran sillerin hareketi ile kanal aracılığı ile dışarı atılırlar. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

CANLILARDA BOŞ ALTIM VE BOŞ ALTIM Sİ STEMLERİ 173 Halkalı solucanlarda ise boşaltım organları segmental sıralanmış nefridiumlardır. Her segmentte bir çift nefridium bulunur.bu organlar silli bir huni (nefrostom) ile sölom boşluğundan başlarlar. Boşaltım kanalının içi silli olup ya aynı segmentten veya arkadaki segment perdesini (dissepiment) delerek geçtikten sonra bir sonraki segmentten dışarı açılır (Şekil 9.3). Şekil 9.2: Planarya'da BoşaltımSistemi ve Bir Alev Hücresi Şekil 9.3: Topraksolucanında Nefridiumlar Eklembacaklılarda boşaltım organları nefridiumlara benzer. Bunların nefridiumlarının başlangıç yerlerinde silli huni yerine, sölom kalıntısı olarak kabul edilen, bezli bir kese vardır. Bazılarında da sindirim borusuna açılan tüb şeklinde bezli eklentiler (Malpighi tüpleri) boşaltım organı görevi yaparlar. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

174 CANLILARDA BOŞ ALTIM VE BOŞ ALTIM Sİ STEMLERİ Diğer Omurgasız hayvanlarda eğer varsa boşaltım organı nefridiumlardır. 2.2. Omurgalılarda Boşaltım Organı (Böbrekler) Omurgalıların boşaltım organları böbreklerdir. Ancak omurgalılarda pronefroz, mezonefroz ve metanefroz olmak üzere üç tip böbreğe rastlanır. Pronefroz böbrek tipi balıkların ve kurbağaların embriyo devrelerinde görülür. Bunların ergin dönemlerinde ise mezonefroz böbrek tipine rastlanır. Mezonefroz böbrek segmental sıralanmış mezodermik kanalcıklardan ibarettir. Kirpikli birer huni ile karın boşluğuna açılan bu kanalcıkların diğer uçları Wolf kanalına (üreme sistemi) açılır. Aort'tan ayrılan kan damarlarının uçları bir kılcal damar yumağı (glomerulus) yapar ve kirpikli huni kısmından bu sistemle bağlantı kurar. Mezonefroz böbrek tipinde glomeruluslar boşaltım kanallarının yan taraflarında meydana gelen kapsüller (Bowman kapsülleri) tarafından sarılırlar.? Yüksek omurgalılarda ve insanda görülen böbrek tipi olan metanefroz tipi böbrek de aynı esasa dayanır. Metanefroz tipte böbreğe sahip kuşların böbrekleri memelilerden çok sürüngenlerinkine benzer. Her böbrekten çıkan idrar kanalı kloakın üst orta kısmına açılır. Devekuşlarının dışında hiçbir kuşta idrar kesesi yoktur. İnsanda böbreklerden başka boşaltımda görev alan diğer yapıları tanıyormusunuz? İnsanda boşaltım sistemi, böbrekler ve bunlara bağlı kanalların dışında boşaltım ve düzenleme görevi yapan deri, akciğer ve sindirim kanalını da kapsar. Çünkü su ve karbondioksit akciğerler aracılığı ile vücuttan uzaklaştırılmaktadır. Demir ve kalsiyum gibi bazı maddeler de kalınbağırsak tarafından salgılanmaktadır. Derideki ter bezleri vücut sıcaklığının düzenlenmesi ile ilgili başlıca organ olmakla birlikte, metabolik artıkların % 5-10'unun atılmasında da görev alırlar. Ter, 1/8'i katı madde olmak üzere idrar içinde bulunan maddeleri (üre, tuzlar ve diğer organik maddeler) daha seyreltik olarak içerir. Günlük terleme serin günlerde 500 ml kadar olurken sıcak günlerde 2-3 lt ye kadar çıkabilmektedir. Memelilerde böbrekler bel omurlarının iki yanında yer alır. Bunların üst kısımlarında böbrek üstü bezleri yerleşmiştir. Böbrek kabuk (korteks) ve öz (medulla) olmak üzere iki bölgeden meydana gelmiştir. Böbrekler sivri uçları böbrek boşluğuna bakan piramitlerden yapılmıştır. Piramitler de böbreğin görev birimi olan nefronlardan meydana gelmiştir (Şekil 9.4). ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

CANLILARDA BOŞ ALTIM VE BOŞ ALTIM Sİ STEMLERİ 175 Şekil 9.4: İnsanda Boşaltım Sistemi Bir böbrekte bir milyon kadar nefron bulunmaktadır. Bir nefron bowman kapsülü ile başlayıp, proksimal tüp, Henle kolu, distal tüp şeklinde devam ettikten sonra idrar toplama kanallarına açılan, tek sıra epitel hücrelerinin temas halinde olduğu kılcal kan damarı ağından meydana gelir. Bowman kapsülünü izleyen proksimal tüp, bir takım kıvrımlar oluşturduktan sonra U şekline alan henle kolunu oluşturur. Bundan sonra distal tüp şeklinde devam eder ve idrar toplama kanallarına açılır. İdrar toplama kanalları da böbreğin havuzcuk olarak isimlendirilen bölgesine açılırlar (Şekil 9.5). AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ Şekil 9.5: Bir Nefronun Yapısı ve Çevresindeki Kan Damarları

176 CANLILARDA BOŞ ALTIM VE BOŞ ALTIM Sİ STEMLERİ Böbreklere kan getiren böbrek atardamarı böbreğe girmeden önce 7-9 kola ayrılarak loplar arası atardamarları oluşturur. Loplara giren bu arterler piramitlerin kabuköz sınırında bir ark meydana getirir. Buradan bir çok loplar arası arterler çıkar. Bu damar kollarından da bowman kapsüllerine giren ve orada glomerulus adı verilen kılcal kan damarı yumaklarını oluşturan afferent arterioller (gelen) ayrılırlar. Bu kılcaldamarlar daha sonra birleşerek efferent arteriolleri (giden) oluşturarak bowman kapsülünden çıkarlar. Bowman kapsülü ve glomerulustan oluşan yapıya malpigi cisimciği denir. Efferent arterioller proksimal ve distal tüp çevresinde geniş bir kılcal damar yumağı oluştururlar. Daha sonra bu damarlar da birleşerek loplar arası toplardamarı, daha sonra da böbrek toplardamarını oluşturup böbrekten çıkarlar. 3. İdrar Oluşumu Kanın kimyasal bileşimini böbrekler düzenlediğine göre, vücutta dolaşan kanın tamamının böbreklerden geçmesi gerekmektedir. Dinlenme halinde kalbin pompaladığı kanın her 4 litresinden 3'lt si vücuda, 1 lt si ise böbreklere gider. Böbreklere bu kanı getiren böbrek atardamarları karın aortundan ayrılır. Hücreler ile doku sıvısı; kılcal damarlar ile doku sıvısı arasında sürekli madde alışverişi vardır. Bu madde alışverişinde etkili olan faktörler: Kanın damar duvarına yaptığı hidrostatik basınç, Kan plazmasının ve doku sıvısının osmotik basıncıdır. İdrar oluşumunda sıvı akımının yönünü bu iki faktör belirlemektedir. Hidrostatik basınç kılcallar içinden doku sıvısına doğru, osmotik basınç ise doku sıvısından kılcallara doğru sıvı akışını sağlayan kuvvetlerdir. Atardamar ucundaki kılcallarda hidrostatik basıncın osmotik basınçtan fazla olması nedeniyle, kılcallardan doku sıvısına doğru; toplardamar ucundaki kılcallarda osmotik basıncın hidrostatik basınçtan fazla olması nedeniyle de doku sıvısından kılcallara doğru sıvı akımı olmaktadır. İdrar oluşumu Süzülme (filtrasyon), geri emilme (Rezorpsiyon) ve salgılama (sekresyon) olmak üzere üç ayrı olayla gerçekleşir. 3.1. Süzülme Vücut hücrelerinde meydana gelen metabolizma artıkları önce doku sıvısına, oradan da kılcal damarlara geçerek dolaşım sistemiyle böbreklere taşınmaktadır. Süzülme böbreklerde malpigi cisimciklerinde olmaktadır. Malpigi cisimciklerinde glomerulusa kadar gelen kandan kan hücreleri, plazma proteinleri ve yağ gibi büyük molekülün dışındaki tüm küçük moleküller bowman kapsülünden tüp içine ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

CANLILARDA BOŞ ALTIM VE BOŞ ALTIM Sİ STEMLERİ 177 geçerler. Bu geçen maddelerin içinde su, glikoz, tuzlar, üre, ürik asit, potasyum, fosfatlar ve sülfatlar gibi maddeler bulunur (Şekil 9.6). Bunun yanında demir, eser mineraller ve bazı vitaminler gibi bazı küçük moleküller kandaki büyük moleküllere bağlanarak kanda kalırlar. Süzülmenin meydana geldiği glomerulus kılcalları vücut kılcalları ile aynı özelliklere mi sahiptir?? Glomerulus kılcallarını diğer vüut kılcallarından ayıran bazı özellikleri vardır. Bu farklı özellikler glomerulusu ideal bir süzgeç haline getirmiştir. Bu özelliklerden birisi, glomerulus kılcallarının iki arter arasında bulunmasıdır. Halbuki diğer vücut kılcallarının bir ucunda arteriol, diğer ucunda ise venul (küçük toplardamar) bulunur. Glomerulusun bu özelliği kapillerin iki ucu arasındaki kan basıncının aynı olmasını sağlar. Bir diğer ayırıcı özellik, glomerulus kıcallarındaki kan basıncının diğer kılcaldamarlardakinden iki misli olmasıdır. Bu basınç ile süzülme sağlanmaktadır. Üçüncüsü, glomerulus kılcallarının kapiller ve kapsüler endotelyum olmak üzere iki tabaka ile örtülü olmasıdır. Bu durum kan hücrelerinin ve proteinlerinin kapsüle verilmesini engeller. Dördüncü farklı özellik ise, bunların su ve erimiş maddeleri sadece dışarı doğru geçirmesidir. Yani sıvı hareketi (Süzülme) bir yönde olmakta, geri emilme söz konusu olmamaktadır. Ayrıca glomerulus kılcalları çok sayıda gözenek (por) taşırlar ve diğer kılcallardan 100 kat daha geçirgendirler. Kapsüle geçen sıvı (süzüntü) idrar değildir. İdrarın oluşması proksimal ve distal tüpleri çevreleyen kılcallarda olmaktadır. Şekil 9.6: Nefronda Süzülme ve Geri Emilme Glomerulustan süzülme olayı çeşitli mekanizmalar sayesinde sabit tutulur. İnsanda dışarıya atılan idrar glomerulustan süzülen maddenin ancak % 1'i kadardır. Süzülen maddelerin çoğu örneğin suyun % 99'u, sodyumun % 95'i, glikozun % 100'ü, ürenin % 56 sı geri emilerek tekrar kana verilir. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

178 CANLILARDA BOŞ ALTIM VE BOŞ ALTIM Sİ STEMLERİ 3.2. Geri Emilme 3.2.1. Proksimal Tüpte Geri Emilme Geri emilme böbrek fonksiyonunda en önemli basamaktır. Eğer bu olay gerçekleşmeseydi vücudumuz kısa sürede kan için gerekli olan su, mineral maddeler, çeşitli iyonlar, glikoz ve diğer organik molekülleri idrarla dışarı atar ve kanın kimyasal bileşimi bozulurdu. Proksimal ve distal tüplerin çevresindeki kılcal damar ağı, böbreğin kanın bileşimini denetleme yeteneğini ortaya çıkarır. Burada geri emilme osmotik kurallara göre pasif; ya da ATP kullanımı ile aktif taşıma şeklinde olmaktadır. Çeşitli maddelerin tüplerden geri emilmesi böbrek eşik değerine bağlıdır. Eşik değeri, çeşitli maddelerin kanda bulunması gereken normal konsantrasyonlarına denir. Örneğin bu değer glikoz için 100 ml toplardamar kanında 180 mg. kadardır. Kanda glikoz miktarı bu değeri aşarsa glikoz tübüllerden geri emilmez, idrarla dışarı atılır. Proksimal tüplerde geri emilimi olan maddelerden birisi glikozdur. Bu maddenin geri emilimi bağırsaklardaki gibi sodyum eşliğinde olmaktadır. Glikoz ve sodyum tübül hücresi zarında bulunan özel bir taşıyıcı moleküle bağlanarak hücre içine taşınırlar. Glikoz buradan difüzyonla hücrelerarası sıvıya, buradan da kana geçer. Burada geri emilimi yapılan bir diğer madde sodyumdur. Tübüllerde bu maddenin geri emilimi aktif taşınma ile gerçekleşir. Süzüntüde bulunan sodyumun 7/8'i proksimal tüplerde geri emilerek kana geçer. Tübüllerin gerçekleştirdiği en önemli iş, çok miktardaki suyun süzüntüden geri emilerek tekrar kana verilmesidir. Suyun geri emilişi osmotik kurallara göre pasif bir şekilde olur. Proksimal tüpte geri emilimi olan diğer önemli maddeler bikarbonat iyonları, fosfat ve potasyumdur. Proksimal tüplerde sekretorik olaylar da gerçekleşmektedir. Yani vücuda dışardan girmiş bazı yabancı maddeler ve ilaçlar sekresyonla kandan alınıp tübül sıvısına verilir. 3.2.2. Henle Kollarında Geri Emilme Henle kolları nefronda oluşan idrarın yoğunlaştırıldığı yerlerdir. Henle inen kolu suya çok geçirgen, katı maddelere ise az geçirgendir. Bu nedenle inen koldan hücre- ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

CANLILARDA BOŞ ALTIM VE BOŞ ALTIM Sİ STEMLERİ 179 ler arası doku sıvısına sürekli su geçişi olur ve süzüntü hipertonik duruma gelir. Henle çıkıcı kolu ise suya geçirgen değildir. Buna karşılık sodyum iyonlarına çok, üreye karşı ise az geçirgendir. Yoğunluk farkı nedeniyle Na + iyonları pasif olarak doku sıvısına geçer. Bunun sonucu çıkan kolda ilerleyen süzüntü hipotonik duruma gelir. Henle kolunun inen ve çıkan kollarındaki ters akım sistemi nedeniyle tüp hücreleri ve kılcal damar kanı ile doku sıvısı arasında osmolarite farkı oluşturmakta, bunun sonucu olarak da su idrar toplama kanallarından doku sıvısına geçmektedir. Böylece idrarın yoğunlaşması sağlanmaktadır. Suyun idrar toplama kanallarındaki geçişi hipofizin antidiüretik (vasopressin) hormonunun kontrolü altında olmaktadır. Vücudun suya gereksinimi olmadığı zaman hipofiz bezinden vazopressin hormonu salınmakta, bunun sonucu da su geri emilmeyerek idrarla dışarı atılmaktadır. 3.2.3. Distal Tüpte Geri Emilme Distal tüplerden geçen süzüntünün 15 ml. si dakikada geri emilmektedir. Bu bölgede suyun geri emilişi de vazopressin hormonunun kontrolünde gerçekleşir. Tüplerden suyun bol miktarda geri emilimi ile idrar iyice yoğunlaşır. Proksimal tüplerde emilmeyen sodyumun 1/8 i distal tüplerde geri emilmektedir. Bu da aldosteron hormonun etkisiyle olmaktadır. Vücuda yeteri kadar sodyum alınmazsa vücutta su tutulamaz, bunun sonucu hücrelerarası sıvının hacmi azalır. Bowman kapsülüne geçen süzüntüdeki potasyumun proksimal tüplerde geri emildiği söylenmişti. Fakat idrarda potasyum bulunduğu da bilinmektedir. Bu durumda bir yerde potasyum salgılaması söz konusudur. Gerçekten de bir miktar potasyumun distal tüp hücreleri tarafından kandan idrara verildiği bilinmektedir. Geri emilim toplama kanallarında suyun geri emilimi ile sonlanır, böylece idrar oluşumu tamamlanmaktadır. Oluşan idrar böbreğin pelvis bölgesinde toplanarak üreterle idrar kesesine taşınır. İdrar kesesi dolunca uretra kanalı ile dış genital organlardan idrar halinde dışarı verilir. Uretranın idrar kesesine bağlandığı yerde bulunan kapakçıklar idrarın geri dönmesini engeller. İdrar kesesi duvarı kasılabilir kaslarla çevrilmiştir. Kese idrarla dolduğu zaman gerilen duvarın içinde bulunan serbest sinir uçları beyine uyartı göndererek kesenin kasılmasını ve uretranın başlangıç kısmında bulunan kapakçıkların gevşemesine neden olur. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

180 CANLILARDA BOŞ ALTIM VE BOŞ ALTIM Sİ STEMLERİ Özet Hayvanlarda metabolizma sonucu hücrelerde bir çok artık madde meydana gelmektedir. Azotlu bileşiklerden proteinlerin parçalanma ürünü olarak amonyak, nukleik asitlerin parçalanması sonucu da ürik asit meydana gelir. Amonyak hücre için çok zehirlidir. Hemen hücreden atılması gerekir. Suda yaşayan basit yapılı organizmalarda bu madde difüzyonla dışarı atılır. Kompleks yapılı hayvanlarda bu madde üreye dönüştürülerek daha az zehirli hale getirilip idrarla dışarı atılır. Su kaybı az olması gereken böceklerle, idrarın vücut ağırlığını artırmasıyla uçuşta sakınca yarattığı kuşlarda ise azotlu artıklar ürik asit şeklinde dışarı atılır. Hücrelerde oluşup, önce doku sıvısına oradan da dolaşım sıvısına geçen bu artık ürünler, dolaşım sıvısından boşaltım organlarında ayrılarak dışarı atılırlar. Basit çok hücreli hayvanlarda boşaltım vücut yüzeyi (deri ya da hücre zarı), protonefridium, nefridium ve malpigi tüpleri gibi organlarla sağlanır. Omurgalılarda bu görevi yapan organlar böbreklerdir. Omurgalı gruplarının gelişmişliğine göre pronefroz, mezonefroz ve metanefroz olmak üzere üç tip böbreğe rastlanır. Böbreklerin görev birimi nefronlardır. İdrar oluşumu malpigi cisimciklerindeki süzülme ile başlar, kanallardaki geri emilme ile devam eder. Böbreklerin bu çalışması doku sıvısı ve kan yapısını değişmez tutulmasını (homeostasi) sağlar. Böbreklerin bu düzenlemesi hipofizin vazopressin hormonunun kontrolü altında gerçekleşir. Değerlendirme Soruları 1. Bir nefronun yapısında aşağıdakilerden hangisi bulunmaz? A. Glomerulus B. Malpigi cisimciği C. Bowman kapsülü D. Malpigi piramidi E. Proksimal tübül 2. Memelilerde amonyak hangi bileşene dönüştürülerek idrarla dışarı atılır? A. Amonyak B. Üre C. Ürik asit D. Adenin E. Amino asit ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

CANLILARDA BOŞ ALTIM VE BOŞ ALTIM Sİ STEMLERİ 181 3. Bir hücreli hayvansal organizmaların azotlu artık ürünü aşağıdakilerden hangisidir? A. Ürik asit B. Üre C. Amonyak D. Ürik asit ve Üre E. Serotonin 4. Aşağıdaki organlardan hangisi yassısolucanların boşaltım organıdır? A. Böbrekler B. Nefridiumlar C. Protonefridiumlar D. Malpigi tüpleri E. Vücut yüzeyi 5. Süzülme olayı nefronun hangi bölgesinde gerçekleşir? A. Bowman kapsülü B. Proksimal tübül C. Distal tübül D. Henle kolu E. Toplama kanalcıkları Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar Demirsoy, A., Yaşamın Temel Kuralları (Genel Biyoloji/Genel Zooloji), H.Ü. Yayınları, 447 s., Cilt I/Kısım II, İkinci Baskı, Ankara: 1985. Noyan, A., Fizyoloji, (Ders Kitabı), Meteksan, 1157s., Sekizinci Baskı, Ankara: 1993. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ