TEB-Dış Ticaret Merkezleri Özdil Üçöz Ankara, Aralık 2014
Akış Özeti 1. Türkiye nin Dış Ticaretine Genel Bakış 2. Dış Ticarette KOBİ ler 3. Dış Ticarette Ödeme Yöntemleri 4. Teslim Şekilleri 2
Türkiye nin Dış Ticaretine Genel Bakış
2003 2013 YILLARI ARASINDA TÜRKİYE NİN DIŞ TİCARET VERİLERİ 4
2003 2013 YILLARI ARASINDA TÜRKİYE NİN GSYH vs DIŞ TİCARET KOMPOZİSYONU Söz konusu veriler, Türkiye nin GSYH büyümesinin iç talebe ve ithalata dayalı olduğunu gösteriyor. Toplam dış ticaret hacmi / GSYH oranı 2013 yılında %49,2 olarak gerçekleşmiştir. Bu orana göre Türkiye, son 10 yılda Dünya ile entegrasyonu büyük ölçüde sağlamıştır. Ancak, son 10 yıldaki bu gelişmenin aslen ithalata dayalı olduğu görülmektedir. %15 - %18.50 arasında seyreden İhracat / GSYH oranının önümüzdeki dönemde arttırılması çok önemli. 5
2014-2015 Mal ve Hizmetler Ticaretine İlişkin tahminler IMF DTÖ İhracat İthalat Dünya Gelişmiş Yükselen Gelişmiş Yükselen Ticaret Yıllar Ekonomiler Ekonomiler Ekonomiler Ekonomiler Hacmi 2014 4,2 5,0 3,5 5,2 4,3 2015 4,8 6,2 4,5 6,3 5,3 2014 3,6 6,4 3,4 6,3 4,7 2015 4,3 6,8 3,9 7,1 5,3 2012 yılındaki %0,2 gerilemenin ardından Dünya mal ticareti 2013 yılında %2.4 büyüyerek USD 18.78 trilyon a ulaşmıştır. Bu artışın detaylarına bölgesel olarak bakıldığında, Kuzey Amerika nın 2%, Asya ülkelerinin 2,8%, EURO Bölgesi nin 3,9% ve Türkiye nin 5.8% lik artışı (altın ihracatı hariç mal ihracatındaki artış) dikkat çekmektedir. IMF tahminine göre, dünya toplam mal ve hizmet ticareti hacmi 2014 ve 2015 yıllarında sırasıyla %4,3 ve %5,3 oranında artacaktır. DTÖ tahminine göre, dünya toplam mal ve hizmet ticareti hacmi 2014 ve 2015 yıllarında sırasıyla %4,7 ve %5,3 oranında artacaktır. Kaynak: IMF ve DTÖ 6
Türkiye'nin Küresel İhracat Hacmindeki Payı Türkiye nin 2013 yılında küresel ihracattan aldığı pay 0,81%. (2013 yılı Dünya mal ticaret hacmi USD 18.78 trilyon) 2023 yılı için Türkiye nin küresel ihracattan alması hedeflenen pay 1,5% (2023 için USD 500 milyar ihracat hedefi, Dünya mal ihracatı hacminin 2023 yılında USD 33.5 trilyona ulaşması tahminine göre hesaplanmış) 2023 yılında USD 500 milyar mal ihracatı hedefine ulaşmak için Türkiye nin ihracatının her yıl ortalama %12.7 büyümesi gerekmektedir. 7
İhracat İlk 20 Ülke ( Bin $ ) Sıra Ülke Değişim 2013 Değişim 2012 Değişim 2011 2010 1 Almanya 4% 13 702 577-6% 13 124 375 22% 13 950 825 11 479 066 2 Irak 10% 11 948 905 30% 10 822 144 38% 8 310 130 6 036 362 3 İngiltere 1% 8 785 124 7% 8 693 599 13% 8 151 430 7 235 861 4 Rusya Federasyonu 4% 6 964 209 11% 6 680 777 29% 5 992 633 4 628 153 5 İtalya 5% 6 718 355-19% 6 373 080 21% 7 851 480 6 505 277 6 Fransa 3% 6 376 704-9% 6 198 536 12% 6 805 821 6 054 499 7 ABD 1% 5 640 247 22% 5 604 230 22% 4 584 029 3 762 919 8 BAE -39% 4 965 630 121% 8 174 607 11% 3 706 654 3 332 885 9 İspanya 17% 4 334 196-5% 3 717 345 11% 3 917 559 3 536 205 10 İran -58% 4 192 511 176% 9 921 602 18% 3 589 635 3 044 177 11 Çin 27% 3 600 865 15% 2 833 255 9% 2 466 316 2 269 175 12 Hollanda 9% 3 538 043 0% 3 244 429 32% 3 243 080 2 461 371 13 Mısır -13% 3 200 362 33% 3 679 195 23% 2 759 311 2 250 577 14 Suudi Arabistan -13% 3 191 482 33% 3 676 612 25% 2 763 476 2 217 646 15 Azerbaycan 15% 2 960 371 25% 2 584 671 33% 2 063 996 1 550 479 16 Libya 29% 2 753 096 186% 2 139 440-61% 747 629 1 932 370 17 İsrail 14% 2 649 663-3% 2 329 531 15% 2 391 148 2 080 148 18 Romanya 5% 2 616 313-13% 2 495 427 11% 2 878 760 2 599 380 19 Belçika 9% 2 573 804-4% 2 359 575 25% 2 451 030 1 960 441 20 Ukrayna 20% 2 189 245 6% 1 829 207 37% 1 729 760 1 260 423 8
İhracatımızdaki İlk 20 Fasıl ( Bin $ ) 1 2 Mal cinsi 2013 2012 2011 2010 Motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler, motosikletler ve diğer kara taşıtları, bunların aksam, parça, aksesuarı 17 000 250 15 148 114 15 803 438 13 812 677 Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler, bunların aksam ve parçaları 12 989 247 11 999 300 11 560 990 9 413 411 3 Demir ve çelik 9 918 794 11 332 482 11 225 329 8 740 067 4 Elektrikli makina ve cihazlar, ses kaydetme-verme, televizyon görüntü-ses kaydetme-verme cihazları,aksam-parça-aksesuarı 9 544 253 9 373 078 8 874 013 7 530 130 5 Örme giyim eşyası ve aksesuarı 9 244 940 8 418 618 8 385 636 7 731 212 Kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler, taklit mücevherci 6 eşyası, metal paralar 6 998 608 16 325 215 3 738 763 3 747 222 7 Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve bunların damıtılmasından elde edilen ürünler, bitümenli maddeler, mineral mumlar 6 724 654 7 708 169 6 539 030 4 469 479 8 Demir veya çelikten eşya 6 148 046 6 093 117 5 748 004 4 850 216 9 Örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarı 5 714 199 5 431 268 5 124 460 4 636 123 10 Plastikler ve mamulleri 5 608 724 5 012 899 4 580 258 3 716 596 11 Yenilen meyvalar ve yenilen sert kabuklu meyvalar 3 968 972 3 806 416 3 908 880 3 490 879 Mobilyalar, yatak takımları, aydınlatma cihazları, reklam lambaları, ışıklı 12 tabelalar vb, prefabrik yapılar 2 830 674 2 420 661 2 110 174 1 786 405 13 Tuz, kükürt, topraklar ve taşlar, alçılar, kireçler ve çimento 2 746 094 2 480 722 2 465 459 2 509 673 14 Kauçuk ve kauçuktan eşya 2 482 053 2 424 868 2 593 022 1 895 911 15 Alüminyum ve alüminyumdan eşya 2 363 206 2 251 943 2 285 695 1 916 086 Dokunabilir maddelerden hazır eşya, takımlar, kullanılmış giyim ve dokunmuş 16 diğer eşya, paçavralar 2 191 131 1 903 514 2 138 565 1 838 582 17 Halılar ve diğer dokumaya elverişli maddelerden yer kaplamaları 2 187 814 1 997 286 1 601 798 1 266 828 18 Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat 1 928 176 1 785 532 1 922 073 1 449 154 Sebzeler, meyvalar, sert kabuklu meyvalar ve bitkilerin diğer kısımlarından 19 elde edilen müstahzarlar 1 800 527 1 722 134 1 653 520 1 491 356 20 Metal cevherleri, cüruf ve kül 1 774 230 1 391 576 1 254 682 1 296 437 9
İthalat İlk 20 Ülke ( Bin $ ) Sıra Ülke Değişim 2013 Değişim 2012 Değişim 2011 2010 1 Rusya Federasyonu -6% 25 064 214 11% 26 625 286 11% 23 952 914 21 600 641 2 Çin 16% 24 685 885-2% 21 295 242 26% 21 693 336 17 180 806 3 Almanya 13% 24 182 422-7% 21 400 614 31% 22 985 567 17 549 112 4 İtalya -3% 12 884 864-1% 13 344 468 33% 13 449 861 10 139 888 5 ABD -11% 12 596 170-12% 14 130 546 30% 16 034 121 12 318 745 6 İran -13% 10 383 217-4% 11 964 779 63% 12 461 532 7 645 008 7 İsviçre 124% 9 645 289-14% 4 304 864 59% 5 018 977 3 153 702 8 Fransa -6% 8 079 840-7% 8 589 896 13% 9 229 558 8 176 600 9 İspanya 7% 6 417 719-3% 6 023 625 28% 6 196 452 4 840 062 10 Hindistan 9% 6 367 791-10% 5 843 638 91% 6 498 651 3 409 938 11 İngiltere 12% 6 281 414-4% 5 629 455 25% 5 840 380 4 680 611 12 Güney Kore 8% 6 088 318-10% 5 660 093 32% 6 298 483 4 764 057 13 BAE 50% 5 384 468 118% 3 596 545 136% 1 649 456 698 421 14 Ukrayna 3% 4 516 333-9% 4 394 200 26% 4 812 060 3 832 744 15 Yunanistan 19% 4 206 020 38% 3 539 869 67% 2 568 826 1 541 600 16 Belçika 4% 3 843 376-7% 3 690 309 23% 3 959 279 3 213 606 17 Romanya 11% 3 592 568-15% 3 236 425 10% 3 801 297 3 449 195 18 Japonya -4% 3 453 190-16% 3 601 427 29% 4 263 730 3 297 796 19 Hollanda -8% 3 363 585-9% 3 660 634 27% 4 004 955 3 156 000 20 Polonya 4% 3 184 533-13% 3 058 078 33% 3 496 189 2 620 956 10
İthalatımızdaki ilk 20 Fasıl ( Bin $ ) Mal cinsi 2013 2012 2011 2010 1 2 Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve bunların damıtılmasından elde edilen ürünler, bitümenli maddeler, mineral mumlar 55 917 155 60 117 407 54 117 539 38 497 229 Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler, bunların aksam ve parçaları 30 156 654 26 315 986 27 110 683 21 266 830 3 Demir ve çelik 18 690 888 19 642 041 20 424 235 16 120 796 4 Elektrikli makina ve cihazlar, ses kaydetme-verme, televizyon görüntü-ses kaydetmeverme cihazları,aksam-parça-aksesuarı 17 758 748 16 279 708 16 835 117 14 641 851 5 6 Motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler, motosikletler ve diğer kara taşıtları, bunların aksam, parça, aksesuarı 16 808 266 14 514 293 17 184 080 13 419 356 Kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler, taklit mücevherci eşyası, metal paralar 16 234 272 8 529 039 7 022 384 3 036 955 7 Plastikler ve mamulleri 13 881 017 12 505 398 12 578 501 9 730 432 8 Organik kimyasal ürünler 5 314 064 5 064 621 5 504 435 4 400 234 9 Optik, fotoğraf, sinema, ölçü, kontrol, ayar, tıbbi, cerrahi alet ve cihazlar, bunların aksam, parça ve aksesuarı 4 558 523 4 055 515 4 116 482 3 437 706 10 Eczacılık ürünleri 4 151 045 3 995 652 4 697 445 4 410 051 11 Bakır ve bakırdan eşya 3 709 972 3 877 850 4 118 790 3 299 333 12 Alüminyum ve alüminyumdan eşya 3 236 691 2 984 940 3 258 885 2 487 744 13 Kağıt ve karton, kağıt hamurundan, kağıttan veya kartondan eşya 3 091 817 2 882 668 3 109 936 2 819 742 14 Kauçuk ve kauçuktan eşya 3 062 451 3 035 500 3 361 769 2 321 559 15 Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat 2 989 181 2 377 563 3 608 860 3 385 753 16 Demir veya çelikten eşya 2 757 735 2 367 176 2 521 135 1 966 864 17 Hava taşıtları, uzay taşıtları ve bunların aksam ve parçalar 2 371 909 3 157 690 3 932 966 3 156 117 18 Sentetik ve suni devamsız lifler 2 175 298 2 223 177 2 467 117 2 089 035 19 20 Muhtelif kimyasal maddeler (biodizel, yangın söndürme maddeleri, dezenfektanlar, haşarat öldürücüler, vb.) 2 123 678 2 053 156 2 204 854 1 795 445 Sentetik ve suni filamentler, şeritler ve benzeri sentetik ve suni dokumaya elverişli maddeler 2 089 808 2 173 333 2 007 424 1 685 962 11
Dış Ticarette gelecek vaad eden sektörler hangileri olabilir? MOTORLU KARA TAŞITLARI NÜKLEER REAKTÖRLER,MAKİNALAR DEMİR VE ÇELİK ELEKTRİKLİ MAKİNA VE CİHAZLAR MİNERAL YAKITLAR,MİNERAL YAĞLAR DEMİR VEYA ÇELİKTEN EŞYA GEMİLER,SUDA YÜZEN TAŞITLAR MOBİLYALAR,AYDINLATMA,REKLAM SEBZE,MEYVA,PARÇALARI KONSERVELERİ 12
Dış Ticarette KOBİ ler
Dış Ticarette KOBİ ler TEMEL AKTİVİTELER DESTEK AKTİVİTELER Yurtiçi Alım İthalat Satınalma Üretim Satış İş yönetimi Kontrol İdari işler İç Satış İhracat 14
Neden dış ticaret yapmalı? Prestij Dünya pazarlarından pay alarak satış ve karlarını artırmak İç pazara olan bağımlılığı azaltmak Pazar ve müşteri riskini daha genele yayarak Pazar dalgalanmalarını dengede tutmak Fazla üretim kapasitesini satmak Gelişmek ve rekabet gücünü artırmak İstihdam yaratmak Dış ticaret açığının azalmasına yardımcı olmak 15
KOBİ lerin dış ticarette karşılaştıkları başlıca sorunlar Yetişmiş eleman eksikliği Bilgi eksikliği Duyumlara inanma Araştırma yöntemi eksikliği Subjektif değerlendirmeler Bilgi kaynaklarını yanlış seçme 16
DIŞ TİCARETTE KULLANILAN BELGELER Sözleşmeler Mali Belgeler (Çek, senet, Poliçe vb. gibi) Faturalar Sevkiyat Belgeleri Sigorta Belgeleri Gümrük Belgeleri Banka Belgeleri Diğer Belgeler 17
Sözleşmelerde Olması Gereken Detaylar Taraflar, açık tebligat adresleri Malın cinsi, nev i ve kalitesi, miktarı, fiyatı Malın teslim yeri, teslim şekli (Incoterms) ve zamanı Ödeme şekli, yeri ve zamanı Düzenlenecek belgeler, sigorta detayları Yetkili mahkeme, geçerli hukuk Anlaşmazlıkların çözümü, Hakem mi, Hakim mi? Gecikmeler, tazminatlar, garantiler 18
Mücbir Sebep Fors Majör Prensipleri Dışsal nedenlerden olmalı Öngörülemez olmalı Karşı konulamaz olmalı Sözleşmenin ifasını geçici de olsa imkansız kılmalı. 19
Sözleşmenin İfasının Güçlüğü Mücbir sebeplere ek olarak, sözleşmenin ifasının imkansız değil ama taraflardan biri için felaket hale gelmesi durumunda sığınabilecek kural. ICC 650 sayılı broşürü: ICC Force Majeure 2003 ICC Hardship Clause 2003 20
Mali Belgeler Çek, Senet, Poliçe, en çok ileri sürülen defi hakları Varant Makbuzları (malın saklanması ve kalitesinde endişe yok) Türk Ticaret Kanununun 744. Maddesi gereğince yalnızca Umumi Mağazacılık yapma yetkisi bulunan kişilere tanınan varant ve makbuz senedi düzenleme yetkisi, Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca TMO ya verilmiştir. Lisanslı Depoculuk makbuzu (malın saklanması ve kalitesinde endişe yok) 21
Fatura Tipleri ve İçerikleri Proforma Fatura (Proforma Invoice) Alıcı ve satıcının tam adı, Adresi, iletişim bilgileri, Vergi numaraları, Teslim yeri, Malın/malların liste haline tanımı ve açıklaması, miktarı, GTIP numarası(ithalatçı ülke tarafından belirtilen), Birim ve toplam fiyatları (FOB ve CIF ayrı ayrı), Kullanılan para birimi (USA/Canada doları), Sigorta bedeli, Sevkiyat biçimi Ödeme şekli ve Geçerlilik süresi (opsiyon) yer almalıdır. Sözleşme değildir. 22
Fatura Tipleri ve İçerikleri Ticari Fatura (Commercial Invoice) Alıcı ve satıcının tam adı, adresi, iletişim bilgileri, vergi numaraları, teslim yeri, sipariş no, malın/malların liste haline tanımı/tanımlamaları ve açıklaması, miktarı, GTIP numarası(ithalatçı ülke tarafından belirtilen), birim ve toplam fiyatları(fob ve CIF ayrı ayrı), kullanılan para birimi (USA/Canada doları), sigorta bedeli, sevkiyat bilgileri (taşıyıcı ve yükleme tarihi) ödeme şekli 23
Fatura Tipleri ve İçerikleri Legalize Invoice Bazı Orta Doğu ülkeleri faturaların ihracatçı ülkedeki konsolosluklarınca onaylanmasını talep edebilir. Consular Invoice Bazı ülkeler ise konsolosluklarından alınacak boş faturanın da doldurulmasını ve onaylanması talep edebilirler. 24
Sevkiyat Belgeleri Konşimento Malın nakledileceği araca yüklendiği ya da yüklenmek üzere teslim alındığını (Tesellüm konşimentosu) kanıtlayan belgedir. Alıcı ve satıcının tam adı, iletişim bilgileri, alıcı ve satıcının acenta bilgileri, malın yükleme ve indirme yeri malı taşıyacak araç, aktarma,paketleme ve işaretler, nakliye talimatları gibi bilgiler konşimentoda yer alır. Nama, emre ya da hamiline hitaben düzenlenebilir. Nakliyenin türüne göre tek konşimento (through B/L), kombine (combined transport B/L) vb türleri vardır. Demiryolunda hamule senedi, karayolunda taşıma senedi (CMR belgesi) nakliyeci makbuzları, FIATA tesellüm belgeleri veya posta makbuzları gibi türleri de vardır Menşei Şahadetnamesi Menşei Şehadetnamesi ürünün üretildiği yeri gösteren belgedir, vergilerin belirlenmesi için önemlidir. Alıcı ve satıcının tam adı, adresi, iletişim bilgileri, Malın üretildiği ülke, sevkiyat bilgileri, sipariş no, malın/malların liste haline tanımı/tanımlamaları ve pakatleme bilgileri, miktarı, GTIP numarası(ithalatçı ülke tarafından belirtilen) ve varsa özel bilgiler yer almalı ve onaylı olmalıdır. Serbest Dolaşım Belgesi Avrupa Birliği nde malların serbest dolaşımı için verilen EURO ve ATR gibi belgelerdir 25
Gümrük Belgeleri Gümrük Beyannamesi 1615 sayılı Gümrük Kanunu Türkiye den çıkarılacak veya Türkiye ye getirilecek eşyanın yetkili gümrük idaresine yazılı olarak bildirilmesini zorunlu kılar. Paket Listesi ürünlerin ambalaj şekli, kapsamı, kutu/ balya sayısı, varsa işaretler, alıcı iletişim bilgileri yazılmalı her birim paketin net ve brüt ağırlıkları, boyutları, hacmi belirtilmelidir. Fatura no ve tarihi belirtilerek fatura ile ilişkilendirilir. Ürünün taşınmasında özellik varsa (palet, hassas, dondurulmuş vb) mutlaka belirtilir. Gümrük işlemlerinin çabuklaşması açısından önemlidir. Çeki Listesi Dökme ürünler için çeki listesi gibi hazırlanır 26
Sigorta Belgeleri Sigorta Poliçesi Malın nakliyesi sırasında oluşabilecek risklere karşı korunması amacıyla dış ticaretin sigortayı üstlenen tarafıyla sigortacı arasında yapılan anlaşmanın şartlarını gösteren belgedir. Sigortalının adı ve iletişim bilgileri, mal ile ilgili bilgiler (cinsi,miktarı, markası, ambalajı, paketleme bilgileri, bedeli), sevkiyat bilgileri (yükleme, indirme, aracın cinsi ve numaraları ve teminat türü yer alır. 27
Diğer Belgeler Kontrole tabi eşyanın ihracında kontrol belgesi Zorunlu standarda tabi ise Standart Kontrol belgesi Kıymetli Eşya/Tarihi Eser ise Expertis raporu Tarım Ürünlerinde İl Tarım Müdürlüklerinden alınacak Bitki Sağlık Sertifikası ve Borsa tescil belgesi Hayvansal Ürünlerde Hayvan Sağlık Sertifikası Orman Ürünlerinde üretim yerince verilecek Orman Nakliye Tezkeresi Tekel Ürünlerinde bu idarece verilecek Nakliye Tezkeresi 28
Dış Ticarette Karşılaşılan Temel Riskler Sözleşmenin her iki tarafı için de genel olarak Karşı Taraf Riski Counterparty Risk önemli olmaktadır. Satıcı açısından bu riskler; Ödenmeme, ödenememe, eksik veya geç ödeme Malların sebepsiz olarak kabul edilmemesi, bunun sonucunda geri getirme masrafları veya başka bir Alıcıya ucuza satmak zorunda kalma Taşıma veya depolamada zıya ve hasar oluşması Malların bozulması, demode olması Alt imalatçıların özensizliği, yetersizliği Çöken piyasalarda ters pozisyon almış olma riski Hasarlarla ilgili sigortacı ile uyuşmazlık ve hasar bedelinin alınamaması, önceden görülemeyen sigorta açıkları Geç yüklemeden dolayı ceza ödemeleri Yabancı dil sorunları veya yanlış anlaşılmadan kaynaklanan uyuşmazlıklar, yetersiz sözleşme içeriğinden kaynaklanan riskler, tek taraflı sözleşme fesih imkânı veren tuzak şartlar İlgili iş kolu için alışılmadık şartların öne sürülmesi, karmaşık geri ödeme süreçleri Uyuşmazlığın dostane çözüme kavuşturulamaması durumunda mahkeme veya tahkim masrafları İtibarın zedelenmesi riski, evrakta sahtecilik, tahrifat yapılması, belgelerin yolda kaybolması, eksik dokümantasyon 29
Dış Ticarette Karşılaşılan Temel Riskler Politik ve Sistemsel Riskler Ülke riski kaynaklı döviz transfer zorlukları, kurun istenmeyen yönde oynaklığı Mallara el konulması Millîleştirme sebepli geç ödemeler Düşmanca kanunlar, tek yanlı beklenmedik hükûmet kararları İç savaş, kargaşalık halleri, siyasi istikrarsızlık İthalat yasaklamaları, mal standardında değişiklikler Boykotlar, siyasi tavırlar. Tarife dışı engeller, haksız anti damping soruşturmaları Hukuk altyapısının yetersizliği, hak arama zorlukları, icra/infaz kararlarının uygulanamaması Hukuksal sorunların istismar edilmesi nedeniyle oluşan ahlaksız ticari kültür Karmaşık kambiyo mevzuatının farklı yorumlanmasından kaynaklanan sorunlar Tekel Oligopol piyasa yapıları Dağıtım zincirinde aksamalar, güvenli lojistik eksikliği Alıcının gemiyi/taşıma aracını göndermemesi, Charter Parti sözleşmelerin içinde gizlenmiş özel şartlar 30
Dış Ticarette Karşılaşılan Temel Riskler Alıcı gözüyle baktığımızda ise tekrarlamadan genel olarak belirtelim: Kısmen veya tamamen, gelen malın eksik veya istenen kalitede çıkmaması, ayıplı kusurlu olması. Kusurların, ödeme yapıldıktan sonra fark edilebilmesi Malların, Taşıyıcının ihmalinden veya irade dışı etkenlerle gecikmesi Taşıma ve/veya depolamada zıya ve hasar oluşması Gecikmeden kaynaklanan Pazar veya kâr kayıpları Ters pozisyon alma riski Demuraj maliyetleri Yabancı dil sorunları veya yanlış anlaşılmadan kaynaklanan uyuşmazlıklar Uyuşmazlığın dostane çözüme kavuşturulamaması durumunda mahkeme veya tahkim masrafları Belgelerdeki yanlışlık/eksikliklerden kaynaklanan gecikmeler 31
Dış Ticarette Karşılaşılan Temel Riskler Alıcı açısından Politik ve Sistemsel riskler İhracatçı belgesinin iptali Mallara el konulması Düşmanca yasalar ve müdahaleler Kotaların dolması Devalüasyon, döviz transfer zorlukları Kambiyo kısıtlamaları Satıcının ülkesinde aniden konulan ihracat yasakları Halk hareketleri, iç savaş Boykot ve müeyyideler Aniden artırılan gümrük tarifeleri 32
Dış Ticarette Ödeme Yöntemleri
DIŞ TİCARETTE KULLANILAN ÖDEME YÖNTEMLERİ İhracatçı Açısından İthalatçı Açısından Riskli Az riskli Mal Mukabili Poliçeli Vesaik Mukabili Akreditif & BPO Peşin Ödeme Az riskli Riskli 34
Mal Mukabili Ödeme Alıcının (ithalatçının) mal bedelini malın sevkiyatından sonra satıcıya (ihracatçıya) ödediği ödeme şeklidir. Bu ödeme şeklinde satıcı malları sevk ettikten sonra ödenmek üzere alıcıya fatura gönderir. Alıcı, bu ödeme yönteminde satıcı ile daha önceden Mutabık kaldıkları bir vadede veya fatura ve malları alır almaz mal bedelini satıcıya öder, bu ödeme şeklinin her hangi bir garantisi yoktur, itibar ve iyi niyete dayalıdır. Tercih Nedeni; Alıcı ve Satıcı arasında tam bir güven vardır. Alıcının fonları ve kredisi o anda yeterli değildir. Alıcı o malın tek alıcısıdır, tekel durumundadır. Alıcı, satıcıya güvence vermiştir. Örneğin; Ödeme Garantisi vs. Satıcı, alıcı ve alıcının ülkesine güven duyar. Satıcı, pazara yeni girmektedir. Satıcı, alıcı ile uzun dönemli bir iş ilişkisine girmek istemektedir. İşin veya malın bedeli çok yüksek değildir. 35
Mal Mukabili Ödeme Satış Sözleşmesi veya proforma Vesaik Mal Sevkiyat Ödeme 36
Poliçeli Ödeme Satıcının (ihracatçı) mal bedelini gösterir kıymetli bir evrak olan poliçeyi alıcı (ithalatçı) üzerine keşide ettiği ve alıcının poliçeyi kabulü sonrası borcunun doğduğu bir ödeme yöntemidir. Alıcı borcunu kabul ettiği poliçe vadesinde satıcıya bankalar kanalıyla öder. Banka avalli ve müşteri kabullü olarak ikiye ayrılır. Banka avallilerde; alıcının bankası poliçe konusu borcu alıcı ile birlikte müteselsilen kabul ettiğini poliçe üzerine aval şerhi düşerek beyan eder. Aval veren bankanın ödeme yükümlülüğü vardır. Müşteri kabullü; Sadece alıcının borcunu kabul ettiği, herhangi bir garantinin söz konusu olmadığı işlemlerdir. Ödeme yükümlülüğü sadece alıcıdadır(poliçe borçlusunda). Tercih Nedeni; Banka avalli olması halinde ödeme banka garantisi altındadır. Bono piyasalarında poliçe alım satımları yapılabildiğinden satıcıya finansman imkanı sağlar. Uyuşmazlık halinde borcu gösterir değerli bir kağıdın olması, satıcı açısından tahsil kabiliyeti yüksek bir alacak anlamına gelir. Satıcı, alıcı ve alıcının ülkesine güven duyar. İşin veya malın bedeli çok yüksek değildir. 37
Poliçeli Ödeme Satış Sözleşmesi veya proforma Mal Sevkiyat Poliçe Vesaik Ödeme 38
Vesaik Mukabili Ödeme Satıcının (ihracatçının) malları sevkinden sonra vesaiki bedeli tahsil edilmek üzere bir talimat ekinde bankasına verdiği ve tahsil vesaikini alan bankanın ödeme veya kabul karşılığı vesaiki alıcıya (ithalatçıya) teslim ettiği ödeme şeklidir. Tercih Nedeni; Akreditife kıyasla daha kolay ve ucuzdur. Mal mukabili ödeme şekline göre daha hızlı ve güvencelidir, Arada bankalar olduğundan satıcı direkt olarak alıcıyla muhatap olmaktan kurtulur, İştira, avans ve kabul kredisi gibi finansman olanakları vardır, Tahsil bankasının ön izninin alınması koşuluyla malların banka adına gönderilebilmesi imkanı vardır böylece satıcı bankanın lehine hareket etmesinin avantajına sahip olur. Alıcı mal bedelini ödeyince mala hemen sahip olur, bazen malı gümrükte kontrol etme imkanı bile olabilir. 39
Vesaik Mukabili Ödeme Satış Sözleşmesi veya proforma Mal Sevkiyat Ödeme Vesaik 40
Akreditif Akreditif dış ticaret işlemlerinde tahsilatın garanti altına alındığı, malın istenildiği biçimde sevk edildiğini kontrole olanak sağlayan ve banka sektörünün tam garantisini içeren en gelişmiş ödeme yöntemlerinden biridir. Tercih nedenleri; Satıcı mal sattığı alıcının riskini almak istemez. Alıcı Satıcının doğru malı/hizmeti zamanında teslim etmesini garanti altına almak ister Satıcı bir bankanın ödeme garantisine ihtiyaç duyar Alıcı işin ya da malın satıcı ile aralarındaki anlaşmaya uygun olmasını sağlamak ister Genellikle işin veya malın bedeli yüksektir. Türleri Görüldüğünde Ödemeli (sight) Akreditif Vadeli Akreditif Kabul Kredili Akreditif İştiralı Akreditif Özelliklerine göre: Devredilebilir Akreditif Karşılıklı Akreditif Peşin Akreditif Döner Akreditif Teminat Akreditifi (Standby LC) 41
Akreditif Teyitli akreditif ile teyitsiz akreditifin karşılaştırılması; Açılmış olan akreditifin teyitli ya da teyitsiz olması, alıcıya ödemenin hangi tarafın bankası kanalıyla yapılacağını gösterir Teyitli akreditif Ödeme teyit bankası garantisindedir Vesaik inceleme ve doğru vesaikin alıcıya ulaştırılması sorumluluğu vardır Doğru vesaik ibraz edilmemiş ise durumu alıcının bankası kanalı ile alıcıya bildirmekle yükümlüdür. Teyit bankası açan bankanın ödeme riskini alır Teyitsiz akreditif Ödeme açan bankanın garantisindedir Vesaik inceleme ve doğru vesaikin alıcıya ulaştırılması sorumluluğu vardır. Doğru vesaik ibraz edilmemiş ise durumu alıcıya direkt bildirmekle yükümlüdür. Ödeme yükümlülüğü açan bankadadır. *** Satıcı firma akreditife teyit eklenmesi talebini yazılı olarak ilgili bankaya bildirmedikçe, akreditif mektubunda işlem teyitli olarak belirtilmiş olsa dahi banka teyit eklemez. 42
Akreditif Satış Sözleşmesi veya proforma Mal Sevkiyat Ödeme Vesaik Akreditif mektubu 43
BPO (Bank Payment Obligation) Akreditifin güvencesinin mal mukabili işlemlerde kullanılmasını sağlayan yeni ödeme yöntemidir. Akreditifte olduğu gibi şartların yerine getirilmesi kaydı ile bankaların ödeme yükümlülüğü vardır. İç ve dış ticarette kullanılabilir. Akreditiften farklı olarak evrak alış verişinde bankaların devreye girmesi gerekmez. BPO açılışında belirtilen şartların yerine getirilip getirilmediği SWIFT sistemindeki TSU programında talep ile yükleme verilerinin eşleşmesi ödemenin banka tarafından garanti altına alınması anlamına gelir. Akreditifte olduğu gibi görüldüğünde ödemeli(sight) ya da vadeli ödeme olabilir. Vadeli ödemede bankaların ödeme yükümlülüğüne giren bankanın riskini almayı kabul etmesi halinde iskonto söz konusu olabilir. İşleyişi akreditife benzer. Alıcı ile satıcı arasındaki kontrat şartlarına göre alıcı bankası kanalıyla satıcıya sipariş formu iletir. Satıcı bu siparişi kabul ettiği anda alıcı ve alıcının bankası için işlem dönülemez taahhüde dönüşür. Yükleme yapıldıktan sonra, yükleme detayları satıcı tarafından bankasına iletilir. Banka bu detayları SWIFT sistemine girer. Sipariş ile yükleme detayları sistemde eşleşirse işlemin teyitli ya da teyidsiz oluşuna göre ilgili bankanın ödeme yükümlülüğü doğar. 44
BPO( Bank Payment Obligation) Satış Sözleşmesi veya proforma Mal & Vesaik Sevkiyatı & Ödeme SWIFT TSU platformu Sipariş detayları Sipariş detayları 45
Peşin Ödeme Alıcının (ithalatçının) mal bedelini malın sevkiyatından önce satıcıya (ihracatçıya) ödediği ödeme şeklidir. Bu ödeme yönteminin her hangi bir garantisi yoktur, itibar ve iyi niyete dayalıdır. Peşin ödeme bazen Avans Garantisi ile güvence altına alınır. Tercih nedenleri; Satıcı mal sattığı ülkenin riskini istemez. Satıcı mal sattığı alıcının riskini almak istemez. Satıcının malı hazırlayıp sevk etmesi için fonları yeterli değildir, paraya ihtiyacı vardır. Satıcı tekel durumundadır. Satıcı, alıcıya güvence vermiştir. Örneğin; Avans veya Peşin Ödeme Garantisi vs. Alıcı, satıcı ve ülkesine güven duyar. Alıcının o mala mutlaka ihtiyacı vardır. Alıcı, pazara yeni girmektedir. Alıcı, satıcı ile uzun dönemli bir iş ilişkisine girmek istemektedir. Alıcı ve Satıcı arasında tam bir güven vardır. İşin veya malın bedeli çok yüksek değildir. 46
Peşin Ödeme Satış Sözleşmesi veya proforma Ödeme Vesaik Mal Sevkiyat 47
Teslim Şekilleri INCOTERMS
TESLİM ŞEKİLLERİ INCOTERMS Incoterms 2010 ve Hasar Riskinin Geçişi; Uluslararası ticaretin küreselleşmesi, giderek artan hacim ve çeşitlilik ile giderek karmaşıklaşan yapısı, beraberinde çok sayıda ihtilafı ve yanlış anlaşmalardan kaynaklanan hataları da getirmektedir. ICC Uluslararası Ticaret Odası, Incoterms (International Commercial Terms) Teslim Şekilleri Kılavuzu nun son versiyonunu 715 sayılı broşürü ile 2010 yılında yürürlüğe sokmuştur. Incoterms 2010 kuralları, Alıcı ve Satıcının satım sözleşmesi altındaki malların teslimine ilişkin sorumluluklarını tanımlar. Bu kurallar yaygın olarak kullanıldığı şekilden farklı olarak, sadece malın fiyatının içinde neler olduğuna ve masrafların taraflar arasında nasıl paylaştırılacağına ilişkin değildir, masraflardan başka aynı zamanda taşıma sırasında meydana gelebilecek hasar risklerinin de nasıl paylaşılacağına ilişkin bir rehberdir. Incoterms kuralları, mal satım sözleşmelerinde açıkça atıfta bulunulmasıyla sözleşmelerin bir parçası haline gelirler (Incorporation). Örneğin sadece FCA Istanbul demek yerine FCA Istanbul, as per Incoterms 2010 denmesi önemlidir, aksi takdirde FCA terimi için geçerli hukukun uygulanacağı ülke kanunlarının detaylıca incelenmesi zorunluluğu gibi avukatlar için zor ve zaman alıcı (dolayısıyla pahalı) bir süreç ortaya çıkabilecektir. 49
Teslim Şekilleri EXW Ex Works, Ex Warehouse (İşyerinde, fabrikasında, mağazasında teslim) (... olarak belirtilen yer) Satıcının malları belirlenen tarihte alıcının emrine kendi işyerinde (fabrika, atölye, depo vs.) hazır bulundurduğu ve satıcının yükümlülüğünün en az olduğu teslim şeklidir. Teslim, satıcının işyerinde (kuruluşunda) yani fabrikada, depoda, mağazada vs. gerçekleşir. Teslim yeri birden fazla ise, satıcı kendisi için en uygun olanını seçebilir. Satıcı gümrük çıkış işlemlerini üstlenmez. Aksi kararlaştırılmadıysa, satıcı malları araca yüklemekten sorumlu değildir. Alıcı her türlü kayıp ve hasar riskini üstlenir Malların gümrüklerden geçişi veya daimi olarak ihracının yasaklanması riski alıcıdadır. Malların taşınması, sigortalanması gibi tüm işlemler alıcı tarafından yapılır. Örnek olarak EXW İSTANBUL satışta, satıcının sorumluluğu İstanbul daki fabrikasında malları alıcının tasarrufuna bırakmakla sınırlıdır. 50
Teslim Şekilleri F C A : FREE CARRIER (Taşıyıcıya Teslim) (... yer ismi) Satıcı malları gümrük çıkış işlemleri tamamlanmış olarak alıcı tarafından belirtilen yerde ve yine alıcı tarafından belirtilen taşıma aracında teslim eder. Bu terim 1990 revizyonunda eklenmiştir ve FOR / FOT ve FOB Airport terimlerinin yerine geçmiştir. Bütün taşıma türlerinde (çok vasıtalı olanlarda dahil) kullanılabilir. Belirli bir teslim yeri veya noktası bulunmuyorsa ya da birkaç nokta varsa satıcı bu noktayı kendisi seçebilir. Teslim yeri satıcının işyerinden başka bir yerse mallar gümrük çıkış işlemleri tamamlanmış olarak (a) alıcı tarafından belirtilen taşıyıcıya, ya da (b) alıcı tarafından seçilmiş bir başkasına (navlun komisyoncusu gibi) teslim edilir. Teslim yeri satıcının işyeri ise, mallar gümrük çıkış işlemleri tamamlanmış olarak alıcının tayin ettiği araca yüklenmekle teslim gerçekleşmiş olur. Teslim yeri varış noktasında ise, mallar gümrük giriş işlemleri yapılmadan belirtilen yerde araç içinde bulundurulmakla teslim gerçekleşmiş olur. Malların taşıma aracından boşaltma işlemleri alıcının sorumluluğundadır. Taşıma sırasındaki hasar riski alıcıya ait olduğundan, Sigorta alıcı tarafından yaptırılır. 51
Teslim Şekilleri FAS Free Alongside Ship (...yükleme limanı belirtilmek suretiyle) (Gemi Doğrultusunda Teslim) Deniz ya da nehir taşımacılığında kullanılır. Teslim, yükleme limanında malların gemi doğrultusunda rıhtıma veya mavnaya yerleştirilmesi ile gerçekleştirilir. Satıcı gerekli ihraç iznini ya da diğer resmi belgeleri alır. Alıcı teslimden itibaren bütün masraf ve risklere katlanır. Sigorta ve taşıma masrafları alıcının sorumluluğundadır. FOB Free On Board (... yükleme limanı belirtilmek suretiyle) (Güvertede Teslim) Deniz ve nehir taşımacılığında kullanılır. Teslim, yükleme limanında malların gemiye aktarılması ile gerçekleşir. Alıcı masrafları kendisine ait olmak üzere taşıma sözleşmesini yapar. Mallara ilişkin kayıp ya da hasar riskler mallar gemiye yüklendikten sonra satıcıdan alıcıya geçer. Gemi dışındaki taşıma vasıtalarında FOB terimi kullanılmaz. FCA kullanılır. Satıcı gümrük çıkış işlemleri için gerekli formaliteleri yapmakla yükümlüdür. Taşıma ve Sigorta masrafları alıcıya aittir. Ancak mallar teslim yeri olan geminin üzerine yüklenene kadar satıcının sorumluluğundadır. Mallar gemiye yüklendikten sonra alıcı her türlü kayıp ve hasar riskini üstlenir. Satıcı teslim tarihinde ve belirlenmiş teslim yerinde alıcının tayin ettiği gemiyi bulamazsa, malları alıcının emrine hazır duruma getirdiğine dair resmi otoritelerden (noter gibi) alacağı bir belge ile de teslim şartlarını yerine getirmiş sayılır ve bu andan itibaren bütün risk alıcıya geçer. 52
Teslim Şekilleri C F R : COST AND FREIGHT (. varış limanı belirtilerek) (Mal Bedeli ve Navlun) Taşıma masrafları ve navlun bedeli satıcı tarafından ödenir. Deniz ya da nehir taşımacılığında kullanılır. Satıcı masrafları kendisine ait olmak üzere taşıma sözleşmesi yapar. Teslim, konşimento veya diğer deniz taşıma belgesi ile kanıtlanır. Satıcı navlun ücretini ödeyerek yüklemeyi gerçekleştirir. Bu andan itibaren navlun dışındaki mallarla ilgili kayıp ve hasar riski malların gemiye yüklendikten sonra alıcıya geçer. Satıcı gümrük çıkış işlemlerini de yapmak zorundadır. C P T : CARRIAGE PAID TO (... varış yeri belirtilerek) (Taşıma Bedeli Ödenmiş Olarak) Çok vasıtalı olanlar dâhil her türlü taşımacılıkta kullanılır. Satıcı masrafları kendisine ait olmak üzere taşıma sözleşmesi yapar. Teslim malların gümrük çıkış işlemlerinin yapılarak taşıyıcıya teslimi ile gerçekleşmiş olur. Riskler malların taşıyıcıya teslim edildiği andan itibaren alıcıya geçerteslim taşıma belgeleri ile ispatlanır. Alıcı belirlenen varış yerinde malları teslim alır 53
Teslim Şekilleri CIF : COST, INSURANCE AND FREIGHT (... varış limanı belirtilerek) (Mal Bedeli, Sigorta ve Navlun) Tarafların yükümlülüğü CFR satışa benzer. Satıcı malları ayrıca sigortalar ve masrafını öder. Sigortanın kapsamı en az malın CIF bedeli artı % 10; Toplam % 110 olmalıdır. Yalnız deniz ve nehir taşımacılığında kullanılır. Hasarın geçişi CFR de olduğu gibi gemiye yüklendiği andan itibarendir. Bu sebepten satıcı sigortayı alıcı adına yapar. CIF satışlarda verilmesi gereken belge deniz konşimentosudur. Diğer taşıma belgeleri kabul edilmez. C I P : CARRIAGE AND INSURANCE PAID TO (... varış yeri belirtilerek) (Taşıma ve Sigorta Bedeli Ödenmiş Olarak) C I F teriminin deniz yolu dışındaki taşıma şeklidir. Satıcı CPT terimi ile aynı yükümlülükleri taşır. Her türlü taşıma vasıtası için kullanılır. Riskler malların ilk taşıyıcıya tesliminden itibaren alıcıya geçer. Sigorta satıcı tarafından, alıcı adına ve % 110 bedeli kapsayacak şekilde yaptırılır. Gümrük çıkış işlemlerini satıcı yerine getirir. 54
Teslim Şekilleri D A P : DELIVERED AT PLACE (yerinde teslim yer ismi belirtilerek) Bu teslim şekli her türlü taşımacılıkta kullanılır. Yerinde teslimden amaç, satıcı firmanın alıcı firma tarafından belirlenen noktaya kadar riskleri üstlenerek alıcının emrine hazır bulundurmasıdır. Satıcı belirlenen yere kadar (araç üzerinde) malların teslim yükümlülüğünü yerine getirdiği ana kadar riskleri üstlenir. Teslim yerine kadar olan taşıma bedeli satıcıya, mallar alıcının tasarrufuna sunulduktan sonra alıcıya aittir. Satıcı, teslimatta alıcının gerekli önlemleri alması için aracın varış zamanını bildirmelidir. Satıcı istenen belgeler arasında alıcıya sigorta poliçesi göndermez fakat teslim yerine kadar bütün sorumluluk kendisine ait olduğundan kendi adına sigorta yaptırabilir.(aslında sigorta yükümlülüğü yoktur) Bu teslim şeklinde satıcı, malları alıcıya varış yerinde gümrük giriş işlemleri yapılmadan, taşıma aracından boşaltmadan teslim eder. Yani; malların ithalatçının ülkesinde belirtilen yerde hazır bulundurulmasıyla satıcı teslim yükümlülüğünü yerine getirmiş olur. Alıcı malların ithali için gümrük giriş formalitelerini tamamlar. Malların alıcının tasarrufuna sunulması ile bütün kayıp ve hasar riski alıcıya aittir. 55
Teslim Şekilleri D A T : DELIVERED AT TERMINAL ( Varış yerinin ismi belirtilerek terminalde teslim) Bu teslim şeklinde satıcı, malları alıcıya varış yerinde gümrük giriş işlemleri yapılmadan, ancak riskler satıcıya ait olmak üzere taşıma aracından boşaltılarak teslim eder. Yani; malların ithalatçının ülkesinde belirtilen yerde hazır bulundurulmasıyla satıcı teslim yükümlülüğünü yerine getirmiş olur. Gümrük çıkış işlemleri satıcıya aittir. Her türlü taşıma aracı için kullanılır. Satıcı, teslim anına kadar bütün kayıp ve hasar riskini üstlenir. Sigorta yükümlülüğü yoktur. (Fakat satıcı kendi riskini garanti altına almak için kendi adına sigorta yaptırabilir.) Teslim anından itibaren tüm riskler satıcıdan alıcıya geçer. D D P : DELIVERED DUTY PAID ( Varış yeri belirtilerek) (Gümrük Resmi Ödenmiş Olarak Teslim) EXW teslim şeklinin tam tersine satıcı için en ağır yükümlülükleri getirir. Satıcı ihracat (çıkış) ve ithalatla (giriş) ilgili gerekli izinleri ve belgeleri alarak gümrükleme masraflarını (çıkış + giriş) karşılar. Teslim yerine kadar olan bütün risk satıcıya aittir. Mallar sözleşmede belirlenen yerde teslim edildikten sonra kayıp ve hasar riski alıcıya geçer. İthal işlemlerinin zor olduğu ülkeler için kullanılması önerilmez. Sigorta yükümlülüğü yoktur. (Satıcı kendi adına yaptırabilir.) 56
Teslim Şekilleri 57
Çok teşekkürler 58